Tài liệu Đại nghĩa diệt thân

i Ngh a Di t Thân 1 www.hobieuchanh.com i Ngh a di t Thân Bi u Chánh Ch ng I i t ng ngày x a, chúng ta ch ng kh i ng m ngùi v n i th m c a t tiên ta, cách g n m t tr m n m h i tr c, ph i ch u cái c nh thê l ng n c m t nhà tan, sao d i v t i. Trong lúc y tr i Ð ng Nhâm t Gia Ð nh rung rinh, cây c héo xàu, sanh linh thán. Nh c l i tình c nh ó truy ni m au kh c a ng i tr c, mà c ng phòng v vi c sau, ng suy c nghi m kim r i ung úc tâm h n mà gi gìn non n c, làm nh v y t ng không ph i là làm vi c vô ích. m T Ð c th 11, nh m n m M u Ng 1858 n c Pháp l y c tri u ình Vi t Nam c m o bèn phái H i quân Trung T ng Rigault de Genouilly ch huy m t oàn chuy n thuy n qua b lên ánh h i kh u Ðà N ng (Tourane) có m t ti u oàn binh Tây Ban Nha theo tr l c. Gi c chi m Ðà N ng toan ánh vào ô thành Hu , nh ng g p binh ta ch ng ng n m nh m nên ti n không n i. Qua tháng giêng n m sau là n m 1858. Trung t ng Genouilly bèn i chi n c m t ti u oàn l i gi m y oàn vùng Ðà N ng, còn bao nhiêu binh thì ch t xu ng chi n thuy n ng vào mi n Nam tính xâm chi m t Gia Ð nh là vùng có ti ng phì nhiêu phong phú. Binh Pháp vào c a C n Gi , h n phá nh ng ph n tàu óng hai bên sông Ð ng Nai, r i ti n th ng lên ánh thành Gia Ð nh. Quan h c gi thành Gia Ð nh là c Võ Duy Ninh v a hay tin binh i Pháp khai chi n thì c t c t c n các t nh kêu binh lên ti p vi n ng ch ng v i gi c. Vi n binh n ch a k p còn quân lính trong thành , song thi u hu n luy n, thi u tinh th n chi n u, b i v a không bi t cách phòng th cho gi c t do vào ánh có hai ngày t c thành. C Võ Duy Ninh ph i t t cho toàn ti t ngh a. Gi c tóm thâu t t c súng i bác, thu c n b c ti n và lúa g o. R t ti c thay! Trung t ng Rigault de Genouilly phân binh Trung tá Jauré Guiberry l i gi thành Gia Ð nh, còn bao nhiêu binh thì ch tr ra Ðà N ng ánh n a, c ng không th ng n i binh ta, l i nhu m b nh. Pháp nh sai Thi u t ng Page qua thay th cho Trung t ng Rigault de Genouilly v Pháp an d ng. ó n c Pháp v i n c Anh có vi c b t hoà nên hai n c h i binh i ánh Tàu. Chánh ph Pháp sai Trung t ng Charner ch huy m t oàn chuy n thuy n qua Vi n Ðông, l i d y Thi u t ng Page ph i rút binh Ðà N ng và Gia Ð nh i theo Trung t ng Charner ng ti p chi n. Tháng 3 n m 1860, Thi u t ng Page rút h t binh Ðà N ng v h i binh t i Gia nh, phái Ð i tá d´Ariès l i gi Gia Ð nh v i 800 binh Pháp và 200 binh Ma-ni (Manille) c a Tây Ban Nha, còn bao nhiêu thì ch h t theo Trung t ng Charner qua ánh Trung Hoa. i Ngh a Di t Thân 2 www.hobieuchanh.com Tri u ình Hu phái c Kinh l c s Nguy n Tri Ph ng vào Nam l p k kh c ph c Gia Ð nh, có cho c Ph m Th Hi n làm Tham Tán quân s . Tháng 7 n m ó hai c vào t i có binh tri u i theo l i có binh m y t nh do c Tôn Th t Hàn ã g n v . S binh ta ông b ng m i s binh Pháp trong thành Gia nh. Th mà c Nguy n Tri Ph ng không ngh n s công thành, c l i truy n nh l p i n t i Chí Hoà và phân binh l p h th ng phòng th t i vùng Gò V p qua Chí Hoà, Phú Th , vô t i ng n R ch Cát. Bên kia Trung Hoa th t b i ch u ký t hòa c v i Pháp và Anh. n tháng giêng n m 1861, Trung t ng Charner tr l i Gia Ð nh v i 70 chi n thuy n và 3500 lính, binh lên thành, li n m cu c ti n công i n c a ta. Giao chi n trót hai ngày hai êm, hai bên u t n th t n ng nh ng binh pháp lão luy n l i có súng nhi u h n, i bác b n nát n l y c a ta, nên binh ta ph i v tan, m t ph n rút v Biên Hòa, nh ng s ông thì ch y t tán. Gi c th a th ng phát binh r t theo và chi m Th D u M t, Tây Ninh, Gò Công, Tân An chi m luôn t nh Ð nh T ng (M Tho) n a. Qua tháng 10 Thi u t ng Bonard qua th cho Trung t ng Charner v Pháp ngh . Tháng 11 Thi u t ng Bonard em binh chi m luôn t nh Biên Hòa v i Bà R a, i qua tháng 3 n m sau (1862) còn ánh l y luôn t nh V nh Long. Tri u ình không làm gì h t, ch ng th y gi c l y m t t i b n t nh m i rúng ng nên sai Phan Thanh Gi n cùng v i Lâm Duy Hi p vào Nam ngh hòa. Quân Pháp ã c l nh xâm chi m n c ta nên ch u th ng thuy t, nh ng không ch u tr t. Phái b c a ta nói h t s c h m i ch u tr l i t nh V nh Long, nh ng h bu c. 1) Ph i cho binh Pháp c óng t i t nh l V nh Long cho t i ch ng nào h d p yên gi c giã m y t nh trên r i h s rút v . 2) Ph i nh ng t cho n c Pháp ba t nh Biên Hòa, Gia Ð nh và Ð nh T ng. 3) Ph i cho giáo s Pháp và Tây Ban Nha c t do vào n c Vi t Nam gi ng o và cho nh n dân t do theo o. 4) Ph i cho chi n thuy n pháp c t do vô ra c ng sông C u Long. 5) N c Pháp v i Tây Ban Nha c t do vô ra m y h i c ng mà buôn bán. 6) Vi t Nam không c em binh khí và thu c n i qua ba t nh ã nh ng cho Pháp. 7) Vi t Nam mu n giao thi p v i n c nào thì ph i cho Chánh ph Pháp bi t và n u mu n nh ng t cho n c nào c ng ph i tu ý n c Pháp ng thu n cho m i c. 8) Vi t Nam ph i ch u ti n binh phí 4 tri u ng b c phân tr 10 n m m i n m 40 muôn ng. hòa c l p ngày mùng 9 tháng 5 n m 1862 g m, c th y 12 u ch l c biên m y u quan h ra ây mà thôi. T y Thi u t ng Bonard ký v i hai s c a ta là Phan Thanh Gi n v i Lâm Duy Hi p. Tri u ình ta không v a lòng v s m t 3 t nh nh ng không ai dâng k ánh mà òi l i bày cho m t phái b i s qua Pháp xin chu c l i 3 t nh m t. mT c th 16 là n m 1863. H i quân Thi u t ng de la Grandière qua thay th cho Thi u t ng Bonard v i s m ng gi v ng t nh ã l y, r i th a c h i r ng thêm n a làm thu c a. i Ngh a Di t Thân 3 www.hobieuchanh.com Th mà tháng 6 n m ó, tri u ình còn g i m t s b i s qua Pháp xin chu c l i ba t nh m t. Phái b y g m có: - Phan Thanh Gi n, Hi p Bi n i h c s , chánh s . - Ph m Phú Th , Tá Tham tri L i b . - Nguy n Kh c Ð n, Án Sát x Qu ng Nam. Tri u ình l y nhu nh c ôn hòa mà i phó v i xâm l ng c ng quy t, làm cho nh n dân t Ð ng Nai k ng n ng ng i b c t c. B i v y t ngày th t Ð i n, b c h u trách rút v tri u ng mão cao áo r ng mà kháng chi n tr c cung n, ch không c m th ng lên ng a mà sông l t ngoài sa tr ng n a thì lòng dân trong Nam xao xi n1 c h i nhau: „Ph i làm sao?“ Pháp chi m c m y t nh r i, thì m t m t h lo dùng võ l c mà gìn gi t ai, còn m t m t thì lo khuy n d s phu ra hi p tác ng t ch c cu c cai tr . Thi t i h i ó nh ng t t ng i ng ch a gieo r c trong dân gian, ng i có h c th c kh kh ôm áo ch ngh a qu c gia, ai c ng th ng gi ng nòi m n t n c. Vì v y nên l i khuy n d c a Pháp không có hi u qu t t p. Nh ng ng i ra phe giúp i nhà c m quy n Pháp ó thu c h ng ng i thi u h c, không có l ng tâm không bi t T qu c. H là c n bã, ch không ph i tinh hoa c a t n c. H tính th a th i th lên m t lên mày, trèo lên a v cao sang, là ch lúc bình th ng h ch ng dám mong m i. Trong hàng h c th c ch có Tôn Th T ng ra u gi c. Quân Pháp h t s c quí tr ng, ban cho ch c Tri ph , r i th ng lên Ð c ph làm m i mà d s phu. Ch ng dè Tôn Th T ng b hàng h c th c nh m y c C Tr , Th Khoa Ngh a, Hu nh M n Ð t khinh b quá, làm cho h th n ph i lân la chùa Cây Mai ng s ng theo thú phong l u, không giúp ai mà c ng không h i ai, cho b n thi u h c tranh giành m c tình ph c u nghinh tân mà lãnh c quy n và ng s nghi p. Hàng s phu không n xu h ng th i th mà làm nh b n th t h c v y c, nên ng i nóng n y thì n núp theo xóm theo làng kêu g i ng bào ng d y mà gìn gi non sông. Còn ng i già y u thì t n mác ho c rút xu ng m y t nh phía H u Giang mà ch xem th i cu c bi n chuy n ho c b c nhà c a ru ng v n em gia quy n ra Bình Thu n, Khánh Hòa mà c ng , không mu n g n g i v i k thù, không ch u làm tôi ng i ngo i qu c. Dân àm xôn xao nh v y nên n c Pháp tuy l y c ba t nh và t binh lính chi m gi m y ch a u, song tình hình trong vùng v n c r i beng, không làm sao em an ninh l i c mà t ch c hành chánh. C Nguy n Trung Tr c luôn luôn làm náo ng vùng Nh t T o, B n L c. C Th Khoa Huân chiêu t p ngh a binh khu y r i vùng Bình Cách, B n Tranh. C Tr ng Công Ð nh hùng c vùng Gò Công. C Thiên H D ng hùng c vùng Tháp i. Binh Pháp không bi t a th , l i không hi u phong t c và th âm, nên khó mà ánh d p ho c ru ng b t cho c. H ph i c y nh ng tay vì danh vì l i ra u thú ng lãnh ch c lãnh quy n giúp s c em ng ch n o cho h tr lo n t an. n n y ua nhau l p công ng h ng v cao quy n tr ng. Chúng d a h i mà h ng 1 xao xuy n: không an tâm i Ngh a Di t Thân 4 www.hobieuchanh.com hách, chém gi t ng i vô t i mà th oai, tra kh o nhà phú hào ng n h i l . Chúng làm nhi u vi c tàn ác không th k xi t. Nh n dân trong lúc y kh n kh m i b , ngh ch c ng ch t mà thu n c ng không còn, v y thì thà ngh ch cho tròn n v i non sông, h n là s ng mà mang ách nô ch u cho chúng vày b a bóc l t. i Ngh a Di t Thân 5 Ch www.hobieuchanh.com ng II Trót ba b n b a r i c m t vùng t nh nh T ng, n m t giáp v i M Tho và Tân An b y gi , c a nhà tan hoang, v n ru ng x xác, ch ng khác nào nh m i ch u m t tr n cu ng phong mãnh li t. y là vì o binh ngh a dõng c a c Th Khoa Huân k s g n 300, óng t i Bình Cách tình c hay m t toán binh Tây ch ng 50 ng i, có n m b y ng i Vi t làm ng o, i tu n ti u trong vùng ng ki m b t c Th Khoa là lãnh o có nhi u uy tín c a ngh a binh kháng chi n. Binh ta ch có vài cây súng còn bao nhiêu thì c m mác thông2 ho c r a ngoéo3, ho c ch a nh n, ho c t m vông, nh ng c l nh phân nhau ph c kích, i gi c vào vòng vây thì xông ra âm chém quy t l y khí hùng mà ng u v i súng n. Toán binh gi c vô xóm Bình Cách r i thì c Th Khoa Huân, ch huy ngh a ng… C d y ánh m ra hi u l nh. Binh ta mai ph c t phía li n xông ra sáp chi n. M t tr n ác li t di n ra trong xóm, ti ng súng l p b p l n l n v i ti ng hét vang v y. Gi c b t n công thình lình t nhiên tán lo n tinh th n, h t k hàng ng . Ngh a binh th a th m i xung phong âm chém, làm cho bên ch ph n nhi u ph i lo g t, ho c ph i tránh m i th ng, không b n súng c l i còn ph i rã t t p. Binh ta thi u súng, nh ng c s ông, l i có c Th Khoa ích thân ch huy, nêu g ng d ng c m cho chi n s soi chung, c nâng cao tinh th n cho ngh a binh, b i v y ai c ng h ng hái tranh hùng, không s súng n. i thay, gi a lúc h n chi n, m t viên n vô tình trúng b p v c Th Khoa. té qu . M t t p ch quân ti n t i, bi t c là t ng soái nên b t ch không gi t. t t p ngh a binh ào t i quy t c u c , nh ng b súng b n nà quá, ti n không n i mà l i còn ph i th i. Th y ch soái b b t, ngh a binh m t tinh th n, gi m h ng hái b i v y m c d u hai Ð c binh Thành v i Thu n, thay th ch huy, hò hét om s m, ngh a binh c ng rút lui ra kh i xóm, r i t p ch y qua T m Vu, t p núp v n qua phía B n Tranh. Tr i s p t i. Binh Tây không bi t a th s binh ta ph c kích nên không dám ti n theo. H n n a, chúng b t c t ng ch huy, tuy không hi u là ai, song c ng thõa mãn, b i v y chúng lo gom binh c a chúng b th ng k n m i m y ng i i hè h i4 khiêng cõng ra v , chúng c ng cõng luôn c Th Khoa Huân i n a Ðêm y, m y ng i già v i àn bà trong xóm Bình Cách th y ã rút i xa r i, m i t èn t c r o kh p xóm tìm ngh a binh c a ta b th ng, g p m t ng i b n trúng u n m ch t v i 6 ng i b th ng thì l y võng khiêng h t qua m Vu r i dùng ghe ch xu ng phía vàm Mi u Ông mà chôn ng i t tr n và ki n thu c cúu c p m y ng i b th ng. Ng i ta bi t th nào gi c c ng em nhi u binh tr l i kh ng b vùng Bình Cách b i v y nh ng ng i trai tráng T m Vu, Bình Cách và K Son th a êm t i 2 mác có cán dài a có l i cong 4 rán s c, c s c 3 i Ngh a Di t Thân 6 www.hobieuchanh.com rút qua phía Ng n Long mà n núp, còn nh ng ng i B n Tranh,Tân Hi p,Tân ng và Khánh H u thì t n mác trên Ð ng Tháp M i. Qua ngày sau c vùng y ch là h ng già c v i àn bà con nít nhà mà thôi. Thi t qu ng i ta oán không sai. Cách hai b a sau có n m y tr m binh Tây phân ra thành t ng t p, m i t p ch ng 50 lính v i ít ng i Vi t d n ng i ru ng các xóm trong vùng. p lính vào làng Bình Cách, ph n nhi u là ng i Vi t, t d i quy n ch huy c a m t quan Tây, tìm không có ng i trai tráng, bèn b t h t ông già v i àn bà mà ánh kh o mà h i con cháu, ho c anh em, ho c ch ng tr n âu ph i ch , b ng không thì ánh ch t. Ng i khai không bi t i âu thì b ánh kh o, mà ng i khai không có ch ng c ng b ánh. Cách tra kh o h t s c ác nghi t làm cho nhi u ng i mang b nh ít l m là s ng m t ho c b m l ng, có ng i n gãy r ng, ho c lòi con t, l i còn có ch àn bà b thai nghén, b ánh n s o thai. Ng i thì ch u òn, nhà thì b t, n chi u làng Bình Cách là nh ng ng tro n m nóng h i tr c m t k già c ho c ng òi àn bà ng i khóc s s n tiêu tan, khóc thân th au n, có ng i l i khóc không bi t ch ng hay con, hay em co tr n kh i hay không, s sa vào tay t p khác mà b chúng hành hình b ng l i lê ho c súng n. y làng m y xóm khác c ng b ru ng xét nh ây, nh ng ít có ng i b b t ho c òn, còn nhà c a thì kh i b t. Tuy v y mà l ng dân ph i ch u n i kh khác. Xét không g p trai tráng nào h t mà n u nhà c a r ng l n có c nhi u, ng i ta bi t ch nhà có c m ti n, thì lúc xét h g p th gì quí giá ng i ta l y h t, r i còn phao vu ch nhà có con cháu theo oàn ngh a binh, ng h m b t b tù cho ng i ta m i lòi b c ra mà lo lót. i nào c ng v y, h có chi n tranh thì t nhiên l ng dân ph i ch u nh ng tai h a ó, không làm sao tránh kh i. Ðã bi t ng i c m binh ph n nhi u là ng i có c th c, bi t phân bi t d lành, r t i là ch th ã xu ng ng a ng i ta còn không n chém thay, có l nào ng i ta ành sát h i ông già ho c àn bà vô t i. Ng t ng s không ph i h t th y u là Ph t t , th ng chen l n m t ám ti u nhân th a n c c mà th câu, vì v y nên gieo r c thêm oán thù. Trong làng T nh Giang, g n ch B n Tranh, bu i tr a ó ông Nhiêu Võ Minh Giám, ng ng i trong tr i, c t m t bên nhà mà d y h n vài m i tr nh trong làng h c ch nho. M t lát bà Nhiêu trong nhà ra cho ông hay binh lính Tây n xét nhà u xóm. Ông Nhiêu bình t nh mà nói: - Bà nó ng s gì h t. Bi u v th ng Ð t v i con Trâm c ng v y. H xét thì xét có sao âu mà s . D n hai a nó c làm vi c trong nhà nh th ng. t i ng ch n r n h nghi. - Hai a nó s mu n ch y ra v n mà tr n. - Bi u nó c nhà, ng ch y i âu h t. Hôm qua tôi d n l y áo qu n và gì c a th ng Ð t em gi u cho xa; nó làm r i hay ch a? i. Tr a hôm qua v nó gói h t r i em chôn ngoài gò m . y thì xong. N u ng i ta có h i thì nói h t mùa g t lúa r i th ng Ð t xu ng ghe ra ngoài ch M ng câu và l i ki m cá mà bán. T hôm i Ngh a Di t Thân 7 www.hobieuchanh.com tháng giêng t i nay nó ngoài ch M , không có v ây. Còn n u ng i ta không h i thì thôi. Bà Nhiêu xây l ng i vô nhà, trong lòng h i h p không an. M t lát có m t t p lính i ngoài rào c a ông Nhiêu ông ch ng ba ch c ng i, mà ch có vài ng i Vi t, còn bao nhiêu toàn là ng i Tây. M t viên quan Tây râu ria x m xàm i tr c, còn lính i theo sau, còn bao nhiêu toàn là ng i Tây i vô sân ông Nhiêu. Lính c ng i theo. ng nh th ng l , ông Nhiêu Giám m c áo màu en mang c p m t ki ng, ông ngó th y thì b c ra sân. Viên quan Tây ngó vô tr i th y s p con nít ng i thì i. Và day l i nói ít ti ng v i binh lính, r i lính rã ra mà ch i, còn viên quan Tây i th ng vô tr i ch h c trò ng i h c, ch mà nói và c i, ông Nhiêu l c u nói không hi u. Viên quan Tây vô tr ng. H c trò u ng d y, viên quan Tây a tay bi u ng i xu ng h t, r i b c l i l y cây vi t c m mà coi, sau ó l y t p v mà l t mà coi a. Viên quan Tây nói ít ti ng v i ông Nhiêu r i tr ra sân. Ông Nhiêu ng ngoài c a, l t c p m t ki ng c m trong tay mà ngó theo. Ðám h c trò chen l n nhau ra c a tr ng mà dòm. Bà Nhiêu h h i ra ng d a bên ông mà nói: - Tr i i Tây ó râu ria t i mép tai, th y ghê quá! - Tuy v y mà coi b hi n. y mà t hôm qua h n Tây t nhà, b t ánh ông già n lòi con m t, ánh àn bà ch a n s o thai. Còn con nít h b vô c i giã g o h qu t. - Không bi t ch ng c ng có, ch n u không có làm sao h n c. Nh ng binh lính t t hay là tàn b o u t i ng i c m u. N u ng i c m u àng hoàng thì d i âu dám làm b y. Còn ng i c m u không bi t th ng dân không k nh n o, thì t nhiên d i g p ng i thì gi t, th y c a thì gi t, ch có gì âu. Xóm mình có ph c nên g p t p n y t t nên lính không ánh p, không c p gi t y là may. - Thôi h ru ng xét xóm mình r i. H t lo n a. - Không bi t ch ng còn t p khác n a. Bà Nhiêu nghe còn t p khác thì l l ng. Bà tr vô nhà, m t có v lo. i Ngh a Di t Thân 8 Ch www.hobieuchanh.com ng III Ông Nhiêu Võ Minh Giám, không ph i trong hàng khoa m c xu t thân, song ông h c nhi u, có ki n th c r ng, l i là nhà nho ch n chánh b i v y qu c gia h u s , Th Khoa Huân th ng t i lui bàn lu n th i cu c v i ông. Ðàm lu n nhi u l n, hai ng i c m th y hi p ý ng tình v i nhau, hi p ng v ch tri u ình không có nh n tài gìn gi non sông, v y con dân c a t n c ph i t ti n mà ch ng v i quân xâm l ng cho thoát kh i ách nô l c a ngo i qu c. Vì v y nên hai ng i k t b n thân m t v i nhau ng l p k nh m u an dân ph c qu c. m nay ông Nhiêu Giám ã 60 tu i r i. Ông không còn s c kh e mà ho t ng nh c Th Khoa Huân c, nh ng ông d y h c ã g n 30 n m nay, b i v y ng trai tráng trong vùng t Bình Cách qua Tân Hi p ph n nhi u là môn c a ông, h ông nói thì ng i ta nghe nên ông lãnh ph n v n ng mà qui t p ngh a binh, giúp cho c Th Khoa s d ng. Ông Nhiêu Giám có bà v tuy c ng già nh ông song bà gi i v vi c làm ru ng l p v n, nên cùng v i con bà lo b sinh nhai, ki m c m g o b c ti n mà cung p cho gia ình, nh v y nên ông Nhiêu c thông th l y tr ng h c làm t m bình phong mà che y vi c l n c a ông lo làm v i c Th Khoa an dân c u qu c. ch ng ông Nhiêu ch có hai a con. Ð a l n là con trai, tên Võ Minh Ð t c 30 tu i, ã có v và có c m t a con trai 6 tu i. a con nh là con gái, tên Võ Th Trâm 22 tu i, v ch ng ông ã h a gã cho Chí Linh, m t võ s có danh Khánh H u. Võ Minh Ð t và Ð Chí Linh u trong oàn ngh a binh c a c Th Khoa Huân. Hôm ó sau tr n Bình Cách r i Võ Minh Ð t th i v T nh Giang. T i m t lát chàng v t i nhà h i v n u cho m t n i c m. Chàng thu t cho cha nghe công cu c ph c kích t i Bình Cách. Chàng nói r ng bên ta có b th ng nh ng bên ch b kích tình c nên b t n th t n ng h n nhi u. Ng t c Th Khoa b n nên b gi c b t, binh ta rán h t s c, nh ng không u cc . Ông Nhiêu nghe nói c Th Khoa b n, l i b gi c b t, thì ông bi n s c b n n tay ch n, ông than: „Ð i s h r i. Còn gì mà k !“. Ông ng i tr m ngâm m t h i r i ông h i con: c Thành v i Ð c Thu n có d chi n hay không? - Th a có. Khi c Th Khoa b th ng té qu thì hai ông ô c binh xông vào gi i c u. Gi c b n nà quá, binh ta b th ng h t m y ng i, chánh t i lúc y rán h t s c mà ti n không n i nên c u không c c Th Khoa. - Hai v Ð c binh ó có b th ng hay không? - Th a không. Nh ng th y gi c b t c Th Khoa r i hai ông m t tinh th n chi n u nên hô l n bi u binh ta rút lui và t n mác. - Còn Ð Chí Linh? Có nó tham chi n hay không? - Th a có, nh ng nó ch huy m t toán binh mai ph c phía tr c, con ph c phía sau, nên con không g p nó c. - Không bi t nó có b th ng hay không? i Ngh a Di t Thân 9 www.hobieuchanh.com Con không bi t c, vì h n chi n m nh ai n y âm chém làm cho binh ch tán lo n r i phân t ng t p ánh kh p trong xóm, không ai th y ai c. - Thôi, xu ng d i coi c m chín thì n i. Ð t i xu ng nhà d i nói chuy n v i m , i v v i em n u c m. Ông Nhiêu lên võng mà n m, gát tay lên trán, ch n p t cho võng ac t t. Ông ngó ng n èn leo lét mà suy ngh cu c chi n u ông v a m i nghe tin. Tr n Bình Cách binh ta không th t. Nh ng chánh t ng b gi c b t, ó là m t tai h i r t to. Chúng s b n c Th Khoa hay là c m tù? D u b c m tù, s oàn ngh a binh c ng ph i tan rã, vì không co ng i thay th cho c c, Ð c Thành v i Ð c Thu n không tài l c mà ch huy, l i không uy tín cho t ng s tùng ph c. y thì ai? ai có th thay th cho c Th Khoa? Có m t câu h i ó mà ông Nhiêu n m suy ngh g n h t canh hai ông c ng không tìm câu tr l i c. Th y Ð t n c m r i i lên nhà trên, ông bèn kêu l i, bi u ng i ch m h m d a cái võng r i ông nói: „ ã có ng d t n nh v y cha ch c Tây s g i binh i sang ây ông xu ng xét cái vùng mà ki m b t nh ng ng i trai tráng h nghi có tham gia cu c ph c kích ó. T t h n là các thanh niên c ng tráng mi t n y u ph i t n mác i xa mà n núp trong m t th i gian. Ng i mi t d i thì t n xu ng phía Nhà Dài, Ng n Long, còn ng i mi t trên thì t n vô Ð ng Tháp M i, ph i i cho g p m i kh i b b t. Th nào mai m t binh lính bên M Tho c ng s qua vùng n y mà t ch c cu c kh ng b r n r . Ngh a binh ã rã r i, chánh t ng l i b b t, còn ai âu mà ch ng c . Ð t c i mà nói: - Ðã i ki m ch xa xuôi kín áo mà n núp cho kh i b Tây b t, có l ai ng tính r i h t. Còn s ch ng c thì con ch c không có ai ngh t i. u không ngh t i thì là m t h t tinh th n kháng chi n r i! Th Khoa ngã thì t ng s u b n r n h t. - Cha bi t nh v y nên cha lo cho s ph n c a c quá! Không bi t gi t b t ây r i nó gi t c hay không? Ph i có ng i y l c thao và trí th c nh c c m u thì m i xong cu c kháng chi n thành công, ch h ng võ phu d u nhi t tâm cho m y i n a thì, mà vì thi u h c, thi u trí, thì c i s làm sao mà nên cho c. Cha ang tính ki m ng i i ra M Tho nghe tin t c coi gi c nó x c Th Khoa cách nào. - Cha mu n con i hay không? ra ch M con i láng cháng5 h nghi r i h b t con n a. - Con i thì con ph i th th , d i gì mà cho h nghi. - Con khôn con tính làm sao âu con nói cho cha nghe th coi. u cha cho con i, thì con l y chi c ghe l n nh c a mình, con em theo t ng câu v i tay l i, con gi d ng ng i ánh cá con chèo con i. Ra t i M con gi ng câu l i cá, h n hòi, h c cá thì con em l i ch - 5 x r ,v nv i Ngh a Di t Thân 10 www.hobieuchanh.com mà bán. Con ó con làm quen v i ng i ta r i con l p th mà d a d m6 ng nghe tin t c c Th Khoa. Làm nh v y thì có c gì mà h nghi con c. Ông Nhiêu suy ngh m t chút r i ông nói: c, con tính làm nh v y thì c. B nào con c ng ph i b nhà i n núp trong m t th i gian. Thà ra t i ch M n núp còn yên n h n là ch khác. N u ng i ta có ru ng xét thì ru ng xét mi t Bình Cách, mi t n Tranh v i m y gi ng nh Tr n Ð nh, Cánh Én, ch ru ng xét l i t nh có quan quân ông làm chi. Con ch u i thì ph i i li n trong êm nay ng khuya ra cho t i ch M n u trì hoãn s sáng mai h b 7 li n con thoát thân h t c. Ð t ng d y nói: - Canh hai r i. V y con ph i s a so n mà i li n. Ð t kêu v bi u xúc cho m t qu u8 g o em xu ng ghe v i lò c i, n i , chén a, s a so n cho chàng i n m t ít b a. Còn ph n chàng thì chàng so n m t ng câu, m t tay l i v i qu n áo chèo sào em xu ng ghe. Qua canh ba s p t xong r i, Ð t m i t bi t cha m , v con xu ng ghe gay chèo9 mà ra ch M Tho. Võ Minh Ð t i r i, ông Nhiêu Giám nhà ông v n bình t nh nh th ng. Ban ngày h c trò t l i h c, thì ng i d y nh không hay bi t vi c chi h t. B a sau n m chi u r i, ông nh c gh ngoài sân ng i hóng mát. Ông c ng i ngó mông, không nói t i ai h t. Ông ng i n chi u s p t i ông m i ch u vô nhà và leo lên võng n m a tòn ten. Th Trâm là con gái c a ông, t èn trên bàn r i s a so n óng c a. Ông d n ng óng c a gi a cho ông ra vô hóng mát. Ðêm nay trong nhà không có vi c chi ph i làm nên bà Nhiêu v i dâu, con và cháu n i vô bu n ng s m. Trong nhà ch nghe ti ng võng c a ông Nhiêu n m a nên kêu tr o tr o mà thôi. M t lát l i nghe ti ng chó s a trong xóm. Ð n n a canh m t, gi a lúc trong ngoài im lìm, ông Nhiêu l i nghe có ti ng t d ng nh có ai i vô sân. Ông ng ch coi ai n cho tin t c gì ây. Té ra ch ng hai ng i vô c a, nh có ánh èn d i sáng nên ông th y Ð Chí Linh là võ s ông ã h a g con, i v i tên H u, m t ngh a binh g c Khánh H u, t làng v i Linh. Ông Nhiêu s có tin ch ng lành nên ông v i vã h i: - Có vi c chi hay sao nà hai con qua ây ch ng n y? Chí Linh nói: - Th a con v cho cha hay cu c h n chi n t i Bình Cách hôm qua và h i coi anh Ð t có thoát kh i mà v hay không. Ông Nhiêu nói: 6 dò d m lùng b t 8 thúng nh 9 t quai chèo vào c t chèo 7 i Ngh a Di t Thân 11 www.hobieuchanh.com Th ng Ð t v t i nhà h i t i hôm qua. Nó ã thu t chuy n cho cha nghe rõ i. Th Khoa b trúng n nên b gi c b t r i cha à. - Cha hay b i v y h i khuya cha bi u th ng Ð t gi d ng ng i câu cá, chèo ghe l n ra ch M ít b a, tr c n m t cho kh i b xét b t sau lóng nghe tin t c c a c Th Khoa. Hai con ói b ng hay không? Nói cho cha bi t ng kêu tr d y n u c m cho mà n. - Hai anh em con có n h i chi u r i. Cha kh i lo. S là hôm qua con c nh d t m t trung i mai ph c phía tr c, b i v y trong lúc h n chi n con không g p anh hai, nh âu phía sau. , nó c ng nói nh con v y, hai a hai h ng nên cha h i th m con thì nó nói nó không bi t tin t c gì h t. - Ch ng c Th Khoa b th ng con c ng không hay. Khi c l nh lui binh ng t n mác thì t i con rút xu ng phía T m Vu. T i l i có m y ông già Bình Cách võng th ng binh c a mình em xu ng. Con ph i ki m ghe và n ng i ch binh a qua vùng Mi u Ông r i con l n tr v nhà. Té ra v a ra kh i Tân An thì tr i sáng, con không dám i n a, ph i ghé v n a h xin cho n núp. H có cho n c m no . Ngày nay con ó it i khu t mình r i con m i vô ây, tr c cho cha hay tin, sau h i th m anh Hai. - Bây gi con ph i tính i ki m ch n núp ch ây sao c. - Th a ph i, ai c ng ph i b c tránh m t lúc, ch bên ch có ch t và b th ng ch n b n th nào c ng xét b t d l m. Con tính ghé th m cha m t lúc r i con i luôn vô C Chi, ch không dám v Khánh H u. - Tính nh v y ph i a. C Chi có ng thì th i vô Ð ng Tháp M i ti n m. Con có nghe Ð c Thành và Ð c Thu n i âu hay không? - Th a không nghe. u con có g p thì con nói cha khuyên hai ng i ó thì n m t m t lúc, i êm r i s v ây bàn công chuyên v i cha. Cha nhà rán d tin c Th Khoa. Ch ng hai ng i ó v cha s nói cho mà bi t. - Ch ng n a tháng con s lén v th m cha và nghe tin t c. Thôi, con xin phép cha cho con i. thôi hai anh em i cho s m. Ông Nhiêu a Linh v i H u ra sân. Ch ng hai ng i mu n cáo bi t thì ông - n: Trong cu c chi n u th ng hay b i là l th ng. Làm trai ph i kiên tâm trì chí, ch ng nên chán n n. Tr n Bình Cách binh ta th ng ch không ph i b i. u chánh t ng c a ta vì trúng n nên b gi c b t ó là r i ro ch không ph i d . Cha tin ch c gi c s d c Th Khoa hàng u ch không n gi t âu, Mà gi t hay tha do thái c a t ng s . V y chúng ta nên im l ng coi thái bên ch th nào r i ta m i quy t nh. Linh v i H u t bi t ra i gi a êm im lìm t nh m ch. Ông Nhiêu tr vô nhà m i ch u gài c a t t èn. Nh ng ông còn n m trên võng mà lo c canh r i m i i ng . - i Ngh a Di t Thân 12 www.hobieuchanh.com T i b a sau n a ông m i hay Bình Cách b kh ng b , nhà c a hóa ra tro, ng dân b tra kh o, trong lòng ông au kh và b c t c c c m, nh ng nh quen tánh tr m t nh nên b ngoài ông v n t nh táo mà d y s p nh h c nh th ng có u ông d y ây mà c ngh viêc gì âu, ngh coi c Th Khoa s còn m t l nào, ngh coi ph i dùng m u gì mà ánh i quân xâm l ng ng c u dân ph c qu c. Qua b a sau n a, quân Tây m i n T nh Giang và ghé xem ông Nhiêu d y c, làm cho bà Nhiêu v i dâu con bà lo s h t s c, mà ông Nhiêu c ng v n bình nh không lo không s chút nào. i Ngh a Di t Thân 13 Ch www.hobieuchanh.com ng IV n l n c vùng t Bình Cách qua B n Tranh c ng nh t B n Tranh qua Tr n nh, s an t nh ã tr l i, không nghe quân lính M Tho i ru ng xét ch nào a. Ban êm k trai tráng ã lén v th m nhà, có ng i v r i luôn không thèm tr n tránh. Th mà Võ Minh Ð t gi d ng ng i chài l i chèo ghe qua ch M ng d i tin t c c Th Khoa Huân, chàng i ã g n 10 b a r i mà ch a th y tr v . y b a sau v ch ng Ông Nhiêu Giám có ý trông con, n m ng i không yên, nh t là Th Ð u trông ch ng, s ch ng ra M b b t, b i v y h n c l n g n y, th ra mé r ch mà dòm ch ng. t bu i chi u Th Ð u th th xin v i m cho phép nàng l y xu ng b i ra ch M mà ki m Ð t, Th Trâm nghe ch dâu xin i, cô òi i v i ch ng ki m anh. Bà Nhiêu em chuy n y h c l i v i ông Nhiêu và h i ông có nên cho dâu v i con i hay không? Ông Nhiêu ngh àn ông con trai không dám ch ng m t, nên m nay ông mu n c y ng i i ki m giùm con ông mà ch a bi t c y ai. Nay dâu con xin i, ông ch c àn bà con gái ng i ta không c n tra xét nên ông ch u cho i, song d n ph i n vài bu ng chu i ã chín v i vài quày d a b theo xu ng gi nh ng i v n i ch bán chút nh v n ng mua d u m v mà dùng. Th Ð u v i Th Trâm nghe cha ch u cho i thì ra sau v n ki m n c ba 10 11 bu ng chu i ã chín bói v i m t quày d a xiêm . Ð n khuya hai nàng d y n u m n s m. Th Ð u d n con nhà ch i v i bà n i r i cùng v i Th Trâm em d a chu i xu ng xu ng và m i ng i m t cây gi m b i i ra ch M . Tr i còn khuya. Hai bên v n r n r p. Quang c nh v ng teo l i l m . Em ng i tr c ch ng i sau, b i xu ng mà i, trong lòng lo s nên không dám nói chuy n. Tr i h ng ông thì hai ch em ra t i b n ch , bu c xu ng d a mé sông, ng i ngh tay. Trên b ng i ta b t u k b ng ng i gánh ra ch mà bán. Ch em không mu n a d a chu i lên ch ng i bán, tính d i xu ng ng b i i ki m t mà ng i ta không nghi, t ng mình i bán trong v n. Sáng bét r i, ch ã nhóm ông. Thi Ð u bi u em m dây ng b i i kh p n ch t trong ra ngoài coi có chi c ghe l n c a Ð t ch tôm cá l i ch bán hay không. Ði giáp m t ch có ghe v i xu ng c a thiên h u nhi u, nh ng không th y chi c ghe l n c a Ð t. Th Trâm m i bi u ch dâu ng i xu ng coi ch ng , nàng lên b ir o trong ch mà ki m anh. Nàng i r t lâu r i tr xu ng nói nàng i t i hai vòng, i cùng h t, l i ch bán tôm cá nàng ng thi t lâu, i qua r i tr l i n ba l n mà ng không th y Ð t. Th Ð u bi u Trâm coi ch ng xu ng. Nàng i lên ki m ch ng n a. Nàng i cho t i ch ng ch g n tan, ng i mua ã v h t phân n a, nàng m i tr l i ch xu ng u, m t mày bu n hiu. Nàng l c u nói nh v i Th Trâm: 10 11 vài trái chín lo i d a có trái nh , n c ng t m i Ngh a Di t Thân 14 www.hobieuchanh.com - Ki m h t s c mà không g p. Tôi s nh b b t r i cô à. Th Trâm châu mày suy ngh r i nói: - Thôi, ch xu ng xu ng b i i ki m chi c ghe l n n a coi. H i s m m i mình ki m l n qu n theo b n ch nên không g p. Bây gi mình ch u khó i tu t ra mé vàm, dòm luôn mé sông cái th coi. Th Ð u v a kéo xu ng mà b c xu ng, v a nói: y quá, ch chi h i khuya em g o theo ng ki m ch n u c m n, r i i chi u mà ki m. Không bi t ch ng con n c n y nh m c i câu. Mình ch h t con n c chi u có l nh ph i v ch ch . Th Trâm nói: u b a nay không g p thì mai m t mình xin phép cha mà i n a. Ki m ri t ph i g p ch gì. Hai ch em b i xu ng i ra phía ngoài vàm, b i ch m ch m nhìn hai bên mé sông. H i ó t i t nh l M Tho dân c ch a ông l m, b i v y trên b nhà c a th a th t, d i sông ghe u lai rai. Khi ra g n t i vàm thì Th Trâm th y bên mé tay trái ng i ta có làm giàn và trên giàn có c ng chài l i mà ph i. Nàng a tay ra v a ch v a nói: „Ng i ta ph i chài l i kìa ch hai, ch c là xóm chài. Ch b i sát trong mé ng ki m coi có ghe l n c a mình hay không“ Thi Ð u ch y vô sát mé, th y có hai chi c ghe l n u cách nhau và kho ng gi a có hai chi c ghe l n v i m t chi c xu ng. Ngay kho ng ó có giàn ph i l i và phía trong có m y cái nhà lá sùm s p sau hàng cây sua a12 có trái lòng thòng. Có ba a nh ch y gi n ch i xung quanh m y cây sua a c i nói vang rân, l i có con heo nái d t b y con i n n trong ám c , m i i t, uôi ngúc ngo t. Ch ng xu ng b i t i kho ng có m y chi c ghe nh u Th Trâm a tay ch t chi c ghe l n mà nói: - Chi c ghe n y gi ng ghe mình quá, ch Hai à. Ch ghé l i ây ng h i th m coi. Thi Ð u cho xu ng c p m t bên chi c ghe l n c a Th Trâm ch ó. Th Trâm níu chi c ghe mà y xu ng vô mé b mà nói: - Ph i r i ghe mình. Ba a nh th y có xu ng ghe thì t a ra mé sông mà coi. Th Trâm b cây d m trong xu ng b c ch n lên b , a tay ch chi c ghe l n mà h i m t a nh : - Chi c ghe n y c a ai v y em? Em bi t ch nhà nó âu hay không? t a con gái l n tu i h n a kia li n a tay ch cái nhà lá phía trong mà nói: - Ghe c a chú ó trong nhà kia kìa. Th Trâm m ng. Nàng xâm i vô cái nhà ó, Thi Ð u ki m th bu c chi c xu ng r i c ng lên b . Th Trâm b c vô c a th y anh, là Minh Ð t ang tr n, ng n m ng trên ván nh thì day l i kêu và nói: - Ch Hai, có anh hai ây nè vô ây ch . 12 gi ng cây h u, bông to có màu tr ng th i là so a hay sua a ng c dùng n u canh, trái dài quãng nh chi c a, nên c i Ngh a Di t Thân 15 www.hobieuchanh.com Thi Ð u m ng nên v a h i “v y h ” v a i ri t13 vô. t ng ng , nghe hai nàng nói om sòm thì m m t ngó ra c a. Chàng th y em và v thì ch ng h ng, nên v a l m c m ng i d y v a h i: a! Bây i âu v y, sao bi t tao ây mà ra? Th Trâm v a c i v a nói: - Th y chi c ghe u d a mé sông m i bi t anh ây nên lên mà ki m. N u không có chi c ghe thì ki m làm sao cho ra. T h i khuya t i gi , hai ch em tôi thay phiên nhau mà ki m ngoài ch , ki m h t s c không g p nên i i b y ra ây. t ng dây nói: - Ki m chi v y? nhà có chuy n gì hay sao? Thi Ð u nói: - Anh i m t bi t c 10 b a r i. Cha v i m lo s n m ng i không yên, nên ch em tôi i ki m, ch có chuy n gì âu. - Lo s gi ng gì? Tao i d h i chuy n ó có nói v i cha mà. Cha không nói i cho m bi t hay sao? - Có ch . Nh ng anh i lâu quá, không ch u v cho tin t c chi h t, nên cha i trông. - Hai ch em l i ng i ây cho ta h i th m m t chút. H b mi t trong d l m ph i không? hôm anh i r i h b cùng h t. Nh ng h làm d phía trong Bình Cách, ch mi t mình thì h xét nhà ch không b t ai. Mà trai tráng i h t ch có ông già v i àn bà con nít nhà có làm gì âu mà b t. có xét nhà mình hay không? - Có ch . Cha bi t tr c nên bi u l y gì c a anh em gi u h t. Tôi em ra gò mã xa, tôi ào t tôi chôn. Mà có hai ng i vô nhà ngó s s a r i ra, binh lính ngoài sân ch không có vô. a nay êm r i ph i hôn? Linh bên Khánh H u có qua hay không? - Anh i êm tr c r i êm sau d ng có nói chuy n v i cha m t lát. H m nay không th y ghé qua n a. Êm h t r i. M y ng i trai tráng trong xóm mình ã b t u tr v b n. Thôi thì anh v ch còn ngoài n y làm gì a? t l i g n hai nàng mà nói nho nh : - Qua v ch a c. Hai ch em v th a v i cha r ng, qua ra ây o b làm quen c v i ông Ð i. Ông th ng qua l m. Nh có ông nên qua nghe rõ tin t c c a c Th Khoa. C b n trúng b p v . H em v ây. Quan th y thu c coi r i nói n vô bên n y r i qua bên kia, may quá không ng x ng. H m nay h c n m nhà th ng chung v i m y ng i lính Tây b th ng hôm ó. H x c thu c và b ng bó. C m nh n ng c. B a nay c ng i d y c r i, nh ng v t th ng ch a lành nên ng i ta ch a cho c i. Qua ph i ây m i b a i câu ki m cá ngon cho ông Ð i ng h i th m b nh tình c Th Khoa, nh t là nghe coi h x t i 13 i m t m ch, i th ng i Ngh a Di t Thân 16 www.hobieuchanh.com cách nào, nghe cho ch c r i s v cho cha hay. Hai ch em v nh nói rõ nh v y nghe hôn. t suy ngh m t chút r i nói ti p: - Còn vi c n y n a. Ông Ð i có nói riêng cho qua hay, ng i ta êm ít b a cho ngh a binh tr v r i ng i ta em binh vô vây vùng c a mình ru ng t cho h t. Vì v y nên qua không dám v g p, i h b r i qua s v . Thi Ð u v i Th Trâm nghe Ð t nói cái c sau n y thì b ý mu n khuyên Ð t . Ch em ng i ngó nhau không bi t li u l nào. Th Trâm ngó cùng nhà r i h i anh: - Anh ây là nhà c a ai v y anh Hai? - Nhà c a em ông Ð i. Thi Ð u ti p h i: ây c m g o âu mà n? - Thì m i b a qua i gi ng câu ho c i kéo l i ki m tôm cá m n ng i trong nhà ây em ra ch bán l y ti n cho qua i mua g o n. - Ngoài n y tôm cá nhi u b ng trong mình hay không? ng nhi u v y ch . Sông l n nên nhi u h n. - Bây gi anh không có làm vi c gì h t, v y anh v tr ng nói chuy n cho cha nghe r i t i anh tr ra. - Ðâu mà c. X n y n c l n qua ph i i gi ng câu. Hai ch em v th a i cha nh v y, b a nào qua bi t ch c h không vô mà l c xét thì qua s n v th m. Thôi hai ch em v s m i k o cha m trông. Thi Ð u ngó Th Trâm r i ng d y tính i v . Th Trâm ng d y và h i: - Còn d a chu i làm sao? t h i l i em: a chu i gì? - Chi u qua cha cho i mà cha bi u n d a chu i em theo gi nh n ra ch bán ng mua thu c gi y d u m cho h kh i nghi. B i v y có t quày d a v i 3 bu ng chu i d i xu ng. - Sao t s m m i t i gi ngoài ch không bán ph t i? Thôi, không sao. Xách lên nhà ây cho qua, r i sáng mai qua c y ng i ta bán giùm cho. Thi Ð u v i Th Trâm i ra mé sông ng xách d a chu i. Ð t i theo. Ba ng i v a ra kh i c a thì g p m t nàng ch ng 25 ho c 26 tu i m c áo qu n v i en, b nh kh nh m t mày vui v , n c da tr ng tr o, tay b ng m t cái r l n, ngoài i xâm vô nhà. Nàng ngó Ð u v i Trâm mà h i Ð t: - Ai ây v y anh? Ð t áp: - Hai em tôi trong B n Tranh ra ki m tôi. Nàng n c i và nói: bên n y mà ki m c thi t là gi i. - Th y chi c ghe l n c a tôi u d i b n nên m i bi t mà lên nhà. - Bây gi i âu? - Hai em tính v . Xu ng xu ng xách d a chu i lên cho tôi r i b i v . i Ngh a Di t Thân 17 www.hobieuchanh.com B n Tranh bây gi ây? Không c b i xu ng i n c ng c thì x i t i nhà. Ðói b ng ch t. Tôi không b ng lòng ch em v nh v y. Không m y khi n nhà tôi, ph i n c m r i n c l n s v . Tr vô. M i hai ch em tr vô, ng tôi n u c m n. Nhà có s n tôm cá. Tôi có mua th t ây n a. Kho n u m t chút thì có n. Không lâu âu m i vô. t m i nói: - Thôi, vô s a so n n u c m i. Ð hai ch em xu ng xu ng xách d a chu i lên r i nói chuy n. Nàng n b ng r i vô nhà, b g n gàng nh m l . t i theo v v i em ra mé sông, v a i v a nói: - Cô ó là em ông Ð i. Nh có cô gi i thi u nên qua m i quen v i ông Ð i mà lo công vi c cho c Th Khoa. Hai em hi u ch a? Lúc có vi c mình ph i khôn ngoan chi u chu ng ng c u thân c y th , b ng không thì ch t ch ch ng ph i ch i sao. u v i Trâm chúm chím c i, Trâm xu ng xu ng xách d a chu i lên b . Ð t i Ð u chia nhau xách luôn vô nhà. Nàng ch nhà là Nguy n Th D n, th y chu i t i 3 bu ng thì h i: - Ðem chu i chi nhi u d v y? n sao cho h t? t nói: - Ch em nó tính em ra cho tôi bán ng mua g o mà n. Bu i ch mai em ra ch bán giùm cho tôi. Mu n n thì l i m t bu ng chu i nh v i ít trái a, còn bao nhiêu bán h t i. Th Trâm vô nói: - Thôi, hai ch em tôi v . V tr nhà trông. Thi D n là ch nhà c m: - Không tr âu mà s . n c m r i s v mà. Tôi n u m t chút thì r i. Hai ch em ng i ó ch i. Ð tôi i lo c m. Th D n i vô trong lo n u c m. Th Trâm i theo vô ph ch m l a, cho Th D n x t th t ng kho. ch ng Ð t ng i ngoài tr c nói chuy n. Th Ð u h i ch ng: - Cô ch nhà ây có ch ng con gì không? - Có ch , có ch ng nh ng ch a có con. Ch ng ban ngày i làm bên ông Ð i. Th ng Tâm h m nay nhà i ch i h ? - Ch i. - Nó có nh c tôi hay không? - Không a h m lính Tây vô b s hôn? v i hai ch em tôi s quá, vì nghe nói bên Bình Cách h t nhà, ánh ch t ng i ta n a. Té ra t p vô nhà mình vui v , hi n khô không n n t ai t. i tên Bình Cách có ng nên h qu u. N y, v nói cho cha hay: Tr n Bình Cánh ó lính Tây b th ng t i 17 ng i. H m nay ch t h t 3 ng i i. Còn 14 còn n m nhà th ng, b i v y h h n l m, quy t vô trong mình xét b t ám ngh a binh v gi t h t. T i v y nên qua b c tránh và c y thân - i Ngh a Di t Thân th 18 www.hobieuchanh.com ng gi mình, ch a dám v tr ng. ngoài n y thì c c m t chút mà c yên n, kh i lo, kh i s chi h t. m c n r i, D n v i Trâm ra ngoài ráp nói n a. Ð u c ng theo vô trong mà ch i. Ba ng i thân thi n cùng nhau, không nghi k chi h t. Cá tôm ã kho s n, b i v y c m chín và th t kho xong thì d n ra ván r i b n ng i ng i n v i nhau nói chuy n vui v , không s t sè không ái ng i. n c m r i Ð u v i Trâm cáo t mà v , D n nói i n c l n s v cho xuôi. Khách nói v tr s cha m trông nên ph i b i n c ng c mà v cho s m m t chút. t v i D n a Ð u v i Trâm xu ng b n Ð t i theo c n d n Ð u v i Trâm v nh nói l i cho cha các u chàng ã nói và c t ngh a cho cha hi u t i c nào mà chàng ch a dám v . Hai àng vui v t bi t nhau, b n v Trâm giành b i sau lái cho ch dâu ng i tr c m i. Ch em xô xu ng ra i. Ð t ngó D n mà c i. D n nói: „Ng i nh ch c là em ru t c a anh vì gi ng anh quá. Còn ch l n là v anh ch gì. T ng tôi không bi t hay sao mà gi u“. t làm l i vô nhà, không cãi mà c ng không nh n D n oán trúng. u v i Trâm tìm g p Ð t l i bi t Ð t bình yên no m thì vui lòng, không lo n a, nên l ng thinh b i xu ng ri t v B n Tranh ng thu t chuy n cho cha m nghe. Ra kh i ch xa r i, t i kho ng v ng v , Th Trâm m i kêu ch dâu mà h i: - Ch Hai, sao anh Hai l i ki m xóm nh v y mà uv yh ? - Ðó là xóm chài có giàn ph i l i. Có l t i v y nên nh cho ti n ch sao. - Còn sao nh quen v i ch ó nên u trong nhà ch ? - Ch c nh làm tôm cá, nh em v xóm ó bán mão 14 cho àn bà ng h ng ra ch ng i bán, Ch n mua tôm cá c a nh, hai àng làm quen v i nhau r i nh xin mà u. - Mà ch ó m t mình, l i ch a àn ông trong nhà, thi t là k c c quá! nh nói ch n có ch ng. Ch ng ch ban ngày làm vi c bên ông Ð i. nh ó i có thân th mà lo cho c Th Khoa. C ng nh v y nh n i c yên, mà nh l i bi t công chuy n h t. Th Trâm suy ngh mà chúm chím c òi mà nói: „Anh Hai lanh quá“. Hai nàng b i ri t, không nói chuy n n a. 14 bán h t theo giá th a thu n i Ngh a Di t Thân 19 Ch www.hobieuchanh.com ng V t tr i ã ng bóng r i, Bà Nhiêu Giám ch a th y con v i dâu v . Bà nóng y nên c ra mé r ch ng trên c u thang mà ngó ch ng. Còn ông Nhiêu thì v n c bình t nh, c ng i d y s p nh h c, d ng nh không ý n vi c chi h t. 15 Tr i tr ch bóng , n c v a m i l n. Th Ð u v i Th Trâm b i xu ng v t i. Bu c xu ng vô c u thang, ch em c m gi m leo lên c u, thì bà Nhiêu ã ra ón mà i: „Ki m g p nó hay không?“ Hai ch em ng áp m t l t: „Th a g p“. Bà chau mày h i: „Sao không bi u nó v ?“ Th Trâm áp l i: „ nh v ch a c. Ð vô nhà con s nói cho m nghe“. Hai nàng i vô nhà c t gi m. Bà Nhiêu ghé tr ng h c cho ông Nhiêu hay. Ông Nhiêu li n ng d y theo bà vô nhà. Ông v a ng i thì bà kêu dâu v i con bi u ra thu t h t chuy n i M ki m t cho ông nghe. Ông nói cho ch em nó n u c m n r i s nói chuy n, vì n h i khuya r i i t i bây gi ch c ch em nó ói b ng. u v i Trâm ra. Trâm nói: - Ch em con n c m r i m i i v ây nên không ói âu cha. T i c m n m nên m i v tr . Bà Nhiêu ng c nhiên h i con: nc m âu? - Th a, n t i nhà ch anh Hai u ó. Ch ch nhà t t theo c m n u m n r i s v . Ch nói quá nên không n t mà v c. - Sao th ng Ð t không v ? Nói ph t nghe th coi. - Anh Hai u t i xóm chài; nh mua bán tôm cá nên nh quen v i ng i em ru t c a m t ông Ð i trong c binh c a Tây. nh xin u t i nhà ng i ó mà i câu cá ng bán l y ti n mà nh t. Nh ng i ó nh i c thân thi t v i ông Ð i, r i nh ông Ð i nh m i nghe tin t c c a Th Khoa và bi t c tin bí m t khác n a. Ông Ð i nói v i nh là ng i ta bi t dân trai tráng trong vùng mình ây u theo oàn ngh a binh c a c Th Khoa h t th y. Nh ng lúc ru ng xét thì h tr n i m t h t không b t c ng i nào. Ng i ta tính êm ít ngày cho trai tráng tr , r i ng i ta em binh vây c vùng mà b t h t. Vì v y mà anh Hai con ph i tr n luôn ngoài M ít ngày cho yên thân, s v r i lính vây b t ch y không kh i. Ông Nhiêu nói: u thi t h áp d ng ng y k nh v y thì ph i cho chòm xóm hay ng phòng, ch s p em cháu th y êm tr v láng cháng16 b b t h t còn gì. Chi u con i m i chú T Ð nh l i ây ng c y chú thông tin trong làng cho bà con trong xóm hay. Còn vi c c Th Khoa thì th ng Ð t có nghe h cách nào hay không? V t th ng c a c n ng hay nh ? Trâm ti p nói: 15 16 ch ch bóng, quá gi ng , quá tr a r ,v nv i Ngh a Di t Thân 20 www.hobieuchanh.com ng nh ông Ð i mà anh Hai bi t Tây b t c c Th Khoa em v n m nhà th ng ng th y thu c s n sóc c c ng nh s n sóc 17 tên lính Tây b th ng v y. b th ng t i 17 ng i l n? - Th a ph i. Mà có 3 ng i b n ng quá nên ch t r i. u v y thì thi t bên mình th ng mà. Ch chi c Th Khoa kh i b n thì làm l n m ng c r i. Còn b nh c Th Khoa th nào? n xuyên qua b p v r i l t ra ngoài. X c thu c c ng i c r i, n ng nh th ng. Nh ng i v t th ng lành r i ng i ta m i cho i ng. Anh Hai nói kh i lo c ch t nh ng không bi t b a nào h x c . B i v y anh c n d n hai ch em con v th a v i cha ng nh ngoài M thêm ít ngày ng tr c nh tránh s lính i xét b t, sau nh ch m lo b n m ng a c Th Khoa ; n u nghe lành d th nào thì nh v thông tin cho cha hay li n. c. Nó ngoài M thì ti n n hai b . V c ng không làm gì. Bây ã bi t ch nó r i. Sau mu n i h i th m c ng d . Bà Nhiêu h i: - Sao bây biêt ch nó mà n ch ó ki m? Th Ð u nói: - Hai ch em con ra t i M m i h ng ông. B i i các ch ki m chi c ghe n c a mình. Ki m t i sáng bét mà không th y. Ch em con m i thay phiên nhau lên ch r o ki m nh coi có nh bán tôm, cá hay không. C ng không có. Ki m t i tan ch mà không c, mòn chí mu n v . Cô Trâm bày b i th ng ra vàm ng dòm mé sông cái coi có th y ghe c a anh không. Ra t i vàm là t i ch xóm chài, th y trên b có ph i l i, d i b n có ghe u. Th y có chi c ghe l n c a mình u, nên vô nhà mà ki m i g p nh tr n ng n m ng . Bà Nhiêu h i: - Nó u r i n u c m mà n hay sao? - Th khi ch nhà n u r i nh n chung v i ng òi ta. M i b a nh gi ng câu ánh l i, có tôm cá thì ch nhà bán r i mua g o cho nh n, nh không có nói t i chuy n ó, không bi u em g o cho nh. Ch c bán tôm cá nh n không h t. - Còn d a chu i bây ch i bây bán c hay không? - Không có bán. Ki m không c anh Ð t ch em con bu n quá, tính ch v nh ng g p nh con giao cho nh ng bu i ch mai nh nh ng i ta bán giùm. , giao cho nó ch ch v làm gì. Ông Nhiêu tr xu ng tr ng h c. Tâm ch y lên m ng m . Th Ð u ôm con mà hun và nói: - Má i ch mà má không mua bánh cho con c. V th y con m i nh . Th Trâm nói: -