Tài liệu Bài giảng phương pháp nghiên cứu xã hội học trần th.kim xuyến, trần th.bích liên ( www.sites.google.com/site/thuvientailieuvip )

PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU XAÕ HOÄI HOÏC TS Trầ Trần Thị Thị Kim Xuyế Xuyến GV:Ths Traàn Thò Bích Lieân Taøi lieäu tham khaûo: 1. 2. 3. 4. 5. Phaïm Taát Dong – Leâ Ngoïc Huøng (ñoàng chuû bieân), Xaõ hoäi hoïc, Nhaø xuaát baûn Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi, 1997 Nguyeãn Minh Hoøa, Moät soá phöông phaùp vaø kyõ thuaät nghieân cöùu Xaõ hoäi hoïc öùng duïng, g, Nhaø xuaát baûn Khoa hoïc Xaõ hoäi, TPHCM, 1993 Nguyeãn Xuaân Nghóa Nghóa,, Phöông Phaùp & Kyõ Thuaät trong nghieân cöùu xaõ hoäi, Nhaø Xuaát baûn Treû TP HCM, 2004 Phaïm Vaên Quyeát – Nguyeãn Quyù Thanh Thanh,, Phöông phaùp nghieân cöùu Xaõ hoäi hoïc, Nhaø xuaát baûn Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi , 2001 Hoaøng Troïng , Xöû lyù Döõ lieäu nghieân cöùu vôùi SPSS For Windows,, Nhaø Xuaát baûn Thoáng keâ, 2002 Windows 6. 7. 8. 9. 10. Traàn Thò Kim Xuyeán (chuû bieân), Nhaäp moân Xaõ hoäi hoïc, Nhaø xuaát baûn Ñaïi hoïc Quoác gia Thaønh phoá Hoà Chí Minh Minh,, 2005 Helmut Kromrey Kromrey,, (Ngöôøi dòch dòch:: Hoà Kim Toä), Nghieân cöùu xaõ hoäi thöïc nghieäm , Nhaø xuaát baûn Theá Giôùi, 1999 L.Therese Baker , Thöïc haønh nghieân cöùu xaõ hoäi , Nhaø xuaát baûn Chính Trò Quoác Gia, Haø Noäi 1998 John J. Macionis Macionis,, (Trung taâm Dòch thuaät thöïc hieän, Hieäu ñính ñính:: Traàn Nhöït Taân), Xaõ hoäi hoïc, Nhaø xuaát baûn Thoáng keâ, 1987 Richard T. Schaefer Schaefer,, (Ngöôøi dòch dòch:: Huyønh Vaên Thanh), Xaõ hoäi hoïc, Nhaø xuaát baûn Thoáng keâ, 2003 11. G.V.Oâ-xi xi--poáp, Nhöõng cô sôû nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc, Nhaø xuaát baûn Khoa hoïc xaõ hoâi vaø Nhaø xuaát baûn Tieán boä, 1988. 12. Gunter Endruveit, Caùc lyù thuyeát xaõ hoäi hoïc hieän ñaïi, Nhaø xuaát baûn Theá giôùi, Haø Noäi, 1999. 13. Vieän taùi thieát noâng thoân quoác teá Philippin, Philippin, Caùc phöông phaùp tham gia trong quaûn lyù taøi nguyeân ven bieån döïa vaøo coäng ñoàng, g, Trung taâm nghieân cöùu taøi nguyeân vaø moâi tröôøng, Ñaïi hoïc quoác gia Haø NoÂi dòch vaø giôùi thieäu, Nhaø xuaát baûn Noâng nghieäp, Haø Noäi, 2000 14. H.Russel Bernard, Bernard, Caùc phöông phaùp nghieân cöùu trong nhaân hoïc – Tieáp caän ñònh tính vaø ñònh löôïng, Nhaø xuaát baûn Ñaïi hoïc quoác gia TPHCM, 2007 I. Nhöõng khaùi nieäm cô baûn veà phöông phaùp nghieân cöùu khoa hoïc Khoa hoïc?    Khoa hoïc laø phöông phaùp phaùt trieån khoái löôïng kieán thöùc thoâng qua vieäc söû duïng nhöõng kó thuaät loâ-gic vaø khaùch quan.. Muïc tieâu cuûa phöông phaùp laø tri thöùc khoa hoïc. quan Loâ-gic? Moãi yù kieán hoaëc moãi böôùc tieán haønh ñeàu gaén lieàn chaët cheõ vôùi yù kieán hoaëc böôùc ñi tröôùc ñoù. Moät nhaän ñònh khoa hoïc khoâng theå chöùa ñöïng nhöõng maâu thuaãn chöa giaûi quyeát. Khaùch quan? Phaûn aùnh hieän töôïng söï vaät nhö noù voán coù trong hieän thöïc. Nhaø khoa hoïc phaûi döïa vaøo caùc thuû thuaät coù khaû naêng giaûm thieåu aûnh höôûng cuûa nhöõng phoûng ñoaùn, tröïc giaùc vaø thieân kieán trong luùc quan saùt vaø lyù giaûi. Lyù thuyeát? Lyù thuyeát laø moät taäp hôïp nhöõng phaùt bieåu ñöôïc saép xeáp moät caùch loâ-gíc, taäp hôïp naøy coá gaéng moâ taû, döï ñoaùn, hoaëc giaûi thích moät söï kieän.  Nhöõng trình baøy coù heä thoáng (loâ-gic) naøy giuùp chuùng ta hình thaønh caùc yù kieán cuûa chuùng ta veà söï kieän ñang nghieân cöùu.  Muïc ñích cuûa lyù thuyeát nhaèm gôïi leân cho thaáy nhöõng bieán soá coù yù nghóa vaø nhöõng caùch thöùc maø nhöõng bieán soá naøy lieân quan vôùi hieän töôïng ñang ñöôïc khaûo saùt.  Caùc lyù thuyeát ñöôïc hình thaønh töø nhöõng giaû thuyeát, meänh ñeà vaø khaùi nieäm.  Giaû thuyeát? Nhöõng nhaän ñònh döïa treân söï tin töôûng, döï ñoaùn nhöng chöa ñöôïc traéc nghieäm.  Giaû thuyeát laø khaâu trung gian giöõa vaán ñeà nghieân cöùu vaø moâ hình lyù luaän. Giaû thuyeát seõ giuùp caùc nhaø nghieân cöùu khoâng bò cheäch höôùng trong nghieân cöùu.  Meänh ñeà?  Gaén lieàn chaët cheõ moät caùch loâ-gic vôùi caùc giaû ñònh, moâ taû söï vaän ñoäng cuûa caùc nhaân toá vaø caùch thöùc lieân heä giöõa chuùng vôùi nhau. Khaùi nieäm?  Nhöõng thuaät ngöõ do nhaø lyù thuyeát söû duïng ñeå ñaët teân cho moät taäp hôïp caùc yù kieán. Caùc khaùi nieäm nhö laø moät ngoân ngöõ ñaëc bieät ñeå nhaän bieát nhöõng ñieåm quy chieáu ñaëc thuø, nghóa laø nhöõng khía caïnh ñaëc thuø cuûa moâi tröôøng maø chuùng dieãn ñaït. Logic quy naïp vaø logic dieãn dòch Logic quy naïp?   Khi quan saùt moät soá tröôøng hôïp cuï theå, ta coù theå ñöa ra moät nhaän ñònh toång quaùt veà toaøn boä caùc tröôøng hôïp ñoù. Caùch thöùc ñi töø tröôøng hôïp cuï theå ñeán lyù thuyeát toång quaùt chính laø chieàu höôùng cuûa logic quy naïp. Nhieàu lyù thuyeát ñöôïc phaùt trieån thoâng qua pheùp quy naïp. Caùc söï kieän ñöôïc quan saùt nhieàu laàn coù theå ñöôïc ghi nhaän nhö moät moâ hình, lyù thuyeát seõ moâ taû vaø coá gaéng giaûi thích nhöõng moâ hình nhö theá. VD: Linden Smith “quaù trình nghieän ngaäp laø quaù trình VD: rôi vaøo söï phuï thuoäc ñoái vôùi thuoác”. ”. Logic dieãn dòch:  Phöông phaùp thöïc hieän ñi töø caùi toång quaùt ñeán caùi cuï theå. Töø moät lyù thuyeát ngöôøi ta coù theå suy ra ñöôïc moät caùch loâ-gic nhöõng söï kieän ñang dieãn ra xung quanh. VD: Lyù thuyeát xaõ hoäi cuûa Marx (1848) “loái soáng trong moät xaõ hoäi ñöôïc quy ñònh bôûi phöông thöùc saûn xuaát”. Ñieàu tra thöïc teá laø quaù trình thu thaäp döõ kieän hoaëc thoâng tin tin.. Ñaây laø thaønh phaàn khaùch quan cuûa khoa hoïc. Caùc kó thuaät thu thaäp döõ kieän cho pheùp chuùng ta tìm ra nhöõng gì xaûy ra chung quanh ta ta.. Chuùng coù theå ñöôïc söû duïng ñeå kieåm tra moät lyù thuyeát boå sung hoaëc ñeå tieán haønh moät cuoäc nghieân cöùu thaêm doø.  Lyù thuyeát vaø ñieàu tra thöïc teá boå sung cho nhau nhau:: Lyù thuyeát ñöôïc söû duïng nhaèm ñeà xuaát caùc yù kieán veà söï kieän. Nhöõng quan saùt caån thaän vaø kó löôõng cung caáp thoâng tin veà thöïc taïi coù theå khaùi quaùt thaønh nhöõng lyù thuyeát theo phöông phaùp quy naïp. Söû duïng logic suy dieãn, cuõng nhöõng kó thuaät nghieân cöùu naøy cho pheùp kieåm tra caùc lyù thuyeát. Neáu caùc giaû thuyeát suy dieãn veà maët loâ-gic laïi khoâng xaûy ra, thì khi ñoù lyù thuyeát bò baùc boû, vaø caàn ñöôïc söûa ñoåi ñeå phuø hôïp vôùi ñieàu kieän cuûa söï kieän ñang nghieân cöùu. QUY TRÌNH NGHIEÂN CÖÙU XHH THÖÏC NGHIEÄM Logic quy naïp LYÙ THUYEÁT Xaùc ñònh Khaùi nieäm Chia nhoû khaùi nieäm Ñaët giaû thuyeát nghieân cöùu Khaùi quaùt thoâng tin Xöû lyù & phaân tích TT Logic dieãn dòch Ñaët caâu hoûi ÑIEÀU TRA THÖÏC TEÁ Choïn maãu    Moïi cuoäc ñieàu tra caàn phaûi ñaûm baûo coù 4 thaønh toá cô baûn: vaán ñeà nghieân cöùu, caùc phöông phaùp, caùc keát quaû vaø keát luaän. Vaán ñeà nghieân cöùu laø söï nhaän ñònh veà caùi maø nhaø ñieàu tra muoán tìm ra ra.. Neáu ñoù laø vieäc kieåm tra moät lyù thuyeát, thì ñaây laø moät nhaän ñònh tieân ñoaùn tröôùc veà caùc keát quaû (giaû thuyeát). ). Maët khaùc, nhöõng cuoäc nghieân cöùu thaêm doø coù theå cung caáp nhöõng thoâng tin ñeå hình thaønh moät nhaän ñònh ñònh.. Caùc phöông phaùp trình baøy caùc böôùc caàn phaûi tieán haønh ñeå giaûi quyeát vaán ñeà ñaõ ñöôïc ñaët ra tröôùc. Baûn thaân caùc phöông phaùp phaûi cung caáùp thoâng tin maø vaán ñeà ñoøi hoûi. ÔÛ ñaây, phöông phaùp caàn traû lôøi caùc caâu hoûi veà: maãu ñieàu tra - söï moâ taû caùc caù theå hoaëc ñoái töôïng vaø caùch maø chuùng ñöôïc choïn; caùc bieán soá hay caùc nhaân toá caàn ñöôïc ño löôøng; g; caùc coâng cuï ñöôïc söû duïng ñeå ño löôøng vaø phöông caùch maø caùc döõ kieän seõ ñöôïc phaân tích tích..   Keát quaû laø saûn phaåm cuûa caùc phöông phaùp. Chæ coù caùc döõ kieän (caùc söï kieän ñöôïc quan saùt) vaø caùc keát quaû cuûa moïi traéc nghieäm thoáng keâ môùi ñöôïc ñöa vaøo phaàn keát quaû. Thoâng tin coù theå ñöôïc trình baøy döôùi hình thöùc nhaän ñònh moâ taû maø khoâng lyù giaûi, döôùi hình thöùc bieåu baûng vaø bieåu ñoà. Phaàn keát quaû chæ bao goàm nhöõng tö lieäu thuoäc veà söï kieän. Keát luaän giaûi thích caùc keát quaû: Nhaø nghieân cöùu neâu leân söï ñaùnh giaù veà caùc phaùt hieän coù lieân quan tôùi vaán ñeà nghieân cöùu. Hoï caàn giaûi thích yù nghóa cuûa caùc keát quaû, töø ñoù neâu leân nhöõng nhaän ñònh mang tính chaát khaùi quaùt. ÔÛ ñaây, nhöõng vaán ñeà naûy sinh töø vieäc aùp duïng caùc phöông phaùp thu thaäp thoâng tin khaùc nhau cuõng caàn ñöôïc neâu ra ra.. Veà caên baûn, caùc keát luaän traû lôøi cho caâu hoûi “nhö vaäy thì sao?”.. Khi traû lôøi ñöôïc nhöõng caâu hoûi naøy, chuùng ta coù sao?” theå ñöa ra ñöôïc nhöõng kieán nghò ôû cuoái phaàn baùo caùo.     II. Caùch thöùc tieán haønh nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc thöïc nghieäm 3 giai ñoaïn: - Giai ñoaïn chuaån bò - Giai ñoaïn tieán haønh ñieàu tra - Giai ñoaïn xöû lyù vaø giaûi thích thoâng tin. Moãi moät giai ñoaïn bao goàm caùc böôùc khaùc nhau vaø phaûi tuaân theo moät trình töï nhaát ñònh ñònh.. Giai ñoaïn tröôùc laø cô sôû vaø tieàn ñeà cho caùc giai ñoaïn sau sau.. Caùc böôùc nghieân cöùu vaø caùc giai ñoaïn phaûi ñöôïc tieán haønh sao cho ñaûm baûo ñöôïc tính chæ ñaïo vaø tính xuyeân suoát cuûa muïc ñích vaø yeâu caàu cuûa cuoäc ñieàu tra tra.. Trong ba giai ñoaïn naøy, khoâng theå noùi laø giai ñoaïn naøo quan troïng hôn giai ñoaïn naøo. Khi chuaån bò thaät chu ñaùo vaø chi tieát thì keát quaû thu ñöôïc môùi coù keát quaû toát. Thoâng thöôøng khaâu chuaån bò laø giai ñoaïn toán nhieàu thôøi gian vaø trí löïc nhaát. Giai ñoaïn chuaån bò - Xaùc ñònh vaán ñeà nghieân cöùu - Thu thaäp vaø phaân tích thoâng tin saün coù - Xaùc ñònh khaùch theå nghieân cöùu (ai, nhöõng nhoùm ngöôøi naøo coù lieân quan tôùi nhöõng thoâng tin caàn ñöôïc phaûn aùnh) - Xaùc ñònh muïc tieâu vaø noäi dung cuûa cuoäc nghieân cöùu - Ñöa ra giaû thuyeát nghieân cöùu - Ñöa ra moät moâ hình lyù luaän. Moâ hình naøy giuùp chuùng ta khaùi quaùt hoùa vaán ñeà, ñöa ra caùc lyù giaûi coù tính khoa hoïc. Lí luaän xaõ hoäi hoïc chuyeân ngaønh laø moâ hình lí luaän giuùp chuùng ta hieåu ñöôïc baûn chaát cuûa söï vaät. Moâ hình lí luaän chính laø khuoân maãu, laø caùi khung ñeå chuùng ta coù theå saép xeáp caùc soá lieäu rôøi raïc thaønh heä thoáng thoáng nhaát. Caùc yeáu toá Kinh teá – Chính trò – Vaên hoùa xaõ hoäi Nhaø tröôøng Gia ñình Coäng ñoàng Moâi tröôøng xaõ hoäi Nhaän thöùc sinh vieân Ñònh höôùng giaù trò doøng hoï, coäng ñoàng, toå tieân, coäi nguoàn Ñònh höôùng giaù trò tình baïn, tình yeâu Ñònh höôùng giaù trò: quan heä hoân nhaân – gia ñình Ñònh höôùng giaù trò ngheà nghieäp, phaùt trieån nhaân caùch toaøn dieän Thao taùc hoùa caùc khaùi nieäm: Laø laøm ñôn giaûn hoùa caùc khaùi nieäm, laøm cho chuùng trôû thaønh tieâu chí coù theå ño löôøng ñöôïc trong thöïc teá. - Thao taùc hoùa caùc khaùi nieäm coù theå phaân thaønh nhieàu giai ñoaïn vaø trong moãi moät giai ñoaïn caùc khaùi nieäm laïi ñöôïc ñôn giaûn hôn moät baäc. Trong khi thöïc hieän caùc böôùc keå treân thì ñoä tröøu töôïng cuûa caùc khaùi nieäm seõ ñöôïc thu heïp laïi, khaû naêng thao taùc hoaù veà kinh nghieäm seõ taêng leân. -