Tài liệu Cận lâm sàng trong chấn đoán bệnh gan mật

CAÄN LAÂM SAØNG TRONG CHAÅN ÑOAÙN BEÄNH GAN-MAÄT TS.BS BUØI HÖÕ U HOAØNG Tröôûng Phaân Moân Tieâu Hoùa-Gan Maät ÑAÏI HOÏC Y DÖÔÏC TPHCM NOÄI DUNG I. CAÙC XEÙT NGHIEÄM CHÖÙC NAÊNG GAN II. CAÙC XEÙT NGHIEÄM CHAÅN ÑOAÙN NGUYEÂN NHAÂN BEÄNH GAN III. XEÙT NGHIEÄM MOÂ HOÏC-TEÁ BAØO HOÏC IV. CAÙC PHÖÔNG PHAÙP CHAÅN ÑOAÙN HÌNH AÛNH I. CAÙC XEÙT NGHIEÄM CHÖÙC NAÊNG GAN A. Chöùc naêng gan  Toång hôïp: protein huyeát töông, caùc yeáu toá ñoâng maùu, caùc enzyme...  Chuyeån hoaù-ñieàu hoøa: glucid, lipid &ø protid, noäi tieát toá...  Baøi tieát: dò ch maät, caùc chaát maøu...  Khöû ñoäc: thuoác & caùc ñoäc chaát noäi-ngoaïi sinh  Mieã n dò ch-baûo veä: Immunoglobulin, TB Kupffer  Döï tröõ : glycogen,vitamin,caùc yeáu toá vi löôïng B. Xeùt nghieäm chöùc naêng gan 1. Khaûo saùt chöùc naêng baøi tieát 2. Khaûo saùt chöùc naêng toång hôïp 3. Ñaùnh giaù tì nh traïng hoaïi töû teá baøo gan 4. Caùc xeùt nghieäm khaùc 1. Khaûo saùt chöùc naêng baøi tieát a. Bilirubin: BT: Bili TP: 0,8-1,2mg% (15-20 mmol/L) Bili GT: 0,6-0,8mg% Bili TT: 0,2-0,4mg% Chuyeån hoaù bilirubin: CHUYEÅN HOAÙ BILIRUBIN HC 1 TEÁ BAØO GAN Ñöôøng maät Hem Bili GT Albumin 2 Glucuronyl transferase Bili GT ligandin 3 Bili TT 4 ATP Bili TT 5 5 Urobilin THAÄN Chu trình Ruoät - Gan Stercobilin Urobilinogen RUOÄT 1. Khaûo saùt chöùc naêng baøi tieát a. Bilirubin (tt): Vaøng da laâm saøng khi Bilirubn TP > 2,5mg%  Taêng Bilirubin GT (<5mg%): - taêng saûn xuaát (taùn huyeát,taïo HC khoâng hieäu quaû) - giaûm baét giöõbilirubin taïi TB gan (HC Gilbert) - giaûm lieân hôïp taïi gan (HC Crigler-Najjar)  Taêng Bilirubin TT: giaûm baøi tieát bilirubin vaøo tieåu quaûn maät (taéc maät trong gan) hoaëc do taéc maät ngoaøi gan.  Taêng hoã n hôïp: bilirubin > 30mg% 1. Khaûo saùt chöùc naêng baøi tieát b. Phosphatase kieàm (PK): enzyme thuûy phaân ester phosphat ôû moâi tröôøng pH > 9. Nguoàn goác: gan, xöông, ruoät, thaän, nhau thai BT: 25-85 U/L XN raát nhaïy ñeå phaùt hieän taéc maät  PK bì nh thöôøng ít nghó ñeán taéc maät. Taêng PK thöôøng ñi keøm taêng GGT & 5’NT.  Taêng nheï & vöøa (x 2 BT): VG, XG, di caên hoaëc thaâm nhieã m (leukemia, lymphoma, sarcoidosis...)  Taêng cao (> 3 BT): taéc maät trong hoaëc ngoaøi gan 1. Khaûo saùt chöùc naêng baøi tieát b. Phosphatase kieàm (tt): PK taêng trong caùc ñieàu kieän sinh lyù (coù thai, treû ñang tuoåi taêng tröôûng xöông) hoaëc caùc beänh lyù: xöông (Paget’s xöông, huûy xöông, di caên xöông, taêng PTH), taéc ruoät non PK thaáp trong suy giaùp, thieáu maùu aùc tính, ñôït buøng phaùt beänh Wilson c. 5’ Nucleotidase (5’ NT): Moät loaïi PK chuyeân bieät cho gan, giuùp phaân bieät taêng PK do xöông hay do gan BT: 0,3-2,6 ñv Bodansky 1. Khaûo saùt chöùc naêng baøi tieát d. Gamma Glutamyl Transferase (GGT): enzyme chuyeån nhoùm g-glutamyl töø glutathion ñeán caùc aa khaùc. Nguoàn goác chuû yeáu ôû TB bieåu moâ oáng maät  XN raát nhaïy ñaùnh giaù chöùc naêng baøi tieát ôû gan BT: < 30 U/L  Nguyeân nhaân taïi gan: nghieän röôïu maïn, sau uoáng caùc thuoác gaây caûm öùng men (acetaminophen, phenytoin...), Gan nhieã m môõ  Nguyeân nhaân ngoaøi gan: suy thaän, NMCT, beänh tuïy, ÑTÑ, khoâng roõnguyeân nhaân 2. Khaûo saùt chöùc naêng toång hôïp a. Albumin huyeát thanh: BT: Albumin: 35-55 g/L (chieám 65% protein maùu) Khaû naêng döï tröõôû gan raát lôùn vaø T1/2 daøi (3 tuaàn)  chæ giaûm trong beänh gan maïn tính (XG). Giaûm Albumin coøn gaëp trong SDD, maát ñaïm qua ñöôøng tieåu (HCTH) hoaëc qua ñöôøng tieâu hoaù b. Globulin huyeát thanh: BT: Globulin 20-35 g/L  Globulin taêng do taêng toång hôïp ôû heä löôùi-noäi moâ: kieåu taêng gôïi yù moät soá beänh: taêng IgG (VG töï mieã n), IgM (PBC)  Tyû soá A/G: < 1: beänh gan maïn (XG)  XG do röôïu: taêng IgA  “b-g bloc”. 2. Khaûo saùt chöùc naêng toång hôïp * Taêng IgG: VG töï mieã n * Taêng IgM: PBC * Giaûm a1Globuln: thieáu a1-antitrypsine 2. Khaûo saùt chöùc naêng toång hôïp c. Yeáu toá ñoâng maùu: Haàu heát do gan toång hôïp (I, II, V, VII, IX, X)  Thôøi gian Quick # Haøm löôïng Prothrombin: BT: 12” +/- 1 (80-100%)  T ½ ngaén (VII, X, IX): baát thöôøng xaûy ra sôùm khi coù suy CN gan  Toång hôïp caàn coù vitamin K (ngoaïi tröø YT V)  Test Kohler phaân bieät suy CN gan vôùi taéc maät (taêng > 20%/24 giôø).  Ñò nh löôïng yeáu toá V)  Giaù tròtieân löôïng cho suy gan naëng (giaûm 20% möùc BT) 3. Ñaùnh giaù hoaïi töû teá baøo gan a. Transaminases: chuyeån nhoùm -NH2. BT: < 40-50 U/L  AST (SGOT): ôû baøo töông & ty theå cuûa cô tim, cô xöông, gan, thaän, naõ o, tuïy.  ALT (SGPT): chuû yeáu ôû baøo töông cuûa TB gan Transaminases taêng trong ña soá caùc beänh veà gan:  VG caáp hoaëc maïn, VG do thuoác, ñoäc chaát, soác gan  VG do röôïu (chuû yeáu taêng AST, ALT coù theå giaûm)  Beänh gan khu truù hay lan toaû hoaëc coù taéc maät. Tyû soá De Ritis: (O/ P): < 1: hoaïi töû TB gan caáp (VGSV caáp); > 1: toån thöông gan maïn tính (XG) hoaëc do röôïu Transaminases coøn taêng trong NMCT, toån thöông cô xöông... 3. Ñaùnh giaù hoaïi töû teá baøo gan b. Lactat Dehydrogenase (LDH): Khoâng chuyeân bieät cho gan vìtaêng trong nhieàu beänh lyù khaùc (ngay caû LDH5). BT: LDH 5: 5-30 U/L  LDH taêng trong hoaïi töû TB gan, soác gan, ung thö, taùn huyeát  Tyû soá ALT/ LDH > 1.5  VGSV caáp < 1.5  soác gan, ngoä ñoäc thuoác c. Ferritin huyeát thanh: Phaûn aùnh giaùn tieáp ferritin noäi baøo BT: nam: 100-300 mg/L; nöõ : 50-200 mg/L Taêng trong quaù taûi saét (hemochromatosis); hoaïi töû TB gan, ngoä ñoäc röôïu, hoäi chöùng vieâm (ung thö, collagenosis, nhieã m truøng...) 3. Caùc xeùt nghieäm khaùc a. Cholesterol maùu: BT: Cholesterol TP (CT): 1,8-2,5 g/L Cholesterol ester hoa (CE)ù: 1,3-2 g/L Tyû soá CE/ CT: 0,065 – 0,75 CT taêng sôùm trong taéc maät nhöng khoâng ñaëc hieäu CE giaûm khi suy gan naëng, CT cuõ ng giaûm. b. NH3 maùu: Phaûn aùnh giai ñoaïn toång hôïp ureâ (BT: 5-69 mg%) Taêng trong beänh gan caáp & maïn tính, khoâng phaûi laø XN ñaùng tin caäy trong chaån ñoaùn beänh naõ o do gan. Noàng ñoä ôû maùu ÑM chính xaùc hôn maùu TM vìkhoâng bòaûnh höôûng cuûa NH3 haáp thu töø ruoät. 3. Caùc xeùt nghieäm khaùc c. Caùc XN chöùc naêng gan chuyeân saâu nhöng ít thoâng duïng:  Ñò nh löôïng acid maät huyeát thanh:  Ñoä thanh loïc BSP (Bromesulfonephtalein)  Ñoä thanh loïc Indocyanine green  Ñoä thanh loïc Antipyrine  Test hôi thôû Aminopyrine  Ñoä thanh loïc caffeine  Khaû naêng thaûi tröø galactose II. CAÙC XEÙT NGHIEÄM CHAÅN ÑOAÙN NGUYEÂN NHAÂN BEÄNH GAN 1. Huyeát thanh chaån ñoaùn Vieâm gan viruùt a. Vieâm gan viruùt A:  Anti-HAV IgM: nhieã m caáp  Anti-HAV IgG: ñaõmieã n nhieã m b. Vieâm gan viruùt B:  HBsAg: viruùt ñang hieän dieän  Anti-HBs: ñaõmieã n nhieã m  HBeAg: ñang sao cheùp  Anti-HBe: ngöøng sao cheùp  Anti-HBc IgM (nhieã m caáp), IgG (ñaõnhieã m maïn)  HBV DNA (PCR): hieän dieän vaø sao cheùp  Kieåu gien (genotype): A - G