Tài liệu Chuyên đề rèn luyện kĩ năng biểu đồ địa lí cho học sinh lớp 9

Chuyên đề: Địa lí 9 - Năm học 2019 - 2020 Chuyên đề tháng 1 năm 2020 CHUYÊN ĐỀ CẤP TRƯỜNG Tên chuyên đề: “RÈN LUYỆN KĨ NĂNG BIỂU ĐỒ ĐỊA LÍ CHO HỌC SINH LỚP 9” Người thực hiện: Hoàng Thị Hiền Thời gian thực hiện: 15 / 1 / 2020 Lớp dạy thực nghiệm: 9A1 A. LÝ DO THỰC HIỆN CHUYÊN ĐỀ I. Lý do chọn chuyên đề Môn Địa lí là một bộ môn khoa học tự nhiên – xã hội nghiên cứu về trái đất, thiên nhiên, con người ở các châu lục nói chung và thiên nhiên con người Việt Nam nói riêng. Đối với môn Địa lí 9 mục tiêu của bộ môn là nhằm trang bị cho học sinh những kiến thức phổ thông cơ bản về dân cư, các ngành kinh tế, Sự phân hóa lãnh thổ; về tự nhiên, kinh tế - xã hội của nước ta và Địa lí tỉnh, thành phố nơi em đang sinh sống và học tập. Để đạt được điều đó đòi hỏi mỗi giáo viên phải nắm vững phương pháp, nội dung chương trình để dạy bài kiến thức mới, bài thực hành, bài ôn tập hệ thống hóa kiến thức từ đó giúp học sinh nắm kiến thức một cách hiệu quả tốt nhất. Đối với sách giáo khoa cũng như chương trình Địa lí 9 THCS đòi hỏi kĩ năng vẽ biểu đồ rất cao, đưa ra nhiều dạng biểu đồ mới và khó. Nhiều dạng biểu đồ học sinh còn trừu tượng như biểu đồ miền, đường, thanh ngang..... Vì vậy mỗi giáo viên phải tìm ra phương pháp vẽ các dạng biểu đồ một cách thích hợp dễ nhớ, dễ hiểu, đảm bảo tính chính xác, tính mĩ quan. Giáo viên hình thành cho học sinh những kĩ năng cơ bản cần thiết áp dụng cho việc học tập cũng như cuộc sống sau này. Trong khi dạy bài kiến thức mới, có nhiều loại biểu đồ mà học sinh phải dựa vào đó nhận xét, phân tích để tìm ra kiến thức mới sau đó đi đến một kết luận địa lí và ngược lại Trong các tiết thực hành, ôn tập, kiểm tra học sinh phải căn cứ vào bảng số liệu để lựa chọn biểu đồ thích hợp, tính cơ cấu......chuyển từ bảng số liệu thành biểu đồ từ đó học sinh nhận xét, kết luận các yếu tố địa lí được dễ dàng hơn thông qua các biểu đồ. Đối với học sinh lớp 9, kỹ năng vẽ biểu đồ chính xác, đảm bảo tính mĩ quan chỉ được thực hiện ở học sinh khá giỏi, còn học sinh trung bình và yếu kĩ năng còn hạn chế. Vì vậy với một số phương pháp vẽ biểu đồ này giúp học sinh yếu và trung bình có kĩ năng vẽ biểu đồ tốt hơn. Thông qua đó giúp học sinh lĩnh hội GV: Hoàng Thị Hiền- Trường THCS Tam Hồng 1 Chuyên đề: Địa lí 9 - Năm học 2019 - 2020 kiến thức mới, hoàn thành bài thực hành, ôn tập kiểm tra được tốt hơn. Từ nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề trên nên tôi đã chọn chuyên đề “RÈN LUYỆN KĨ NĂNG BIỂU ĐỒ ĐỊA LÍ CHO HỌC SINH LỚP 9” II. Mục đích, ý nghĩa của chuyên đề - Giúp cho việc dạy Địa lí lớp 9 có hiệu qủa hơn qua việc rèn luyện kĩ năng biểu đồ. - Học sinh có kĩ năng vẽ và nhận xét biểu đồ thành thạo để nắm bắt kiến thức nhanh, có hứng thú say mê môn học. Đây là cơ sở tốt để học sinh học lên THPT và ra trường trở thành người lao động mới. C. CÁC GIẢI PHÁP THỰC HIỆN TRONG CHUYÊN ĐỀ 1. Phương pháp - Muốn rèn luyện kĩ năng biểu đồ Địa lí cho học sinh lớp 9 thì việc đầu tiên phải rèn cho hoc sinh kĩ năng đọc, hiểu biểu đồ, kĩ năng vẽ biểu đồ, kĩ năng nhận xét, giải thích biểu đồ. - Kĩ năng biểu đồ xuất phát từ tri thức vì vậy việc dạy tri thức tối thiểu về biểu đồ là rất cần thiết. - Tri thức biểu đồ giúp các em giải mã được các hình vẽ như đường, cột, hình quạt, miền….hoặc những con số khô cứng trong biểu đồ trở nên sống động và có ý nghĩa. Đồng thời giúp các em xác lập được mối quan hệ giữa các con số, các đường, các cột… trong biểu đồ. Từ đó phát hiện ra các kiến thức Địa lí mới ẩn tàng trong biểu đồ. Tất nhiên ở đây chỉ có những tri thức biểu đồ là chưa đủ mà cần phải có cả những tri thức Địa lí khác. Theo một nhà Địa lí học nổi tiếng nói: “Khi biểu đồ là đối tượng học tập thì kiến thức, kĩ năng biểu đồ là mục đích. Còn khi biểu đồ là nguồn tri thức thì kiến thức và kĩ năng biểu đồ trở thành phương tiện của việc khai thác tri thức Địa lí mới trên biểu đồ”. 2. Nội dung Trong việc học tập Địa lí 9 THCS có các loại biểu đồ: - Biểu đồ đường; - Biểu đồ cột; - Biểu đồ thanh ngang; - Biểu đồ kết hợp giữa cột và đường; - Biểu đồ tròn; - Biểu đồ miền. 3. Các bước rèn kĩ năng chung từ biểu đồ a. Rèn kĩ năng đọc biểu đồ: - Đọc tên biểu đồ để biết được nội dung của biểu đồ. - Đọc bảng chú giải để biết cách thể hiện nội dung của biểu đồ. - Căn cứ vào bảng chú giải và nội dung thể hiện của biểu đồ để hiểu từng nội dung của biểu đồ và mối quan hệ giữa các nội dung địa lí trên biểu đồ. b. Rèn luyện kĩ năng vẽ biểu đồ : - Trước khi vẽ biểu đồ cần viết tên biểu đồ một cách chính xác. - Vẽ trục tọa độ: Trục dọc biểu thị đối tượng địa lí nào? Trục ngang biểu thị đối tượng địa lí nào? GV: Hoàng Thị Hiền- Trường THCS Tam Hồng 2 Chuyên đề: Địa lí 9 - Năm học 2019 - 2020 - Dựa vào trục dọc và trục ngang để biểu thị các đối tượng địa lí dưới dạng đường, cột, miền….theo yêu cầu của đề bài. - Vẽ biểu đồ xong cần chú ý chú giải cho biểu đồ. c. Nhận xét: - Sự tăng (giảm) đối với biểu đồ đường. - Sự giảm (tăng) đối với biểu đồ cột, so sánh giữa các cột. - Biểu đồ tròn cần nhận xét độ lớn (nhỏ) của hình quạt, nếu biểu đồ nhiều hình tròn thì nhận xét tăng (giảm) của đối tượng địa lí. - Biểu đồ miền thì nhận xét theo hàng ngang, rồi đến hàng dọc. - Dựa vào kiến thức đã học để giải thích các yếu tố trên biểu đồ xem tại sao đối tượng này lớn hơn đối tượng kia…. 4. Các bước rèn kĩ năng cụ thể của từng biểu đồ a. Biểu đồ đồ thị (còn gọi là biểu đồ đường hay đường biểu diễn) * Cách vẽ biểu đồ: - Vẽ trục tọa độ: + Trục tung thể hiện đơn vị. + Trục hoành biểu thị thời gian (cần chính xác cao). + Đường biểu diễn là đường nối các tọa độ đã được xác định bởi trục thời gian và trục đơn vị (Chấm như xác định tọa độ điểm A, điểm B trong toán học nhưng không có chấm ngang từ trục đến điểm A hay điểm B như trong toán học). Chú ý : Chỉ nên chấm nhẹ (Không đậm, không to quá, và trên hoặc dưới các chấm ghi giá trị của từng năm tương ứng (ghi số)). - Ghi tên biểu đồ: dưới chân biểu đồ Nếu có hai đường biểu đồ trở lên, phải vẽ hai đường phân biệt (vẽ nhánh khác nhau) và có ghi chú theo đúng thứ tự đề bài giao cho. * Cách nhận xét, giải thích: - Trường hợp biểu đồ chỉ có một đường: + So sánh số liệu năm đầu và năm cuối có trong bảng số liệu để trả lời câu hỏi : Đối tượng cần nghiên cứu tăng hay giảm? Nếu tăng (giảm) thì tăng (giảm) bao nhiêu? (Lấy số liệu năm cuối trừ đi số liệu năm đầu hay chia xem gấp bao nhiêu lần cũng được). + Xem đường biểu diễn đi lên (tăng) có liên tục hay không liên tục (năm nào không liên tục). Nếu liên tục thì giai đoạn nào tăng nhanh, giai đoạn nào tăng chậm. Nếu không liên tục thì năm nào không còn liên tục. - Trường hợp có hai đường trở lên: + Ta nhận xét từng đường một giống như trên theo đúng thứ tự trong bảng số liệu cho: Đường A trước, rồi đến đường B, rồi đường C và đường D. + Sau đó chúng ta tiến hành so sánh, tìm mối liên hệ giữa các đường biểu diễn. * Ví dụ : Ví dụ một: Loại biểu đồ đồ thị đơn Vẽ đồ thị biểu hiện sự tăng trưởng diện tích lúa ở Đồng bằng Sông Cửu Long (đơn vị : triệu ha). Năm 1990 1992 1993 1995 1996 2002 Diện 2,58 2,92 3,00 3,20 3,44 3,83 tích GV: Hoàng Thị Hiền- Trường THCS Tam Hồng 3 Chuyên đề: Địa lí 9 - Năm học 2019 - 2020 Hướng dẫn * Cách vẽ - Bước 1: Vẽ trục tọa độ. + Trục dọc biểu thị triệu ha. + Trục ngang biểu thị số năm. + Chú ý: Lấy năm 1990 trùng với trục tung. - Bước 2: + Chú ý khoảng cách các năm. + Đường biểu diễn là đường nối các tọa độ đã được xác định bởi trục thời gian và trục đơn vị. - Bước 3: Viết tên biểu đồ. - Bước 4: Lập bảng chú giải. * Biểu đồ Biểu đồ thể hiện sự tăng trưởng diện tích lúa ở Đồng bằng sông Cửu Long (1990 – 2002) * Nhận xét Diện tích trồng lúa của Đồng bằng sông Cửu Long ( ĐBSCL) tăng liên tục từ năm 1990 đến 2002 tăng 1,25 triệu ha. Ví dụ hai : Đối với dạng biểu đồ có từ 2 hay nhiều đường biểu diễn trở lên cần thận trọng khi lựa chọn mốc thang giá trị trên trục tung một cách hợp lí để khi vẽ các đường biểu diễn không bị sít vào nhau; còn đối với mốc thời gian ở trục hoành cần phải đảm bảo tương ứng với tỉ lệ khoảng cách năm và luôn được tính theo chiều từ trái sang phải. *Tóm tắt những tiêu chí chủ yếu để đánh giá kĩ năng vẽ và nhận xét biểu đồ đường biểu diễn: Bước 1. Lựa chọn đúng loại biểu đồ. Bước 2. Hệ trục tọa độ: - Đảm bảo phân chia các mốc chính xác; - Ghi đơn vị ở đầu 2 trục; - Có mũi tên chỉ chiều phát triển ở đầu 2 trục; - Mốc thời gian sớm nhất được đặt tại gốc tọa độ. Bước 3. Các đường biểu diễn : - Có kí hiệu phân biệt các điểm và đường; - Có các đường nét mờ chiếu dọc và ngang ứng với tọa độ từng điểm; - Ghi số liệu giá trị trên các điểm nút của đường. Bước 4. Chú thích tên thành phần trên biểu đồ đường hoặc có bảng chú giải và ghi đầy đủ tên biểu đồ (Thể hiện vấn đề gì, ở đâu, thời gian nào?). GV: Hoàng Thị Hiền- Trường THCS Tam Hồng 4 Chuyên đề: Địa lí 9 - Năm học 2019 - 2020 Bước 5. Hình vẽ và chữ viết phải đẹp và rõ ràng. Bước 6. Nhận xét, phân tích tốt, đảm bảo đủ ý, sát yêu cầu bài tập thực hành. Ví dụ 3 Căn cứ vào bảng 9.2, hãy vẽ biểu đồ 3 đường biểu diễn thể hiện sản lượng thủy sản thời kì 1990 - 2002. Bảng 9.2. Sản lượng thủy sản (nghìn tấn) Chia ra Năm Tổng số Khai thác Nuôi trồng 1990 890,6 728,5 162,1 1994 1465,0 1120,9 344,1 1998 1782,0 1357,0 425,0 2002 2647,4 1802,6 844,8 Vẽ biểu đồ: Nghìn tấn 2800 Chú giải: 2400 2000 2647,4 Tổng số 1802,6 Khai thác 1600 1782,0 1200 1465,0 800 890,6 400 728,5 Nuôi trồng 1357.0 1120,9 844,8 425,0 344,1 162,1 1990 1994 1998 2002 Biểu đồ thể hiện sản lượng thủy sản thời kì 1990-2002 b. Biểu đồ cột - Cách vẽ biểu đồ: Cần lưu ý một số điểm như sau : + Đánh số đơn vị trên trục tung phải cách đều nhau và đầy đủ (Tránh ghi lung tung không cách đều). + Vẽ đúng trình tự bài cho không được tự ý sắp xếp từ thấp đến cao hay ngược lại. Trừ khi đề bài yêu cầu sắp xếp lại. + Không nên vạch chấm ----- hay vạch ngang _____ từ trục tung vào đầu cột vì sẽ làm biểu đồ rườm rà, cột bị cắt thành nhiều khúc, không có tính thẩm mĩ. + Cột đầu tiên phải cách trục tung ít nhất là một đến hai dòng kẻ (Không vẽ dính như biểu đồ đồ thị). + Độ rộng (bề ngang) các cột phải đều nhau. + Nên ghi số lượng trên đầu mỗi cột để dễ so sánh và nhận xét. Số ghi phải rõ ràng ngay ngắn. - Cách nhận xét: Trường hợp cột đơn (Chỉ có một yếu tố): GV: Hoàng Thị Hiền- Trường THCS Tam Hồng 5 Chuyên đề: Địa lí 9 - Năm học 2019 - 2020 + Xem xét năm đầu và năm cuối của bảng số liệu để trả lời câu hỏi tăng hay giảm và tăng giảm bao nhiêu? Lấy số liệu năm cuối trừ đi số liệu năm đầu hay chia cũng được. + Xem số liệu trong khoảng trong để trả lời tiếp là tăng (hay giảm) liên tục hay không liên tục? (Lưu ý năm nào không liên tục). + Nếu liên tục thì cho biết giai đoạn nào nhanh, giai đoạn nào chậm. Nếu không liên tục thì năm nào không còn liên tục. Trường hợp cột đôi, ba (Có từ hai yếu tố trở lên). + Nhận xét từng yếu tố một: giống như trường hợp một yếu tố (cột đơn). + Sau đó kết luận (Có thể so sánh, hay tìm yếu tố liên quan giữa các cột). Ví dụ 1: Biểu đồ cột đơn Vẽ biểu đồ cột độ che phủ rừng của các tỉnh Tây Nguyên năm 2003 Các tỉnh Kon Tum Gia Lai Đắk Lắk Lâm Đồng Độ che phủ rừng (%) 64,0 49,2 50,2 63,5 Hướng dẫn * Cách vẽ - Vẽ trục tọa độ: + Trục dọc biểu thị độ che phủ (%). + Trục ngang là các địa phương. + Cột đầu tiên phải cách trục tung từ một đến hai đường kẻ. + Vẽ đúng trình tự bài cho, bề ngang các cột phải bằng nhau. + Ghi số lượng trên đầu các cột để dễ so sánh. + Viết tên biểu đồ * Biểu đồ Biểu đồ cột độ che phủ rừng của các tỉnh Tây Nguyên năm 2003 * Nhận xét - Độ che phủ rừng của các tỉnh Tây Nguyên cao nhất là Kon Tum 64%, thứ hai là Lâm Đồng 63,5%, thứ ba là Đắk Lắk 50,2% và thấp nhất là 49,2%. - Chênh lệch giữa tỉnh cao nhất và tỉnh thấp nhất về độ che phủ rừng của Kon Tum và Gia Lai là: 14,8%. Ví dụ 2: Biểu đồ cột kép Dựa vào bảng 18.1 vẽ biểu đồ hình cột và nhận xét về giá trị sản xuất công nghiệp ở hai tiều vùng Đông Bắc và Tây Bắc. Bảng 18.1: Giá trị sản xuất công nghiệp ở Trung Du và miền núi Bắc Bộ (đơn vị tỉ đồng) GV: Hoàng Thị Hiền- Trường THCS Tam Hồng 6 Chuyên đề: Địa lí 9 - Năm học 2019 - 2020 Năm Tiểu vùng Tây Bắc Đông Bắc 1995 2000 2002 320,5 541,1 696,2 6179,2 10657,7 14301,3 Hướng dẫn: * Cách vẽ - Bước 1: Vẽ hệ trục tọa độ: + Trục tung đơn vị ( tỉ đồng). + Trục hoành: (năm). - Bước 2:Tiến hành vẽ theo năm: năm 1995 sau đó đến năm 2000 – 2002. Dùng kí hiệu riêng để phân biệt hai tiểu vùng Đông Bắc và Tây Bắc. - Bước 3: Viết tên biểu đồ. - Bước 4 : Lập bảng chú giải. * Biểu đồ Giá trị sản xuất công nghiệp ở Trung du và miền núi Bắc Bộ ( 1995 – 2002) * Nhận xét - Giá trị sản xuất công nghiệp ở hai vùng Đông Bắc và Tây Bắc đều liên tục tăng năm 2002. - Từ 1995 – 2002 giá trị sản xuất công nghiệp ở hai tiều vùng Đông Bắc và Tây Bắc đều liên tục tăng 2002. + Đông bắc tăng gấp 2,17 lần so với năm 1995. + Tây Bắc tăng gấp 2,3 lần so với năm 1995. - Giá trị sản xuất công nghiệp ở tiểu vùng Đông Bắc luôn cao hơn giá trị sản xuất công nghiệp ở Tây Bắc. + Năm 1995 gấp 19,3 lần. + Năm 2000 gấp 19,7 lần. + Năm 2002 gấp 20,5 lần. GV: Hoàng Thị Hiền- Trường THCS Tam Hồng 7 Chuyên đề: Địa lí 9 - Năm học 2019 - 2020 Ví dụ 3: Dạng đặc biệt với số phần trăm có tổng là 100% còn gọi là cột cơ cấu hay cột chồng. Căn cứ vào bảng số liệu dưới đây, hãy vẽ biểu đồ cột thể hiện cơ cấu giá trị sản xuất ngành chăn nuôi. Bảng 8.4. Cơ cấu giá trị sản xuất ngành chăn nuôi (%) Sản phẩm Phụ phẩm Năm Tổng số Gia súc Gia cầm trứng, sữa chăn nuôi 1990 100 63,9 19,3 12,9 3,9 2002 100 62,8 17,5 17,3 2,4 Hướng dẫn *Cách vẽ - Bước 1: Vẽ trục tọa độ: + Trục dọc biểu thị phần trăm. + Trục ngang biểu thị năm. - Bước 2: Vẽ hai cột năm 1990 và 2002 đều là 100%. - Bước 3:Chi tỷ lệ phần trăm từng cột theo số lượng trong bảng. - Bước 4: Ghi tên biểu đồ. - Bước 5: Chú giải: Mỗi ngành một ký hiệu khác nhau. *Biểu đồ % Biểu đồ cơ cấu giá trị sản xuất ngành chăn nuôi (1990 - 2002) * Nhận xét - Cả hai năm 1990 và 2002 ngành chăn nuôi gia súc có giá trị sản xuất lớn nhất, sau đó đến chăn nuôi gia cầm, thứ ba là sản phẩm trứng sữa, thấp nhất là phụ phẩm chăn nuôi. - Từ năm 1990 – 2002 giá trị sản xuất ngành chăn nuôi gia súc giảm 1,1%, ngành chăn nuôi gia cầm giảm 1,8%, ngành sản phẩm trứng sữa tăng 4,4%, ngành phụ phẩm chăn nuôi giảm 1,1%. c. Biểu đồ thanh ngang Cách vẽ - Tương tự biểu đồ cột chỉ khác là trục dọc thường biểu thị các vùng, trục ngang biểu thị đơn vị. - Khi đề bài yêu cầu cụ thể vẽ biểu đồ thanh ngang hoặc khi đề bài yêu cầu vẽ biểu đồ cột. Nếu có các vùng kinh tế chúng ta chuyển qua vẽ biểu đồ thanh ngang để việc ghi tên vùng dễ dàng và đẹp hơn. Lưu ý: Khi vẽ biểu đồ thanh ngang cần xếp thứ tự các vùng kinh tế từ Bắc đến Nam. GV: Hoàng Thị Hiền- Trường THCS Tam Hồng 8 Chuyên đề: Địa lí 9 - Năm học 2019 - 2020 Ví dụ: Vẽ biểu đồ lực lượng lao động ở các vùng kinh tế nước ta năm 1996. (Đơn vị : Nghìn người) Vùng kinh tế Lực lượng lao động Miền núi và trung du phía Bắc 6,433 Đồng bằng sông Hồng 7,383 Bắc Trung Bộ 4,664 Duyên hải Nam Trung Bộ 3,805 Tây Nguyên 1,442 Đông Nam Bộ 4,391 Đồng bằng sông Cửu Long 7,748 * Biểu đồ Biểu đồ lực lượng lao động ở các vùng kinh tế nước ta năm 1996 * Nhận xét Cách nhận xét tương tự như biểu đồ cột. Biểu đồ thanh ngang là dạng biểu đồ mà SGK Địa lí 9 mới đề cập đến. Biểu đồ này dễ vẽ và dễ hiểu. Trong các bảng số liệu về các tiêu chí phát triển dân cư xã hội của 7 vùng kinh tế, giáo viên có thể chuyển từ bảng số liệu ra biểu đồ thanh ngang để học sinh dễ nhận xét, so sánh và rút ra kết luận về chỉ tiêu phát triển dân cư - xã hội của các vùng kinh tế. Biểu đồ thanh ngang cần thiết cho môn Địa lí 9 nói riêng và môn Địa lí nói chung. d. Biểu đồ kết hợp (Cột và đường) * Cách vẽ - Biểu đồ có hai trục đơn vị. - Ta có thể chọn một trong hai cách vẽ : một vẽ biểu đồ cột và một vẽ biểu đồ đồ thị nhưng chia tỉ lệ sao cho để hạn chế sự dính nhau giữa cột và đường. Tốt nhất nên vẽ đường cao hơn cột. - Tọa độ đường nằm giữa cột vì thế vẽ cột trước xong mới vẽ đường. * Cách nhận xét : Các bước nhận xét giống như biểu đồ cột và đồ thị. GV: Hoàng Thị Hiền- Trường THCS Tam Hồng 9 Chuyên đề: Địa lí 9 - Năm học 2019 - 2020 Ví dụ Vẽ biểu đồ biểu hiện sự tăng dân số và tỷ lệ gia tăng tự nhiên của dân số nước ta từ năm 1954 đến 2003 theo bảng số liệu sau Năm Tỷ lệ tăng dân số tự nhiên(%) Dân số (triệu người) 1954 1960 1965 1970 1976 1979 1989 1999 2003 1,1 3,9 2,9 3,3 3,0 2,5 2,1 1,43 1,43 23,8 30,2 34,9 41,1 49,2 52,7 64,4 76,3 80,9 Hướng dẫn * Cách vẽ - Bước 1: Vẽ biểu đồ hai trục tung và trục hoành. + Trục tung bên tay trái biểu thị phần trăm. + Trục tung bên tay phải biểu thị triệu người. + Trục hoành biểu thị các năm. + Chú ý: chia khoảng cách các năm. - Bước 2 : + Dân số vẽ bằng cột. + Tỷ lệ tăng tự nhiên vẽ bằng đường. - Bước 3: Ghi tên biểu đồ. - Bước 4: Lập bảng chú giải. * Biểu đồ Biểu đồ biến đổi dân số nước ta từ 1954 – 2003 * Nhận xét : - Từ 1954 – 2003 dân số nước ta liên tục tăng, bình quân mỗi năm tăng hơn 1 triệu người. - Tỷ lệ tăng dân số tự nhiên của nước ta tăng nhanh từ 1954 đến 1960. Sau đó giảm từ 1960 – 1965 rồi lại tăng tù 1960 – 1970 và từ 1970 – 2003 thì liên tục giảm. Năm 2003 tỷ lệ tăng tự nhiên là 1,43%. - Từ 1960 – 1989 nước ta có hiện tượng bùng nổ dân số. GV: Hoàng Thị Hiền- Trường THCS Tam Hồng 10 Chuyên đề: Địa lí 9 - Năm học 2019 - 2020 * Kết luận Mặc dù tỷ lệ gia tăng tự nhiên của dân số nước ta có giảm nhưng dân số nước ta vẫn tăng nhanh. e. Biểu đồ hình tròn * Cách vẽ biểu đồ tròn - Chọn trục gốc: Để thống nhất và dễ so sánh ta chọn trục gốc là đường thẳng nối từ tâm vòng tròn đến điểm số mười hai trên mặt đồng hồ. - Vẽ theo trình tự đề bài cho và vẽ theo chiều kim đồng hồ, mỗi phần trăm tương ứng với 3 % . - Ghi chú, kí hiệu: Nên dùng các đường thẳng, nghiêng, đan, đậm, nhạt, để trắng…. - Số ghi: Ghi ở giữa mỗi phần (bên trong biểu đồ), số ghi phải ngay ngắn, rõ ràng, không nghiêng ngả, phải ghi số phần trăm, không ghi số độ hay số thực. Nếu phần ghi số nhỏ không thể ghi bên trong được thì ghi ngay ở bên ngoài. - Tên biểu đồ: ghi phía dưới biểu đồ - Ghi chú: Dưới biểu đồ và ghi đúng trình tự như đề bài cho. Lưu ý : - Nếu đề bài không cho số liệu phần trăm ta phải tính phần trăm - Nếu bảng số liệu có cho số phần trăm nhưng tổng số phần trăm không đủ 100 % hoặc có vẽ quá nhỏ thì tùy trường hợp mà vẽ cột hay tròn. * Nhận xét - Khi chỉ có một vòng tròn: Ta nhận xét về thứ tự lớn, nhỏ, sau đó so sánh. - Khi có từ hai vòng tròn trở lên: + Trước tiên cần nhận xét tăng hay giảm trước. Nếu có ba vòng tròn trở lên thì thêm liên tục hay không liên tục, tăng giảm bao nhiêu? + Sau đó mới nhận xét về nhất, nhì, ba…của các yếu tố trong từng năm. Nếu giống nhau thì ta gom chung lại cho các năm một lần thôi (Không nên nhắc lại hai, ba lần). + Cuối cùng cho kết luận về mối tương quan giữa các yếu tố. Ví dụ Ví dụ 1. Biểu đồ một hình tròn Vẽ biểu đồ tròn dựa vào bảng số liệu dưới đây: Bảng 6.1. Cơ cấu GDP phân theo thành phần kinh tế, năm 2002 Các thành phần kinh tế Tỷ lệ % Kinh tế Nhà nước 38,4 Kinh tế tập thể 8,0 Kinh tế tư nhân 8,3 Kinh tế cá thể 31,6 Kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài 13,7 Tổng cộng : 100 Nhận xét về thành phần kinh tế? Hướng dẫn GV: Hoàng Thị Hiền- Trường THCS Tam Hồng 11 Chuyên đề: Địa lí 9 - Năm học 2019 - 2020 * Cách vẽ - Bước 1: Vẽ hình tròn và bắt đầu vẽ từ kim chỉ 12 giờ - Bước 2: Vẽ theo trình tự đề bài cho 1% - 3,60 Ví dụ: 38,4% x 3,6 = 138,240 - Bước 3: Ghi tên biểu đồ Lập bảng chú giải: Mỗi thành phần kinh tế một kí hiệu riêng * Biểu đồ Biểu đồ cơ cấu GDP theo thành phần kinh tế năm 2002 * Nhận xét - Năm 2002 cơ cấu GDP phân theo thành phần kinh tế lớn nhất là kinh tế nhà nước 38,4%, thứ nhì là kinh tế cá thể 31,6%, thứ ba là kinh tế vốn đầu tư nước ngoài 13,7%, thứ tư là kinh tế tư nhân, thấp nhất là kinh tế tập thể 8,0%. Ví dụ 2: Biểu đồ có hai hình tròn (cho bảng số liệu thô, cho bán kính năm trước, học sinh phải tính cơ cấu hay tỉ lệ, tính bán kính năm sau) Cho bảng số liệu tổng sản phẩm trong nước GDP phân theo ngành kinh tế ở nước ta (đơn vị tính tỉ đồng). Khu vực Năm 1993 Năm 2000 Nông – lâm – ngư nghiệp 40.769 63.717 Công nghiệp – xây dựng 39.472 96.913 Dịch vụ 56.303 113.036 Tổng số 136.571 273.666 Hướng dẫn * Cách vẽ - Bước 1: Hướng dẫn học sinh tính bảng cơ cấu giá trị tổng sản phẩm các ngành kinh tế: Giá trị từng ngành % ngành = x 100% Tổng số Ví dụ : 136.571 – 100% 40.769 - x % ? GV: Hoàng Thị Hiền- Trường THCS Tam Hồng 12 Chuyên đề: Địa lí 9 - Năm học 2019 - 2020 Vậy: 40769 x 100 x= = 29,9 % 136571 Theo đó tính được bảng số liệu như sau: Bảng cơ cấu – Góc ở tâm(1%=3,60) Năm 1993 Khu vực Năm 2000 % Góc ở tâm (độ) % Góc ở tâm (độ) Nông – lâm – ngư nghiệp 29,9 107,64 23,3 83,88 Công nghiệp – xây dựng 28,9 104,04 35,4 127,44 Dịch vụ 41,2 148,32 41,3 148,68 Tổng số 100 3600 100 3600 - Bước 2: Tính bán kính đường tròn theo công thức Với : n = tổng số năm sau / tổng số năm đầu. - Bước 3: Vẽ biểu đồ + Đối với biểu đồ cho bán kính trước để vẽ được chính xác giáo viên nên hướng dẫn học sinh dùng thước kẻ có chia mm, vẽ đường bán kính trước ( một đường độ dài 20mm, một đường dài 28mm). Sau đó dùng compa đặt đúng vào hai đầu của đường bán kính rồi quay ta được đường tròn chính xác. Nếu học sinh vẽ theo cách đo bán kính 20mm vào thước sau đó đặt compa vào giấy quay thì khi quay thường compa không giữ được độ chính xác như ta kẻ bán kính trước. + Thứ tự vẽ như ví dụ 1. * Biểu đồ Biểu đồ cơ cấu tổng sản phẩm trong nước (GDP) phân theo ngành kinh tế ở nước ta. GV: Hoàng Thị Hiền- Trường THCS Tam Hồng 13 Chuyên đề: Địa lí 9 - Năm học 2019 - 2020 * Nhận xét và giải thích sự chuyển đổi cơ cấu kinh tế nước ta - Đối với học sinh khá giỏi yêu cầu nhận xét theo bảng số liệu thô và tỉ trọng sau đó rút ra nhận xét. - Đối với học sinh trung bình, yếu yêu cầu học sinh dựa vào bảng cơ cấu hay biểu đồ để nhận xét. g. Biểu đồ miền * Cách vẽ biểu đồ miền - Biểu đồ miền là dạng biểu đồ vừa bao gồm đồ thị vừa bao gồm biểu đồ cột chồng 100 % (cột cơ cấu) nhưng thể hiện rõ rệt hơn, về tình hình phát triển của từng nhóm ngành kinh tế. Lưu ý: Biểu đồ miền khi vẽ có khác so với biểu đồ đồ thị ở những điểm sau: - Dùng số phần trăm (vì diễn tả cơ cấu), đôi khi người ta cũng dùng số liệu tuyệt đối (số thực). - Trục đơn vị bằng 100% và được đóng khung chữ nhật. - Yếu tố đầu tiên vẽ giống như đồ thị, yếu tố thứ hai thì khác: ta vẽ lên trên bằng cách cộng số liệu của yếu tố thứ hai với yếu tố thứ nhất, rồi mới dựa vào kết quả đó ta lấy mức số lượng ở trục tung. Vì thế hai đường của biểu đồ miền không bao giờ cắt nhau (ở dạng đồ thị thì có thể cắt nhau). - Số ghi trên biểu đồ giống cách ghi ở biểu đồ cột chồng (ghi ở khoảng giữa miền) * Cách nhận xét - Ta nhận xét hàng ngang trước: Theo thời gian yếu tố A tăng hay giảm? Tăng (giảm) thế nào? Tăng giảm bao nhiêu? Sau đó mới đến yếu tố B tăng hay giảm? Tiếp theo đến các yếu tố C, …. - Nhận xét hàng dọc: Yếu tố nào xếp hàng nhất, nhì, ba… và có thay đổi thứ tự hay không? - Cuối cùng có phần tổng kết lại…. Ví dụ Cơ cấu GDP của nước ta thời kì 1991 – 2002 ( %) Năm 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2002 Tổng số 100 100 100 100 100 100 100 40,5 29,9 27,2 25,8 25,4 23,3 23,0 Công nghiệp xây dựng 23,8 28,9 28,8 32,1 34,5 38,1 38,5 Dịch vụ 35,7 41,2 44,0 42,1 40,1 38,6 38,5 Nông – Lâm – Ngư nghiệp a) Vẽ biểu đồ miền thể thiện cơ câu GDP thời kỳ 1991 – 2002. b) Nhận xét sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nước ta từ 1991 – 2002. Hướng dẫn Chú ý: Giáo viên hướng dẫn học sinh khi nào vẽ biểu đồ cơ cấu bằng biểu đồ miền: Thường sử dụng khi chuỗi số liệu là nhiều năm, không vẽ biểu đồ miền GV: Hoàng Thị Hiền- Trường THCS Tam Hồng 14 Chuyên đề: Địa lí 9 - Năm học 2019 - 2020 khi chuỗi số liệu không phải là theo các năm vì trục hoành trong biểu đồ miền biểu diễn năm. * Cách vẽ - Bước 1: Vẽ hình chữ nhật. + Trục tung có trị số 100%. + Trục hoành là các năm được chia tương ứng với khoảng cách năm. - Bước 2: + Vẽ chỉ tiêu nông – lâm - ngư nghiệp trước, vẽ đến đâu, tô màu, kẻ vạch đến đó. + Vẽ chỉ tiêu công nghiệp - xây dựng bằng cách cộng tỉ lệ ngành nông - lâm ngư nghiệp với nghành công nghiệp - xây dựng để xác định điểm và nối các điểm đó với nhau ta được miền công nghiệp - xây dựng, miền còn lại là dịch vụ. - Bước 3: Ghi tên biểu đồ. - Bước 4: Lập bảng chú giải. * Biểu đồ Biểu đồ cơ cấu GDP thời kỳ 1991 – 2002 * Nhận xét và giải thích - Từ 1991 – 2002 tỉ trọng ngành nông lâm ngư nghiệp giảm mạnh từ 40,5% (1991) xuống 23% (2002) điều đó cho ta thấy nước ta đang từng bước chuyển từ nước nông nghiệp sang nước công nghiệp. - Tỉ trọng khu vực công nghiệp xay dựng tăng nhanh nhất từ 23,8% (1991) nên 38,5% (2002). Thực tế này phản ánh quá trình công ghiệp hóa của nước ta đang tiến triển. - Tỉ trong ngành dịch vụ tăng nhẹ 1991 (35,7%) nên 38,5% (2002). GV: Hoàng Thị Hiền- Trường THCS Tam Hồng 15 Chuyên đề: Địa lí 9 - Năm học 2019 - 2020 III. GIÁO ÁN THỰC NGHIỆM CÁC GIẢI PHÁP ĐƯA RA Tuần 22. NS:14/1/2020 Tiết 38-Bài 33: Vùng Đông Nam Bộ (Tiếp theo) A. Mục tiêu: 1. Kiến thức - Nắm được và hiểu được KV dịch vụ ở ĐNB rất phát triển so với cả nước. Nhận thức được tầm quan trọng của vùng kinh tế trọng điểm phía Nam so với cả nước. 2. Kĩ năng - Biết khai thác KT từ bảng số liệu, lược đồ, bản đồ KT. 3. Thái độ: GD ý thức học tập 4. các năng lực, phẩm chất hình thành: - Năng lực chung: NL tự học, giải quyết vấn đề, giao tiếp,hợp tác, sử dụng ngôn ngữ, thẩm mĩ, CNTT.. - Năng lực chuyên biệt: NL sử dụng bản đồ, biểu đồ,vẽ biểu đồ, số liệu thống kê, sử dụng ảnh, hình vẽ, ... - Phẩm chất: Sống yêu thương, sống tự chủ, sống có trách nhiệm B. ChuÈn bÞ 1. Thầy: - Phương pháp : TQ, khai thác BĐ, sơ đồ, tranh ảnh, nhóm nhỏ - Kĩ thuật : Động não, đặt câu hỏi, giao nv, phòng tranh… - Phương tiện : BĐ kinh tế, vùng ĐNB, tranh ảnh; át lát VN... 2. Trò: đọc và TLCH, §DHT C. Tổ chức các hoạt động * Ổn định Lớp 9a 9b 9c vắng * Kiểm tra: - Gv kiểm tra BT 3 1. HĐ khởi động - Gv chiếu một số hình ảnh -> cho biết chúng thuộc ngành kinh tế nào ? của vùng nào ? - Gv chuyển ý. 2. HĐ hình thành kiến thức HĐ của thầy và trò KT trọng tâm HĐ1: 3. Dịch vụ NL: tự học, giải quyết vấn đề, giao tiếp, sử dụng ngôn ngữ, hợp tác, CNTT...sử dụng bản đồ, biểu đồ, số liệu thống kê, sử dụng ảnh, hình vẽ, ... - PC: Sống yêu thương, sống tự chủ, sống có trách nhiệm - HS xđ vùng ĐNB trên lược đồ. - Gv chiếu bảng 33.1 GV: Hoàng Thị Hiền- Trường THCS Tam Hồng 16 Chuyên đề: Địa lí 9 - Năm học 2019 - 2020 ? Dựa vào B33.1, nhận xét một số chỉ tiêu dịch vụ của vùng so với cả nước? (cả nước = 100%) + năm 2002: 1 số tiêu chí chiếm tỉ trọng khá cao so với cả nước. + từ 1995 – 2002: các tiêu chí có xu hướng giảm (có biến động) -> DV các vùng khác đang phát triển. GV KL: - một số tiêu chí chiếm tỉ trọng cao so với cả nước - GV chiếu 1 số hình ảnh DV nhưng có biến động. ? Kể tên các hđ DV của ĐNB? ? Em có nx gì về cơ cấu của ngành DV ở ĐNB? - Cơ cấu rất đa dạng: + thương mại + du lịch + GTVT - Gv cho hs hđ nhóm để tìm hiểu các nd: + BCVT N1. Thương mại N2: GTVT N3: DL N4. BCVT - thời gian TL: 4p - Đại diện báo cáo, các nhóm nx -> GV chốt KT * Thương mại - có sức hút mạnh nhất nguồn đầu tư nước ngoài (50,1%) - dẫn đầu cả nước trong hoạt động X- NK + XK: dầu thô, TP chế biến, may mặc, giày dép, đồ gỗ... (TP.HCM) + NK: máy móc thiết bị, nguyên liệu cho sx, hàng tiêu dùng cao cấp. - GV BS: đây là vùng có đủ loại hình GTVT nhất * GTVT: có đủ các loại hình cả nước. * Du lịch + Tự nhiên: các VQG, bãi tắm Vũng Tàu, ... + Nhân văn: địa đạo Củ Chi, nhà tù Côn Đảo, bến cảng Nhà Rồng... (TP.HCM là trung tâm DL lớn nhất cả nước). * BCVT: rất phát triển GV cho HS TL = 4 nhóm như trên, TL theo nhóm bàn. GV: Hoàng Thị Hiền- Trường THCS Tam Hồng 17 Chuyên đề: Địa lí 9 - Năm học 2019 - 2020 N1. Vì sao ĐNB lại có sức hút mạnh đầu tư nước ngoài? (50,1%) - Vị trí địa lí thuận lợi, giàu tài nguyên - lao động dồi dào, lành nghề - có tiềm lực KT lớn hơn các vùng khác - Vùng phát triển năng động, có trình độ cao về phát triển KT vượt trội - Số lđ có kĩ thuật, nhạy bén với tiến bộ KH, năng động với nền sx hàng hoá N2. Hoạt động xuất khẩu ở TP Hồ Chí Minh có những thuận lợi gì? - Vị trí địa lí thuận lợi ( cảng Sài gòn…) - Cơ sở hạ tầng tương đối hoàn thiện và hiện đại - Nhiều ngành kinh tế phát triển tạo ra nhiều hàng xuất khẩu - Là nơi thu hút nhiều đầu tư nước ngoài nhất…. -Khí hậu điều hoà quanh năm tốt cho sức khoẻ, phong cảnh đẹp (các đô thị, cao nguyên, bãi biển…) N3: Tại sao tuyến du lịch từ TP Hồ Chí Minh đến Đà Lạt, Nha Trang, Vũng Tàu quanh năm hoạt động nhộn nhịp? - TP. Hồ Chí Minh là trung tâm du lịch phía nam, khách du lịch đông. - Có số dân đông, thu nhập cao nhất cả nước. - Các điểm du lịch trên có cơ sở hạ tầng rất phát triển (khách sạn, khu vui chơi…) - Khí hậu điều hoà quanh năm tốt cho sức khoẻ, phong cảnh đẹp (các đô thị, cao nguyên, bãi biển…) GV chốt: BT 2) N4. Dựa vào H.14.1, cho biết từ TP Hồ Chí Minh có thể đi đến các thành phố khác trong nước bằng những loại hình giao thông nào? - đủ các loại hình Đại diện tổ trả lời – tổ khác nx, bổ sung, GV chốt máy. ? Qua tìm hiểu về ngành DV, em hãy cho biết Đông Nam Bộ có những điều kiện thuận lợi gì để phát triển các ngành dịch vụ ? * Vị trí địa lí: - Cầu nối giữa Đồng bằng sông Cửu Long - Tây Nguyên và Duyên hải miền Trung, giữa đất liền của phần nam bán đảo Đông Dương với Biển GV: Hoàng Thị Hiền- Trường THCS Tam Hồng 18 Chuyên đề: Địa lí 9 - Năm học 2019 - 2020 Đông. - Ở vị trí trung chuyển của nhiều tuyến đường không quốc tế, gần các tuyến đường biển quốc tế, trên tuyến đường Xuyên ASEAN. - Nằm trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam. * Điều kiện tự nhiên: - Bờ biển và hệ thống sông có nhiều địa điểm thích hợp để xây dựng cảng biển. - Tài nguyên du lịch tự nhiên, nhân văn khá đa dạng, - Thời tiết ổn định ít xảy ra thiên tai * Điều kiện kinh tế - xã hội: - Là vùng kinh tế năng động, cơ cấu kinh tế chuyển dịch mạnh theo hướng công nghiệp hóa, nhu cầu về dịch vụ sản xuất rất lớn. - Cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất kĩ thuật phát triển tương đối đồng bộ, có Thành phô Hồ Chí Minh: đầu mối giao thông lớn hàng đầu của cả nước, có thể đi đến nhiều thành phố trong và ngoài nước bằng nhiều loại hình giao thông. - Là địa bàn thu hút mạnh đầu tư của nước ngoài tập trung nhiều khu, cụm công nghiệp, nhiều trang trại nông nghiệp. - Số dân đông, mức sống cao so mặt bằng cả nước. Có các thành phố đông dân, nổi bật là Thành phố Hồ Chí Minh, thành phố đông dân nhất nước. (GV chốt: BT1) HĐ2: NL: tự học, giải quyết vấn đề, giao tiếp,sử dụng ngôn ngữ, sử dụng bản đồ, - PC, sống tự chủ, sống có trách nhiệm ? Em h·y kÓ tªn c¸c TTKT cña vïng? X® c¸c TT ®ã trªn lưîc ®å? KÓ tªn c¸c ngµnh KT cña mçi TT ®ã? - TP Hồ Chí Minh, Biên Hoà, Vũng Tàu là 3 trung tâm kinh tế lớn ở Đông Nam Bộ và tạo thành tam giác công nghiệp mạnh của vùng kinh tế trọng điểm phía Nam. ? Kể tên các tØnh thuéc vùng kinh tế trọng điểm? ? Xác định ranh giới vùng KT trọng điểm phía Nam ? Kể tên các tỉnh thuộc vùng KT trọng điểm phía Nam ? (ĐNB +Long An) GV: Hoàng Thị Hiền- Trường THCS Tam Hồng V. Các TT kinh tế và vùng kinh tế trọng điểm phía Nam - Các TT KT: TP. HCM, Vũng Tàu, Biên Hoà. - Vùng KTTĐ phía Nam: gồm 7 tỉnh, TP 19 Chuyên đề: Địa lí 9 - Năm học 2019 - 2020 ? Dựa vào bảng 33.3 , nhận xét vai trò 1 số chỉ tiêu của vùng kinh tế trọng điểm phía Nam? - Có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao nhất cả nước. + GDP chiếm tỉ trọng khá cao (35,1%). + Cơ cấu vùng có sự chuyển dịch to lớn, nhất là công nghiệp – xây dựng chiếm tới 56,6% cả nước. + Dịch vụ là ngành kinh tế phát triển mạnh. Giá trị xuất khẩu chiếm 60,3% cả nước. ? rút ra nhận xét vai trò của vùng kinh tế trọng điểm phía Nam đối với cả nước? => có vai trò quan trọng (HS phát biểu, nhận xét, GV kết luận) không chỉ đối với ĐNB mà còn với các tỉnh (TP) phía Nam và cả nước. - GVkq nd bµi häc – HS ®äc GN * Ghi nhí: sgk 3. HĐ luyện tập NL: tự học, giải quyết vấn đề, sd ngôn * Luyên tập ngữ, giao tiếp...tư duy tổng hợp lãnh thổ, ... PC: sống tự chủ - GV cho hs làm các BT3 trong sgk - HS TL – gv chốt KT trên màn chắn a. Xử lí bảng số liệu Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam trong ba vùng kinh tế trọng điểm Diện tích(%) Dân số(%) GDP(%) 28,0 x 100 71.2 = 39,2 % 12,3 x 100 31.3 = 39,3 % 188,1 x 100 289.5 = 65,0 % b. Vẽ biểu đồ. Vẽ biểu đồ cột hoặc tròn. + Nếu vẽ biểu đồ cột, có 3 cột ứng với diện tích, dân số, GDP. Trục tung thể hiện giá trị % (đỉnh cột ghi 100%). Trục hoành thể hiện các đại lượng diện tích, dân số, GDP. +Nếu vẽ biểu đồ tròn, có 3 hình tròn thể hiện diện tích, dân số, GDP. Trong mỗi hình tròn có nan quạt thế hiện giá trị của vùng kinh tế trọng điểm phía Nam. GV: Hoàng Thị Hiền- Trường THCS Tam Hồng 20