Tài liệu Báo cáo về vi khuan e.coli

Escherichia Coli MUÏC LUÏC Trang Phaàn 1 : Giôùi thieäu veà vi khuaån Escherichia Eoli .............................. 1 I. Ñaëc ñieåm vi sinh hoïc .................................................................................... 2 1. Hình daïng ................................................................................................. 2 2. Nuoâi caáy ................................................................................................... 3 3. Tính chaát sinh vaät hoïc .............................................................................. 4 4. Khaùng nguyeân .......................................................................................... 5 II. Khaû naêng gaây beänh ...................................................................................... 5 1. Nhieãm khuaån ñöôøng tieåu ......................................................................... 6 2. Nhieãm khuaån huyeát .................................................................................. 6 3. Vieâm maøng naõo ........................................................................................ 6 4. Tieâu chaûy .......................................................................................................... 6 III. Vi sinh laâm saøng .......................................................................................... 9 Phaàn 2 : Ñoäc toá cuûa vi khuaån E.coli gaây beänh tieâu chaûy ............... 10 I. Ñoäc toá gaây beänh ........................................................................................... 10 1.Cô cheá gaây tieâu chaûy cuûa caùc E.coli ....................................................... 10 1.1. E.coli gaây beänh ñöôøng ruoät Enteropathogenre Ecoli ( EPEC)........ 10 1.2. Enteroinvasive E.coli (EIEC).......................................................... 11 1.3. Enterotoxigenic E.coli (ETEC) ....................................................... 12 1.4. Vero Cytotoxin-Producing(VTEC) .................................................. 12 1.5. Enteroaggregative E.coli(EaggEC) vaø Diffusely Adherent E.coli(DAEC) .........................................................................................................13 2. Ñaëc ñieåm cuûa beänh do E.coli .................................................................. 14 2.1. Enteropathogenic E.coli( EPEC)........................................................14 2.2. Enterotoxigenic E.coli (ETEC) ..........................................................15 2.3. Enteroinvasive E.coli( EIEC).............................................................15 2.4. Vero Cytotoxin-Producing E.coli (VTEC) .........................................15 2.5. Entero aggregative& Diffusely Adherent Ecoli (EaggEC vaø DAEC)15 II. Nguoàn phaùt sinh ........................................................................................... 15 1.Nguoàn goác phaùt hieän caùc nhoùm E.coli gay tieu chaûy............................... 15 1.1. EPEC............................................................................................... 16 1.2. ETEC............................................................................................... 16 1.3. EIEC................................................................................................ 17 1 Escherichia Coli 2. Thöïc phaåm, nöôùc vaø moâi tröôøng ñoùng vai troø laø nguoàn phaùt sinh ra vi khuaån E.coli gaây beänh tieâu chaûy ................................................................................... 17 2.1. Söï taùc ñoäng cuûa EPEC , ETEC vaø EIEC .............................................. 19 2.2. Söï taùc ñoäng cuûa EHEC ......................................................................... 19 III. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa vi khuaån E.coli trong thöïc phaåm ........................................................................................................... 22 1. Caùc chuûng gaây beänh tieâu chaûy khaùc EHEC................................................. 22 2. EHEC ........................................................................................................... 23 2.1.AÛnh höôûng cuûa nhieät ñoä........................................................................ 23 2.2.AÛnh höôûng cuûa acid .............................................................................. 24 2.3.AÛnh höôûng cuûa tia gama ....................................................................... 26 2.4.AÛnh höôûng cuûa moâi tröôøng nöôùc ........................................................... 26 Phaàn 3 : Phöông phaùp kieåm tra söï coù maët cuûa Escherichia Coli vaø caùc coliform khaùc................................................................................... 27 I.Phöông phaùp xaùc ñònh Coliform vaø E.coli ..................................................... 28 1.Thieát bò vaø vaät lieäu .................................................................................. 28 2.Moâi tröôøng vaø hoaù chaát ............................................................................ 28 3.Xeùt nghieäm xaùc minh cho E.coli.............................................................. 28 4.Moât soá ñieåm löu yù .............................................................................................. 29 II.Phaùt hieän nhanh söï coù maët cuûa E.coli trong thöïc phaåm ñoâng laïnh baèng phöông phaùp MUG ............................................................................................. 31 1. Thieát bò vaø vaät lieäu.................................................................................. 31 2. Moâi tröôøng vaø hoaù chaát ........................................................................... 31 3. Xeùt nghieäm LT-MUG cô sôû cho söï coù maët cuûa E.coli............................ 32 4. Xeùt nghieäm LT-MUG xaùc ñònh............................................................... 32 5. Phöông phaùp Most Probable Number (MPN) ......................................... 32 6. Moät soá löu yù ............................................................................................ 33 III. Xeùt nghieäm ngoä ñoäc do E.coli gay beänh ñöôøng ruoät ................................. 33 VI. Kieåm tra vi sinh trong nguyeân lieäu thöïc phaåm vaø thöïc trong .................... 34 1. Kieåm tra E.coli trong nöôùc ...................................................................... 34 2. Kieåm tra E.coli trong nöùôc giaû khaùt ........................................................ 35 3. Kieåm tra E.coli trong bia......................................................................... 35 4. Kieåm tra E.coli trong söõa ....................................................................... 36 5. Kieåm tra E.coli trong ñoà hoäp................................................................... 37 2 Escherichia Coli Phaàn 4 :Baûo quaûn thöïc phaåm ................................................................... 40 1. Nguyeân lieäu cheá bieán ................................................................................... 41 2. Ñieàu kieän vaø trang thieát bò trong nhaø maùy ................................................... 41 3. Ñieàu kieän baûo quaûn thöïc phaåm .................................................................... 42 4.Ñieàu kieän vaän haønh....................................................................................... 42 5. Ñieàu kieän phaân phoái thöïc phaåm................................................................... 44 6. Veä sinh caù nhaân ngöôøi cheá bieán................................................................... 44 Ñoïc theâm : Tham khaûo caùc tin môùi veà E.coli ...................................... 45 1. Tieâu dieät khuaån E.coli baèng virus ................................................................ 45 2. Phaùt hieän daïng vi khuaån E.coli môùi ôû Anh .................................................. 46 Keát luaän .................................................................................................................. 48 Taøi lieäu tham khaûo ............................................................................................ 49 Muïc luïc ....................................................................................... 52 3 Escherichia Coli GIÔÙI THIEÄU VEÀ VI KHUAÅN ESCHERICHIA COLI Quaàn xaõ vi khuaån Coli, baây giôø ñöôïc bieát ñeán laø Escherichia Coli, ñöôïc taùch ra bôûi Eschirich töø phaân cuûa nhöõng treû em bò vieâm ñöôøng ruoät. E.coli soáng bình thöôøng trong ruoät ngöôøi vaø loaøi vaät, nhieàu nhaát ôû ruoät giaø (vuøng hoài manh traøng ). Ngöôøi ta nhaän thaáy raèng E.coli phaùt taùn raát roäng lôùn ôû trong ruoät cuûa treû em, ngöôøi lôùn vaø nhöõng ñoäng vaät coù vuù khaùc. Vi khuaån thöôøng theo phaân ra ngoaøi thieân nhieân, do ñoù ta thöôøng thaáy trong nöôùc, ñaát, khoâng khí. Vi khuaån E.coli thöôøng soáng hoäi sinh vôùi nhau, laø nhöõng sinh vaät coù khaû naêng tieàm taøng gaây ra caùc beänh veà ñöôøng ruoät. Söï phaân bieät giöõa caùc ñoäc toá cuûa vi ruùt vaø caùc ñoäc toá vi khuaån E.coli ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch söû duïng phöông phaùp phaân loaïi huyeát thanh. Phöông phaùp naøy laàn ñaàu tieân ñöôïc öùng duïng ñeå nghieân cöùu veà dòch beänh ñöôøng ruoät ôû treû em vaø sau ñoù ñöôïc Kaufmann phaùt trieån thaønh moät heä thoáng huyeát thanh laø neàn taûng cho vieäc nghieân cöùu ngaøy nay. Trong cuoái nhöõng naêm 1940, nhieàu gioáng vi khuaån E.coli lieân quan ñeán beänh tieâu chaûy ñaõ ñöôïc nhaän bieát döïa treân cô sôû khaùng nguyeân O soma cuûa chuùng, vaø söï phaân chia caùc gioáng thaønh nhöõng loaøi vi khuaån coù khaû naêng gaây beänh vaø soáng hoäi sinh ñöôïc hình thaønh . Vai troø cuûa vi khuaån E.coli nguyeân nhaân gaây ra beänh tieâu chaûy ngaøy caøng ñöôïc thöøa nhaän treân 25 naêm qua. Söï so saùnh chi tieát veà tính chaát cuûa nhöõng loaøi gaây ra beänh tieâu chaûy ñaõ ñöa ra keát quaû laø coù 6 loaøi vi khuaån E.coli maø lieân quan ñeán gaây beänh ôû ngöôøi : _ EPEC ( Enteropathogenic E.coli ) : gaây beänh ñöôøng ruoät, gaây tieâu chaûy ôû treû em vaøo muøa heø, gaây dòch ôû nhaø treû, EPEC baùm dính vaøo beà maët teá baøo ruoät, huyû hoaïi toå chöùc taïi choå. _ ETEC ( Enterotoxigenic E.coli ) : sinh ñoäc toá ruoät, gaây tieâu chaûy ôû treû em vaø ngöôøi du lòch, coù hai loaïi ñoäc toá chính : khoâng chòu nhieät (LT) vaø chòu nhieät (ST). _ EIEC ( Enteroinvasive E.coli ) : E.coli xaâm nhaäp ruoät, thöôøng gaây ra caùc vuï dòch do thöïc phaåm, gioáng nhö Shigella _ EHEC ( Enterohaemorrhagic E.coli ) : E.coli gaây xuaát huyeát ñöôøng ruoät, laø beänh vieâm ñaïi traøng xuaát huyeát laây lan qua ñöôøng aên uoáng, gaây hoäi 4 Escherichia Coli chöùng tan maùu, u reâ huyeát cao, choaùng (HUS), thöôøng do E.coli O157:H7 gaây ra. _ EAggEC ( Enteroaggregative E.coli ) : E.coli baùm dính ñöôøng ruoät gioáng nhö nhoùm EPEC. Ñaây laø nhöõng chuûng vi khuaån coù lieân quan ñeán beänh tieâu chaûy ôû ngöôøi. Nhöõng vi khuaån naøy thöôøng coù trong nhöõng ñoäng vaät duøng ñeå saûn xuaát thöïc phaåm. Nhöõng söï aûnh höôûng cuûa thuù y naøy ñöôïc moâ taû moät caùch toaøn dieän gaàn ñaây. Söï vaän chuyeån cuûa vi khuaån E.coli gaây beänh tieâu chaûy qua ñöôøng ñoäng vaät ñöôïc xem laø chuû yeáu. Noù laø moái ñe doaï ñeán söùc khoeû cuûa con ngöôøi do söï nhieãm baån cuûa thöïc phaåm hoaëc laø baèng caùch tieáp xuùc tröïc tieáp. Ngoaøi nhöõng beänh veà tieâu chaûy, caùc chuûng vi khuaån E.coli coøn thöôøng gaây ra caùc beänh laây nhieãm qua ñöôøng nöôùc tieåu vaø caùc beänh veà ruoät thöøa. I.Ñaëc ñieåm vi sinh hoïc : Naêm 1885 Escherich phaùt hieän ra gioáng Esherichia. Theo phaân loaïi cuûa Eving naêm 1986, gioáng naøy thuoäc toäc Escherichiae, hoï Enterobacteriaceae, loaøi ñieån hình laø E.coli. Castellani vaø Chalmers laø nhöõng ngöôøi ñaàu tieân moâ taû gioáng Escherichia, vaø nhöõng vi sinh vaät thöôøng khaùc ñöôïc moâ taû bôûi Escherich vaø roài phaân loaïi thaønh Escherichia coli. Gioáng Escherichia laø moät phaàn cuûa boä Escherichiae, thuoäc gia ñình vi khuaån Entero – bacteriaceae vaø bao goàm coù 5 loaøi. Caùc loaøi goàm laø E.hermanii, E.fergusonii vaø E.vulneris taát caû nhöõng loaøi naøy ñöôïc taùch ra töø caùc nguoàn goác khaùc nhau cuûa cô theå bao goàm caû ruoät vaø ruoät thöøa, loaøi E.blattae laø loaøi chæ ñöôïc taùch ra töø con giaùn. E.coli laø loaøi lôùn nhaát cuûa gioáng naøy. 1.Hình daïng : Vi khuaån E.coli coù hình daïng laø tröïc khuaån Gram aâm. Kích thöôùc daøi hay ngaén tuøy thuoäc moâi tröôøng nuoâi caáy, thöôøng vaøo khoaûng 1 ÷ 1,5 µm × 2 ÷ 6 µm. Moät soá vi khuaån di ñoäng ñöôïc nhôø tieân mao ( loâng roi ), moät soá laïi baát ñoäng, moät soá coù nang. Vi khuaån khoâng sinh baøo töû. 5 Escherichia Coli Nhöõng hình aûnh minh hoïa veà vi khuaån E.Coli Hình minh hoïa söï töông taùc giöõa teá baøo vi khuaån E.Coli vôùi teá baøo ñoäng vaät höõu nhuõ. Hình minh hoïa söï phaùt trieån cuûa teá baøo vi khuaån E.Coli 2.Nuoâi caáy : - Vi khuaån thuoäc loaïi kò khí khoâng baét buoäc. Nhieät ñoä thích hôïp nhaát ñeå phaùt trieån laø 37oC. Tuy nhieân coù theå taêng tröôûng töø 15 ÷ 45oC . Coù nhieàu nhoùm vi khuaån E.coli coù theå chòu ñöôïc ôû nhieät ñoä cao 55oC khoaûng 60 phuùt vaø thaäm chí ñeán 60oC khoaûng 15 phuùt. Rieâng loaøi ETEC coù theå phaùt trieån ôû 40C. - Vi khuaån E.coli phaùt trieån toát thaønh cuïm baèng phaúng, troøn, loài, loõm coù kích thöôùc 2 ÷ 3mm. E.coli moïc deã daøng trong caùc moâi tröôøng Mac Conkey, EMB,... 6 Escherichia Coli - pH phaùt trieån toái öu cuûa E.coli laø 4,4. - Giaù trò D cuûa E.coli laø 600C trong 0,1 phuùt. - aw toái öu laø 0,95. 3.Tính chaát sinh vaät hoïc : _ E.coli soáng ôûruoät giaø cuûa ngöôøi vaø cuûa ñoäng vaät. E.coli theo phaân ngöôøi vaø gia suùc ra thieân nhieân. _ Moät soá hoaù chaát ngaên chaën ñöôïc söï phaùt trieån cuûa E.coli nhö Chlorine vaø caùc daãn xuaát, muoái maät, Brillant green, Sodium deoxycholate, Sodium tetrathionate, Selenite … _ E.coli leân men ñöôïc nhieàu loaïi ñöôøng glucose, lactose, sinh ra saûn phaåm cuûa acid vaø hôi ( ngoaïi tröø moät soá chuûng EIEC khoâng leân men ñöôøng lactose vaø khoâng sinh hôi ), coù khaû naêng khöû nitrate thaønh nitrite. _ E.coli coù enzyme trytophanase. Neáu trong moâi tröôøng coù trytophan, chuùng seõ phaân giaûi trytophan thaønh indol. _ Ñeå phaân bieät E.coli vaø caùc vi khuaån ñöôøng ruoät khaùc, ngöôøi ta thöôøng khaûo saùt 4 tính chaát sinh hoùa sau ñaây goïi laø thöû nghieäm IMVIC ( Indole – Methyl Red – Voges – Proskauer – Citrate ). + Indole : trong moâi tröôøng coù chöùa Tryptophan, E.coli nhôù coù men Tryptophanase, seõ ly giaûi tryptophan thaønh Indole. Ñeå nhaän dieän Indole, ngöôøi ta nhoû vaøo moâi tröôøng vaøi gioït thuoác khöû Kovac coù chöùa para dimethylaminobenzaldehyde, chaát naøy seõ keát hôïp vôùi Indole ñeå taïo neân hôïp chaát muoái dimethyl – amonium coù maøu ñoû ( Indole+ ). + Methyl red : E.coli khi nuoâi caáy trong moâi tröôøng coù ñöôøng glucose, coù khaû naêng taïo ra noàng ñoä ion H cao ( pH < 4.5). Sau khi nuoâi caáy 24 giôø ôû 37oC, cho vaøo moâi tröôøng naøy vaøi gioït thuoác thöû Methyl red, moâi tröôøng seõ coù maøu ñoû (MR+). + Voges Proskauer (VP) : trong quaù trình leân men ñöôøng glucose, tuyø thuoäc heä thoáng men maø vi khuaån coù ñöôïc, seõ coù nhöõng con ñöôøng bieán döôõng khaùc nhau ñeå cho nhöõng saûn phaåm cuoái cuøng khaùc nhau. Moät trong nhöõng con ñöôøng bieán döôõng aáy seõ cho ra chaát cuoái cuøng laø acetoin ( acetyl-metylcarbinol ). Ñeå nhaän dieän chaát naøy, ngöôøi ta nhoû vaøo moâi tröôøng vaøi gioït potassium hydroxide ( 40% ) vaø vaøi gioït α-napthol ( 5% trong coàn tuyeät ñoái ) thì acetoin seõ bieán thaønh moät phöùc hôïp coù maøu ñoû. E.coli coù phaûn öùng VP (-). 7 Escherichia Coli + Citrate : trong moâi tröôøng Simons, nguoàn cung caáp Carbon duy nhaát cho vi khuaån laø citrate. Vi khuaån naøo söû duïng ñöôïc citrate seõ laøm kieàm hoaù moâi tröôøng vaø coù theå nhaän dieän do söï ñoåi maøu cuûa moâi tröôøng ( maøu xanh laù caây trôû thaønh maøu xanh blue ). E.coli coù thöû nghieäm citrate (-). 4.Khaùng nguyeân : E.coli coù khoaûng 150 yeáu toá O, 100 yeáu toá K vaø 50 yeáu toá H. Döïa vaøo coâng thöùc khaùng nguyeân O, K vaø H ngöôøi ta phaân bieät E.coli ñöôïc chia thaønh raát nhieàu tuyùp huyeát thanh khaùc nhau. Khaùng nguyeân O laø khaùng nguyeân cuûa thaønh teá baøo. Caáu taïo bôûilipopoly saccharit. Ñaëc tính cuûa khaùng nguyeân O laø : - Chòu ñöôïc nhieät, khoâng bò huyû khi ñun noùng 1000C trong hai giôø. - Khaùng coàn, khoâng bò huûy khi tieáp xuùc vôùi coàn 50%. - Bò huûy bôûi focmol 5%. - Raát ñoäc, chæ can 1/20mg ñuû gieát cheát chuoät sau 24 giôø. Khaùng nguyeân H ( khaùng nguyeân tieâu hao). Chuùng ñöôïc caáu taïo bôûi protein, coù caùc tính chaát sau : - Khoâng chòu nhieät. - Bò huûy bôûi coàn 50%. - Bò huûy bôûi caùc protease. - Khoâng bò huûy bôûi focmol 5%. Khaùng nguyeân K ( khaùng nguyeân maøng teá baøo). Loaïi naøy chæ coù ôû moät soá vi khuaån ñöôøng ruoät. Ñöôïc caáu taïo bôûi polysaccharit hoaëc laø protein. II.Khaû naêng gaây beänh : Khaû naêng gaây beänh raát ña daïng. ÔÛ phuï nöõ 90% tröôøng hôïp nhieãm khuaån ñöôøng tieåu laàn ñaàu laø do E.coli, khi ñoù seõ daãn tôùi tieåu laét nhaét, tieåu ñau, tieåu ra maùu, tieåu ra muû. Trong tröôøng hôïp cô theå yeáu, söùc ñeà khaùng giaûm E.coli seõ vaøo maùu gay nhieãm khuaån maùu. E.coli coù theå gay vieâm maøng naõo ( khoaûng 40% vieâm maøng naõo ôû treû sô sinh). Phaàn lôùn caùc vuï tieâu chaûy laø do E.coli gaây ra. Nhöõng bieåu hieän laâm saøng do nhieãm khaån E.coli tuøy thuoäc vaøo vò trí maø vi khuaån xaâm nhaäp, thöôøng thaáy nhaát laø : 8 Escherichia Coli 1.Nhieãm khuaån ñöôøng tieåu : 90% tröôøng hôïp nhieãm khuaån ñöôøng tieåu laàn ñaàu ôû phuï nöõ laø do E.coli, vôùi caùc trieäu chöùng : tieåu laét nhaét, tieåu ñau, tieåu ra maùu, tieåu ra muû. Coù theå ñöa tôùi nhieãm khuaån boïng ñaùi, thaän, cô quan sinh duïc vaø nhieåm khuaån huyeát. 2.Nhieãm khuaån huyeát : Khi söùc ñeà khaùng cuûa cô theå giaûm , vi khuaån vaøo maùu gaây nhieãm khuaån maùu. Gaëp ôû treû sô sinh vaø sau khi nhieåm khuaån ñöôøng tieåu . 3.Vieâm maøng naõo : E.coli vaø Streptococci nhoùm B laø nhöõng nguyeân nhaân haøng ñaàu gaây vieâm maøng naõo ôû treû em .E.coli chieám khoaûng 40% tröôøng hôïp gaây vieâm maøng naõo ôû treû sô sinh, trong ñoù 75% E.coli coù khaùng nguyeân K1. Nguyeân nhaân taïi sao ñoäc tính cuûa vi khuaån laïi lieân heä vôùi khaùng nguyeân K1 thì chöa roõ. 4.Tieâu chaûy: Tröôùc ñaây E.coli ñöôïc xem laø nhöõng vi khuaån thöôøng truù ôû trong ruoät ngöôøi vaø vaät, gaây tieâu chaûy nhöng ít ñöôïc ñeà caäp ñeán. Nhöng cuøng vôùi nhöõng tieán boä cuûa kyõ thuaät xeùt nghieäm, caøng ngaøy ngöôøi ta caøng phaùt hieän ra nhieàu chuûng E.coli gaây tieâu chaûy. Ngaøy nay, E.coli ñöôïc xem laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân haøng ñaàu gaây tieâu chaûy ñaëc bieät laø ôû treû em. Beänh gaëp khaép nôi treân theá giôùi ôû caùc nöôùc phaùt trieån laãn ñang phaùt trieån. Nhöõng chuûng thöôøng coù lieân quan ñeán tieâu chaûy thöôøng thuoäc caùc nhoùm sau : 4.1.EPEC ( Enteropathogenic E.coli ) : Nhoùm naøy khoâng coù khaû naêng taïo ra entertoxin, maëc duø chuùng coù khaû naêng gay beïnh cho ngöôøi. Ñaëc bieät chuùng coù khaû naêng gay beänh cho treû em. Moät soá tuyùp huyeát thanh gaây tieâu chaûy ôû treû döôùi 2 tuoåi, cô cheá gaây beänh chöa roõ. Caùc tuyùp thöôøng gaëp laø O26, O44, O86, O111, O112, O114, O119, O124, O125, O126, O127, O128, O142. 4.2.ETEC ( Enterotoxigenic E.coli ): Nhoùm naøy thöôøng thaáy ôû ñöôøng ruoät caùc treû taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Tuy nhieân chuùng cuõng gaây beänh cho ngöôøi lôùn, ñaëc bieät laø du khaùch neân ñöôïc goïi laø traveler’s diarrhea. Chuùng coù khaû naêng taïo enterotoxin vaø coù khaû naêng gay beänh raát naëng ôû ngöôøi. Ñoäc toá cuûa chuùng raát nhaïy caûm vôùi nhieät. ETEC 9 Escherichia Coli gaây beänh baèng caùch tieát 2 loaïi ñoäc toá ruoät : LT ( heat labile ) vaø ST ( heat stable ). + Ñoäc toá khoâng beàn vôùi nhieät ( heat labile) : vieát taét laø LT Loaïi ñoäc toá naøy coù caáu truùc, chöùc naêng vaø mieãn dòch gioáng ñoäc toá vi khuaån taû. LT gaây hoaït hoaù adenylcyclase trong teá baøo bieåu moâ ruoät, laøm taêng löôïng AMP voøng. Do ñoù kích thích baøi tieát ion Cl- vaø bicarbonate, ñoàng thôøi öùc cheá taùi haáp thu Na+. Haäu quaû cuoái cuøng laø tieâu chaûy maát nöôùc traàm troïng. LT laø moät loaïi protein, coù troïng löôïng phaân töû laø 91 KDa ( Dallas w.s, D/M. Gill vaø S.FalKow, 1979). LT ñöôïc toång hôïp maïnh ôû pH= 7,5-8,5. Ñoäc toá LT ñöôïc taïo ra bôûi hai protein: A – vôùi troïng löôïng phaân töû laø 25,5 KDa B – vôùi troïng löôïng phaân töû laø 59 KDa (Eidels L.1983) + Ñoäc toá beàn nhieät ( heat stable): vieát taét laø ST. Cô cheá taùc ñoäng cuûa ST laø hoaït hoaù guanylcyclase laøm taêng GMP voøng, daãn ñeán kích thích baøi tieát nöôùc vaø muoái gaây tieâu chaûy. Nhöõng doøng ETEC tieát ra 2 hay 1 loaïi ñoäc toá ruoät tuyø plasmid cuûa chuùng. Tieâu chaûy traàm troïng vaø keùo daøi ôû beänh nhaân nhieãm vi khuaån tieát caû hai loaïi ñoäc toá. Thöôøng gaëp nhaát laø caùc tuyùp : O6H16, O8H9, O15H11, O78H12 vaø O78H12. 4.3.EIEC ( Enteroinvasive E.coli ) : Nhoùm naøy khoâng coù khaû naêng taïo ra ñöôïc enterotoxin nhö ôû ETEC, nhöng chuùng laïi coù khaû naêng phaùt trieån maïnh vaø taïo ra hieän töôïng raát nguy hieåm gioáng nhö trieäu chöùng beänh gioáng hoäi chöùng lî do shigella (Cheasty T vaø Bowe, 1983). Chuùng coù khaû naêng taïo ra enteroin-vasine plasmit .Vi khuaån naøy xaâm laán nieâm maïc ruoät, gaây tieâu chaûy phaân coù ñaøm maùu, ñau ñaàu,noân möûa. Chuùng coù theå leân men lactose hay khoâng, lysine decarboxylase thöôøng aâm tính vaø coù theå khoâng di ñoäng. Thöôøng gaëp caùc tyùp O28ac, O112ac, O124, O140, O147, O152. 4.4.EHEC ( Enterohemorrhagic E.coli ) Nhoùm vi khuaån naøy gaây tieâu chaûy coù theå daãn tôùi hai bieán chöùng ñe doaï maïng soáng laø vieâm ñaïi traøng xuaát huyeát vaø hoäi chöùng tan maùu, ureâ huyeát HUS bieåu hieän boä ba trieäu chöùng suy thaän caáp, giaûm tieåu caàu vaø thieáu maùu taùn huyeát do toån thöông mao maïch. Bao goàm nhieàu tyùp huyeát thanh khaùc nhau nhö : O26, O111, O124, O145, O157... 10 Escherichia Coli Nhoùm vi khuaån naøy coù ñieåm gioáng vaø khaùc vôùi EPEC. Gioáng EPEC ôû choã chuùng chöùa gen eaeA. Khaùc EPEC ôû choã laø chuùng sinh toång hôïp ra chaát ñoäc gioáng Shiga (SLT). Nhoùm naøy coù khaû naêng sinh ra ñoäc toá Shiga (Shiga toxin). Chaát ñoäc naøy ñöôïc nhaø khoa hoïc K.Shiga tìm ra vaø vì theá caùc chaát ñoäc do EHEC toång hôïp ra coù caùi teân chung laø chaát ñoäc gioáng Shiga (Shiga like toxin_SLT). Loaïi chaát ñoäc naøy goàm hai chaát: - Verotoxin vieát taét laø SLT1. - Verocytotoxin vieát taét laø SLT2. Hieän nay hai chaát ñoäc ñöôïc kí hieäu khaùc: - Verotoxin vieát taét laø Stx1 ( hoaëcVT1). - Verocytotoxin vieát taét laø Stx2 (hoaëcVT2). Stx1 khaùc vôùi Stx2 baèng ba nucleotit vaø moät acid amin. Ñeå taïo ra Stx, caùc loaøi E.coli caàn dinh döôõng raát khaùc nhau. Nhieät ñoä coù aûnh höôûng lôùn ñeán quaù trình toång hôïp ra Stx. Nhieät ñoä cho thích hôïp Stx laø 210C. pH naèm trong khoaûng 3,2 – 3,94 laøm öùc cheá söï phaùt trieån cuûa EHEC. Khaû naêng phaùt trieån cuûa EHEC taêng khi pH = 5,0. Löôïng muoái coù theå laøm cheat EHEC laø 4,5% EHEC coù khaû naêng chòu nhieät toát hôn salmonelle. Ñieåm cheát cuûa chuùng phuï thuoäc vaøo thöïc phaåm, nôi maø chuùng toàn taïi: ÔÛ thòt boø D600C : 0,45-0,47 ÔÛ xuùcxích heo 0,37-0,55 ÔÛ gaø 0,38-0,55 ÔÛ gaø taây 0,55-9,58 Haøm löôïng chaát beùo taêng seõ laøm taêng giaù trò D. Caùc nghieân cöùu cuûa Line J.E (1991) cho thaáy nhö sau: - 30,5% chaát beùo laø 0,45 phuùt z = 8,370F 2% chaát beùo laø 0,3 phuùt z = 8,300F 4.5.EAggE.C ( Enteroaggregative) : Nhoùm naøy gioáng vôùi nhoùm EPEC, chæ khaùc laø chuùng keát chaët vôùi nhau taïo thaønh teá baøo HEp-2 vaø coù plasmid 60-MDa.(Debroy. C.s.1995), AND cuûa chuùng coù 1,0Kb. Moät soá chuûng trong chuùng coù khaû naêng taïo ñoäc toá bean nhieät enterotoxin (ST). (Savarino S.J.1993) 11 Escherichia Coli III.Vi sinh laâm saøng : 1. Beänh phaåm : laø phaân, nöôùc tieåu, dòch naõo tuûy, maùu ... 2. Nuoâi caáy : treân moâi tröôøng phaân bieät coù choïn loïc nhö Mac Conkey, EMB. Treân EMB, E.coli phaùt trieån thaønh khuùm maøu tím than oùng aùnh kim loaïi. 3. Phaûn öùng sinh hoaù :Laøm caùc thöû nghieäm oxidase, di ñoäng, IMVIC, leân men caùc loaïi ñöôøng… ñeå ñònh danh E.coli. 4. Thöû nghieäm xaùc ñònh nhoùm E.coli gaây tieâu chaûy : • Ñoái vôùi EPEC : duøng phaûn öùng ngöng keát ñònh tuyùp . • Xaùc ñònh ETEC laø tìm ñoäc toá LT (elisa , caáy teá baøo vero ) vaø ST ( tieâm nöôùc loïc canh caáy vaøo daï daøy chuoät sô sinh ). • Ñoái vôùi EIEC : thöû nghieäm gaây vieâm giaùc maïc thoû hoaëc caáy teá baøo hep2. • Ñoái vôùi EHEC : caáy teá baøo vero hay choïn khuùm khoâng leân men sorbitol ñeå laøm ngöng keát vôùi khaùng huyeát thanh cuûa nhöõng tuyùp thöôøng gaëp nhö O157:H7. 12 Escherichia Coli PHAÀN 1 : ÑOÄC TOÁ CUÛA VI SINH VAÄT GAÂY BEÄNH TIEÂU CHAÛY E.COLI I. Ñoäc toá gaây beänh 1. Cô cheá gaây tieâu chaûy cuûa caùc E.coli : 1.1. EPEC : Cô cheá gaây beänh vaãn coøn laø giaû thieát, bao goàm caùc cô cheá: _ Toån thöông do moâ hoïc baùm vaø thoaùi hoaù: kí hieäu(AE) söï baùm cuûa vi khuaån vaøo teá baøo bieåu moâ nieâm maïc ruoät laøm thoaùi hoaù caùc vi nhung mao, taùc ñoäng laøm roái loaïn quaù trình haáp thu nöôùc vaø ñieän giaûi. _ Cô cheá baùm dính ñöôïc chia laøm 3 giai ñoaïn: + Söï baùm dính khu truù: Moät plasmid 60 mDa kyù hieäu laø EAF, mang gen bfp A maõ hoaù cho moät yeáu toá trung gian cuûa söï baùm dính döôùi daïng caùc tua, chuùng coù khuynh höôùng keát thaønh töøng boù ñöôïc goïi laø caùc loâng pili daïng boù. + Truyeàn tín hieäu vaøo trong teá baøo: ñöôïc maõ hoaù bôûi caùc gen eae, esp B, esp D, sep, esp naèm treân vuøng chromosome 35.5 kb kyù hieäu LEE. + Söï dính maät thieát: Qua trung gian, moät protein maøng ngoaøi(OMP) coù troïng löôïng phaân töû laø 94 - 97 kDa goïi laø intimin, ñöôïc maõ hoaù bôûi gen eae, cuøng voùi cuïm gen eae, cuøng vôùi cuïm gen LEE taïo ra toån thöông moâ hoïc AE, chuùng ñoùng vai troø gaây beänh chuû yeáu trong cô cheá gaây beänh cuûa EPEC vaø EHEC. _ Cô cheá gaây tieâu chaûy: caùc vi nhung mao cuûa caùc teá baøo bieåu moâ bò thoaùi hoaù, maát rieàm baøn chaûi daãn ñeán söï keùm haáp thu ôû trong loâng ruoät, cuøng vôùi söï thay ñoåi vaän chuyeån cuûa caùc ion trong caùc teá baøo naøy vaø söï taêng tính thaåm thaáu cuûa caùc teá baøo bieåu moâ do ñaùp öùng vôùi caùc phaûn öùng vieâm khu truù, daãn ñeán caùc tröôøng hôïp tieâu chaûy caáp tính vaø keùo daøi treân beâïnh nhaân. Beänh caûnh laâm saøng: Thöôøng laø tieâu chaûy phaân nöôùc, coù theå keøm noân vôùi soát vöøa phaûi. 13 Escherichia Coli Caùc ñaëc ñieåm dòch teã: Ñaây laø beänh thöôøng gaëp ôû treû döôùi 2 tuoåi, ôû caùc treû lôùn coù theå söï maát ñi caùc receptor ñaëc hieäu coù lieân quan ñeán söï ñeà khaùng cuûa cô theå ñoái vôùi vi khuaån, oå chöùa laø nhöõng treû mang EPEC coù hay khoâng coù trieäu chöùng. Beänh naøy thöôøng xaûy ra ôû caùc beänh vieän, coøn taïi coäng ñoàng thöôøng gaëp ôû caùc nhaø treû 1.2. ETEC : Khaû naêng gaây beänh cuûa ETEC lieân quan ñeán 2 yeáu toá ñoäc löïc: _ Yeáu toá baùm dính: Qua trung gian laø caùc loâng pili coù tính mieãn dòch, ETEC baùm moät caùch ñaëc hieäu leân caùc receptor treân teá baøo moâ ruoät, ñieàu naøy daãn ñeán tính ñaëc hieäu veà khaû naêng gaây beänh cuûa ETEC ñoái vôùi vaät chuû. Naêm 1975, Evano tìm ra moät yeáu toá baùm dính kyù hieäu laø CFA. Döïa vaøo tính chaát vaø hình thaùi, CFA laïi ñöôïc chia thaønh CFA/I, CFA/II, CFA/III, CFA/IV. Khoaûng 75% caùc chuûng ETEC gay beänh coù CFA/I, CFA/III, CFA/IV. Caùc gen maõ hoaù cho CFA naèm treân plasmid chöùa ñoàng thôøi caùc gen maõ hoaù cho yeáu toá CFA laãn caùc gen maõ hoaù cho caùc ñoäc toá ruoät. _ Ñoäc toá ruoät: goàm ñoäc toá khoâng chòu nhieät ( Labile toxin_LT) vaø ñoäc toá chòu nhieät (Stable toxin_ST) + Ñoäc toá khoâng chòu nhieät laø moät protein coù troïng löôïng phaân töû 86 kDa, khoâng hoaït ñoäng ôû nhieät ñoä 1000C . Noù bao goàm tieåu ñôn vò A laø phaàn hoaït ñoäng chöùa ADP ribocylate vaø 5 tieåu ñôn vò B laø phaàn gaén vôùi thuï theå ñaëc hieäu treân teá baøo bieåu moâ. Thuï theå laø GM1, moät glycoprotein. Sau khi gaén vaøo teá baøo, tieåu ñôn vò A taùc ñoäng leân enzyme adenyl cyclase gaây ra taêng noàng ñoä baát thöôøng AMP voøng beân trong teá baøo laøm giaûm haáp thu ion Na+ vaøo trong teá baøo vaø taêng ion Cl- töø teá baøo ra loøng ruoät, daãn ñeán maát söï taêng tieát nöôùc giaøu chaát ñieän giaûi vaøo trong loâng ruoät vaø gaây neân tieâu chaûy phaân nöôùc. Tieåu ñôn vò B cuûa ñoäc toá LT gioáng hoaøn toaøn veà tính chaát mieãn dòch vôùi ñoäc toá cuûa Vibrio cholerae laø Chloera toxin (CT). Döïa vaøo ñaëc ñieåm naøy ngöôøi ta coù theå duøng khaùng ñoäc toá CT ñeå xaùc ñònh LT. LT coù tính khaùng nguyeân maïnh. + Ñoäc toá chòu nhieät coù troïng löôïng phaân töû thaáp 2 kDa, beàn vöõng vôùi nhieät, hoaït ñoäng ñöôïc ôû 1000C. ST chia laøm 2 loaïi STA vaø STB theo caáu truùc vaø cô cheá hoaït ñoäng. Thuï theå cuûa STA laø moät enzyme maøng goïi laø guanylate cyclase C kyù hieäu GC-C khu truù taïi maøng ñænh cuûa teá baøo bieåu moâ ruoät, kích thích hoaït ñoäng enzyme guanylate cyclase, laøm taêng GMP voøng beân trong teá 14 Escherichia Coli baøo, kích thích söï tieát Cl- vaø öùc cheá söï haáp thu Na+. Keát quaû laø coù söï tieát nöôùc vaøo long ruoät vaø gay tieâu chaûy. STA khoâng coù tinh khaùng nguyeân. Caùc ñoäc toá ruoät LT vaø ST ñeàu mang tính chaát cuûa ngoaïi ñoäc toá. Beänh caûnh laâm saøng: Tieâu chaûy vôùi phaân toaøn nöôùc, coù theå keøm noân vaø ñau buïng. Töû vong coù theå xaåy ra do maát nöôùc vaø roái loaïn ñieän giaûi. Caùc ñaëc ñieåm veà dòch teãhoïc: Beänh chieám tæ leä cao ôû caùc treû môùi cai söõa taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån, giuùp cô theå cuûa treû taïo ñöôïc mieãn dòch taïi choã ñoái vôùi ETEC. Do ñoù tæ leä tieâu chaûy do ETEC thaáp daàn ôû nhöõng löùa tuoåi lôùn hôn. Lieàu nhieãm truøng töø 108-1010 vi khuaån. Phaân vaø nöôùc nhieãm baån laø caùc phöông tieän lan truyeàn beänh. 1.3. EIEC: EIEC gaây beänh baèng caùch xaâm nhaäp vaøo caùc teá baøo bieåu moâ taïi ñaïi traøng. Caùc gen maõ hoaù cho quaù trình xaâm nhaäp naèm treân caû plasmid vaø chromosome. Plasmid naøy ñöôïc kyù hieäu pInv coù troïng löôïng laø 140 mDa, trong ñoù chöùa moät soá caùc gen nhö mxi vaø spa maõ hoaù cho caùc protein caàn thieát cho quaù trình xaâm nhaäp goàm Ipa A, Ipa B, Ipa C, Ipa D, Ipa H. Cô cheá gaây beänh: EIEC xaâm nhaäp vaøo teá baøo bieåu moâ, laøm tieâu huyû caùc haït vuøi trong khoâng baøo vaø nhaân nhaân leân trong teá baøo. Chuùng di chuyeån qua nguyeân sinh chaát cuûa teá baøo vaø môû roäng sang caùc teá baøo bieåu moâ keá caän. Keát quaû taïi nieâm maïc ñaïi traøng xaûy ra phaûn öùng vieâm, gaây neân caùc toån thöông cö truù vaø coù theå coøn daãn tôùi caùc toån thöông daïng loeùt. Beänh caûnh laâm saøng: hoäi chöùng lî coù soát, ñau buïng keøm moùt raën. Phaân vôùi soá löôïng ít, thöôùng laãn nhaày vaø maùu. Moät soá beänh nhaân chæ bieåu hieän ñôn thuaàn cuûa moät tieâu chaûy phaân nöôùc, vaäy coù yù kieán cho raèng coù theå coù vai troøcuûa caùc ñoäc toá ruoät trong cô cheá gaây beänh cuûa EIEC. Caùc ñaëc ñieåm dòch teã: Söï laây truyeàn xaûy ra thoâng qua thöïc phaåm vaø nöôùc bò nhieãm baån, lieàu nhieãm truøng thöôøng töø 106-108 vi khuaån. 1.4. EHEC: Cô cheá gaây beänh: Caùc chuûng EHEC tuyùp huyeát thanh O157:H7 thöôøng gaây tieâu chaûy keøm theo vieâm ñaïi traøng xuaát huyeát vaø hoäi chöùng tan maùu – ureâ huyeát cao(HUS), Chuùng gaây beänh qua 2 cô cheá chính: _ Toån thong moâ hoïc AE: söï baùm cuûa EHEC vaøo nieâm maïc ruoät laøm thoaùi hoaù khaù naëng neà caùc vi nhung mao. Caùc yeáu toá ñoäc löïc coù vai troø chuû yeáu trong 15 Escherichia Coli cô cheá naøy goàm: moät plasmid coù troïng löôïng phaân töû 60 mDa, moät protein maøng ngoaøi(OMP) goïi laø intimin coù troïng löôïng phaân töû 94-97 Kda vaø cuïm gen ñoäc laäp(LEE_ eae, EspA, EspB, EspD, Sep,esc naèm naèm treân chromosome. _ Cô cheá sinh ñoäc toá ruoät: caùc chuûng EHEC sinh ra ñoäc toá ruoät ñöôïc goïi laø verotoxin hay Shigalike-toxin kyù hieäu Stx. Stx laø moät protein coù tính khaùng nguyeân maïnh, mang tính chaát cuûa moät ngoaïi ñoäc toá, caùc gen maõ hoaù naèm treân chromosome. Stx goàm hai tuyùp chính laø Stx1 vaø Stx2, khoâng coù phaûn öùng mieãn dòch cheùo nhau, moãi chuûng EHEC coù theå chæ boäc loä Stx1 hoaëc Stx2, hay caû hai loaïi. Stx1 hoaøn toaøn gioáng vôùi Shiga-toxin cuûa S.dysenteriae typ1 Stx1 vaø Stx2 ñeàu coù tieåu ñôn vò A mang tính chaát cuûa moät emzym vaø tieåu ñôn vò B gaén vôùi thuï theå ñaëc hieäu laø moät glucolipid kyù hieäu Gb3. Caùc Gb3 thöôøng thaáy ôû caùc teá baøo bieåu moâ moät lôùp teá baøo bieåu moâ thaän, teá baøo bieåu moâ ruoät, teá baøo bieåu moâ maïch. Stx vôùi hoaït tính cuûa moät enzym xaâm nhaäp vaøo teá baøo chaát, öùc cheá quaù trình toång hôïp protein taïi baøo töông vaø laøm cheát caùc teá baøo naøy. Stx chæ phaù huyû choïn loïc treân caùc teá baøo nang mang chöùc naêng haáp thuï vaø baûo toàn caùc teá baøo vuøng keõ, keát hôïp vôíi toãn thöông AE laøm taêng titeá nöôùc vaøo loøng ruoät, keát quaû daån ñeán tieâu chaûy phaân nöôùc. Ngoaøi toån thöông coù caùc chuûng EHEC khoâng ñieån hình, caùc EHEC naøy coù theå taïo ra toån thöông AE hoaëc khoâng coù plasmid 60 mDa. Beänh caûnh laâm saøng: coù theå gaëp moät trong 3 hình aûnh laâm saøng laø tieâu chaûy phaân khoâng coù maùu, vieâm ñaïi traøng xuaát huyeát vaø hoäi chöùng taêng ureâ huyeát(HUS). Tuy nhieân trong caû ba tröôøng hôïp naøy ta khoâng theå phaân bieät ñöôïc taùc nhaân gaây beänh laø EHEC O157 hoaëc khoâng phaûi O157. Ñaëc ñieåm dòch teã: söï laây truyeàn cuûa EHEC thöôøng qua ñöôøng thöïc phaåm, qua nguoàn nöôùc hoaëc tröïc tieáp töø ngöôøi sang ngöôøi. 1.5. EAggEC: Cô cheá gaây beänh cuûa EAggEC chia laøm ba giai ñoaïn: Giai ñoaïn I: Lieân quan ñeán söï baùm dính ban ñaàu vaøo nieâm maïc, vôùi söï tham gia cuûa caùc yeáu toá xaâm laán goàm: + AAF/I(aggregative fimbriae): goàm caùc fimbriae coù kích thöôùc 23nm keát thaønh boù raát linh hoaït ñöôïc maõ hoaù bôûi cuïm gen naèm treân plasmid coù troïng löôïng phaân töû 65mDa. Söï baùm dính keát tuï naøy chæ coù ôû moät soá EAggEC. + AAF/II: laø fimbriae ñoùng vai troø yeáu toá trung gian cho söï baùm dính. 16 Escherichia Coli + Kieåu hình AA( aggreative adherence): Söï baùm dính keát tuï qua trung gian cuûa OMP coù troïng löôïng phaân töû löôïng laø 38 kDa. Giai ñoaïn II: Caùc EAggEC laøm taêng tieát nhaày taïi nieâm maïc ruoät non. Lôùp nhaày ôû daïng gel phuû kín beà maët ruoät nhö moät lôùp voû ngoaøi, goùp phaàn taïo neân moät söï xaâm laán dai daúng, ñaây laø nguyeân nhaân chính gaây ra tieâu chaûy keùo daøi vaø daãn ñeán söï keùm haáp thu caùc chaát dinh döôõng. Giai ñoaïn III: Lieân quan ñeán taùc duïng ñoäc teá baøo, taùc duïng naøy laøm ngaén ñi caùc vi nhung mao cuûa teá baøo bieåu moâ ruoät, moät phaûn öùng vieâm nheï vôùi phuø vaø söï xaâm laán cuûa caùc teá baøo ñôn nhaân ôû lôùp döôùi nieâm maïc. Xuaát hieän moät plasmid 65 mDa chöùa caùc gen maõ hoaù cho caû taùc duïng naøy vaø caû cho söï baùm dính cuûa fimriae. Chæ moät soá chuûng EAggEC coù taùc duïng naøy vaø chuùng thöôøng chöùa moät protein lieân quan laø EAST. Beänh caûnh laâm saøng: Caùc bieåu hieän laâm saøng cuûa EAggEC laø tieâu chaûy phaân nöôùc, laãn nhieàu nhaøy, soát nheï vaø thöôøng khoâng noân. Caùc ñaëc dieåm dòch teã: EAggEC laø caên nguyeân gaây tieâu chaûy hay gaëp taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Taïi Brazil, EAggEC coøn ñöôïc gaëp trong phaân ôû treû chaäm phaùt trieån veà chieàu cao vaø caân naëng, caùc treû naøy coù theå coù hay khoâng caùc trieäu chöùng tieâu chaûy. 2. Ñaëc ñieåm cuûa beänh do E.coli : Haàu heát vi khuaån gaây beänh ñöôøng ruoät ñöôïc tìm thaáy ôû vuøng ñaïi traøng cuûa ngöôøi, E.coli ñöôïc tìm thaáy raát deã daøng. E.coli ñöôïc tìm thaáy trong ñaïi traøng töø raát sôùm sau khi em beù ñöôïc sinh. Chæ trong vaøi giôø, E.coli nhanh choùng lan roäng trong ñaïi traøng vaø trôû thaønh moät thaønh phaàn thöôøng gaëp trong ñaïi traøng vaø coù vai troø quan troïng trong nhieàu öùng duïng sinh hoïc. 2.1. E.coli gaây beänh ñöôøng ruoät Enteropathogenre Ecoli ( EPEC) : Beänh do nhoùm E.coli naøy gaây ra laø tieâu chaûy vaø coù keøm theo noân möûa , soát. Beänh tieâu chaûy thöôøng töï khoûi nhöng EPEC coù theå gaây ra beänh keùo daøi. EPEC thöôøng gaëp ôû treû sô sinh vaø treû döôùi 3 tuoåi, ít gaëp ôû ngöôøi lôùn. EPEC lieân quan ñeán söï buøng phaùt beänh ñöôøng ruoät ôû treû sô sinh ôû beänh vieän vaø thöôøng gaây ra tæ leä töû cao. Tuy nhieân noù ñaõ ñöôïc kieàm cheá töø thaäp nieân 1970 ôû AÂuMó . Maëc duø vaäy EPEC vaãn coøn laø nguyeân nhaân quan troïng gaây beänh tieâu chaûy ôû treû em caùc nöôùc ñang phaùt trieån 2.2. Enteroinvasive E.coli (EIEC) : 17 Escherichia Coli Lan nhanh trong cô theå, deã laây, khoù kieåm soaùt. Nhoùm E.coli naøy cuõng gaây beänh tieâu chaûy. Beänh coù trieäu chöùng laø tieâu loûng, thöôøng keøm soát vaø ñau buïng döõ doäi, coù theå tieán ñeán ñau vuøng taù traøng, phaân coù maùu. Tuy nhieân khoâng phaûi taát caû EIEC ñeàu laây ñeán taù traøng vaø do ñoù khoâng phaûi phaân luoân coù maùu. EIEC xaâm nhaäp vaøo teá baøo taù traøng, nhaân leân ( sinh saûn) trong teá baøo roài lan roäng sang caùc teá baøo keá caän. EIEC thöôøng laø vi khuaån kî khí leân men moâi tröôøng khoâng coù lactoze. Beänh tieâu chaûy do EIEC thöôøng gioáng vôùi beänh tieâu chaûy do Shigellae gaây ra, do ñoù vieäc nhaän dieän chính xaùc taùc nhaân gaây beänh laø raát quan troïng trong ñieàu trò. 2.3. Enterotoxigenic E.coli (ETEC) : E.coli sinh ñoäc toá ôû ñöôøng ruoät. Beänh coù trieäu chöùng tieâu chaûy vôùi côn ñau buïng döõ doäi, soát vaø noân möûa. ÔÛ daïng naëng nhaát, Söï phaùt trieån cuûa ETEC gioáng vôùi beänh tieâu chaûy do phaåy khuaån Cholirae. ETEC laø nguyeân nhaân chính gaây tieâu chaûy ôû treû sô sinh nhöõng nöôùc keùm phaùt trieån, vaø cuõng coù theå gaëp ôû nhöõng ngöôøi ñi du lòch töø nôi khí haäu oân hoøa, veä sinh toát ñeán nôi nhieät ñôùi vaø ñieàu kieän veä sinh keùm. 2.4. Enterohemorrhagic(EHEC): EHEC ñöôïc moâ taû laàn ñaàu bôûi Knowalchuk vaø ñoàng söï naêm 1977 nhöng maõi ñeán naêm 1982, hoï môùi nhaän bieát EHEC laø nguyeân nhaân quan troïng cuûa chaûy maùu taù traøng vaø hoäi chöùng tieåu ra maùu. Trieäu chöùng cuûa beänh chaûy maùu taù traøng thöôøng baét ñaàu baèng ñau buïng vaø tieâu chaûy, tieáp theo laø tieâu chaûy coù maùu vaø thöôøng coù soát keøm theo. Beänh tieâu chaûy naøy coù maùu hoaëc khoâng cuõng ñeàu coù theå daãn ñeán beänh coù maùu trong nöôùc tieåu. Hoäi chöùng coù maùu trong nöôùc tieåu xaûy ra ôû moïi löùa tuoåi nhöng thöôøng gaëp ôû treû nhoû. 2.5. Enteroaggregative E.coli(DAEC) : E.coli(EAggEC) vaø Diffusely Adherent EaggEC lieân quan ñeán beänh tieâu chaûy keùo daøi khoâng döùt ôû nhieàu nöôùc ñang phaùt trieån. Beänh tieâu chaûy naøy chæ keát thuùc sau ít nhaát laø 14 ngaøy vaø thöôøng keøm noân möûa, maát nöôùc cô theå, ñau buïng. ÔÛ treû em beänh coù theå tieán theâm tieâu chaûy ra maùu vaø soát. Beänh doDAEC thì phaân loûng coù keøm theo dòch nhaày, soát vaø noân möûa. II. Nguoàn phaùt sinh 18 Escherichia Coli 1. Nguoàn goác phaùt hieän caùc nhoùm E.coli gaây tieâu chaûy : Söï tieán boä gaàn ñaây trong kyõ thuaät mieãn dòch hoïc cô baûn DNA ñaõ ñöa ñeán nhöõng phöông phaùp chuaån ñoaùn caûi tieán cho söï phaùt hieän ra vi khuaån sinh beänh E.coli. 1.1 Vi khuaån E.coli gaây beänh ñöôøng ruoät (EPEC) : EPEC ñaõ ñöôïc tìm ra nhieàu naêm nay baèng caùch söû duïng moät loaït huyeát thanh ñöôïc chuaån bò vôùi nhöõng chuûng vi khuaån cuûa nhoùm huyeát thanh gaây beänh ñöôøng ruoät. Tuy nhieân caùch giaûi quyeát naøy khoâng tìm ra ñöôïc nhöõng chuûng coù tính chaát cuûa EPEC maø khoâng thuoäc nhoùm naøy. Theâm vaøo ñoù, nhieàu chuûng vi khuaån thuoäc nhoùm huyeát thanh EPEC khoâng chöùa nhöõng ñaëc tính cuûa EPEC hoaëc laø EAggEC. EPEC ‘coå ñieån’ dính chaët vaøo vò trí cuûa moät moâ teá baøo nuoâi caáy vi khuaån. Chuûng vi khuaån ñöôïc kieåm tra söï dính chaët trong moâi tröôøng coù D-mamoza; caùc teá baøo ñöôïc röûa saïch sau 3 giôø vaø ñöôïc uû khoaûng 3 giôø nöõa tröôùc khi ñem röûa, troän vaø nhuoäm maøu. Ñoøi hoûi 6 giôø kieåm tra laø caàn thieát, vì neáu thôøi gian ngaén hôn seõ ñöa ñeán nhöõng vaán ñeà taùch ra nhöõng maãu ñaõ dính chaët ra. Khaû naêng hình thaønh veát thöông toån xaây xöôùc AE coù theå ñöôïc kieåm tra baèng caùch thöû nghieäm nhöõng tieàn toá huyønh quang bieán ñoåi maøu. Söï dính chaët vi khuaån EPEC ñöa ñeán keát quaû söï tích luõy caùc tieàn toá toaû quang döôùi vi khuaån bò keát dính. Vaø ñieàu naøy coù theå hình dung nhö laø söû duïng nhöõng maãu huyønh quang khaùc nhau gaén chaët laïi vôùi nhau taïo tieàn toá toaû quang. Khu vöïc coù söï phaùt quang chöùng toû coù söï hieän dieän cuûa AE E.coli, chaúng haïn nhö laø ‘classical’ EPEC. Nhöõng phöông phaùp kieåm tra caùc moâ vi khuaån nuoâi caáy ñang ñöôïc phaùt trieån. Töø moät huyeát thanh mieãn dòch ñeán moät chuûng EPEC, haáp thu vôùi moät chaát daãn xuaát töï do plasmid, ñöôïc söû duïng trong caùc xeùt nghieäm noái keát enzyme. Caùch thöû nghieäm naøy ñaõ tìm ra ñöôïc nhöõng chuûng vi khuaån coù söï keát dính coá ñònh, trong khi nhöõng chuûng vi khuaån khoâng keát dính hay nhöõng loaïi vi khuaån E.coli khaùc thì laïi khoâng. Que thaêm doø veát thöông DNA vaø kieåm tra phaûn öùng chuoåi polymeraza ñöôïc phaùt trieån töø nhöõng traät töï treân plasmid EAF cuûa chuûng E2348/69 ( loaïi huyeát thanh O127:H6). Chuûng vi khuaån ‘classical’EPEC cho lai gioáng EAF vaø que thaêm doø veát thöông. Que DNA vaø chaát loùt PCR ñöôïc phaùt trieån töø gen eae – moät trong nhöõng gen caàn thieát cho veát thöông toån AE. Que thaêm doø eae naøy phaùt hieän ra ñöôïc vi khuaån ‘classical’ EPEC nhöng ñoàng thôøi cuõng phaùt hieän ra nhöõng chuûng vi khuaån khaùc, bao goàm moät vaøi vi khuaån thuoäc nhoùm VTEC, trong ñoù coù O157VTEC. 19 Escherichia Coli 1.2 Ñoäc toá E.coli trong ruoät(ETEC) : Chaát ñoäc toá vi khuaån E.coli trong ruoät laàn ñaàu tieân ñöôïc phaùt hieän ôû nhöõng maãu ñoäng vaät, cuï theå laø maåu ruoät thoû gaén cuoän laïi. Nhöõng phöông phaùp nuoâi caáy moâ vi khuaån sau ñoù ñöôïc phaùt trieån, giuùp tìm ra ñöôïc chaát ñoäc toá trong ruoät laø LT. Phaàn nöôùc loïc cuûa chuûng vi khuaån chöùa ñoäc toá LT nuoâi caáy sinh ra nhöõng söï bieán ñoåi hình thaùi hoïc trong teá baøo tuyeán treân thaän (YI) cuûa chuoät vaø teá baøo buoàng tröùng (CHO) cuûa chuoät ñoàng Trung Quoác. Teá baøo YI cuoän troøn , coøn teá baøo CHO keùo daøi ñeå boùc traàn thaønh LT. Nhieàu naêm gaàn ñaây, phöông phaùp söû duïng roäng raõi nhaát ñeå tìm ra ñoäc toá ST laø kieåm tra tröùng chuoät, nôi maø nhöõng vi khuaån nuoâi caáy noåi leân treân beà maët vaø chích nöôùc loïc canh ( canh tröôøng) vi khuaån vaøo daï daøy cuûa chuoät sô sinh. 1.3 Vi khuaån xaâm laán nieâm maïc ruoät (EIEC) : EIEC thöôøng thuoäc nhoùm huyeát thanh rieâng bieät, vaø caùc huyeát thanh ñöôïc sinh ra ñeå phaùt hieän ra vi khuaån. Tuy nhieân haàu heát vi khuaån nhoùm naøy quan heä voùi nhoùm huyeát thanh Shigella. Shigella laø vi khuaån gaây beänh tieâu chaûy vaø hoäi chöùng lî. Caùc cuoäc kieåm tra söï xaâm chieám cuûa EIEC cuõng phaùt hieän ra Shigella. Khaû naêng xaâm chieám cuûa EIEC laàn ñaàu tieân ñöôïc chæ ra trong phöông phaùp kieåm tra Sereny, cho bieát vi khuaån toàn taïi trong maét cuûa lôïn vaø sau ñoù maét ñöôïc kieåm tra chaát söøng keratin. Phöông phaùp nuoâi caáy teá baøo vi khuaån phaùt trieån thaønh moät phöông phaùp kieåm tra ñoäng vaät, söû duïng teá baøo HEP-2 hoaëc teá baøo HELA. Sau moät thôøi kyø laây nhieãm, nhöõng ñôn lôùp ñöôïc röõa saïch vaø ñöa vaøo trong moâi tröôøng coù khaùng sinh vaø lysozyme ñeå loaïi nhöõng vi khuaån ngoaïi baøo. Sau khi troän vaø nhuoäm, caùc teá baøo ñöôïc kieåm tra söï hieän dieän cuûa caùc vi khuaån noäi baøo. 2. Thöïc phaåm, nöôùc vaø moâi tröôøng ñoùng vai troø laø nguoàn phaùt sinh ra vi khuaån E.coli gaây beänh tieâu chaûy 2.1 Söï taùc ñoäng cuûa EPEC , ETEC vaø EIEC : Döõ lieäu veà phaïm vi aûnh höôûng cuûa EPEC, ETEC, EIEC trong thöïc phaåm vaø moâi tröôøng laø chöa hoaøn toaøn ñaày ñuû. Thaät laø khoù ñoái vôùi moät phöông tieän vaän chuyeån thöïc phaåm ñaùng nghi ngôø ñeå coù theå kieåm tra vi sinh. Vì theá nhieàu söï keát hôïp giöõa caùc nguoàn goác gaây ra vaø beänh taät ñaõ taïo cô sôû coù nhieàu döõ lieäu veà khoa hoïc nghieân cöùu beänh dòch. 20