Tài liệu Chuyên đề lịch sử 6 dạy học tích hợp liên môn trong môn lịch sử ở trường thcs

MỤC LỤC Đề mục II. I II III IV V VI VII Tiêu đề Trang bìa Mục lục Chữ viết tắt Phần I. Đặt vấn đề Lý do chọn đề tài Phạm vi nghiên cứu, mục đích của chuyên đề Phần II. Nội dung Quan niệm về dạy học liên môn Mối quan hệ giữa các môn trong dạy học lịch sử Tác dụng của dạy học liên môn với học sinh Yêu cầu của dạy học liên môn với giáo viên Thiết kế giáo án vận dụng kiến thức liên môn Một số lưu ý khi tổ chức giờ dạy liên môn Ap dụng soạn một giáo án cụ thể Phần III: Kết luận Tài liệu tham khảo Trang 1 2 3 4-5 4 5 5-6 6-8 8 8 8-9 9-10 10-13 13 14 1 TỪ VIẾT TẮT - THCS : Trung học cơ sở - KHTN : Khoa học tự nhiên - KHXH: Khoa học xã hội - HS: Học sinh - GV: Giáo viên - THPT: Trung học thổ thông - ĐBP: Điện Biên Phủ - DHLM: Dạy học liên môn 2 DẠY HỌC TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG MÔN LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG THCS PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN: Theo Đề án đổi mới căn bản toàn diện giáo dục thì sau năm 2015, số môn bắt buộc của học sinh sẽ chỉ còn 3-8 môn, thay vì 11-13 môn như hiện nay. Chương trình giáo dục phổ thông sẽ dạy theo phương án tích hợp và phân hóa. Cụ thể, ở tiểu học tăng cường tích hợp trong nội bộ môn học Toán, Tiếng Việt, Đạo đức, Tự nhiên và Xã hội (các lớp 1, 2, 3) và lồng ghép các vấn đề như môi trường, biến đổi khí hậu, kĩ năng sống, dân số, sức khỏe sinh sản,… vào các môn học và hoạt động giáo dục. Lớp 4 và lớp 5, thực hiện điều chỉnh và hình thành hai môn: Khoa học và Công nghệ vàTìm hiểu xã hội. Ở THCS, tăng cường tích hợp trong nội bộ môn học Toán, Ngữ Văn, Ngoại ngữ, Công nghệ, Giáo dục công dân,… và lồng ghép các vấn đề như môi trường, biến đổi khí hậu, kĩ năng sống, dân số, sức khỏe sinh sản,…vào các môn học và hoạt động giáo dục. Xây dựng hai môn học mới là Môn Khoa học tự nhiên (trên cơ sở các môn Vật lý, Hóa học, Sinh học hiện hành) và môn Khoa học xã hội (trên cơ sở các môn Lịch sử, Địa lý hiện hành và một số vấn đề xã hội). Ở THPT, tiếp tục thực hiện tích hợp một số nội dung chưa thành môn học nhưng cần thiết giáo dục cho HS vào các môn học và hoạt động như đã làm trong chương trình hiện hành. Thứ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Vinh Hiển cho biết: "Dạy học tích hợp sẽ mang lại nhiều lợi ích như giúp học sinh áp dụng được nhiều kỹ năng, nền tảng kiến thức tích hợp giúp việc tìm kiếm thông tin nhanh hơn, khuyến khích việc học sâu và rộng, thúc đẩy thái độ học tập tích cực đối với học sinh. Thay đổi cách dạy này không gây ra sự xáo trộn về số lượng và cơ cấu giáo viên, không nhất thiết phải đào tạo lại mà chỉ cần bồi dưỡng một số chuyên đề dạy học tích hợp. Không đòi hỏi phải tăng cường quá nhiều về cơ sở vật chất và thiết bị dạy học". - “Những người theo quan điểm duy vật biện chứng khẳng định tính thống nhất vật chất của thế giới là cơ sở của mối liên hệ giữa các sự vật, hiện tuợng. Các sự vật, hiện tuợng tạo thành thế giới, dù có đa dạng, phong phú, có khác nhau bao nhiêu, song chúng đều chỉ là những dạng khác nhau của vật chất. Nhờ có tính thống nhất đó, chúng không thể tồn tại biệt lập, tách rời nhau, mà tồn tại trong sự tác động qua lại, chuyển hóa lẫn nhau theo những quan hệ xác định. Chính trên cơ sở đó, triết học duy vật biện chứng khẳng định rằng, liên hệ là phạm trù triết học dùng để chỉ sự quy định, sự tác động qua lại, sự chuyển hóa lẫn nhau giữa các sự vật, hiện tượng hay giữa các mặt của một sự vật, của một hiện tượng trong thế giới” - Giữa các bộ môn khoa học xã hội có quan hệ với nhau như: Giữa Lịch Sử- Văn Học, giữa Lịch Sử- Triết học, kiến thức của các môn có thể bổ sung, hổ trợ cho nhau … Vì vậy, vận dụng nguyên tắc liên môn trong dạy học các môn học: VD như dạy học môn văn học hay Lịch Sử là việc thực hiện tính kế thừa trong nhận 3 thức các quá trình lịch sử dân tộc và thế giới từ cổ đến kim, làm cho học sinh hiểu rõ sự phát triển của xã hội một cách thống nhất, liên tục, tránh nhận thức rời rạc, tản mạn. Đồng thời học sinh có thể thấy mối liên hệ hữu cơ giữa các lĩnh vực của đời sống xã hội, giữa các môn học, từ đó phát triển tư duy cho hoc sinh. Như vậy, dạy học lịch sử tích hợp với các bộ môn liên quan là một xu thế phổ biến hiện nay trong dạy học hiện đại. Nó giúp học sinh tiết kiệm thời gian học tập mà vẫn mang lại hiệu quả nhận thức, đồng thời phát triển tư duy biện chứng, khả năng thông hiểu và vận dụng kiến thức linh hoạt vào các yêu cầu môn học theo nhiều cách khác nhau. 2.CƠ SỞ THỰC TIỄN: Với bộ môn Lịch Sử ở bậc THCS có đặc trưng nổi bật là học sinh không thể tri giác trực tiếp những sự kiện lịch sử trong quá khứ ,cũng không thể dựng lại lịch sử trong phòng thí nghiệm .Vì vậy nhiệm vụ của giáo viên trong dạy lịch sử là phải tái tạo lại những gì đã diễn ra trong quá khứ một cách chính xác nhưng không kém phần hấp dẫn và sinh động . Môn lịch sử trong trường THCS cung cấp các kiến thức về nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội trong quá trình phát triển của dân tộc và thế giới .Vì vậy lịch sử liên quan cả KHTN và KHXH.Vì thế cần phải daỵ liên môn trong bài học lịch sử ở những nội dung có liên quan. Có như thế mới khơi gợi được hứng thú học tập cho học sinh trong những giờ học lịch sử vẫn được cho là khô khan, nhàm chán. Từ những cơ sở thực tiễn và cơ sở lý luận như đã nói ở trên, tôi mạnh dạn nghiên cứu tìm hiểu đề tài “Dạy học tích hợp liên môn trong môn Lịch sử ở trường THCS” Với hi vọng đem đến một vài suy nghĩ ,ý kiến trong việc dạy tích hợp để giờ học lịch sử trở nên sinh động ,hấp dân hơn, hiệu quả hơn. II.PHẠM VI NGHIÊN CỨU - MỤC ĐÍCH CỦA CHUYÊN ĐÊ 1.PHẠM VI ,ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU Về đối tượng cũng như phạm vi của chuyên đề đề cập đến toàn bộ hệ thống các kiến thức lịch sử trong nhà trường THCS từ lớp 6 đến lớp 9. Áp dụng chung trong nhà trường THCS, trong đó có kết hợp liên môn như Âm nhạc, Mĩ thuật, Giáo dục công dân, Địa lí, Sinh học... 2.MỤC ĐÍCH CỦA CHUYÊN ĐỀ Thông qua các kiến thức liên môn giữa lịch sử với các môn học khác để truyền thụ tốt những kiến thức lịch sử cho học sinh, giúp học sinh lĩnh hội kiến thức một cách tự chủ, năng động, sáng tạo, đồng thời cải tiến dạy học lịch sử theo phương pháp mới. PHẦN III. NỘI DUNG I.Quan niệm về dạy học liên môn - Dạy học liên môn là một trong những nguyên tắc quan trọng trong dạy học. Đây được coi là một quan niệm dạy học hiện đại, nhằm phát huy tính tích cực của học sinh, đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục trong các nhà trường. - Dạy học liên môn là hình thức tìm tòi những nội dung giao thoa giữa các môn học với nhau, những khái niệm, tư tưởng chung giữa các môn học, tức là con đường tích hợp những nội dung từ một số môn học có liên hệ với nhau. Từ những năm 60 của thế kỉ XX, người ta đã đưa vào giáo dục ý tưởng tích hợp trong việc xây dựng chương trình dạy học. Tích hợp là một khái niệm của lí 4 thuyết hệ thống, nó chỉ trạng thái liên kết các phần tử riêng rẽ thành cái toàn thể, cũng như quá trình dẫn đến trạng thái này. - Dạy học theo quan điểm liên môn có ba mức độ: ở mức độ thấp, Mức độ cao và mức độ cao nhất. - Dạy học vận dụng kiến thức liên môn giúp cho giờ học sẽ trở nên sinh động hơn, vì không chỉ có giáo viên là người trình bày mà học sinh cũng tham gia vào quá trình tiếp nhận kiến thức, từ đó phát huy tính tích cực của học sinh. - Dạy học liên môn cũng góp phần phát triển tư duy liên hệ, liên tưởng ở học sinh. Tạo cho học sinh một thói quen trong tư duy, lập luận tức là khi xem xét một vấn đề phải đặt chúng trong một hệ quy chiếu, từ đó mới có thể nhận thức vấn đề một cách thấu đáo. II.Mối quan hệ giữa các môn học trong dạy học lịch sử Trong quá trình học tập ở nhà trường, học sinh sẽ được học các môn học bao gồm các môn khoa học tự nhiên và khoa học xã hội. Khoa học tự nhiên gồm các môn: Toán, Lí, Hóa, Sinh, và khoa học xã hội gồm: Văn, Sử, Địa. Giữa các bộ môn trong nhóm có quan hệ với nhau. Ví dụ như giữa Văn Học và Lịch Sử có liên hệ, kiến thức môn này sẽ hỗ trợ cho môn kia, văn học sẽ cung cấp cho ta những tư liệu lịch sử mà nhờ đó học sinh có thể nhận thức một cách rõ ràng, như đọc tác phẩm Tắt Đèn của Ngô Tất Tố, học sinh sẽ hiểu về những thuế, những sưu mà nhân dân phải gánh chịu, hiểu được những chính sách áp bức, bóc lột của thực dân Pháp, đặc biệt hiểu và thông cảm sâu sắc cho tình cảnh người nông dân Việt Nam, làm việc cực nhọc “bán mặt cho đất, bán lưng cho trời” nhưng vẫn không đủ sống, mà bằng ngôn từ của mình giáo viên khó có thể khắc họa hết những tủi nhục, những đắng cay mà người dân phải gánh chịu. Ngược lại, Lịch sử cũng góp phần hiểu sâu sắc hơn về Văn Học, như phải hiểu hoàn cảnh tác phẩm đó ra đời như thế nào mới hiểu hết được dụng ý nghệ thuật cũng như nội dung mà tác giả muốn gửi đến người đọc là gì. Hay như Địa Lí chẳng hạn, điều kiện tự nhiên sẽ ảnh hưởng đến sự phát triển của lịch sử các nước, hiểu được vị trí địa lí, ta sẽ giải thích được vì sao quân dân ta lại ba lần đánh thắng quân xâm lược trên sông Bạch Đằng. Giữa khoa học tự nhiên và khoa học xã hội cũng có quan hệ gắn bó với nhau, như môn Vật Lí bằng phương pháp phóng xạ cacbon đã giúp xác định niên đại các di vật cổ xưa, còn Hóa Học giúp bảo quản các tài liệu thành văn. - Lịch sử xã hội loài người là một tổng thể thống nhất bao gồm tất cả các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội. Chức năng của bộ môn là cung cấp những kiến thức cơ bản về quá trình phát triển của xã hội loài người (thế giới và dân tộc), việc nắm vững những sự kiện, quá trình lịch sử đòi hỏi phải nắm kiến thức liên quan đến khoa học tự nhiên và khoa học xã hội. Do đó, việc nghiên cứu và trình bày lịch sử xã hội loài người không thể trình bày một cách phiến diện. Sử dụng mối liên hệ giữa các môn học tạo cho học sinh một tư duy phong phú, một cách suy nghĩ vận động bằng con đường tích hợp những nội dung của một số môn học có liên quan góp phần hình thành ở học sinh hệ thống thống nhất những quan điểm về xã hội hiện đại, hiểu sâu hơn về sự phát triển biện chứng của lịch sử. Có thể dẫn ra đây một vài ví dụ về sự liên môn giữa dạy học lịch sử với một số môn học cụ thể . 1.Lịch sử kết hợp với địa lý Lịch sử và địa lí vẫn thường có mối quan hệ gần gũi với nhau ,trong lịch sử thường có địa lí và ngược lại. Về mặt nội dung: Hai môn Lịch sử, Địa lí (phần 5 địa lí dân cư, địa lí kinh tế) đều có những nội dung thuộc nhóm Khoa học xã hội nhân văn, đều nghiên cứu những vấn đề của con người, xem xét các mối quan hệ mang tính qui luật trong lĩnh vực kinh tế, xã hội, tuy rằng mỗi môn học có mục tiêu riêng. Như vậy Lịch sử chú ý tới tính Lịch đại, đến quá trình hình thành và phát triển của xã hội, trong khi đó địa lí chú ý đến tính không gian (lãnh thổ) của các sự vật hiện tượng đang diễn ra hiện nay. Tuy vậy, giữa chúng có mối quan hệ tác động qua lại với nhau bởi các sự kiện lịch sử bao giờ cũng diễn ra trong một khoảng không gian nhất định với các điều kiện cụ thể, trong đó có các điều kiện địa lí; các sự vật hiện tượng địa lí cũng phát triển theo thời gian. Về mặt kỹ năng, Lịch sử và Địa lí đều sử dụng phương tiện trực quan bản đồ, Atlat, tranh ảnh…khai thác kiến thức. Vì vậy các kiến thức địa lí, lịch sử có thể hỗ trợ cho nhau một cách đắc lực Ví dụ :Khi dạy mục 2 –phần II –bài 27 “ Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp xâm lược kết thúc (1953-1954)”-Lịch sử 9 GV cần khắc sâu địa danh Điện Biên Phủ bằng những kiến thức địa lí để học sinh thấy được vị trí chiến lược quan trọng địa điểm này -Chiến dịch ĐBP diễn ra tại lòng chảo Mường Thanh, tỉnh Lai Châu. Nay thuộc thành phố Điện Biên, tỉnh Điện Biên. -ĐBP bao quanh là núi và nằm trong thung lũng Mường Thanh, chiều dài khoảng 20km, chiều rộng 6 km do sông Nậm Rốm bồi đắp. Đây là đồng bằng giữa núi lớn nhất vùng Tây Bắc Việt Nam. ĐBP cách biên Việt – Lào khoảng 35 km, cách Hà Nội khoảng 474 km. Như vậy, khi học sinh biết được các đặc điểm địa lí của Điện Biên Phủ sẽ nhìn ra được vị trí quan trọng –nguyên nhân vì sao thực dân Pháp lại xây dựng ở đây một pháo đài bất khả xâm phạm, cũng như thấy được sự vất vả, gian khổ của cha ông ta trong chiến dịch này. 2.Lịch sử kết hợp với văn học Trong giờ học lịch sử sẽ bớt khô khan hơn, dễ gây hứng thú hơn nếu có thêm yếu tố văn học. Chính vì thế, học sinh sẽ dễ dàng nắm bắt khắc sâu được những kiến thức tưởng chừng rất khó nhớ ấy. Chẳng hạn, ở lớp 6, khi dạy bài “Nước âu lạc ” khi giảng về việc đất nước bị rơi vào tay Triệu Đà do sự chủ quan của An Dương Vương, Giáo viên yêu cầu học sinh kể lại (hoặc GV kể )về câu chuyện Mỵ Châu –Trọng Thủy, học sinh sẽ hào hứng hơn trong học tập và nhớ lâu hơn các kiến thức về sự suy vong của nhà nước Âu Lạc, đồng thời qua đó cũng rút ra nhiều bài học quý giá về sự cảnh giác trước kẻ thù. 3.Lịch sử kết hợp với âm nhạc Đôi khi ,trong nhiều giờ học lịch sử sẽ rất căng thẳng nếu chỉ thấy những trận đánh, những kế hoạch, những chiến dịch, những thất bại của địch của ta ,những gian khổ trong kháng chiến ...Để xua tan những căng thẳng đó thì hiệu quả nào bằng nghe một bài hát có liên quan! Ví dụ như ,khi giảng dạy vế các chiến dịch trong kháng chiến chống Pháp ,Mỹ của lịch sử Việt Nam, Giáo viên có thể cho học sinh nghe những bài hát về truyền thống cách mạng như: Hò kéo pháo, Chiếc gậy trường sơn, … vừa thay đổi không khí trong lớp học, vừa giúp cho học sinh dễ tiếp thu bài hơn. 4.Lịch sử kết hợp với Giáo dục công dân Thông qua giảng dạy lịch sử, góp phần giáo dục hình thành nhân cách cho học sinh, biết ơn thế hệ đi trước đã hi sinh cho độc lập của đất nước, từ đó hình thành và bồi đắp thêm tinh thần yêu quê hương, yêu tổ quốc, quyết tâm học tâm để xây dựng đất nước ngày càng giàu mạnh. 6 Về sự kết hợp này ta thấy ở hầu hết bài học lịch sử nào cũng có vì học lịch sử là trân trọng quá khứ, là biết ơn các thế hệ trước, là những bài học kinh nghiệm quý giá để lại cho muôn đời sau. Giáo dục tinh thần yêu mến quê hương đất nước cũng là nội dung chủ đạo trong mục tiêu giáo dục của môn lịch sử ở trường THCS. 5.Lịch sử kết hợp với Toán học Không phải bài học lịch sử nào cũng có yếu tố Toán học, sự kết hợp tưởng chừng như không thể có, không thể liên quan, xong đôi khi ta vẫn thấy có ở một vài bài học.Khi ấy các kiến thức về toán học lại có những tác dụng nhất định. Ví như khi dạy lịch sử lớp 6 nếu không có kiến thức toán học làm sao học sinh có thể biết cách ghi thứ tự thời gian ,cách tính khoảng cách thời gian của các sự kiện lịch sử ... 6.Lịch sử kết hợp với Sinh học ,vật lý ,Hóa học Trong những bài dạy lịch sử về các thành tựu của loài người ở các lĩnh vực khoa học tự nhiên nếu không có các kiến thực về các môn đó thì học sinh sẽ không khắc sâu được vai trò của các nhà khoa học ,những con người mà bằng các phát minh của mình đã làm thay đổi nhận thức, thay đổi cuộc sống cho loài người như Anh-xtanh, Lomonoxoop, Đac-uyn.... 7.Lịch sử kết hợp với Mỹ thuật Đây là một phương pháp dạy học hiện đại trong dạy học Lịch Sử, giúp học sinh phát triển toàn diện về mọi mặt áp dụng vào giảng các bài tìm hiểu về văn hóa xã hội các thời kỳ lịch sử. Ví dụ như bài “Phong trào văn hóa phục hưng” Giáo viên có thể đưa ra những tranh, ảnh thể hiện hiện nội dung của phong trào văn hóa Phục Hưng, sau đó sẽ giải thích về những nội dung được thể hiện trong tranh. Cuối cùng, đặt một số câu hỏi giúp học sinh nhận thức vấn đề và rút ra kết luận cần thiết Trên đây là một vài những ví dụ cụ thể về sự tích hợp liên môn trong giảng dạy Lịch sử ở trường THCS. Rõ ràng, có thể thấy trong nhiều bài học Lịch sử ít nhiều có liên quan tới kiến thức các môn học khác.Vậy dạy học liên môn có những lợi ích gì đối với học sinh ? III. Tác dụng của dạy học liên môn đối với học sinh -DHLM giúp học sinh nhận thức sự phát triển của xã hội một cách liên tục, thống nhất, mối liên hệ cơ hữu giữa các lĩnh vực của đời sống xã hội, hiểu được tính toàn diện của lịch sử. - DHLM khắc phục được tình trạng rời rạc, tản mạn trong kiến thức của học sinh, giúp học sinh nắm được mối liên hệ giữa các môn học, tính hệ thống của các tri thức lịch sử sẽ giúp cho các em có khả năng phân tích các sự kiện, tìm ra bản chất, quy luật chi phối sự phát triển của xã hội. IV. Yêu cầu của DHLM đối với giáo viên Việc dạy học theo nguyên tắc liên môn đòi hỏi giáo viên không chỉ có kiến thức vững chắc về bộ môn mà còn phải nắm vững nội dung, chương trình các bộ môn được giảng dạy ở trường phổ thông, trước hết là văn học, địa lí, giáo dục công dân. Học sinh có vai trò tích cực, chủ động trong việc học tập theo nguyên tắc liên môn, vì ở đây các em huy động những kiến thức đã học để hiểu biết sâu sắc, toàn diện một cách sự kiện. Các em được cũng cố, ôn tập, tổng hợp các kiến thức ở mức cao hơn và biết vận dụng thông minh vào học tập. V. Thiết kế giáo án vận dụng kiến thức liên môn Giáo án giờ học vận dụng kiến thức liên môn không phải là một bản đề cương kiến thức để giáo viên lên lớp giảng giải, truyền thụ áp đặt cho học sinh, mà là một bản thiết kế các hoạt động, thao tác nhằm tổ chức cho HS thực hiện 7 trong giờ lên lớp để lĩnh hội tri thức, phát triển năng lực và nhân cách theo mục đích giáo dục và giáo dưỡng của bộ môn. Đó là bản thiết kế gồm hai phần hợp thành hữu cơ: Một là, hệ thống các tình huống dạy học được đặt ra từ nội dung khách quan của bài dạy, phù hợp với tính chất và trình độ tiếp nhận của học sinh. Hai là, một hệ thống các hoạt động, thao tác tương ứng với các tình huống trên do giáo viên sắp xếp, tổ chức hợp lí nhằm hướng dẫn HS từng bước tiếp cận, chiếm lĩnh bài học một cách tích cực và sáng tạo. Thiết kế giáo án giờ học vận dụng kiến thức liên môn phải bám chặt vào những kiến thức các bộ môn có liên quan. Thiết kế giáo án giờ học vận dụng kiến thức liên môn phải bảo đảm nội dung và cấu trúc đặc thù nhưng không gò ép vào một khuôn mẫu cứng nhắc mà cần tạo ra những chân trời mở cho sự tìm tòi sáng tạo trong các phương án tiếp nhận của học sinh, trên cơ sở bảo đảm được chủ đích, yêu cầu chung của giờ học. Nội dung dạy học của thiết kế giáo án giờ học vận dụng kiến thức liên môn phải làm rõ những tri thức và kĩ năng cần hình thành, tích luỹ cho HS mặt khác, phải chú trọng nội dung tích hợp giữa tri thức bộ môn mình dạy với các bộ môn khác. Giáo án giờ học vận dụng kiến thức liên môn theo quan điểm tích hợp phải chú trọng thiết kế các tình huống tích hợp và tương ứng là các hoạt động phức hợp để học sinh vận dụng phối hợp các tri thức và kĩ năng của các phân môn vào xử lí các tình huống đặt ra, qua đó chẳng những lĩnh hội được những tri thức và kĩ năng riêng rẽ của từng phân môn mà còn chiếm lĩnh tri thức và phát triển năng lực tích hợp. VI.Một số lưu ý khi tổ chức giờ dạy liên môn Tổ chức giờ học trên lớp là tiến trình thực thi bản kế hoạch phối hợp hữu cơ hoạt động của giáo viên và học sinh theo một cơ cấu sư phạm hợp lí, khoa học, trong đó giáo viên giữ vai trò, chức năng tổ chức, hướng dẫn, định hướng chứ không phải truyền thụ áp đặt một chiều. học sinh được đặt vào vị trí trung tâm của quá trình tiếp nhận, đóng vai trò chủ thể cảm thụ, nhận thức thẩm mĩ, trực tiếp tiến hành hoạt động tiếp cận, khám phá, chiếm lĩnh kiến thức. Ví dụ trong văn học, ta phải chuyển tác phẩm của nhà văn vào trong tư duy, cảm xúc của mình, biến tác phẩm thành thế giới tinh thần, tình cảm của riêng mình để tự nhận thức, tự giáo dục và phát triển theo mục đích định hướng giáo dục của giáo viên. Tổ chức hoạt động đọc hiểu vận dụng kiến thức liên môn trên lớp, giáo viên phải chú trọng mối quan hệ giữa học sinh và nội dung dạy học, phải coi đây là mối quan hệ cơ bản, quan trọng nhất trong cơ chế giờ học. Muốn vậy, giáo viên phải từ bỏ vai trò, chức năng truyền thống là truyền đạt kiến thức có sẵn cho học sinh, còn học sinh không thể duy trì thói quen nghe giảng, ghi chép, học thuộc, rồi “làm văn” theo lối tái hiện, sao chép, làm thui chột dần năng lực tư duy trên văn bản, khả năng tự đọc, tự tìm tòi, xử lí thông tin, tổ chức các kiến thức một cách sáng tạo. Quan điểm dạy học vận dụng kiến thức liên môn hay dạy cách học, dạy tự đọc, tự học không coi nhẹ việc cung cấp tri thức cho học sinh. Vấn đề là phải xử lí đúng đắn mối quan hệ giữa bồi dưỡng kiến thức, rèn luyện kĩ năng và hình thành, phát triển năng lực, tiềm lực cho học sinh. Đây thực chất là biến quá trình truyền thụ tri thức thành quá trình học sinh tự ý thức về phương pháp chiếm lĩnh tri thức, hình thành kĩ năng. Muốn vậy, chẳng những cần khắc phục khuynh 8 hướng dạy tri thức hàn lâm thuần tuý và khắc phục khuynh hướng rèn luyện kĩ năng theo lối kinh nghiệm chủ nghĩa, coi nhẹ kiến thức, nhất là kiến thức phương pháp. * Tóm lại, “Quan điểm dạy học vận dụng kiến thức liên môn cần được hiểu toàn diện và phải được quán triệt trong toàn bộ môn học; quán triệt trong mọi khâu của quá trình dạy học; quán triệt trong mọi yếu tố của hoạt động học tập; tích hợp trong chương trình, tích hợp trong sách giáo khoa, tích hợp trong phương pháp dạy học của giáo viên và tích hợp trong hoạt động học tập của học sinh; tích hợp trong các sách đọc thêm, tham khảo. Quan điểm “lấy học sinh làm trung tâm” đòi hỏi thực hiện việc tích cực hoá hoạt động học tập của học sinh trong mọi mặt, trên lớp và ngoài giờ; tìm mọi cách phát huy năng lực tự học của học sinh, phát huy tinh thần dân chủ, bồi dưỡng lòng tin cho học sinh thì các em mới tự tin và học tốt được. Quan điểm dạy học vận dụng kiến thức liên môn hay dạy cách học, dạy tự đọc, tự học không coi nhẹ việc cung cấp tri thức cho học sinh. Vấn đề là phải xử lí đúng đắn mối quan hệ giữa bồi dưỡng kiến thức, rèn luyện kĩ năng và hình thành, phát triển năng lực, tiềm lực cho học sinh. Đây thực chất là biến quá trình truyền thụ tri thức thành quá trình học sinh tự ý thức về phương pháp chiếm lĩnh tri thức, hình thành kĩ năng. Muốn vậy, chẳng những cần khắc phục khuynh hướng dạy tri thức hàn lâm thuần tuý và khắc phục khuynh hướng rèn luyện kĩ năng theo lối kinh nghiệm chủ nghĩa, coi nhẹ kiến thức, nhất là kiến thức phương pháp. VII.Áp dụng soạn một bài cụ thể Tiết 16. Bài15: NƯỚC ÂU LẠC (tiếp theo) I/ Mục tiêu bài học: 1. Kiến thức: HS thấy được giá trị thành Cổ Loa. - Thành Cổ Loa là trung tâm chính trị, kinh tế, quân sự của nước Âu Lạc. - Thành Cổ Loa là công trình quân sự độc đáo, thể hiện được tài năng quân sự của ông cha ta. - Do mất cảnh giác nhà nước Âu Lạc rơi vào tay Triệu Đà. 2. Kỹ năng: Rèn kỹ năng trình bày 1 vấn đề lịch sử theo bản đồ. Kỹ năng nhận xét, đánh giá, rút kinh nghiệm lịch sử. 3.Thái độ: GD HS biết trân trọng những thành quả mà ông cha ta đã xây dựng, GD HS tinh thần cảnh giác đối với kẻ thù trong mọi tình huống, phải kiên quyết giữ gìn độc lập… II/ Phương tiện thực hiện: 1. Thầy: phóng to sơ đồ thành Cổ Loa, một số vũ khí của nà nước Âu lạc… 2. Trò : Đọc trước bài, quan sát kênh hình trong SGK III Hoạt động dạy – học: 1.Ổn định tổ chức: Kiểm diện 2 .Kiểm tra bài cũ: Nhà nước Âu Lạc ra đời trong hoản cảnh nào ? 3. Bài mới. Sau khi lên ngôi thành lập nước Âu Lạc, Nhà nước đã có những thay đổi về kinh tế, chính trị, quân sự ntn ? và nhà nước Âu Lạc sụp đổ ra sao ? Chúng ta tìm hiểu bài hôm nay. Hoạt động của thầy và trò Nội dung bài học 9 HĐ1:Tìm hiểu mục 4 ? Thành Cổ Loa được xây dựng ở đâu ? HS trả lời 4/ Thành Cổ Loa và lực lượng quốc phòng. a. Thành Cổ Loa * Vị trí :Phong Khê (Cổ Loa –Đông Anh –Hà GV chỉ trên lược đồ Việt Nam vị trí thành Cổ Loa ngày nay thuộc Đông anh (Hà Nội ), thuộc vùng ĐBSH nơi có nhiều điều kiện tự nhiên thuận lợi như địa hình bằng phẳng ,đất phù sa sông Hồng màu mỡ … An Dương Vương đã biết chọn nơi để xây dựng nhà nước GV: Cổ Loa có tên gọi là Chạ Chủ và Khả Lũ (theo An Nam chí lược của Lê Chắc chép thế kỷ XIV). Đến thế kỷ XV mới xuất hiện tên Loa thành và Cổ Loa. ?Em hãy kể tên những đơn vị đo lường mà em biết ? HS kể, GV bổ sung thêm về một số đơn vị như: Trượng, inch, dặm, hải lí, năm ánh sáng, phút ánh sáng … GV: Hướng dẫn HS quan sát thành Cổ Loa. * Cấu trúc ? Mô tả thành Cổ Loa theo sơ đồ ? - Thành có 3 vòng khép kín, GV: mô tả thêm, cụ thể 3 vòng trên sơ đồ. -Tổng chiều dài chu vi - Vòng thành nội: Hình chữ nhật, chu vi 1650m, 16.000m, chiều cao thành cao 5m, mặt thành rộng 6->12m, chỉ có 1 cửa mở 5m –>10m, về hướng Nam phía TB giữa 2 vòng trong và -Mặt thành rộng trung ngoài có gò Đông Bắn, Đồng Chuông, Đồng bình 10m, Giáo, -Chân thành rộng 10 -> - Vòng thành trung: Là 1 vòng thành khép kín, có 20m. chu vi khoảng 6500m cách thành nội không đều - Các thành đều có hào và không có hình dáng cân xứng, phía Nam và nước rộng từ 10->30m Đông gần nhau, phía Bắc và Tây cách xa bao quanh, các hào thông nhau.Thành có 5 cửa…….. với nhau, vừa nối với đầm - Thành ngoại: Là 1 vòng khép kín, không có hình Cả vừa nối với sông dáng rõ rệt chu vi khoảng 8m, cao 8m, chân thành Hoàng. rộng khoảng 12 -> 20m, thành ngoại có thêm 3 * Chức năng cửa Bắc, Đông, và Tây Nam... =>Các thành đều có hào bao quanh…… GV cho quan sát lát cắt thành Cổ Loa GV: Sáng kiến khi xây thành, đó là cài xen các mảnh gốm vỡ vào tường đât... Thành Cổ Loa được xây dựng với chức năng gì ? -Vừa là kinh đô vừa là ? Em có nhận xét gì về việc xây dựng công trình thành quân sự thành Cổ Loa vào thế kỷ III ->II TCN ở Âu Lạc ? HS: Đây là công trình lao động quy mô nhất của Âu Lạc, cách đây hơn 2000 năm, thể hiện tài, sáng tạo, kỹ thuật xây thành của nhân dân ta…) GV cho quan sát các bức tranh về thành Cổ Loa b.Lực lượng quốc phòng ?Quân đội của An Dương Vương gồm những lực lượng nào ? -Có bộ binh ,thủy binh 10 GV cho quan sát những vũ khí Cổ Loa ?Những dấu tích nào cho thấy An Dương Vương đã xây dựng lực lượng quân đội hùng hậu ?. HS: Lực lượng quân đội lớn, bộ binh, thuỷ binh được trang bị vũ khí băng đồng, giáo, rìu, …nỏ. HS: Phía Nam thành – cầu Vực, phát hiện mũi tên đồng, đầm Cả là nơi tập trung thuyền chiến, vừa luyện tập vừa sẵn sàng chiến đấu. GV cho quan sát các vũ khí Cổ Loa ? Em hãy nêu điểm giống nhau và khác nhau của nhà nước Văn Lang- Âu Lạc ? HS : - Giống: Tổ chức nhà nước. - Khác: + Kinh đô- Văn Lang: trung du (B.HạcV.Phú). + Âu Lạc: đồng bằng (Cổ Loa -ĐA- HN) => Âu Lạc có thành Cổ Loa, vừa là kinh đô vừa là trung tâm chính trị, kinh tế, là công trình quân sự bảo vệ an ninh quốc gia => uy quyền của An Dương Vương cao hơn vua Hùng. HĐ2:Tìm hiểu mục 5 ?Em biết gì về Triệu Đà ? HS trả lời GV: Nhà Triệu thành lập đặt tên nước là Nam Việt, song chúng vẫn mang nặng tư tưởng bành chướng và quyết tâm xâm lược Âu Lạc. GV trình bày diễn biến trên lược đồ ,ở mỗi giai đoạn có thêm các câu hỏi ? Quân dân Âu Lạc chiến đấu chống xâm lược như thế nào ? ? Sau nhiều lần thất bại Triệu Đà đã làm gì ? Quân của Triệu Đà kéo vào nước ta theo đường sông Thương, tiến xuống vùng Tiên Du (Tiên Sơn- Bắc Ninh) và vùng núi Vũ Ninh (Quế VõBắc Ninh), quân dân Âu Lạc từ Cổ Loa kéo lên chặn đánh giặc ở Tiên Du, Vũ Ninh. Tại đây quân ta với “nỏ thần” (nỏ của tướng Cao Lỗ chế tạo), đã chặn đánh giặc rất ác liệt, quân của Triệu Đà không thể tiến sâu đành giảng hoà rút lui. =>Nhưng với ý đồ xâm lược Âu Lạc,Triệu Đà ngấm ngầm tập hợp thêm lực lượng…bí mật tiến hành kế li gián, dò xét phá vỡ lực lượng của ADV. ?Vì sao An Dương Vương thất bại ? ?Em hãy kể lại nội dung truyện Mỵ Châu – Trọng Thủy mà em đã được nghe ? HS kể ,GV cho xem các bức tranh về truyền thuyết Mỵ Châu –Trọng Thủy ? Theo em sự thất bại của ADV để lại cho đời sau bài học gì? GV: Như vậy ADV vừa có công vừa có tội (công -Được trang bị vũ khí -Có những tướng giỏi 5/ Nhà nước Âu Lạc sụp đổ trong hoàn cảnh nào ?. a.Diễn biến - Năm 207 TCN nhà Tần suy yếu, Triệu Đà thành lập nước Nam Việt_đánh Âu Lạc - Nhân dân Âu Lạc chiến đấu dũng cảm đánh bại cuộc tấn công của Triệu Đà. - Triệu Đà xin hòa ,dùng mưu kế xảo quyệt - Năm 179 TCN Triệu Đà đánh Âu Lạc, An Dương Vương mắc mưu Triệu Đà để Âu Lạc rơi vào tay nhà Triệu . b.Nguyên nhân thất bại - An Dương Vương chủ quan ,nội bộ thiếu đoàn kết c. Bài học kinh nghiệm -Phải luôn cảnh giác trước 11 dựng nước, tội mất cảnh giác để nước ta rơi vào tay Triệu Đà, mở đầu hơn 1000 năm Bắc thuộc. GV cho quan sát đền thờ An Dương Vương tại thành Cổ Loa kẻ thù - Phải xây dựng khối đoàn kết dân tộc ,dựa vào sức mạnh toàn dân để đánh giặc 4/ Củng cố. Hãy chọn đáp án mà em cho là đúng nhất. Câu 1: An Dương Vương cho xây thành ở đâu? A.Ở Phong Châu B. Ở Phong Khê C. Ở Nam Việt D. Ở Đầm Cả Câu 2: Nguyên nhân nào nhà nước Âu Lạc sụp đổ? A.Do Triệu Đà xâm lược. B. Do mất hết tướng giỏi. C. Do Trọng Thủy lấy được nỏ thần. D. Do sự chủ quan của An Dương Vương và mưu kế chia rẽ nội bộ Âu Lạc của Triệu Đà 5/ Hướng dẫn VN. - Học bài, làm bài tập - Ôn tập lại các kiến thức từ đầu năm ,chuẩn bị cho giờ sau ôn tập 12 PHẦN III: KẾT LUẬN Dạy học liên môn là một nguyên tắc quan trọng trong dạy học nói chung và trong dạy học Lịch Sử nói riêng. Tuy nhiên để thực hiện tốt và có hiệu quả đòi hỏi sự nỗ lực ở cả thấy và trò. Và việc thực hiện nó không phải bài nào, không phải phần nào cũng thực hiện được. Vì vậy để nâng cao chất lượng dạy- học môn Sử nói riêng cũng như chất lương giáo dục nói chung cần có sự quan tâm của tất cả mọi người, của cả xã hội. Là giáo viên trẻ còn ít kinh nghiệm trong giảng dạy và việc áp dụng chuyên đề chưa được rộng rãi nên không tránh khỏi những thiếu sót rất mong đồng nghiệp đóng góp ý kiến để sáng kiến kinh nghiệm hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Trung Kiên, Ngày 7 tháng 12 năm 2013 Người viết Nhóm Sử-Tổ KHXH 13 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1, Sách giáo khoa Lịch sử 6 2, Sách giáo khoa Lịch sử 7 3, Sách giáo khoa Lịch sử 8 4, Sách giáo khoa Lịch sử 9 5. Chuyên đề dạy học liên môn trong Lịch Sử (ĐHSP hà Nội ) 14 15