Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau
BEÄNH PHAÅM TAI, MAÉT, MUÕI, XOANG
Muïc tieâu
·
Höôùng daãn ñöôïc laâm saøng hay thaäm chí coù theå thöïc hieän ñöôïc toát böôùc laáy vaø chuyeân chôû
maãu nhôø bieát ñöôïc caùch laáy vaø chuyeân chôû caùc maãu beänh phaåm tai maét muõi xoang.
·
Thöïc hieän ñöôïc ñaày ñuû caùc böôùc trong qui trình xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc maãu beänh
phaåm laáy töø tai, maét, muõi xoang ñeå khoâng boû soùt caùc cô hoäi phaùt hieän caùc taùc nhaân vi khuaån
gaây beänh.
·
Söû duïng ñöôïc phöông tieän caàn thieát vaø thích hôïp nhaát ñeå thöïc hieän ñöôïc xeùt nghieäm vi sinh
laâm saøng caùc beänh phaåm laáy töø tai, maét, muõi, xoang; nhôø vaäy coù theå phaùt hieän ñöôïc caùc taùc
nhaân gaây beänh cho duø laø caùc taùc nhaân raát khoù moïc
Chæ ñònh
¦
Caùc beänh phaåm tai, muõi, xoang ñöôïc chæ ñònh laáy tröôùc caùc tröôøng hôïp vieâm caáp tính hay
kinh nieân caùc vuøng tai, muõi, xoang.
¦
Cuï theå laø vieâm tai ngoaøi caáp tính, vieâm tai giöõa caáp hay kinh nieân, vieâm xoang caáp hay
kinh nieân, vieâm muõi caáp hay kinh nieân, vieâm keát maïc caáp hay kinh nieân.
Thôøi ñieåm laáy beänh phaåm
Toát nhaát laø tröôùc khi beänh nhaân duøng khaùng sinh heä thoáng hay taïi choã.
Caùch laáy beänh phaåm
1. Tröôøng hôïp vieâm tai ngoaøi
Ö
Neáu chöa beå muû, saùt truøng da baèng coàn 70%, chôø khoâ, sau ñoù choïc huùt hay raïch laáy
muû cho vaøo tube voâ truøng (tube naép vaøng voâ truøng hay tube Eppendorf biopure). Neáu
ñaõ beå muû, lau saïch muû roài duøng taêm boâng voâ truøng eùp naën muû thaám vaøo taêm boâng
(duøng taêm boâng voâ truøng laáy maãu). Caùc maãu muû laáy khoâng coù moâi tröôøng chuyeân chôû
phaûi göûi ngay ñeán phoøng thí nghieäm ñeå yeâu caàu caáy ngay.
69
Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau
Ö
Thích hôïp nhaát laø duøng taêm boâng thaám hay laáy muû cho vaøo moâi tröôøng chuyeân chôû
(duøng caëp tube ñuõa taêm boäng voâ truøng/ tube ñuõa Stuart Amies hay caëp tube ñuõa taêm
boâng maõnh voâ truøng*/tube ñuõa Stuart-Amies) laáy hay thaám muû. Muû laáy ra, coù theå cho
vaøo loï hay tube naép chaët voâ truøng hay thaám vaøo taêm boâng voâ truøng roài cho vaøo tube
naép chaët voâ truøng, göûi ngay ñeán phoøng thí nghieäm. Trong tröôøng hôïp chaäm treã thì cho
vaøo tube moâi tröôøng chuyeân chôû Stuart-Amies roài göûi ñeán phoøng thí nghieäm.
2. Tröôøng hôïp vieâm tai giöõa
Ö
Neáu caáp tính vaø chöa beå muû, baùc só chuyeân khoa laáy qua choïc huùt xuyeân maøng nhæ
cho vaøo tube voâ truøng (tube naép vaøng voâ truøng hay tube Eppendorf biopure). Neáu ñaõ
beå muû hay chaûy muû kinh nieân, lau saïch muû vuøng tai ngoaøi roài duøng taêm boâng voâ truøng
thaám muû vaøo taêm boâng (duøng taêm boâng voâ truøng laáy maãu, hay toát nhaát laø taêm boâng
maõnh voâ truøng*). Caùc maãu muû laáy khoâng coù moâi tröôøng chuyeân chôû phaûi göûi ngay
ñeán phoøng thí nghieäm ñeå yeâu caàu caáy ngay..
Ö
Thích hôïp nhaát laø duøng taêm boâng thaám hay laáy muû cho vaøo moâi tröôøng chuyeân chôû
(duøng caëp tube ñuõa taêm boäng voâ truøng/ tube ñuõa Stuart Amies hay caëp tube ñuõa taêm
boâng maõnh voâ truøng*/tube ñuõa Stuart-Amies) laáy hay thaám muû. Muû laáy ra, coù theå cho
vaøo loï hay tube naép chaët voâ truøng hay thaám vaøo taêm boâng voâ truøng roài cho vaøo tube
naép chaët voâ truøng, göûi ngay ñeán phoøng thí nghieäm. Trong tröôøng hôïp chaäm treã thì cho
vaøo tube moâi tröôøng chuyeân chôû Stuart-Amies roài göûi ñeán phoøng thí nghieäm.
3. Tröôøng hôïp vieâm xoang
Ö
Neáu caáp tính thì laáy queät muõi sau hay queät muû khe giöõa. Ñeå laáy queät muõi sau, baùc só
chuyeân khoa duøng keïp nong muõi beänh nhaân roài laáy queät muõi sau baèng moät taêm boâng
nhoû, coïng meàm (taêm boâng maõnh voâ truøng*), luoàn töø loå muõi qua vaùch muõi tröôùc vaø
muõi sau, ñöa saâu vaøo trong cho ñeán khi caûn laïi laø haàu. Ñeå laáy queät muû khe giöõa caàn
phaûi laáy qua noäi soi tai muõi hoïng. Queät muõi sau vaø queät muû khe giöõa ñöôïc cho vaøo
tube voâ truøng hay vaøo moâi tröôøng chuyeân chôû Stuart-Amies roài göûi ñeán phoøng thí
nghieäm (duïng cuï thích hôïp nhaát ñeå laáy maãu nhö vaäy laø caëp tube ñuõa taêm boâng maõnh
voâ truøng*/tube ñuõa Stuart-Amies)
70
Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau
Ö
Neáu kinh nieân, laáy maãu thöû laø maãu sinh thieát hay dòch röûa xoang baèng nöôùc muoái sinh
lyù khoâng coù chaát saùt truøng. Maõnh sinh thieát hay dòch röûa ñöôïc cho vaøo loï voâ truøng
(duøng loï voâ truøng laáy maãu) hay tube voâ truøng (tube Eppendorf biopure) roài göûi ngay
ñeán phoøng thí nghieäm.
* Tröôøng hôïp vuøng phaûi laáy muû quaù heïp nhö muû khe giöõa, muû tai ngoaøi, muû tai giöõa
4. Tröôøng hôïp vieâm muõi
Ö
Baùc só chuyeân khoa laáy queät muõi sau hay queät muû khe giöõa roài göûi ñeán phoøng thí
nghieäm.
Ö
Queät muõi tröôùc chæ ñöôïc laáy ñeå khaûo saùt tình traïng mang vi khuaån S. pneumoniae, H.
influenzae ôû caùc beänh nhaân treû em bò nhieãm truøng hoâ haáp caáp. Ngoaøi ra, queät muõi
tröôùc coøn ñöôïc laáy ñeå ñieàu tra tình traïng ngöôøi laønh mang S. aureus. Duïng cuï thích
hôïp nhaát ñeå laáy queät muõi tröôùc laø duøng caëp tube ñuõa taêm boâng voâ truøng/tube ñuõa
Stuart-Amies
5. Tröôøng hôïp vieâm keát maïc maét
Ö
Beänh phaåm laø queät muû keát maïc maét ñöôïc Baùc só chuyeân khoa laáy baèng kyõ thuaät voâ
truøng.
Ö
Duïng cuï thích hôïp nhaát ñeå laáy maãu laø caëp tube ñuõa taêm boâng voâ truøng/ tube ñuõa
Stuart Amies hay caëp tube ñuõa taêm boâng maõnh voâ truøng*/tube ñuõa Stuart-Amies
Caùc vi khuaån gaây beänh coù theå tìm thaáy trong beänh phaåm
1. Caùc tröôøng hôïp vieâm xoang, muõi caáp tính vaø kinh nieân
Ö
S. pneumoniae,
Ö
H. influenzae,
Ö
M. catarrhalis,
Ö
Caùc Streptococci tieâu huyeát b,
Ö
S. aureus,
Ö
Klebsiella vaø caùc vi khuaån thuoäc hoï Enterobacteriaceae,
Ö
Vi khuaån kî khí (Bacteroides vaø caùc vi khuaån khaùc).
71
Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau
2. Tröôøng hôïp vieâm tai giöõa caáp
Ö
S. pneumoniae vaø caùc Streptococci khaùc,
Ö
M. catarrhalis,
Ö
H. influenzae.
3. Tröôøng hôïp vieâm tai giöõa kinh nieân
Ö
P.aeruginosa,
Ö
Proteus spp.,
Ö
Caùc vi khuaån kî khí,
Ö
Caùc vi khuaån khaùc: hieám gaëp.
4. Tröôøng hôïp vieâm keát maïc maét caáp tính hay kinh nieân
Ö
Haemophilus spp.,
Ö
Moraxella spp.,
Ö
N. gonorrhoeae,
Ö
S. aureus,
Ö
S. pneumoniae,
Ö
S. pyogenes,
Ö
P. aeruginosa,
Ö
Caùc vi khuaån khaùc: hieám gaëp.
Khaûo saùt tröïc tieáp
¦
Laøm pheát nhuoäm Gram (sau khi tieán haønh nuoâi caáy neáu beänh phaåm chæ laø moät que taêm
boâng).
¦
Ghi nhaän söï hieän dieän caùc vi khuaån trong maãu vaø traû lôøi sô boä cho Baùc só laâm saøng.
Tieán haønh nuoâi caáy
1. Caáy phaân laäp treân caùc hoäp thaïch phaân laäp, toái thieåu laø:
Ö
Thaïch maùu (BA) thöôøng hay BA coù Nalidixic acid (BANg).
Ö
Coù theå theâm BAGe (thaïch maùu coù Gentamicin choïn loïc caùc vi khuaån Pneumococci vaø
Streptococci).
72
Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau
Ö
Thaïch naâu choïn loïc H. influenzae (CAHI).
Ö
Thaïch choïn loïc tröïc khuaån Gram [-] deã moïc (EMB hay MC).
Ö
Coù theå theâm thaïch naâu choïn loïc Neisseria (CATM) khi coù yeâu caàu.
Ö
Coù theå theâm Sabouraud Dextrose Agar coù hay khoâng coù khaùng sinh ñeå caáy choïn loïc
vi naám.
Caùc hoäp thaïch BA, BA-Ge, CAHI, CATM phaûi uû trong bình neán, caùc hoäp thaïch khaùc uû
khí tröôøng bình thöôøng. Taát caû ñeå trong tuû uû 35-37oC vaø quan saùt moãi ngaøy trong lieân
tieáp 3 ngaøy.
2. Caùc khuùm moïc treân hoäp thaïch phaân laäp ñeàu phaûi tieán haønh ñònh danh vaø laøm khaùng
sinh ñoà.
Caâu hoûi oân taäp
1. Cho bieát caùc chæ ñònh laâm saøng ñeå laáy caùc beänh phaåm töø tai maét muõi xoang laøm xeùt
nghieäm vi sinh laâm saøng.
2. Haõy cho bieát caùc caùc loaïi beänh phaåm laáy töø tai maét muõi xoang vaø caùc caùch laáy vaø
chuyeân chôû caùc loaïi beänh phaåm naøy ñeán phoøng thí nghieäm ñeå laøm xeùt nghieäm vi sinh
laâm saøng.
3. Haõy cho bieát phöông tieän laáy vaø chuyeân chôû thích hôïp nhaát cho caùc beänh vieän hieän nay
ñeå laáy caùc beänh phaåm töø tai maét muõi xoang, vaø phaân tích caùc öu khuyeát ñieåm cuûa caùc
phöông tieän naøy.
4. Haõy cho bieát qui trình xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng thöïc hieän taïi phoøng thí nghieäm ñoái
vôùi beänh phaåm laáy töø tai maét muõi xoang.
5. Haõy cho bieát caùc vi khuaån gaây beänh caàn phaûi phaân laäp trong caùc maãu beänh phaåm laáy töø
tai maét muõi xoang.
73
Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau
CAÁY TAI MAÉT MUÕI XOANG – Caùc caâu hoûi thöôøng gaëp
Tröôùc beänh nhaân bò vieâm muõi, laâm saøng coù khi laáy beänh phaåm baèng taêm boâng cho vaøo
muõi roài queät laáy dòch muõi xanh hay vaøng chaûy ra töø muõi beänh nhaân ñeå laøm xeùt nghieäm vi
sinh; caùch laáy beänh phaåm naøy coù giaù trò khoâng?
¦
Vôùi caùch laáy beänh phaåm treân thì chuùng ta chæ laáy ñöôïc queät muõi tröôùc vaø nhö vaäy thì coù theå
beänh phaåm naøy bò ngoaïi nhieãm vôùi vi khuaån thöôøng truù vuøng muõi tröôùc nhö S. pneumoniae,
H. influenzae, vaø S. aureus maø caùc vi khuaån naøy cuõng raát coù theå laø taùc nhaân gaây vieâm muõi
hay vieâm xoang moät khi lan töø nôi thöôøng truù sang xoang hay muõi sau. Chính vì vaäy keát
quaû caáy caùc beänh phaåm naøy khoâng theå khaúng ñònh ñöôïc taùc nhaân vi khuaån phaân laäp ñöôïc
coù phaûi laø taùc nhaân gaây beänh hay khoâng.
¦
Vaäy thì beänh phaåm naøo laø thích hôïp nhaát treân caùc beänh nhaân bò vieâm muõi? Cuõng nhö trong
vieâm xoang caáp, beänh phaåm thích hôïp nhaát phaûi laø caùc queät muû laáy töø khe giöõa cuûa muõi
hay laø queät muõi sau. Caùc beänh phaåm naøy khoâng theå laáy ñöôïc baèng caùc que taêm boâng thoâng
thöôøng vì khoâng theå traùnh khoûi bò ñuïng vaøo muõi tröôùc khi laáy maãu. Phöông tieän thích hôïp
nhaát ñeå laáy ñöôïc queät muû khe giöõa vaø muû queät muõi sau phaûi laø caùc que taêm boâng maõnh laøm
baèng sôïi nhoâm. Vôùi que taêm boâng naøy, laâm saøng coù theå deã daøng laáy maãu queät muû khe giöõa
hay queät muõi sau qua noäi soi hay que keïp nong loå muõi, traùnh chaïm vaøo muõi tröôùc.
Vì sao taïi nhieàu beänh vieän, keát quaû vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm laáy töø tai maét muõi
xoang thöôøng cho keát quaû aâm tính hay khoâng phuø hôïp vôùi hieäu quaû ñieàu trò khaùng sinh
treân beänh nhaân?
¦
Coù theå keát quaû aâm tính thaät söï do beänh nhaân ñaõ ñieàu trò khaùng sinh tröôùc laøm cho caùc vi
khuaån khoâng theå phaân laäp ñöôïc do ñaõ bò tieâu dieät bôûi khaùng sinh hay ñaõ laãn troán trong caùc
vò trí saâu hôn, cuõng coù theå taùc nhaân khoâng phaûi vi khuaån maø laø caùc taùc nhaân khaùc.
¦
Nhöõng nguyeân nhaân khaùc laøm keát quaû aâm tính laø coù theå lieân quan ñeán vaán ñeà kyõ thuaät nhö
laáy vaø chuyeân chôû beänh phaåm, quan troïng nhaát laø beänh phaåm sau khi laáy khoâng cho vaøo
moâi tröôøng chuyeân chôû vaø khi ñeán phoøng thí nghieäm laïi khoâng ñöôïc caáy ngay trong khi ñoù
ña soá caùc taùc nhaân gaây beänh ñöôøng tai maét muõi xoang laïi laø caùc taùc nhaân vi khuaån raát khoù
moïc nhö H. influenzae, S. pneumoniae, vaø M. catarrhalis. Ngoaøi ra moät nguyeân nhaân khaùc
raát thöôøng gaëp taïi caùc beänh vieän chuùng ta hieän nay laø phoøng thí nghieäm chæ duøng caùc moâi
74
Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau
tröôøng töï pha cheá thoâng thöôøng nhö thaïch maùu ngöôøi vaø thaïch Mac Conkey hay thaäm chí
chæ duøng thaïch dinh döôõng thöôøng (Nutrient Agar) maø khoâng duøng caùc thaïch phaân laäp thích
hôïp nhaát cho caùc beänh phaåm laáy töø tai maét muõi xoang nhö thaïch maùu cöøu vaø thaïch CAXV
ñeå phaân laäp ñöôïc caùc vi khuaån raát thöôøng gaëp nhöng khoù moïc neâu treân.
¦
Nguyeân nhaân laøm cho coù söï khaùc bieät giöõa keát quaû vi sinh vôùi hieäu quaû ñieàu trò khaùng sinh
treân beänh nhaân coù theå laø do vi khuaån phaân laäp ñöôïc khoâng phaûi laø vi khuaån gaây beänh maø
chæ laø caùc vi khuaån thöôøng truù vuøng muõi tröôùc, vuøng tai ngoaøi...vaø nguyeân nhaân thöôøng laø vì
laâm saøng laáy beänh phaåm bò taïp nhieãm vôùi caùc vuøng naøy do duøng phöông tieän laáy maãu
khoâng thích hôïp nhö ñaõ ñeà caäp ôû phaàn treân; hay cuõng coù theå vi khuaån phaân laäp ñöôïc chæ laø
vi khuaån taïm truù trong beänh phaåm ví duï vi khuaån taïm truù trong muû tai ngoaøi, muû xoang hay
muû tai giöõa chaûy vaøo tai ngoaøi...vaø ñeå giaûi queát ñöôïc nguyeân do naøy laâm saøng caàn phaûi
chuøi saïch muû ôû caùc vuøng treân vaø chæ laáy muû môùi chaûy ra hay môùi naën ra.
Xin cho bieát laøm theá naøo ñeå coù theå laáy beänh phaåm töø caùc loeùt giaùc maïc?
¦
Laáy beänh phaåm töø caùc loeùt giaùc maïc ñoøi hoûi phaûi söû duïng moät caây naïo baèng kim loaïi ñeå
naïo ñöôïc veát loeùt cho vaøo oáng moâi tröôøng BHI boå sung XV roài môùi chuyeån veà phoøng thí
nghieäm. Neáu khoâng coù caây naïo naøy, laâm saøng coù theå duøng que taêm boâng maõnh voâ truøng
queät laáy muû töø veát loeùt cho vaøo oáng BHI-XV.
¦
Taïi phoøng thí nghieäm, oáng BHI-XV ñöôïc uû trong tuû aám 35 - 37oC trong 6 giôø hay qua ñeâm
ñeå hoâm sau caáy phaân laäp tieáp leân caùc moâi tröôøng phaân laäp nhö ñaõ höôùng daãn trong qui
trình. OÁng BHI-XV vaãn phaûi ñöôïc tieáp tuïc uû trong tuû aám vaø theo doõi lieân tuïc trong 7 ngaøy
ñeå phaùt hieän vi khuaån hay vi naám moïc neáu laàn phaân laäp ñaàu khoâng coù vi khuaån moïc.
¦
Trong tröôøng hôïp nghi taùc nhaân gaây beänh laø naám, thì caùc naïo hay queät muû veát loeùt phaûi
ñöôïc caáy ngay treân moâi tröôøng Sabouraud agar beân caïnh vieäc taêng sinh trong oáng BHI-XV
75
Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau
Hình 23: Taêm boâng maõnh voâ truøng raát thích hôïp ñeå laáy caùc queät muû töø caùc khe heïp nhö
muû khe giöõa, muû chaûy ra töø tai giöõa, queät muû nieäu naïo ngay trong loøng nieäu
ñaïo; hay laáy muû loeùt giaùc maïc laø caùc veát loeùt nhoû khoâng theå duøng taêm boâng
bình thöôøng ñeå queät. Taêm boâng maõnh naøy ñöôïc thieát keá ñeå coù theå cho vöøa vaën
vaøo tube ñuõa moâi tröôøng chuyeân chôû Stuart-Amies.
BHI-VX
BHI-VX
BHI-VX
BHI-VX
BHI-VX
BHI-VX
Hình 24: Moâi tröôøng taêng sinh BHI-XV chöùa trong caùc tube 5ml raát caàn thieát ñeå taêng
sinh caùc queät muû loeùt giaùc maïc voán dó chöùa raát ít caùc vi khuaån gaây beänh
76
Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau
Ly taâm laáy caën töø caùc beänh phaåm laø
dòch röûa xoang
Caùc beänh phaåm laø muû tai hay muû
xoang, coù theå laáy tröïc tieáp hay cho
vaøo moâi tröôøng chuyeân chôû
Laøm moät pheát nhuoäm Gram
D0
Caáy phaân laäp treân :
· BAGe (choïn loïc PNE, STR)*
· CAHI (choïn loïc HIN, BRA)
· BANg (choïn loïc Gr[+] cocci)*
· MC/EMB (choïn loïc Gr[-] rod)
UÛ 37oC qua ñeâm
· BAGe (bình neán)
· CAHI (bình neán )
· BANg (bình neán)
· MC/EMB (bình thöôøng)
Keát quaû sô boä: KSTT
* Neáu khoâng coù BANg vaø BAGe, thay baèng BA
D1
Choïn khuùm vi khuaån
ñích treân caùc hoäp
thaïch phaân laäp choïn
loïc
Caáy taêng sinh baèng ñöôøng
zic-zac leân maët thaïch BA
hay maët thaïch thích hôïp. UÛ
37oC/CO2 trong 4-6 giôø
Ñònh danh sô boä
Gaët vi khuaån taêng sinh
töø ñöôøng caáy zic-zac
Khaùng sinh ñoà
Ñònh danh
D2
Keát quaû chung cuoäc
Sô ñoà 7:
QUI TRÌNH VI SINH LAÂM SAØNG MAÃU
MUÛ TAI, MUÛ XOANG, DÒCH RÖÛA XOANG
77
- Xem thêm -