Đế quốc Ai Cập (P3)
Sau nạn nước lụt ít lâu, nước Ai-cập được sáng lập bởi Mích-ra-im, con trai của Cham.
Nó được gọi là "xứ của Cham."
Dầu nền văn minh được mở mang tại xứ Ba-by-lôn, dưới đời trị vì của Nim-rốt, Sargon
và Hammurabi, nhưng nó đã tấn triển mau lẹ hơn tại Ai-cập, dưới 12 triều đại đầu tiên,
bao gồm thời kỳ giữa nạn nước lụt và Áp-ra-ham.
31 triều đại của Manetho. -- Manetho, người Ai-cập, khoảng 250 năm T.C., đã chép lịch
sử Ai-cập, sắp đặt thành 31 triều đại, từ Menes, vua đầu tiên trong lịch sử, đến khi Alịch-sơn đại đế, vua Hy-lạp chinh phục Ai-cập, năm 332 T.C.. Cho tới ngày nay, người ta
vẫn thừa nhận lịch sử Ai-cập thời xưa gồm 31 triều đại; về đại cương, các sự khám phá
của khảo cổ học đã xác chứng thật có 31 triều đại ấy.
Thoạt tiên, Ai-cập gồm một số nhóm gia tộc, hoặc bộ lạc nhỏ, mỗi nhóm gọi là một
"nước." Họ có thời kỳ "tiền sử," nghĩa là một thời kỳ trước khi ghi chép những biến cố
thời nay, duy có những thần, á thần và vua sống lâu trong thời nguyên thủy. Họ biết dùng
vàng, bạc, đồng, chì và đá lửa. Họ có chữ viết và biết đóng tàu.
Ba thời kỳ trọng đại của lịch sử Ai-cập là:
Nước thời cổ: Triều đại thứ 3 tới triều đại thứ 6. Kỷ nguyên xây cất Kim tự tháp. Theo
nhiều ý kiến khác nhau, các triều đại nầy ở vào những khoảng giữa 4000 năm T.C. tới
2000 năm T.C.; nhưng thường thì cho là vào khoảng 2700 năm T.C..
Nước khoảng giữa: Triều đại thứ 11 và 12. Kỷ nguyên đào kinh. Ðây là một thời kỳ rất
thạnh vượng. Khoảng 2000 năm T.C. Thời Áp-ra-ham.
Thời kỳ đế quốc: Triều đại 18 và 19. 1600-1200 T.C. Ðế quốc thứ nhứt cầm quyền cả thế
giới mà người ta biết hồi đó. Cai trị từ xứ Ê-thi-ô-bi đến sông Ơ-phơ-rát. Ðây là thời kỳ
dân Y-sơ-ra-ên kiều ngụ tại Ai-cập.
Niên biểu Ai-cập đã được thành lập khá đúng từ năm 1600 T.C.; nhưng trước đó, thì rất
mơ hồ. Vậy, các nhà Ai-cập-học chỉ định khác nhau về niên hiệu của Menes, vua thứ
nhứt của thời kỳ lịch sử, như sau nầy: Petrie, 5500 T.C.; Mariette, 5000; Brugsch, 4500;
Chabas, 4000; Lepsius, 3900; Bunsen 3600; Hall, 3500; Breasted 3400; Barton 3400;
Meyer 3300; Scharff, 3000; Poole 2700; G. Rawlinson 2450; Wilkinson 2320; Sharpe
2000. Như vậy, ta có thể thấy rằng Petrie và Breasted, là hai nhà Ai-cập-học trứ danh
nhứt, sai biệt nhau tới hơn 2000 năm đối với khởi điểm của lịch sử Ai-cập. Hai ông nầy
cũng sai biệt nhau cả ngàn năm về niên hiệu của các Kim tự tháp, và 700 năm về thời kỳ
các Hyksos (dòng vua trị vì đương thời dân Do-thái kiều ngụ tại Ai-cập). Ngày nay người
ta có khuynh hướng hạ thấp các niên hiệu trong niên biểu Ai-cập và Ba-by-lôn, cho rằng
Kim tự tháp Lớn được xây cất khoảng 2400 hoặc 2500 năm T.C.
Niên biểu của Kinh Thánh và niên biểu của Ai-cập. -- Người Ai-cập có truyền thuyết
rằng nạn nước lụt xảy ra trong thời tiền sử. Nền văn minh Kim tự tháp phát triển sau nạn
nước lụt. Phải có đủ thì giờ cho gia quyến Nô-ê sanh con đẻ cháu rất đông đúc. Kinh
Thánh dường như đặt nạn nước lụt vào khoảng 2400 T.C.; còn các nhà Ai-cập-học tính
đổ đồng rằng thời kỳ lịch sử Ai-cập bắt đầu khoảng 3000 năm T.C. (xem ở trên); như vậy
là đặt ở 600 năm trước nạn nước lụt những biến cố đáng phải xảy ra lâu lắm sau nạn nước
lụt. Ðó dường như là một mâu thuẩn giữa niên biểu Ai-cập và niên biểu Kinh Thánh.
Nhưng dựa vào đoạn luận về niên biểu Ai-cập trên đây, ta có thể nhận xét rằng một vài
nhà Ai-cập học đem khởi điểm của thời kỳ lịch sử Ai-cập xuống sau 2400 năm T.C.; và
ta phải nhớ rằng bản Septante và bản Ngũ kinh Sa-ma-ri đẩy niên hiệu Kinh Thánh cho
nạn nước lụt lui về 3000 T.C. (xem dưới mục "Niên biểu Cựu Ước"). Như vậy, chỉ có vài
hệ thống niên biểu Ai-cập mâu thuẩn với vài hệ thống niên biểu Kinh Thánh; còn những
niên biểu khác thì phù hợp hoàn toàn.
Lịch sử Ai-cập thời kỳ Áp-ra-ham
Thời đại thứ nhứt.-- Menes (Mena), vua lịch sử thứ nhứt, củng cố nhiều bộ lạc khác nhau,
và thống nhứt Thượng-Ai-cập với Hạ-Ai-cập. Ông chiếm cứ vùng Si-na-i và khai thác
các mỏ lam ngọc ở đó. Một vài nhà học giả cho rằng ông là một với Mích-ra-im, con trai
của Cham. Có lẽ ông gần đồng thời với Nim-rốt; đang khi Nim-rốt đặt nền tảng của đế
quốc chủ nghĩa giữa các tiểu bang của xứ Ba-by-lôn, thì Menes cũng làm việc ấy tại Aicập. Người ta tìm thấy phần mộ ông tại Abydos, và trong đó có một cái bình tráng men
xanh lá cây có khắc tên ông. Triều đại nầy có 9 vua.
Triều đại thứ hai.-- 9 vua. Những tên Sémitique chỉ tỏ cuộc giao dịch với Ba-by-lôn. Khai
thác các mỏ ở vùng Si-na-i.
Triều đại thứ ba.-- 5 vua. Tiếp tục khai mỏ ở vùng Si-na-i. Ðóng tàu dài chừng 48 thước
để buôn bán tại vùng Ðịa trung hải; tổ chức hàng hải tới xứ Li-ban. Bắt đầu kỷ nguyên
Kim tự tháp. Zozer xây cất "Kim tự tháp có bậc" tại Sakkarah, cách thành Mem-phi (xem
Ô-sê 9:6) 2 dặm về phía Tây, có 6 từng có sân thụt vô trong, gần giống như các miễu tháp
của xứ Ba-by-lôn vậy. Sau đó, Snefru (Seneferu) bắt chước Zozer, nhưng lấp kín các
từng có sân thụt vô, làm thành các sườn phẳng phiu. Ðó thật là Kim tự tháp đầu tiên, tại
Meydum, gần Sakkarah.
Triều đại thứ tư.-- 7 vua. Tuyệt điểm của kỷ nguyên Kim tự tháp. Xây cất 3 Kim tự tháp
của Chéops (Khufu), Khafre (Cephren), Menkure (Menkaura) tại Gizeh, cách kinh thành
Le Caire 8 dặm về phía Tây. Lớn nhứt là Kim tự tháp của Chéops, một trong những vua
hùng mạnh nhứt của Ai-cập. Rồi tới Kim tự tháp của Khafre, có khắc tượng nhân sư
(sphinx) mà mặt là chính mặt ông. Còn trong Kim tự tháp của Menkure thì người ta tìm
thấy chính xác ướp của ông.
Triều đại thứ năm.-- 9 vua. Tiếp tục khai mỏ ở vùng Si-na-i. Cử các phái đoàn thương
mại vượt Ðịa trung hải, tới các xứ Phê-ni-xi, Sy-ri và Ô-phia (ICác Vua 9:28).
Người Ai-cập rất mạnh tin có đời sau. Ở vườn phía Tây Kim tự tháp của hoàng hậu
Khent-Kawes, thuộc triều đại thứ 5, người ta đã thấy một chiếc tàu dài chừng 36 thước,
ngang chừng 5 thước, mà bà đã cho khắc sâu vào đá để chở linh hồn bà qua thế giới bên
kia. Lăng tẩm của các Pha-ra-ôn (vua Ai-cập) chứa nhiều vật báu của thế giới nầy mà họ
tưởng có thể đem theo qua thế giới bên kia.
Triều đại thứ sáu.-- 6 vua. Nước thời cổ chấm dứt. Pepi đệ nhị, vua thứ năm, trị vì 90
năm; đó là đời trị vì lâu dài nhứt trong lịch sử.
Các triều đại thứ bảy, tám, chín, mười.-- 20 vua. Thời kỳ phân tán; nhiều nước giao tranh
với nhau.
Triều đại thứ mười một.-- 7 vua. Khởi đầu nước hùng mạnh ở khoảng giữa; nước nầy tồn
tại suốt triều đại thứ 12.
Triều đại thứ mười hai.-- 8 vua. Amenembet đệ tam xây cất miễu thờ Serabit tại vùng Sina-i; tại đây, Petrie mới tìm thấy lối viết có chữ cái cổ nhứt thế giới. Có nhiều cuộc giao
dịch với xứ Sy-ri. Ðào một con kinh từ sông Ni-lơ tới Hồng hải. Senusert đệ nhứt xây
tháp hình chóp (obélisque) tại thành Ôn (Sáng thế ký 41:45), đến nay vẫn còn. Người ta
thường nghĩ rằng Senusert đệ nhị chính là Pha-ra-ôn khi Áp-ra-ham ghé thăm Ai-cập.
Các kim tự tháp Ai-cập không giống những miễu tháp Ba-by-lôn, vì trên chót những
miễu tháp nầy có xây nơi thờ lạy các thần; còn Kim tự tháp chỉ là mộ phần cốt để vĩnh
cửu hóa vinh quang của các Pha-ra-ôn đã xây cất nó. Sự ham mê Kim tự tháp bắt đầu từ
triều đại thứ nhứt, và tới triều đại thứ tư thì lên đến cực độ.
Kim tự tháp lớn của Chéops.-- Ðây là công trình kiến trúc vĩ đại nhứt của các thời đại.
Chiếm một khoảng hơn 5 mẫu tây và cao chừng 155 thước tây (nay còn chừng 145
thước). Tính phỏng để xây cất nó, phải dùng 2.300.000 phiến đá, mỗi phiến dày đổ đồng
gần 1 thước tây và cân nặng đổ đồng 2 tấn rưỡi. Xây bằng nhiều lớp phiến đá vôi đẽo sơ
sài, ngoài cùng là lớp phiến đá hoa cương chạm trổ tuyệt xảo và ráp nhau rất khít. Những
phiến đá của lớp ngoài cùng nầy đã bị bóc và đem dùng xây cất kinh thành Le Caire.
Giữa sườn phía Bắc có một lối đi rộng gần 1 thước tây, cao chừng 1 thước 25, dẫn vào
một phòng đục trong đá nguyên khối, ở dưới mặt đất chừng 33 thước tây và cách đỉnh
Kim tự tháp gần 200 thước tây. Giữa phòng nầy và đỉnh Kim tự tháp lại có hai phòng
khác, có nhiều tranh vẽ và tượng chạm mô tả chiến công của vua nầy. Xác ướp của
Chéops không có ở đó.
Xây cất thể nào?-- Người ta dùng dụng cụ bằng đá và bằng đồng mà lấy đá từ một hầm
đá cách xa 12 dặm về phía Ðông, thả trôi qua sông Ni-lơ trong mùa lụt, rồi có những
đoàn người vô tận dùng dây kéo trên con đường rất dài thoai thoải mà họ đã đắp cho
công cuộc xây cất nầy. Họ dùng những cái nêm có đáy như cái nôi mà kéo đá lên và đưa
tới đúng chỗ; những cái nêm nầy liên tiếp đưa qua một phía gióng, rồi lại qua phía kia.
Tính ra phải có 10 vạn người làm việc luôn 10 năm để đắp xong đường đất trên đây, rồi
phải mất 20 năm nữa mới xây xong chính Kim tự tháp. Hết thảy là lao công cưỡng bách,
giai cấp thợ thuyền và tôi mọi bị kéo đi làm việc, dưới cái roi da tàn nhẫn, không chút
thương xót của bọn đốc công.
Tánh cách quan trọng.-- Ðiểm kỳ lạ của các Kim tự tháp là nó được xây cất ngay lúc khởi
đầu lịch sử. Huân tước Flinders Petrie gọi Kim tự tháp của Chéops là "công trình kiến
trúc lớn lao nhứt và tính đúng nhứt mà thế giới từng mục kích." Bách khoa Từ điển
Brilannica luận rằng: "Sức óc mà Kim tự tháp chứng minh thật lớn bằng sức óc của bất
cứ người nào ngày nay."
Nước Ai-cập và Kinh Thánh
Trước hết, Ai-cập có dòng dõi của Cham đến cư ngụ. Áp-ra-ham đã ở Ai-cập ít lâu. Giacốp cũng vậy. Giô-sép cầm quyền nước Ai-cập. Dân tộc Hê-bơ-rơ, trong thời ấu trĩ, đã ở
Ai-cập 400 năm. Môi-se là con nuôi của một hoàng hậu Ai-cập, và khi được dự bị làm
nhà lập pháp của nước Y-sơ-ra-ên, ông đã được dạy cho mọi khôn ngoan và tri thức của
nước Ai-cập. Sa-lô-môn đã cưới con gái của một Pha-ra-ôn (vua) Ai-cập. Tôn giáo Aicập, là sự thờ bò con, đã trở thành tôn giáo của nước Y-sơ-ra-ên ở phương Bắc. Giê-rê-mi
đã qua đời tại Ai-cập. Từ kỳ Lưu đày cho đến thời Ðấng Christ, có rất đông người Dothái ở Ai-cập. Bản dịch Cựu Ước "Septante" đã được thực hiện tại Ai-cập. Ðức Chúa
Jêsus ở Ai-cập ít lâu đương thời thơ ấu. Ai-cập đã trở nên một trung tâm quan trọng của
đạo Ðấng Christ lúc khởi đầu.
Ai-cập
Một thung lũng rộng từ 2 đến 30 dặm, và rộng trung bình chừng 10 dặm, bề dài 750 dặm;
có sông Ni-lơ chảy từ Aswan tới Ðịa-trung-hải, qua đầu phía đông của sa mạc Sahara,
mỗi bên đều có một cao nguyên hoang vu, cao chừng 310 thước.
Ðáy thung lũng có phù sa đen rất tốt lắng xuống đóng kín, từ cao nguyên xứ A-bít-si-ni
đổ xuống; phù sa nầy phì nhiêu vô song, và luôn luôn đổi mới vì sông Ni-lơ tràn lút hằng
năm.
Thung lũng nầy được dẫn thủy nhập điền từ lúc khởi đầu lịch sử, do một hệ thống kinh
đào cùng hồ chứa nước rộng lớn và kỹ xảo. Ðập Aswan, do người Anh xây ít lâu nay,
hiện chế ngự sự tràn lụt của sông Ni-lơ, và nạn đói chỉ là chuyện quá khứ.
"Ai-cập được sa mạc bao quanh, cô lập hóa và che chở; tại đây, đại đế quốc thứ nhứt
trong lịch sử đã được phát triển; cũng tại đây, những chứng cớ của nền văn minh thượng
cổ đã được bảo tồn hơn nơi nào hết."
Ngày nay, dân số chừng 16 triệu; đương thời đế quốc La-mã, dân số có 7 triệu; đương
thời dân Y-sơ-ra-ên kiều ngụ, có lẽ cũng chừng đó hoặc kém.
Trung châu là một hình tam giác, và là nơi cửa sông Ni-lơ mở rộng. Miền nầy đo được
chừng 100 dặm từ Bắc tới Nam, và chừng 150 dặm từ Ðông tới Tây, tức là từ Port Said
tới Alexandrie. Ðây là miền phì nhiêu nhứt nước Ai-cập, xứ Gô-sen, trung tâm cư trú
chính của người Y-sơ-ra-ên, là phần phía Ðông của trung châu nầy.
- Xem thêm -