Chương III
QUAN ĐIỂM CỦA ĐẢNG VÀ NHÀ NƯỚC TA
VỀ ĐẠI ĐOÀN KẾT DÂN TỘC
VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA CẦN GIẢI QUYẾT
1. Quan ₫iểm của Đảng và Nhà nước ta về tăng cường sức mạnh Đại ₫oàn kết dân
tộc, khai thác những thế mạnh của cộng ₫ồng NVNƠNN
1.1. Những c“ng tr˜nh nghi˚n cứu về tiềm lực vš khả năng ₫‚ng g‚p của cộng
₫ồng người Việt Nam ở nước ngoši với sự nghiệp c“ng nghiệp hoŸ vš hiện
₫ại hoŸ ₫ất nước
Nghị quyết của Bộ Chính trị đánh giá: “Tiềm lực của Cộng
đồng người Việt Nam ở nước ngoài đặc biệt là về khoa học và công
nghệ, về vốn, về khả năng tạo ra các mối quan hệ giữa các tổ chức
và cá nhân ở nước ngoài với nước ta là một lợi thế và một nguồn
lực quan trọng cần phải phát huy để bổ sung và hỗ trợ cho sự phát
triển của đất nước”.
Tiềm lực trên lĩnh vực khoa học công nghệ
Chúng ta hiện đang có một “kho tài nguyên” chất xám ở bên
ngoài. Đó là đội ngũ 400.000 trí thức Việt kiều có trình độ đại học
và trên đại học trong đó có hàng nghìn chuyên gia tầm cỡ quốc tế.
“Kho chất xám” này tập trung chủ yếu ở các nước tư bản phát
triển nhất như Mĩ, Pháp, Đức, Canada, Úc,…
Trí thức Việt kiều có những lợi thế cơ bản so với trí thức
trong nước: được đào tạo có hệ thống, tiếp cận với tri thức khoa
119
học công nghệ mũi nhọn, tiên tiến nhất trên thế giới, có đủ điều
kiện, phương tiện nghiên cứu khoa học và ứng dụng kết quả
nghiên cứu khoa học.
Khai thác và sử dụng tối đa nguồn chất xám trong Việt kiều
là biện pháp tiết kiệm nhất ngân quỹ đất nước và rút ngắn khoảng
cách trình độ khoa học công nghệ của Việt Nam với nước ngoài.
Tiềm lực vốn
Hiện nay, đã có hàng vạn công ty của người Việt Nam định cư
ở nước ngoài được thành lập. Tuy nhiên, các công ty của Việt kiều
đều thuộc loại nhỏ, ít vốn. Nhưng nếu số vốn tích luỹ của cộng
đồng người Việt Nam ở nước ngoài được huy động vào công cuộc
công nghiệp hoá, hiện đại hoá của Việt Nam thì rất có ý nghĩa.
Tiềm lực tạo các mối quan hệ giữa các tổ chức và cá nhân ở nước
ngoài với Việt Nam
Cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài có tiềm lực kinh tế
nhất định, có mối quan hệ với nhiều doanh nghiệp, tổ chức kinh tế
nước ngoài và quốc tế. Nhiều trí thức có trình độ học vấn và
chuyên môn cao, làm việc trong các cơ quan chính quyền các nước
sở tại, trong các tổ chức quốc tế, một số ngưòi giữ vị trí quan
trọng, có khả năng tạo dựng quan hệ với các cơ sở kinh tế, khoa
học nước sở tại và quốc tế.
Cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài ngày càng tham
gia tích cực vào các hoạt động nhằm thúc đẩy các mối quan hệ
hợp tác giữa các nước sở tại với Việt Nam, thông qua việc đề
xướng, tổ chức các chuyến thăm viếng lẫn nhau của các đoàn, cá
nhân, lập các tổ chức hữu nghị, kết nghĩa.
Cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài còn giúp tư vấn,
môi giới chọn đối tác nước ngoài, chọn công nghệ tiên tiến phù
120
hợp với điều kiện trong nước, giúp quan hệ tìm hiểu và mở rộng
thị trường xuất khẩu. Họ cũng đóng vai trò trung gian trong việc
đưa các công ty lớn đầu tư vào Việt Nam.
Trong cuốn sách này, chúng tôi khẳng định sự sẵn sàng
tham gia đóng góp xây dựng đất nước dưới nhiều hình thức
hoặc gián tiếp hoặc trực tiếp của một lực lượng không nhỏ
những Việt kiều có tấm lòng với quê hương đất nước. Một nữ
trí thức nói: “Minh Hoa cảm thấy nếu mà nước Việt Nam,
Chính phủ Việt Nam có thể làm sao để tăng cường dân trí, học
thức cho người Việt Nam cũng như nâng cao cơ hội cho tất cả
những người Việt Nam ở Việt Nam có cơ hội được đi học, có
công ăn việc làm đầy đủ và đời sống tốt đẹp thì người Việt kiều
ở bên Mĩ sẽ tự hào hơn. Chính phủ Việt Nam không phải lo về
cuộc sống của người Việt kiều bên Mĩ. Nếu Chính phủ Việt
Nam bỏ hết công sức để tăng cường nước Việt Nam của mình
lên mà làm cho người dân Việt Nam mình để họ được hạnh
phúc thì chắc chắn người Việt kiều sẽ rất tự hào.
Hỏi: Có nghĩa là nếu trong đất nước mà phát triển thì kiều bào
ở nước ngoài sẽ rất tự hào và họ sẽ thấy là họ đóng góp được
nhiều?
Đáp: Đúng vậy. Khi đó họ sẽ muốn trở về giúp nước.
Hỏi: Câu hỏi cuối cùng tôi muốn hỏi chị là: Với tư cách là
một chuyên gia nghiên cứu về khoa học xã hội, chị có ý kiến gì về
hệ thống chính sách của Chính phủ, Nhà nước Việt Nam với bà
con Việt kiều ở Mĩ?
Đáp: Mình cảm thấy là chính sách bắt đầu phải chú ý đến
những người có tri thức, tài năng để làm sao kêu gọi những
người đó về nước để đóng góp. Mà phải làm đủ phương tiện để
cho những người đó đi về. Bởi không phải là Việt kiều muốn trở
121
về Việt Nam nghiên cứu là được mà còn phải đi xin giấy phép,
phải quen, phải biết đúng người mới làm nghiên cứu được. Cái
đó phải chú ý. Và những giấy tờ ở Việt Nam rất phức tạp. Tôi
cảm thấy cần phải thủ tục gọn gàng hơn. Thứ hai là phải chú ý
đến những Việt kiều nào mà họ có tài năng thì nên kêu gọi họ
về để đóng góp. Thứ ba, nên đưa sinh viên Việt kiều về Việt
Nam thực tập. (PVS, nữ, TS, nghiên cứu viên, Trung tâm nghiên
cứu Á Châu, Sanfransisco)
1.2. CŸc quan ₫iểm của Đảng vš Nhš nước về c“ng tŸc ₫ối với người Việt Nam ở
nước ngoši
Việt Nam đang đổi mới, vượt qua thử thách, đứng vững và
đi lên bằng trí tuệ và sức lực của mình, muốn làm bạn với tất cả
các nước, phấn đấu vì hoà bình, độc lập và phát triển.
Làm thế nào để đương đầu với thách thức, vượt qua khó
khăn, tận dụng các cơ hội và khả năng thuận lợi để đưa đất nước
tiến nhanh? Câu trả lời nằm ở sức mạnh đoàn kết, hoà hợp dân
tộc, sức mạnh này là động lực chủ yếu của sự phát triển đất nước.
Về chủ trương, đường lối về công tác về người Việt Nam ở
nước ngoài, Đảng, Nhà nước ta đã có hàng loạt nghị quyết, chỉ thị,
chương trình hành động như:
‐ Nghị quyết về phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc.
‐ Nghị quyết 36 của Bộ Chính trị về công tác đối với người Việt
Nam ở nước ngoài.
‐ Chương trình hành động của Bộ Ngoại giao thực hiện Nghị quyết
36 của Bộ Chính trị về công tác đối với người Việt Nam ở nước ngoài.
Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết 36
của Bộ Chính trị về công tác đối với người Việt Nam ở nước ngoài.
122
Nghị quyết về phát huy sức mạnh đại đoàn kết dân tộc của
Đảng ta đã nêu rõ: “Củng cố và tăng cường khối đại đoàn kết toàn
dân tộc nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc, giữ
vững độc lập, thống nhất của Tổ quốc, thực hiện thắng lợi sự
nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước vì mục tiêu dân
giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh, vững
bước đi lên chủ nghĩa xã hội”. Đoàn kết, hoà hợp dân tộc không
chỉ là đường lối chính sách mà còn là một truyền thống được hun
đúc trong lịch sử hàng ngàn năm dựng nước và giữ nước, trở
thành bản sắc của dân tộc Việt Nam. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ý
thức sâu sắc và vận dụng nhuần nhuyễn truyền thống đó.
Người Việt Nam ở nước ngoài là bộ phận không tách rời và
là một nguồn lực của cộng đồng dân tộc Việt Nam, là nhân tố
quan trọng góp phần tăng cường quan hệ hợp tác, hữu nghị giữa
nước ta với các nước. Luôn luôn coi trọng Cộng đồng người Việt
Nam ở nước ngoài, Đảng và Nhà nước ta đã đề ra nhiều chủ
trương, chính sách rộng mở và biện pháp cụ thể nhằm tạo điều
kiện ngày càng thuận lợi hơn cho đồng bào về thăm đất nước,
người thân, đầu tư, kinh doanh, hợp tác khoa học ‐ công nghệ,
hoạt động văn hoá‐nghệ thuật.
Nước ta, muốn tiến nhanh, không thể chỉ dựa vào cái đã có,
cái đã biết, mà phải tiếp cận với những thành tựu khoa học‐kỹ
thuật trên thế giới, tranh thủ vốn và công nghệ bên ngoài, nâng
cao năng lực nắm bắt và tiếp thu công nghệ hiện đại. Ở đây, tiềm
năng của cộng đồng người Việt ở nước ngoài, đặc biệt là về trí tuệ
và công nghệ, kể cả công nghệ quản lý là một ưu thế và là nguồn
lực quan trọng bổ sung và hỗ trợ cho sự phát triển của đất nước.
Với hàng chục vạn trí thức có trình độ đại học trở lên, trong
đó nhiều người có vị trí quan trọng trong các viện nghiên cứu,
123
trường đại học, bệnh viện, các công ty kinh doanh, các tổ chức quốc
tế, cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài thực sự có một tiềm
năng quan trọng về chất xám đối với sự nghiệp xây dựng đất nước.
Trong các cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mĩ và trong sự
nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay, cộng đồng người Việt
Nam ở nước ngoài đã có nhiều đóng góp quan trọng, có tinh thần
yêu nước hướng về quê hương.
‐ Tiềm lực tạo các mối quan hệ giữa các tổ chức và cá nhân ở nước
ngoài với Việt Nam
Cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài có tiềm lực kinh tế
nhất định, có mối quan hệ với nhiều doanh nghiệp, tổ chức kinh tế
nước ngoài và quốc tế. Nhiều trí thức có trình độ học vấn và
chuyên môn cao, làm việc trong các cơ quan chính quyền các nước
sở tại, trong các tổ chức quốc tế, một số ngưòi giữ vị trí quan
trọng, có khả năng tạo dựng quan hệ với các cơ sở kinh tế, khoa
học nước sở tại và quốc tế.
Nhiều cá nhân tổ chức mà người Việt Nam ở nước ngoài
đang đứng đầu ngành có thể phối hợp tốt với các tổ chức cá nhân
các nhà khoa học trong nước thực hiện các công trình nghiên cứu,
các chương trình chữa bệnh nhân đạo, từ thiện vv. Các hoạt động
phi lợi nhuận của Việt kiều có tác động tích cức xóa đi những mặc
cảm và hằn thù dân tộc, trên cơ sở đó có thể xây dựng khối đại
đoàn kết dân tộc trên nền tảng cửa sự tin tưởng lẫn nhau.
Cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài ngày càng tham
gia tích cực vào các hoạt động nhằm thúc đẩy các mối quan hệ
hợp tác giữa các nước sở tại với Việt Nam, thông qua việc đề
xướng, tổ chức các chuyến thăm viếng lẫn nhau của các đoàn, cá
nhân, lập các tổ chức hữu nghị, kết nghĩa.
124
Cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài còn giúp tư vấn
môi giới chọn đối tác nước ngoài, chọn công nghệ tiên tiến phù
hợp với điều kiện trong nước, giúp quan hệ tìm hiểu và mở rộng
thị trường xuất khẩu. Họ cũng đóng vai trò trung gian trong việc
đưa các công ty lớn đầu tư vào Việt Nam.
Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị
quyết 36 của Bộ Chính trị về công tác đối với người Việt Nam ở
nước ngoài đã đề ra những nội dung chính như: Công tác triển
khai, thông tin tuyên truyền về nội dung Nghị quyết của Bộ Chính
trị và Chương trình hành động; Các biện pháp, chính sách nhằm
tạo điều kiện thuận lợi và hỗ trợ đồng bào ổn định cuộc sống, hội
nhập vào đời sống xã hội nước sở tại; Tạo điều kiện cho người
Việt Nam ở nước ngoài gắn bó hơn nữa với quê hương, đất nước;
Phát huy tiềm năng tri thức của người Việt Nam ở nước ngoài;
Phát huy tiềm năng của người Việt Nam ở nước ngoài trong hợp
tác kinh tế, đầu tư, kinh doanh; Tăng cường công tác thông tin‐
văn hoá phục vụ cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài; Quan
tâm đến việc dạy và học tiếng Việt cho thế hệ trẻ người Việt Nam
ở nước ngoài; Tăng cường các hoạt động giao lưu giữa người Việt
Nam ở trong và ngoài nước; Chính sách khen thưởng của người
Việt Nam ở nước ngoài; Đổi mới phương thức vận động người
Việt Nam ở nước ngoài.
“Non sông Việt Nam là của mọi người Việt Nam. Xây dựng
đất nước Việt Nam là trách nhiệm và nghĩa vụ không thể thoái
thác của mỗi người Việt Nam. Bất kỳ ai góp phần vào sự nghiệp
dân giàu, nước mạnh, tôn trọng Hiến pháp và Pháp luật Việt Nam
đều có chỗ đứng trong khối đoàn kết hoà hợp dân tộc”1.
1
Bài nói của Thủ tướng Võ Văn Kiệt tại Hội nghị Việt kiều ngày 7/2/1993.
125
Như các đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nước ta nhiều lần
khẳng định Cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài là một bộ
phận của dân tộc Việt Nam, có tinh thần dân tộc, yêu quê hương,
chắc chắn, sẽ có những đóng góp xứng đáng vào công cuộc đẩy
nhanh công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở Việt Nam.
Rất nhiều công trình nghiên cứu bằng nhiều thứ tiếng, dưới
nhiều góc độ đánh giá đã cho thấy phần nào đời sống của cộng
đồng người Việt Nam ở nước ngoài. Tuy vậy, có thể thấy, những
công trình mang tính xã hội học với những cái nhìn toàn diện về
cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài trong đó nhấn mạnh
khía cạnh về đặc trưng con người và văn hoá vẫn còn ch.ưa
nhiều, chưa đáp ứng những đòi hỏi của thực tiễn hội nhập thế
giới hiện nay.
2. Những vấn ₫ề ₫ặt ra cần giải quyết
2.1. Về ph˝a Đảng, ch˝nh phủ Việt Nam
Một là, có thể nói những chủ trương, chính sách của Đảng và
Nhà nước đối với người Việt Nam ở nước ngoài vẫn chưa thực sự
tạo ra tính bình đẳng cao nhất cho người Việt trong nước và người
Việt ở ngoài nước. Cụ thể như vấn đề cấp thủ tục Visa với người
Việt ở nước ngoài hay một số những quyền lợi mà người Việt
trong nước có được mà người Việt ở ngoài nước chưa có được
như mua đất, mua nhà hay làm đại biểu Quốc hội để đại diện cho
tâm tư và quyền lợi của cộng đồng người Việt ở ngoài nước… Bên
cạnh đó, các hoạt động giao lưu, biểu diễn văn hóa, nghệ thuật,
thể dục thể thao giữa cộng động người Việt trong nước và ngoài
nước chưa thực sự diễn ra sôi động vì mục đích đoàn kết và hòa
hợp dân tộc. Tất cả điều này phần nào đó vô tình tạo nên sự mặc
cảm đối với người Việt ở ngoài nước. Họ không hiểu rõ tình hình
trong nước, cũng như không hiểu rõ thái độ của người dân trong
126
nước với họ. Từ đó, một bộ phận Việt kiều mang tâm lí dao động,
không có lập trường, quan điểm rõ rệt và dễ bị các phần tử âm
mưu chống phá chế độ lôi kéo thực hiện các hành động không có
lợi cho nước mình cũng như quan hệ Việt‐Mĩ.
Hai là chính sách đối với người Việt ở nước ngoài của Đảng
và Nhà nước ta sau chiến tranh, ban đầu còn chưa hoàn thiện,
chưa đánh giá đúng được tầm quan trọng của cộng đồng người
Việt ở nước ngoài mà đặc biệt là cộng đồng người Việt ở Mĩ. Ví dụ
như về chính sách đoàn kết của Đảng và Nhà nước ta trước kia chỉ
bao gồm nội dung đoàn kết các giai cấp, tầng lớp: công nhân,
nông dân và sau đó là tầng lớp trí thức. Sự đoàn kết tất cả các giai
cấp, tầng lớp ấy đều chỉ nằm trong phạm vi trong nước, ít hoặc
không đề cập đến phạm vi ngoài nước, trong khi số lượng cộng
đồng người Việt ở ngoài nước chiếm tỷ lệ ngày càng cao, tới nay
đã có hơn 3 triệu người. Có thể nói đây là một trong những nhân
tố chưa hướng tới được việc đoàn kết giữa cộng đồng người Việt
trong nước và ngoài nước. Tuy nhiên, sau mỗi Kỳ họp Đại hội đại
biểu toàn quốc của Đảng thì Đảng và Nhà nước ta đã có những
thay đổi, bổ sung kịp thời, về đường lối, chính sách đối ngoại
trong đó có những chính sách đối với cộng đồng người Việt ở
nước ngoài, tiêu biểu như “Nghị quyết về phát huy sức mạnh Đại
đoàn kết toàn dân tộc” được thông qua tại Hội nghị Trung ương 7
khoá IX từ ngày 13/1 đến ngày 21/1/2003. Như vậy, từ việc đoàn
kết công‐nông‐trí thức dẫn tới việc công khai quan điểm của Đảng
và Nhà nước về việc thực hiện các biện pháp giúp cộng đồng Việt
kiều gắn bó với đất nước với tư cách “cộng đồng người Việt ở
nước ngoài là một bộ phận của dân tộc và là một nguồn lực của
dân tộc” theo Nghị quyết 36 của Bộ Chính trị vào tháng 3/2004 là
một bước chuyển mới quan trọng mang tính chất tích cực, phản
ánh sự quan tâm sâu sát tình hình cộng đồng người Việt ở nước
127
ngoài của Đảng và Nhà nước Việt Nam. Bên cạnh đó, Chính phủ
Việt Nam còn có những chương trình hành động, chính sách cụ
thể đối với cộng đồng Việt kiều và chính sách của Đảng, Nhà
nước ngày càng tạo điều kiện tốt nhất cho bà con Việt kiều tham
gia tích cực vào các họat động lớn ở trong nước. Tất cả những
minh chứng nêu trên đã thể hiện chính sách đoàn kết cộng đồng
người Việt trong và ngoài nước của Đảng và Nhà nước Việt Nam
ngày càng đúng đắn, sáng suốt, phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh
chủ quan và khách quan trong và ngoài nước.
Ba là, Đảng và Nhà nước Việt Nam đã có những chính sách
về đoàn kết dân tộc, luôn luôn coi cộng đồng người Việt Nam ở
nước ngoài là một bộ phận không tách rời của cộng đồng dân tộc
Việt Nam, và đã đề ra nhiều chủ trương, chính sách rộng mở và
biện pháp cụ thể nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn nữa cho đồng
bào về thăm đất nước, người thân, đầu tư, kinh doanh, hợp tác
khoa học‐công nghệ, hoạt động văn hóa‐nghệ thuật. Tuy nhiên,
các chủ trương, chính sách đó vẫn chưa được quán triệt sâu sắc,
thực hiện đầy đủ ở các cấp, các ngành liên quan. Nhiều khi, công
tác nghiên cứu, tham mưu về chính sách chưa theo kịp những
chuyển biến mới. Công tác bảo hộ quyền lợi chính đáng của người
Việt Nam ở nước ngoài chưa được quan tâm đúng mức. Các chính
sách đã ban hành chưa đồng bộ và chưa thể hiện đầy đủ tinh thần
đại đoàn kết toàn dân tộc; chưa khuyến khích mạnh mẽ người
Việt Nam ở nước ngoài hướng về quê hương, đóng góp cho công
cuộc phát triển đất nước. Chưa có hình thức thỏa đáng để cung
cấp kịp thời và đầy đủ thông tin cho đồng bào về tình hình đất
nước và chính sách của Đảng và Nhà nước. Hình thức vận động
cộng đồng còn chưa thực sự đổi mới, đa dạng và linh hoạt để có
thể quy tụ, động viên đông đảo bà con tham gia các hoạt động có
ích cho cộng đồng và quê hương. Việc phát hiện, bồi dưỡng
128
những nhân tố tích cực, việc khen thưởng, động viên những người
có thành tích chưa được chú trọng nhiều. Nguyên nhân chủ yếu
của những yếu kém trên xuất phát từ việc các cấp, các ngành, các
đoàn thể nhân dân chưa nhận thức thật sự đầy đủ và sâu sắc các
quan điểm chỉ đạo của Đảng về công tác đối với người Việt Nam ở
nước ngoài, nhiều cấp ủy Đảng và lãnh đạo chính quyền các cấp
chưa quan tâm đúng mức và chưa thường xuyên kiểm tra, đôn
đốc việc thực hiện công tác này. Sự phối hợp giữa các bộ, ngành
liên quan, giữa Trung ương và địa phương, giữa trong và ngoài
nước còn thiếu chặt chẽ, các cơ quan trực tiếp làm công tác về
người Việt Nam ở nước ngoài chưa được kiện toàn đủ mạnh, kinh
phí còn hạn chế.
Bốn là, chính sách huy động chất xám từ trí thức kiều bào của
Đảng và Nhà nước ta còn tự phát và manh mún, mới dừng ở việc
mời các nhà khoa học về nước làm tư vấn cho một số dự án, tham
gia giảng dạy tại các cơ sở giáo dục. Việc động viên khuyến khích
các nhà khoa học kiều bào tầm cỡ tham gia vào các lĩnh vực ưu
tiên của đất nước vẫn chưa có nhiều chuyển biến rõ rệt. Nhiều trí
thức người Việt ở nước ngoài mong muốn đóng góp trí tuệ và tâm
huyết của mình cho đất nước, nhưng họ không biết trong nước
cần gì và làm thế nào để có thể đóng góp, trong khi họ bị những
ràng buộc về pháp lý, về thời gian... Trong khi đó, các cơ quan
chức năng trong nước chưa đưa ra những kế hoạch lâu dài, yêu
cầu cụ thể cũng như những biện pháp, chính sách thoả đáng để
tranh thủ sự đóng góp chất xám của trí thức kiều bào. Quan trọng
hơn là còn thiếu một cơ chế thông thoáng để trí thức kiều bào có
nhiều cơ hội làm việc và phát triển, đóng góp trí tuệ của mình cho
đất nước. Thực tế những thành tựu của sự nghiệp đổi mới đất
nước trong những năm gần đây đã tác động nhiều đến cộng đồng
người Việt ở nước ngoài, trong đó có giới trí thức. Nhiều người đã
129
bớt dần mặc cảm, về nước thăm thân nhân, gặp gỡ đồng nghiệp,
bạn bè trong nước, trao đổi chuyên môn, tính chuyện làm ăn, đầu
tư về nước... Tuy nhiên, bên cạnh niềm phấn khởi ấy, không ít
người bày tỏ lo lắng về khả năng tụt hậu, về những bất cập tiêu
cực của đất nước, muốn đổi mới mạnh hơn nữa. Trong khi đó số
trí thức trẻ, thanh niên sinh ra ở nước ngoài, không có mặc cảm về
quá khứ song mối liên hệ với quê hương và thân nhân không
nhiều như cha mẹ, ông bà của họ. Rào cản trong mối quan hệ với
quê hương là họ không nói được tiếng Việt và ít hiểu biết về văn
hóa Việt. Nhiều người đã về quê khám phá, tìm hiểu và qua đó
tình cảm, mối liên hệ với quê hương đã được nối lại. Nhưng việc
trở về của trí thức trẻ kiều bào hầu như là tự phát, đến nay chưa
có cơ quan, tổ chức nào có khả năng và năng lực để tập hợp, hỗ
trợ những chuyến về nguồn này một cách quy mô và có tổ chức.
Nhiều người cho rằng tuy nhà nước có nhiều chính sách rất tốt để
“chiêu hiền đãi sĩ”, đặc biệt đối với trí thức kiều bào, nhưng
những chính sách ấy còn “chung chung” và nhiều khi còn thể
hiện tư duy bao cấp, chưa có tác dụng thu hút và khuyến khích
cao. Mặt khác những chính sách ấy lại không chú ý đến việc mời
và tạo điều kiện để trí thức kiều bào làm việc với doanh nghiệp,
nhất là doanh nghiệp tư nhân. Một số chính sách được nêu rải
rác trong một số văn bản đến nay đã lỗi thời, không thực tế, hoặc
khó thực hiện do những quy định thủ tục phức tạp đối với trí
thức và cơ quan sử dụng trong nước. Và do vậy sau nghị quyết
36 của Bộ Chính trị, rất cần những chính sách cụ thể để huy động
sức đóng góp của giới trí thức nói riêng và Việt kiều nói chung.
Năm là chưa có một môi trường mang tính thị trường cho trí
thức, chất xám và thực tế chưa có khách hàng có nhu cầu thật sự
và sẵn sàng trả giá cho chất xám ở Việt Nam. Nói cách khác, phần
lớn các cơ quan, tổ chức, địa phương nêu yêu cầu sử dụng trí thức
130
Việt kiều đều là những cơ quan hưởng ngân sách nhà nước,
nghiên cứu, sản xuất theo kế hoạch, theo đơn đặt hàng của Nhà
nước, có thêm chất xám Việt kiều thì tốt, không có cũng không
sao. Điều này còn thể hiện ở chỗ: ngay các đề tài nghiên cứu trong
nước cũng ít được ứng dụng, trí thức trong nước chưa được trọng
dụng, được trả lương xứng đáng, trong lúc họ cũng được đào tạo
ở nước ngoài...
Sáu là hệ thống pháp luật của Việt Nam còn thiếu đồng bộ,
hay thay đổi, và mỗi lần thay đổi hầu như đều gây thiệt hại hoặc
khó khăn cho doanh nghiệp kiều bào. Với hệ thống pháp lí hiện
tại, kiều bào cảm thấy thiếu an toàn khi đưa vốn và công nghệ đầu
tư về nước. Các thủ tục hành chính vẫn còn nhiều phiền hà, tình
trạng nhũng nhiễu, tiêu cực ở một số cơ quan, cá nhân trong bộ
máy hành chính từ trung ương đến các địa phương trong cả nước
cũng là một trong nhiều nhân tố làm nản lòng ý muốn đầu tư của
kiều bào.
Bảy là thái độ, cách nhìn của một số người dân trong nước
với kiều bào nhiều khi vẫn còn hẹp hòi, thành kiến, nghi kỵ thậm
chí thái độ “vơ đũa cả nắm” đối với kiều bào mà số đông ra đi vì
những biến cố lịch sử hoặc vào thời kỳ đất nước gặp nhiều khó
khăn nhất. Điều đó thể hiện khá phổ biến trong giao tiếp cũng
như trong việc xử lý các vấn đề, kể cả vấn đề pháp lý có liên quan
đến người Việt Nam ở nước ngoài. Một số ít người trong nước có
những hành vi đầu cơ, trục lợi, làm ăn bất chính cũng ít nhiều gây
ảnh hưởng xấu đến những kiều bào đang làm ăn chân chính tại
quê nhà. Về mặt tình cảm, mỗi khi kiều bào về nước thăm thân
nhân, đầu tư, kinh doanh đều mong muốn được Nhà nước ta đối
xử bình đẳng như đồng bào ở trong nước. Tuy nhiên, trong nước
vẫn còn khuynh hướng nặng về khai thác, tranh thủ sự đóng góp
vật chất của kiều bào, chưa chú ý dành cho họ sự cảm thông, sự
131
quan tâm và hỗ trợ cả về tinh thần lẫn vật chất. Sự phối hợp giữa
các bộ, ngành, địa phương liên quan còn thiếu nhịp nhàng, chặt
chẽ, nhất là trong xử lý các tình huống, các vấn đề bức xúc liên
quan đến kiều bào khi họ ở nước ngoài hoặc khi về nước.
Đây là những nguyên nhân lí giải cho những mặt chưa tích
cực và những đóng góp còn hạn chế của cộng đồng người Việt ở
nước ngoài nói chung và cộng đồng người Việt ở Mĩ nói riêng với
Việt Nam. Vì vậy, thiết nghĩ để phát huy ngày càng nhiều hơn vai
trò và những đóng góp tích cực của cộng đồng người Việt tại Mĩ
với quê nhà Việt Nam thì việc khắc phục những hạn chế nêu trên
là cần thiết với cả hai phía; nhưng trước tiên cần phải có được sự
đổi mới trong những chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà
nước Việt Nam đối với cộng đồng người Việt ở nước ngoài. Nếu
có được những chính sách đãi ngộ xứng đáng dành cho những
đóng góp tích cực của Kiều bào thì chắc chắn tiềm năng đóng góp
của lực lượng này sẽ được nhân lên gấp bội.
2.2. Giải phŸp
2.2.1. Về ph˝a trong nước
Nhằm phát huy sức mạnh cũng như vai trò tích cực và khắc
phục những vai trò còn hạn chế của cộng đồng người Việt tại Mĩ,
thiết nghĩ chúng ta cần thực hiện những biện pháp như sau:
1. Cần tập trung xây dựng những bước đi và biện pháp cụ
thể thực hiện đúng chủ trương hoà giải, hoà hợp dân tộc, khép lại
quá khứ, hướng tới tương lai, khuyến khích và tạo điều kiện để
kiều bào về nước thăm nhân thân, du lịch, đầu tư kinh doanh, hợp
tác nghiên cứu khoa học, thực hiện các hoạt động từ thiện, nhân
đạo.... Qua đó, đáp ứng nhanh chóng các yêu cầu của kiều bào về
xuất nhập cảnh, hồi hương, cấp đổi hộ chiếu, thủ tục giải quyết
132
các vấn đề liên quan đến quốc tịch Việt Nam, nguyện vọng được
mua và sở hữu nhà ở để nghỉ ngơi, dưỡng già tại quê nhà...
2. Cần hoạch định những chính sách cụ thể cho sự phát triển
bền vững của các cộng đồng người Việt ở nước ngoài. Giúp các
doanh nghiệp Việt Nam trong và ngoài nước liên kết, hợp tác với
nhau, tạo môi trường đầu tư thuận lợi cho Việt kiều cũng như
giúp các doanh nghiệp Việt Nam vươn ra các nước.
3. Xây dựng trung tâm cung cấp thông tin, tăng cường sự
hiểu biết của người Việt xa xứ về đất nước; cũng như người Việt
Nam trong nước hiểu biết về cộng đồng người Việt ở nước
ngoài. Cần có chương trình riêng về giao lưu, thông tin của các
cộng đồng người Việt ở các nước trên các chương trình truyền
hình trong nước và VTV4 nhằm động viên, giúp các cộng đồng
hiểu biết, học tập kinh nghiệm của nhau trong các hoạt động
xây dựng, phát triển cộng đồng. Một bước tiến bộ mới trong
công tác thông tin truyền hình của nước ta hiện nay là đã có
những chương trình góp phần giới thiệu, cung cấp thông tin về
những Việt kiều thành đạt trên thế giới như “Talk Vietnam”.
Qua đó, giúp cho mỗi người Việt Nam càng thêm hiểu, tự hào
về con người Việt Nam để tiếp tục phát huy thành công này,
Đài truyền hình Việt Nam cũng như Đài tiếng nói Việt Nam nên
xây dựng nhiều hơn nữa những chương trình như thế. Ngoài ra,
Việt Nam cũng cần có một trụ sở về thông tin, truyền hình
thường trú phục vụ cho cộng đồng người Việt trên thế giới mà
cần hơn cả là tại Mĩ, như ở bang California để cung cấp những
thông tin chính xác nhất, cập nhật nhất. Có như thế thì việc
xuyên tạc, bóp méo thông tin sẽ được hạn chế. Bên cạnh đó
cũng nên lập một trang web hay một chương trình truyền hình
giao lưu hàng năm, hàng tháng nhằm kết nối giữa người Việt
đã hồi hương hay đã sinh sống ở Việt Nam, trao đổi kinh
133
nghiệm sinh sống với cộng đồng người Việt trên toàn thế giới
và kết nối giữa cộng đồng người Việt trong và ngoài nước. Hoặc
xuất bản các tạp chí chung cho các cộng đồng người Việt Nam
tại các khu vực, các nước lớn trên thế giới, có thể bằng song ngữ
với ngôn ngữ Việt và ngôn ngữ nước sở tại giúp các thế hệ trẻ
của Việt kiều, và người bản xứ hiểu biết hơn về Việt Nam.
4. Đảng và Nhà nước nên có những biện pháp nhằm giáo
dục niềm tự hào dân tộc, truyền tinh thần cao đẹp, dũng cảm, bất
khuất, nghị lực phi thường của dân tộc tới cộng đồng kiều bào
hơn nữa. Phải chứng minh cho kiều bào thấy rõ Nhà nước Cộng
hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng
sản Việt Nam là Nhà nước của dân, do dân, vì dân. Qua bao năm
chiến tranh lầm than, phải đổ biết bao xương máu để giành lại
độc lập, tự do, hòa bình thống nhất đất nước. Sự phát triển của
Đất nước từ sau chiến tranh là điều không thể phủ nhận. Quan
trọng hơn cả là bây giờ, Đảng và Nhà nước cần giữ vững lập
trường kiên định, sáng suốt, xây dựng đất nước ngày càng giàu
mạnh, triệt để ngăn chặn tệ nạn tham nhũng, quan liêu, hối lộ,
cải cách hành chính cho phù hợp nhất, đặc biệt là các thủ tục
hành chính đối với người Việt Nam ở nước ngoài. Tất cả những
điều đó, sẽ là những minh chứng thuyết phục nhất nhằm khơi
dậy sức mạnh của kiều bào, vai trò tích cực của kiều bào Mĩ nói
riêng và kiều bào các nước trên thế giới nói chung
5. Cần thiết nhất vẫn là đẩy mạnh tiến trình cụ thể hóa Nghị
quyết 36, ngăn chặn tình trạng “trên thông dưới không thoáng”.
Đây là nghị quyết có ý nghĩa rất quan trọng đối với toàn Đảng,
toàn dân liên quan tới tất cả các ngành, các cấp, các địa phương,
các đoàn thể và tổ chức. Việc thực hiện tốt nội dung của Nghị
quyết 36 sẽ là định hướng cho việc xây dựng chính sách về công
134
tác đối với người Việt Nam ở nước ngoài của Đảng và Nhà nước
Việt Nam trong thời gian tới. Chú trọng nhất là các nội dung:
* Đưa ra các biện pháp, chính sách nhằm tạo điều kiện thuận
lợi và hỗ trợ đồng bào ổn định cuộc sống, hội nhập vào đời sống
xã hội nước sở tại.
* Phát huy tiềm năng của người Việt Nam ở nước ngoài
trong hợp tác kinh tế, đầu tư, kinh doanh.
* Tăng cường công tác thông tin‐văn hóa phục vụ cộng đồng
người Việt Nam ở nước ngoài
* Tăng cường các kênh thông tin để hỗ trợ cho việc dạy và
học tiếng Việt cho thế hệ trẻ người Việt Nam ở nước ngoài.
* Tăng cường các hoạt động giao lưu giữa người Việt Nam ở
trong và ngoài nước.
* Có chính sách khen thưởng, đãi ngộ người Việt Nam ở
nước ngoài có nhiều đóng góp cho đất nước.
* Tiếp tục đổi mới phương thúc vận động người Việt Nam ở
nước ngoài.
Thực hiện thắng lợi Nghị quyết nêu trên của Bộ Chính trị sẽ
góp phần phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, tạo điều
kiện thuận lợi cho cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài ổn
định cuộc sống và phát triển, giữ gìn bản sắc dân tộc Việt Nam,
hướng về Tổ quốc, góp phần xây dựng, bảo vệ Tổ quốc Việt Nam
thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân
chủ, văn minh.
Từ trước đến nay, quan điểm và chủ trương chính sách của
Đảng và Nhà nước ta đối với kiều bào là rõ ràng, nhất quán và
đúng đắn. Chính phủ cũng như chính quyền các cấp địa phương
135
luôn tạo mọi thuận lợi và trân trọng mọi sự đóng góp của bà con
kiều bào theo những hình thức và khả năng phù hợp của bà con.
Nhưng để làm tốt hơn nữa công tác đối với người Việt Nam ở nước
ngoài, cần phải làm tốt công tác tuyên truyền, tạo sự chuyển biến
mạnh mẽ trong nhận thức, sự đồng thuận, nhất trí cao về công tác
này của toàn Đảng, toàn dân, thực sự đưa Nghị quyết 36 và
Chương trình hành động của Chính phủ đi vào cuộc sống; tiếp tục
tạo điều kiện thuận lợi và hỗ trợ đồng bào ở nước ngoài yên tâm
làm ăn sinh sống, hội nhập vào đời sống xã hội nước sở tại. Và việc
cần làm bây giờ là thế, giáo dục niềm tự hào dân tộc, dạy lịch sử vẻ
vang của dân tộc, truyền tinh thần anh dũng, bất khuất của dân tộc
tới cộng đồng này đặc biệt là thế hệ con cháu sinh trưởng ở ngoài
nước là một giải pháp đáng quan tâm nhất hiện nay.
2.2.2. Đối với cộng ₫ồng người Việt ở Mĩ
So với cộng đồng người Hoa sống tại Mĩ, thì cộng đồng người
Việt còn thiếu tính cố kết cộng đồng. Chúng ta vẫn chưa hình thành
được một “Vietnamese town” có quy mô lớn bằng một “Chinese
town” của cộng đồng người Hoa tại Mĩ. Chính vì thế tinh thần
đoàn kết của cộng đồng người Việt tại Mĩ không lúc nào cần thiết
và ý nghĩa hơn bây giờ khi Đảng và Nhà nước đã có những chính
sách tích cực, giúp đỡ kiều bào. Vậy để có một “Vietnamese town”
thực sự, thiết nghĩ cộng đồng người Việt tại Mĩ cần thực hiện
những biện pháp sau:
Thứ nhất, cần phải chủ động trong các hoạt động của mình,
giúp các doanh nghiệp có điều kiện làm ăn ổn định, giúp các
thành viên trong cộng đồng có cuộc sống tinh thần phong phú và
làm tốt các hoạt động đối nội, đối ngoại., hỗ trợ việc duy trì văn
hoá, ngôn ngữ Việt. Không chỉ ở Mĩ, các cộng đồng người Việt
Nam tại các nước cần có những chương trình cùng hợp tác cho các
136
hoạt động chung hướng về đất nước và quảng bá hình ảnh đất
Việt, tạo môi truờng giao lưu cho cộng đồng thông qua các hoạt
động quảng bá như Ngày văn hoá Việt Nam, các chương trình
giao lưu, du lịch… Tất cả các hoạt động đó sẽ góp phần xây dựng
đất nước, xây dựng nhịp cầu hữu nghị giữa Việt Nam với Mĩ và
Việt Nam và các quốc gia khác trên thế giới. Mỗi kiều bào có ý
thức, tinh thần dân tộc vì đất nước, vì tổ quốc mình chính là mỗi
sứ giả đại diện suất sắc nhất của dân tộc.
Thứ hai, cần phát huy tinh thần tự hào dân tộc, chung tay
xây dựng đất nước, tổ quốc và phải coi đó là những mục tiêu
chính mà cộng đồng người Việt ở Mĩ cần làm hiện nay. Trong
một cuộc trả lời đối thoại với thanh niên Việt Nam vào tháng 3
năm 2007, Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết đã thẳng thắn đề
cập tới tinh thần đó. Có thể diễn đạt như sau: Các bạn (các thanh
niên Việt Nam ở trong và ngoài nước) nếu hiện tại chưa thích
nghi với chế độ xã hội chủ nghĩa này thì cũng đừng chống lại nó,
hãy sống, xây dựng, phát triển vì đất nước, tổ quốc của mình,
mới thấy nhận thức được chế độ mình. Cũng trong buổi đối
thoại đó, Chủ tịch nước cũng đề cập tới lí tưởng của thế hệ trẻ
hiện nay và ông cũng khẳng định rằng không có gì hơn ngoài
lòng yêu nước. Lí tưởng yêu nước là lí tưởng chung, là lí tưởng
cao nhất, đẹp nhất. Chính vì thế, cộng đồng kiều bào cần nêu cao
tinh thần lí tưởng đó, cùng chung tay xây dựng đất nước, tổ
quốc, quê hương, cội nguồn của mình.
Thứ ba, cần đẩy lùi tâm lí nghi kỵ, hận thù chế độ ra khỏi suy
nghĩ của mình. Cộng đồng cũng cần nhận thức rằng chế độ nào
mà làm cho dân giàu nước mạnh, dân chủ, tự do, người dân được
quyền tự do phát triển, được sống dân chủ, được học tập và rèn
luyện, được làm việc… thì chế độ đó tồn tại và phát triển. Chế độ
một Đảng cầm quyền hiện nay là chế độ đã được nhân dân ta lựa
137
chọn và sự thật là sống dưới chế độ, mỗi người dân Việt Nam
ngày càng tiến bộ, phát triển cùng với sự phát triển của đất nước.
Thiết nghĩ sau gần 40 năm từ ngày kết thúc chiến tranh (1975),
mục tiêu đối ngoại được coi là khó khăn nhất đối với Đảng và
Nhà nước đó là đoàn kết cộng đồng người Việt ở nước ngoài mà
chủ yếu là người Việt ở Mĩ với cộng đồng người Việt trong nước,
làm sao đạt được tiếng nói chung nhất, niềm tin vào chế độ để xây
dựng, phát triển đất nước. Việt Nam đã bình thường hóa quan hệ
với Mĩ, đã sẵn sàng “gác lại quá khứ, hướng tới tương lai”, cộng
đồng người Việt ở Mĩ nên đề cao tinh thần đó, từ bỏ những thù
hận, bất đồng thành hợp tác, đoàn kết hòa hợp dân tộc.
Thứ tư: mở các trung tâm thương mại với vốn đầu tư của
nhà nước để xây dựng các tổ chức thương mại kiểu vệ tinh và tạo
niềm tin cho Việt kiều cả về mặt tinh thần lẫn điều kiện vật chất.
Việt kiều có thể làm việc cho các công ty của Việt Nam ngay tại
địa phương nơi mình ở. Điều đó vừa có lợi cho doanh nghiệp
trong nước vừa có lợi cho Việt kiều đặc biệt là Việt kiều Mĩ. Thực
hiện chính sách “Trăm nghe không bằng một thấy” ngay trên đất
Mĩ hoặc các nước tư bản lớn sẽ tạo ra cú hích tinh thần tích cực
cho người Việt Nam ở nước ngoài.
Thứ năm: Xây dựng các trung tâm văn hóa Việt Nam ở nước
ngoài. Tại đó có thể tuyên truyền và trao đổi các sản phẩm văn
hóa, giao lưu văn hóa, dạy văn hóa Việt Nam và tiếng Việt cho cả
người Việt lẫn người nước ngoài. Tại vì nhu cầu tiếng Việt và văn
hóa Việt Nam cho người Việt và người nước ngoài là rất lớn.
Tóm lại, trong những năm qua, Nhà nước ta đã ban hành
nhiều chính sách quan trọng liên quan đến cộng đồng người Việt
Nam ở nước ngoài. Tuy nhiên, chúng ta cũng cần quan tâm
nhiều hơn đến việc giải quyết những nguyện vọng bức xúc của
kiều bào, nổi bật nhất là mong muốn được Nhà nước bảo hộ
138
- Xem thêm -
.PDF 
45 
14 
134 
