Tài liệu Dạy học theo chủ đề liên quan đến ancol hóa học 11 nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC NGUYỄN THỊ HIỀN DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN ANCOL – HÓA HỌC 11 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM HOÁ HỌC HÀ NỘI – 2017 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC NGUYỄN THỊ HIỀN DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN ANCOL – HÓA HỌC 11 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM HOÁ HỌC CHUYÊN NGÀNH:LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC BỘ MÔN HÓA HỌC Mã số: 60 14 01 11 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Lê Kim Long HÀ NỘI – 2017 LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy giáo hƣớng dẫn – PGS. TS Lê Kim Long về sự hƣớng dẫn, góp ý tận tình và quý báu, không ngừng động viên tôi trong suốt quá trình xây dựng và hoàn thiện luận văn. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn quý thầy cô Khoa sƣ phạm, Trƣờng Đại học Giáo dục-ĐHQG Hà Nội; Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội đã trực tiếp giảng dạy tôi và giúp tôi có cơ hội học tập, nâng cao trình độ về lĩnh vực lý luận và phƣơng pháp dạy học hóa học. Tôi xin gửi lời cảm ơn đến Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, trƣờng Đại học Giáo dục-ĐHQG Hà Nội đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành tốt đẹp khóa học. Tôi xin cảm ơn các bạn học viên lớp Hóa K11, Trƣờng Đại học Giáo dụcĐHQG Hà Nội, luôn động viên, giúp tôi trong quá trình học tập và tiến hành điều tra thực tế. Tôi đặc biệt cảm ơn Ban Giám hiệu Trƣờng THPT Phan Huy Chú đã tạo điều kiện tốt nhất cho tôi hoàn thành khóa học, cảm ơn các đồng nghiệp và các em học sinh đã kề vai sát cánh cùng tôi, giúp đỡ tôi trong thời gian thực nghiệp sƣ phạm tại trƣờng. Cuối cùng tôi xin gƣ̉i lời tri ân sâu sắ c đến gia đình , các bạn thân luôn luôn là chỗ dựa cho tôi trong những lúc khó khăn nhất để tôi có tinh thần học tập và hoàn thành tốt luận văn. Mặc dù , tôi đã cố gắ ng hế t sƣ́c nhƣng với thời gian có hạn nên luận văn còn có nhiều khuyết điểm và thiếu sót . Kính mong nhận đƣợc sự g óp ý , nhận xét , xây dƣ̣ng từ thầ y cô và các bạn để luận văn đƣợc hoàn chỉnh hơn. Một lầ n nƣ̃a, xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày 22 tháng 9 năm 2017 Tác giả Nguyễn Thị Hiền i DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CNTT : Công nghệ thông tin DH : Dạy học DHTCĐ : Dạy học theo chủ đề ĐC : Đối chứng GV : Giáo viên GQVĐ : Giải quyết vấn đề NL : Năng lực HS : Học sinh ICT : Công nghệ thông tin và truyền thông KT-ĐG : Kiểm tra đánh giá PPDH : Phương pháp dạy học PTHH : Phương trình hóa học PTPU : Phương trình phản ứng QĐDH : Quan điểm dạy học SGK : Sách giáo khoa THPT : Trung học phổ thông THCS : Trung học cơ sở TN : Thực nghiệm TNSP : Thực nghiệm sư phạm Tp. HCM : Thành phố Hồ Chí Minh ii MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................. i DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT.......................................................................ii MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 Chƣơng I : CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH ...... 5 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ........................................................................... 5 1.2. Định hướng đổi mới giáo dục …. ........................................................................ 6 1.2.1. Định hƣớng chung .............................................................................................6 1.2.2. Định hƣớng phát triển chƣơng trình giáo dục nhà trƣờng ...............................7 1.3. Dạy học theo chủ đề .......................................................................................... 10 1.3.1. Khái niệm dạy học theo chủ đề .......................................................................10 1.3.2. Ƣu thế của dạy học chủ đề so với dạy học theo cách tiếp cận truyền thống hiện nay. ....................................................................................................................11 1.3.3. Dạy học theo chủ đề trong tiến trình đổi mới giáo dục hiện nay ...................14 1.4. Năng lực và việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh cấp Trung học phổ thông ............................................................................................................ 16 1.4.1. Khái niệm năng lực .........................................................................................16 1.4.2. Năng lực giải quyết vấn đề..............................................................................16 1.4.3. Các biểu hiện của năng lực giải quyết vấn đề ...............................................17 1.4.4. Các công cụ đánh giá năng lực và năng lực giải quyết vấn đề ......................17 1.5. Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học trong dạy học theo chủ đề nhằm phát huy năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh ........................................................... 18 1.5.1. Một số phƣơng pháp dạy học tích cực ............................................................18 1.5. 2. Một số kỹ thuật dạy học tích cực ....................................................................24 1.6. Thực trạng vận dụng quan điểm dạy học theo chủ đề ở một số trường THPT trên địa bàn Thành phố Hà Nội ................................................................................. 26 1.6.1. Điều tra thực trạng..........................................................................................26 1.6.2. Kết quả điều tra ...............................................................................................26 Tiểu kết chƣơng 1 .................................................................................................... 31 iii Chƣơng 2: DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN ANCOL - HÓA HỌC 11 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH ............................................................................................................... 32 2.1. Vị trí, mục tiêu, cấu trúc của phần ancol trong chương trình hóa học lớp 11 THPT ......................................................................................................................... 32 2.1.1. Vị trí, mục tiêu phần ancol ..............................................................................32 2.1.2.. Những lƣu ý khi dạy bài ancol .......................................................................33 2.1.3. Xây dựng hệ mục tiêu cụ thể khi dạy phần ancol............................................34 2.2. Quy trình và nguyên tắc xây dựng chủ đề dạy học theo định hướng phát triển năng lực ..................................................................................................................... 37 2.2.1. Nguyên tắc lựa chọn nội dung dạy học theo chủ đề .......................................37 2.2.2. Quy trình xây dựng chủ đề ..............................................................................38 2.2.3. Đề xuất qui trình xây dựng chủ đề dạy học ....................................................40 2.3. Xây dựng chủ đề tích hợp: ................................................................................. 41 2.3.1. CHỦ ĐỀ 1: ANCOL ........................................................................................ 41 2.3.2. CHỦ ĐỀ 2: ANCOL VỚI CUỘC SỐNG ........................................................ 57 2.4. Đánh giá năng lực giải quyết vấn đề thông qua dạy học .................................. 79 2.4.1. Tiêu chí đánh giá năng lực giải quyết vấn đề .................................................79 2.4.2. Xây dựng bộ công cụ đánh giá năng lực giải quyết vấn đề ............................80 2.5. Kiểm tra cuối chủ đề .......................................................................................... 81 2.6. Tổng kết và đánh giá .......................................................................................... 81 Tiểu kết chƣơng 2 .................................................................................................... 82 Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .............................................................. 83 3.1.Mục đích thực nghiệm ........................................................................................ 83 3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm. ...................................................................................... 83 3.3. Nội dung thực nghiệm ........................................................................................ 83 3.3.1. Đối tƣợng thực nghiệm ...................................................................................83 3.3.2. Kế hoạch thực nghiệm .....................................................................................84 3.3.3. Tiến trình thực nghiệm ....................................................................................85 3.4. Kết quả và xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm .................................................. 85 3.4.1. Kết quả điều tra phiếu hỏi học sinh trƣớc thực nghiệm .................................85 iv 3.4.2.Kết quả bảng kiểm quan sát học sinh của giáo viên ........................................87 3.4.3. Kết quả phiếu hỏi HS lớp TN sau khi học chủ đề “Ancol ” và “ ancol với đời sống” ......................................................................................................................... 88 3.4.4. Kết quả điều tra phiếu hỏi học sinh lớp thực nghiệm về mức độ đạt đƣợc của năng lực giải quyết vấn đề trong các bài học theo chủ đề DH .................................89 3.4.5. Kết quả điều tra phiếu hỏi giáo viên 5 môn liên quan của 10 trƣờng THPT .91 3.4.6.Kết quả các bài kiểm tra ..................................................................................93 Tiểu kết chƣơng 3 .................................................................................................. 102 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ....................................................................... 103 1. KẾT LUẬN CHUNG ........................................................................................ 103 2. KIẾN NGHỊ VÀ ĐỀ XUẤT ............................................................................. 103 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 105 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 107 v DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1. Bảng so sánh dạy học theo cách tiếp cận truyền thống và dạy học theo chủ đề ........................................................................................................................11 Bảng 1.2.Bảng tổng hợp kết quả điều tra ..................................................................26 Bảng 3.1. Bảng số lượng học sinh các lớp TN và lớp ĐC ........................................84 Bảng 3.2. Kết quả phiếu hỏi học sinh trước thực nghiệm .........................................85 Bảng 3.3: Kết quả bảng điểm quan sát và đánh giá của GV .....................................87 Bảng 3.4. Kết quả phiếu hỏi lớp thực nghiệm sau DHTCĐ .....................................88 Bảng 3.5: Đánh giá sự phát triển năng lực GQVĐ của HS trong DHTCĐ .................. 89 Bảng 3.6. Ý kiến của giáo viên liên quan đến năng lực và DHTCĐ ........................91 Bảng 3.7. Sự cần thiết việc bồi dưỡng thường xuyên cho trong thời gian tới đáp ứng được việc đổi mới toàn diện giáo dục .......................................................................92 Bảng 3.8: Bảng phân bố tần số kết quả các bài kiểm tra .........................................96 Bảng 3.9: Bảng phân bố tần suất luỹ tích các bài kiểm tra .......................................96 Bảng 3.10. Phần trăm số học sinh đạt điểm Xi trở xuống ........................................96 Bảng 3.11: Phân loại kết quả học tập của học sinh % ..............................................98 vi DANH MỤC HÌNH MINH HỌA Hình 1.1. Qui trình phát triển chƣơng trình giáo dục nhà trƣờng .............................9 Hình 3.1: Đồ thị biểu diễn đƣờng luỹ tích bài kiểm tra số 1(Trƣớc TN) ..................97 Hình 3.2: Đồ thị biểu diễn đƣờng luỹ tích bài kiểm tra số 2(Sau TN) ......................97 Hình 3.3: Đồ thị phân loại kết quả học tập của học sinh qua bài kiểm tra số 1 ......98 Hình 3.4: Đồ thị phân loại kết quả học tập của học sinh qua bài kiểm tra số 2 ......99 vii MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là từ chỗ quan tâm đến việc học sinh học được cái gì đến chỗ quan tâm học sinh làm được cái gì qua việc học. Để đảm bảo được điều đó, nhất định phải thực hiện thành công việc chuyển từ phương pháp dạy học nặng về truyền thụ kiến thức sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất; đồng thời phải chuyển cách đánh giá kết quả giáo dục từ nặng về kiểm tra trí nhớ sang kiểm tra, đánh giá năng lực vận dụng kiến thức giải quyết vấn đề, chú trọng kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học để có thể tác động kịp thời nhằm nâng cao chất lượng của các hoạt động dạy học và giáo dục. Một người được coi là có năng lực nếu như họ có tư duy độc lập, nhạy bén, luôn đặt ra cho mình những câu hỏi thích hợp, rõ ràng chính xác về mọi việc. Trong một hoàn cảnh nhất định người đó nắm vững tri thức, kĩ năng, kĩ xảo để giải quyết vấn đề nhanh nhất, sáng tạo nhất và hiệu quả nhất. Phát huy năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh không phải là vấn đề mới mà đã được đặt ra từ nhiều năm nay trong ngành giáo dục nước ta. Vấn đề này đã trở thành một trong những phương hướng chính nhằm tạo ra những con người lao động chủ động, sáng tạo làm chủ đất nước. Thực tiễn giảng dạy bộ môn Hóa học hiện nay ở các trường THPT còn nhiều vấn đề bất cập trong phương pháp giảng dạy truyền thụ tri thức cho HS. Đã có nhiều áp dụng các phương pháp dạy học vào thực tiễn giảng dạy nhưng vẫn chưa phát huy được tính chủ động, khả năng tự giải quyết vấn đề cho HS. HS vẫn còn thụ động trong việc tiếp thu các tri thức khoa học, chưa phát huy được hết đặc điểm nổi bật của môn Hóa học- một môn khoa học có nhiều ứng dụng. Bên cạnh đó,việc thực hiện giảm tải và tránh trùng lặp các chủ đề ở một số đơn vị kiến thức, môn học, cùng với đó là yêu cầu giảm tải chương trình cũng đang là vấn đề cần giải quyết. Hiện nay có rất nhiều hướng tiếp cận nhằm giải quyết vấn đề này, trong đó dạy học theo chủ đề đang được xem là giải pháp tối ưu trong việc 1 không chỉ xây dựng chương trình học mà còn cả trong việc tiếp cận kiến thức học, phương pháp dạy học đối với GVBM hiện nay và phát huy năng lực người học. Nhận thấy phần ancol trong hóa học 11 là một phần học quan trọng, không chỉ về kiến thức tổng quát mà còn về tính ứng dụng, tính phổ biến của ancol trong đời sống xã hội. Chính vì vậy tôi chọn đề tài: “ Dạy học theo chủ đề liên quan đến ancol- Hóa học 11- nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh”. Với đề này, tôi mong muốn được xây dựng một số chủ đề dạy học liên quan đến ancol, nhằm mục đích khắc sâu kiến thức về ancol cũng như phát triển năng lực giải quyết vấn đề và một số năng lực khác cho học sinh. 2. Mục đích nghiên cứu Thiết kế nội dung và dạy thực nghiệm một số chủ đề dạy học liên quan đến ancol- Hóa học 11- nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề (GQVĐ) cho học sinh, qua đó góp phần nâng cao chất lượng dạy học ở cấp THPT. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu Nghiên cứu cơ sở lí luận về quan điểm dạy học chủ đề, nguyên tắc thiết kế các chủ đề dạy học, các phương pháp dạy học. Nghiên cứu các khái niệm về năng lực, các biểu hiện, tiêu chí đánh giá, bộ công cụ đánh giá sự phát triển năng lực GQVĐ của học sinh trước và sau thực nghiệm. Nghiên cứu nội dung, cấu trúc chương trình (CT), cấu trúc sách giáo khoa (SGK) các bộ môn: Hoá học, Sinh học, Vật lí, Địa lí, Công nghệ 11 và Giáo dục công dân hiện hành để tìm các nội dung liên quan đến các vấn đề ancol. Tìm hiểu tình hình DH theo chủ đề ở cấp THPT tại quận Đống Đa, TP Hà Nội. Thiết kế các chủ đề và dạy thực nghiệm chủ đề đó đối với học sinh lớp 11 học ban cơ bản tại một số trường THPT trên địa bàn Thành phố Hà Nội. 4. Khách thể, đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học hóa học ở trường THPT Phan Huy Chú và THPT Hoàng Cầu. 4.2. Đối tượng nghiên cứu Một số chủ đề dạy học môn Hóa học cấp THPT. Năng lực GQVĐ và tổ chức dạy học một số chủ đề trong chương trình hóa học 11. 2 4.3. Phạm vi nghiên cứu Phần ancol Hóa học 11 ban cơ bản tại trường THPT Hoàng Cầu và THPT Phan Huy Chú, quận Đống Đa, Thành phố Hà Nội. 5. Câu hỏi nghiên cứu và Giả thuyết khoa học 5.1. Câu hỏi nghiên cứu Có thể sử dụng việc dạy học theo chủ đề để nâng cao năng lực giải quyết vấn đề của học sinh được không? 5.2. Giả thuyết khoa học Nếu vận dụng tốt quan điểm DH theo chủ đề để thiết kế và tổ chức dạy học hiệu quả một số chủ đề DH liên quan đến ancol không những khắc sâu được kiến thức về ancol mà còn phát triển năng lực GQVĐ đồng thời tạo hứng thú và góp phần nâng cao hiệu quả học tập môn hóa học của học sinh. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu 6.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết Nghiên cứu về chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước về đổi mới giáo dục và đề án đổi mới giáo dục của Bộ Giáo dục và Đào tạo; Nghiên cứu cơ sở khoa học về DH theo chủ đề, nội dung dạy học liên quan đến ancol; Nghiên cứu về các hình thức, phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực; Nghiên cứu định hướng chương trình giáo dục tổng thể, định hướng giáo dục, nội dung sách giáo khoa sắp tới. 6.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn Điều tra thực tiễn bằng phương pháp quan sát, phỏng vấn, phiếu điều tra DH theo chủ đề đối với giáo viên (GV) và học sinh (HS) ở một số trường ở Hà Nội. Dạy thực nghiệm sư phạm (TNSP) đối với các chủ đề đã xây dựng theo đúng quy trình, phương pháp và kế hoạch đã đề xuất tại trường THPT Hoàng Cầu, Đống Đa, Hà Nội. Đồng thời quan sát, kiểm tra, đánh giá hoạt động của học sinh trong quá trình thực hiện chủ đề. 6.3. Phương pháp xử lí thống kê Sử dụng toán xác suất thống kê để phân tích và xử lý các kết quả TNSP từ đó rút ra các nhận xét, kết luận của đề tài. 3 7. Đóng góp mới của đề tài Luận văn đã đóng góp phần tổng quan cơ sở lý luận của dạy học theo quan điểm DH theo chủ đề nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh THPT. Đánh giá được thực trạng DH theo chủ đề và phát triển năng lực GQVĐ cho học sinh ở một số trường THPT Thành phố Hà Nội. Thiết kế và dạy thực nghiệm 2 chủ đề:” Ancol” và “Ancol với cuộc sống” chương trình chuẩn ở trường THPT công lập tự chủ Hoàng Cầu và THPT công lập tự chủ Phan Huy Chú, quận Đống Đa, Thành phố Hà Nội. Xây dựng được các tiêu chí đánh giá và công cụ đánh giá sự phát triển năng lực GQVĐ. 8. Nội dung luận văn Ngoài phần: Mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung chính của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của dạy học theo chủ đề phát triển năng lực GQVĐ cho học sinh. Chương 2: Dạy học theo chủ đề phần ancol- Hóa học 11 nhằm phát triển năng lực GQVĐ cho học sinh. Chương 3: Thực nghiệm sư phạm 4 Chƣơng I CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Dạy học theo chủ đề không phải là mô hình dạy học hoàn toàn mới trên thế giới. Tuy nhiên, ở Việt Nam, việc quan tâm đến mô hình này mới chỉ dừng lại ở bước đầu tiếp cận. Song, căn cứ vào thực tiễn và kế hoạch đổi mới căn bản nền giáo dục hiện nay, có thể khẳng định mô hình dạy học này sẽ còn tiếp tục được nghiên cứu và thử nghiệm để có được những bài học kinh nghiệm xác đáng trước khi chính thức áp dụng phục vụ cho chủ trương đối mới căn bản, toàn diện giáo dục hiện nay. Bắt đầu từ năm 2014 đến nay Sở Giáo dục và đào tạo Hà Nội cũng đã tổ chức cuộc thi Dạy học theo chủ đề trong đó có môn Hóa học, đó chính là tiền đề thuận lợi giúp giáo viên bộ môn có cơ hội tiếp cận mô hình dạy học này trong giai đoạn sắp tới mà không vấp phải sự bỡ ngỡ, khó khăn ngay khi chúng ta bước vào giai đoạn thực hiện khung chương trình đổi mới giáo dục và cũng từ đó vấn đề dạy học theo chủ đề mới được quan tâm. Hiện nay, tại Việt Nam đã có một số đề tài nghiên cứu về dạy học theo chủ đề như: Ngọc Châu Vân (2015), Luận văn thạc sĩ: “Thiết kế và dạy thực nghiệm các chủ đề dạy học tích hợp môn Hoá học cấp THCS” thực hiện tại Trường ĐHSP Hà Nội. Trong luận văn này tác giả đã xây dựng một sô chủ đề liên quan đến nước và không khí để phát triển năng lực HS bậc THCS. Vũ Thị Thuỳ Dương( 2015), Luận văn thạc sĩ: “Dạy học theo chủ đề liên môn hóa học lớp 10 trường Trung học phổ thông” thực hiện tại Trường Đại học Giáo dục - ĐHQGHN. Tăng Văn Quang (2016), Luận văn thạc sĩ: “Phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh thông qua dạy học một số chủ đề tích hợp Hóa học 10” thực hiện tại Trường Đại học Giáo dục – ĐHQG Hà Nội. Ở luận văn này, tác giả đã quan tâm đến việc dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn với chương Oxi- Lưu huỳnh hóa học 10 để phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS. 5 Nguyễn Quang Thái (2016), Luận văn thạc sĩ: “Dạy học chủ đề tích hợp nội dung thực tiễn với kiến thức hóa học chương oxi - lưu huỳnh lớp 10 nhằm nâng cao kết quả học tập của học sinh” thực hiện ở Trường Đại học Giáo dục - ĐHQG Hà Nội. Đào Thị Thanh Tuyền ( 2016), Luận văn thạc sĩ: “Dạy học chủ đề tích hợp nội dung thực tiễn với kiến thức hóa học chương nito - photpho lớp 11 nhằm nâng cao kết quả học tập của học sinh” được hoàn thành tại Trường Đại học Giáo dục – ĐHQG Hà Nội. Lê Đức Tùng ( 2016) , Luận văn thạc sĩ: “Phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh thông qua dạy học các chủ đề tích hợp chương "Cacbon - Silic" - Hóa học 11” được hoàn thành tại Trường Đại học Giáo dục – ĐHQG Hà Nội.. Các luận văn này đã đề cập đến vấn đề dạy học theo chủ đề nhằm phát huy năng lực học sinh. Tuy nhiên chủ đề phần Ancol cũng chưa được quan tâm nhiều. Chính vì vậy chúng tôi triển khai nghiên cứu dạy học chủ đề phần ancol với kì vọng HS được tìm hiểu sâu hơn về ancol và từ đó có cách giải quyết những vấn đề đặt ra trong cuộc sống hiện nay. 1.2. Định hướng đổi mới giáo dục 1.2.1. Định hướng chung Mục tiêu đổi mới được Nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội quy định: “Đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông nhằm tạo chuyển biến căn bản, toàn diện về chất lượng và hiệu quả giáo dục phổ thông; kết hợp dạy chữ, dạy người và định hướng nghề nghiệp; góp phần chuyển nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực, hài hòa đức, trí, thể, mỹ và phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi học sinh.” - Báo cáo chính trị Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI: “Đổi mới chƣơng trình, nội dung, phƣơng pháp dạy và học, phƣơng pháp thi, kiểm tra theo hƣớng hiện đại; nâng cao chất lƣợng toàn diện, đặc biệt coi trọng giáo dục lý tƣởng, giáo dục truyền thống lịch sử cách mạng, đạo đức, lối sống, năng lực sáng tạo, kỹ năng thực hành, tác phong công nghiệp, ý thức trách nhiệm xã hội”. - Chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2011 – 2020 ban hành kèm theo Quyết định 711/QĐ-TTg ngày 13/6/2012 của Thủ tướng Chính phủ: "Tiếp tục đổi mới 6 phƣơng pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập, rèn luyện theo hƣớng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo và năng lực tự học của ngƣời học"; "Đổi mới kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông, kỳ thi tuyển sinh đại học, cao đẳng theo hƣớng đảm bảo thiết thực, hiệu quả, khách quan và công bằng; kết hợp kết quả kiểm tra đánh giá trong quá trình giáo dục với kết quả thi". Dự thảo chương trình giáo dục phổ thông (CT GDPT) hiện nay được xây dựng theo định hướng phân hóa mạnh ở cấp THPT, trong đó cùng với các môn bắt buộc và tự chọn (bắt buộc) sẽ có các chuyên đề học tập dành cho HS các lớp 11, 12 tự chọn, để đáp ứng nhu cầu học tập và định hướng nghề nghiệp của HS. Dự kiến các chuyên đề học tập ở cấp THPT trong dự thảo CT GDPT được chia làm 2 loại chính sau: - Các chuyên đề học tập mở rộng hay nâng cao kiến thức môn học - Chuyên đề học tập mang tính hướng nghiệp. Loại chuyên đề nhằm cung cấp cho HS những thông tin sơ giản, ban đầu, những kiến thức đại cương mang tính nhập môn về một môn học, ngành học nào đó ở các bậc học sau THPT hoặc một nhóm ngành nghề trong xã hội. Những quan điểm, định hướng nêu trên tạo tiền đề, cơ sở và môi trường pháp lý thuận lợi cho việc đổi mới giáo dục phổ thông nói chung, đổi mới đồng bộ phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá theo định hướng năng lực người học. 1.2.2. Định hướng phát triển chương trình giáo dục nhà trường  7  Nghị quyết đại hội Đảng lần thứ XI, XII yêu cầu: đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo xác định; đổi mới chương trình, nội dung, PPDH, KT-ĐG, hình thành NL sáng tạo...trên tinh thần tăng cường tính tự chủ, chịu trách nhiệm của các cơ sở đào tạo. Chương trình giáo dục bao gồm các loại chương trình giáo dục quốc gia, chương trình giáo dục địa phương và chương trình giáo dục nhà trường. 1.2.2.1. Chƣơng trình giáo dục nhà trƣờng - Chương trình giáo dục nhà trường là sự phát triển của chương trình giáo dục quốc gia trên cơ sở căn cứ vào mục tiêu, chuẩn đầu ra, nội dung dạy học chung. Từ chương trình giáo dục quốc gia mỗi trường căn cứ vào điều kiện cụ thể của mình để 7 đề xuất mục tiêu, sử dụng và cách thực thi chương trình giáo dục quốc gia này, đảm bảo chất lượng giáo dục của chương trình. - Phát triển chương trình giáo dục nhà trường là quá trình cụ thể hóa, sắp xếp lại chương trình giáo dục quốc gia phù hợp với thực tiễn địa phương trên cơ sở đảm bảo yêu cầu chung của chương trình giáo dục quốc gia; lựa chọn, xây dựng nội dung và cách thức thực hiện phản ánh đặc trưng và phù hợp với thực tiễn nhà trường (yêu cầu, thành tựu công nghệ thông tin hiện đại, khoa học, công nghệ, ...) nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển các phẩm chất, năng lực của người học, thực hiện có hiệu quả mục tiêu giáo dục. - Chương trình giáo dục nhà trường bao gồm: + Kiểu hoạt động (tạo tài liệu mới phù hợp với chương trình giáo dục quốc gia...) + Những người tham gia chương trình (nhóm GV, nhóm bộ môn, nhà trường) + Thời gian thực hiện (một phần, ngắn hạn, dài hạn, ...) 1.2.2.2. Mục đích yêu cầu của việc phát triển chƣơng trình giáo dục nhà trƣờng a. Mục đích Việc phát triển chương trình giáo dục nhà trường cần đảm bảo được các mục đích sau: - Khắc phục hạn chế của chương trình hiện hành, nâng cao chất lượng dạy học. - Củng cố cơ chế phối hợp, tăng cường vai trò của các trường phổ thông. - Bồi dưỡng năng lực nghiên cứu khoa học. - Chuẩn bị cơ sở lí luận và thực tiễn cho đổi mới chương trình sau 2018. b. Yêu cầu Việc phát triển chương trình giáo dục nhà trường cần thực hiện tốt các nguyên tắc sau: - Nghiên cứu kết quả thực hiện mục tiêu giáo dục - Tính logic kiến thức giữa các môn học - Tính khả thi và tính thời lượng - Có sự phối hợp chặt chẽ, thường xuyên giữa các cơ quan quản lí giáo dục ở trường, sở, khoa, các ban ngành, … 8 1.2.2.3. Qui trình phát triển chƣơng trình giáo dục nhà trƣờng Chương trình giáo dục quốc gia Giám sát, đánh giá và điều chỉnh Hướng dẫn chương trình của địa phương Xác định, phân tích các yếu tố, nhu cầu phát triển của chương trình giáo dục nhà trường Phát triển chương trình (cá nhân, tập thể, nhóm GV) có sự tham vấn của các đối tượng liên quan Sản phẩm của chương trình nhà trường (các chủ đề được cụ thể hóa trong KHDH của GV Hình 1.1. Qui trình phát triển chƣơng trình giáo dục nhà trƣờng 1.2.2.4. Các bƣớc trong hoạt động phát triển chƣơng trình giáo dục nhà trƣờng Việc phát triển chương trình giáo dục nhà trường cần thực hiện tốt các bước sau: - Phân tích bối cảnh nhà trường THPT - Xác định mục tiêu của chương trình giáo dục THPT - Thiết kế chuẩn đầu ra - Thiết kế chương trình môn học - Thiết kế chuẩn đầu ra cho môn học - Biên soạn kịch bản bài giảng - Thẩm định chương trình - Triển khai và đánh giá Nếu làm được điều này chúng ta sẽ tạo ra được một hệ thống giáo dục đầy sáng tạo và năng động. Khi đó, giáo viên không còn là người truyền thụ kiến thức một chiều từ sách vở mà là người thiết kế, hướng dẫn và tổ chức để học sinh chiếm lĩnh tri thức từ nhiều nguồn khác nhau dưới sự dẫn dắt, định hướng của giáo viên. Học sinh thực sự trở thành chủ thể của quá trình học tập, tri thức được hình thành thông qua các hoạt động thực tế. Với những môn KHTN, HS sẽ thực sự được nghiên cứu từ lý thuyết đến thực tiễn, nhờ đó HS sẽ hiểu bài hơn, vận dụng kiến thức tốt hơn, có cơ hội phát triển năng lực và từ đó yêu thích khoa học hơn. 9 1.3. Dạy học theo chủ đề [25] 1.3.1. Khái niệm dạy học theo chủ đề Dạy học theo chủ đề (themes based leraning) là hình thức tìm tòi những khái niệm, tư tưởng, đơn vị kiến thức, nội dung bài học, chủ đề,… có sự giao thoa, tương đồng lẫn nhau, dựa trên cơ sở các mối liên hệ về lí luận và thực tiễn được đề cập đến trong các môn học hoặc các hợp phần của môn học đó làm thành nội dung học trong một chủ đề có ý nghĩa hơn, thực tế hơn, nhờ đó HS có thể tự hoạt động nhiều hơn để tìm ra kiến thức và vận dụng vào thực tiễn. Dạy học theo chủ đề là sự kết hợp giữa mô hình dạy học truyền thống và hiện đại, ở đó giáo viên không dạy học chỉ bằng cách truyền thụ (xây dựng) kiến thức mà chủ yếu là hướng dẫn học sinh tự lực tìm kiếm thông tin, sử dụng kiến thức vào giải quyết các nhiệm vụ có ý nghĩa thực tiễn. Dạy học theo chủ đề là một mô hình mới cho hoạt động lớp học thay thế cho lớp học truyền thống (với đặc trưng là những bài học ngắn, cô lập, những hoạt động lớp học mà giáo viên giữ vai trò trung tâm) bằng việc chú trọng những nội dung học tập có tính tổng quát, liên quan đến nhiều lĩnh vực, với trung tâm tập trung vào học sinh và nội dung tích hợp với những vấn đề, những thực hành gắn liền với thực tiễn. Với mô hình này, học sinh có nhiều cơ hội làm việc theo nhóm để giải quyết những vấn đề xác thực, có hệ thống và liên quan đến nhiều kiến thức khác nhau. Các em thu thập thông tin từ nhiều nguồn kiến thức. Việc học của học sinh thực sự có giá trị do kết nối với thực tế và rèn luyện được nhiêu kĩ năng hoạt động và kĩ năng sống. Học sinh cũng được tạo điều kiện minh họa kiến thức mình vừa nhận được và đánh giá mình học được bao nhiêu và giao tiếp tốt như thế nào. Với cách tiếp cận này, vai trò của giáo viên chỉ là người hướng dẫn, chỉ bảo thay vì quản lý chi tiết việc làm của học sinh. Dạy học theo chủ đề ở bậc THPT là sự cố gắng tăng cƣờng tích hợp kiến thức, làm cho kiến thức có mối liên hệ mạng lƣới nhiều chiều; là sự tích hợp vào nội dung những ứng dụng kĩ thuật vào đời sống thông dụng làm cho nội dung học có ý nghĩa hơn, hấp dẫn hơn. Một cách hoa mỹ đó là việc “thổi hơi thở” của cuộc sống vào những kiến thức truyền thống, nâng cao chất lượng “cuộc sống thật” trong các bài học. 10 Theo một số quan điểm, dạy học theo chủ đề thuộc về nội dung dạy học chứ không phải là phương pháp dạy học nhưng khi đã xây dựng nội dung dạy học theo chủ đề, chính nó lại tác động trở lại làm thay đổi rất nhiều đến việc lựa chọn phương pháp nào là phù hợp, hoặc cải biến các phương pháp sao cho phù hợp với nó. 1.3.2. Ưu thế của dạy học chủ đề Mọi sự so sánh giữa bất kì mô hình hay phương pháp dạy nào cũng trở nên khập khiễng bởi mỗi một mô hình hay phương pháp đều có những ưu thế hoặc những hạn chế riêng có. Tuy nhiên, nếu đặt ra vấn đề cho ngành giáo dục hiện nay là: Làm thế nào để nội dung kiến thức trở nên hấp dẫn và có ý nghĩa trong cuộc sống? Làm thế nào để việc học tập phải nhắm đến mục đích là rèn kĩ năng giải quyết vấn đề, đặc biệt là các vấn đề đa dạng của thực tiễn? Có phải cứ phải dạy kiến thức theo từng bài thì học sinh mới hiểu và vận dụng đƣợc kiến thức? Làm thế nào để nội dung chƣơng trình dạy luôn đƣợc cập nhật trƣớc sự bùng nổ vũ bão của thông tin để các kiến thức của việc học và dạy học thực sự là thế giới mới cho những ngƣời học? Việc trả lời các câu hỏi trên đồng nghĩa với việc xác định mục tiêu giáo dục, mô hình dạy học trong thời đại mới. Đồng thời, cũng sẽ chỉ ra cho ta thấy những lợi thế nhất định của từng mô hình khi áp dụng vào giảng dạy. Rõ ràng, nếu căn cứ vào việc tìm câu trả lời cho những câu hỏi này thì dạy học theo chủ đề khi so sánh với dạy học theo cách tiếp cận truyền thống hiện nay, sẽ có những ưu điểm sau: Bảng 1.1. Bảng so sánh dạy học theo cách tiếp cận truyền thống và dạy học theo chủ đề T Dạy học theo cách tiếp cận T truyền thống hiện nay 1 Dạy học theo chủ đề Tiến trình giải quyết vấn đề tuân Các nhiệm vụ học tập được giao, theo chiến lược giải quyết vấn đề học sinh quyết định chiến lược học trong khoa học vật lý: logic, chặt tập với sự chủ động hỗ trợ, hợp tác chẽ, khoa học.. do giáo viên (SGK) của giáo viên (Học sinh là trung áp đặt (GV là trung tâm). tâm). 11