Trêng §¹i häc Thuû lîi
Khoa Kinh tÕ
Bµi gi¶ng
h¹ch to¸n kÕ to¸n
NguyÔn Huy MËu
Hµ néi 2001
Lêi nãi ®Çu
§Ó ®¸p øng kÞp thêi tµi liÖu häc tËp, nghiªn cøu vµ thùc hµnh vÒ kÕ to¸n tµi chÝnh vµ
ph©n tÝch ho¹t ®éng kinh doanh trong c¸c doanh nghiÖp cho sinh viªn khoa kinh tÕ, chóng
t«i tiÕn hµnh viÕt tËp bµi gi¶ng "H¹ch to¸n kÕ to¸n" nµy ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ®ã.
TËp bµi gi¶ng nµy nh»m cung cÊp cho b¹n ®äc nh÷ng vÊn ®Ò chung nhÊt vÒ lý thuyÕt
h¹ch to¸n kÕ to¸n, vÒ chÕ ®é tµi chÝnh kÕ to¸n hiÖn hµnh sau ®ã cung cÊp c¸c th«ng tin cÇn
thiÕt cho ngêi sö dông ®Ó ®Ò ra c¸c quyÕt ®Þnh kinh doanh c¬ b¶n nhÊt ®ã lµ phÇn ph©n
tÝch ho¹t ®éng kinh doanh.
Ngoµi ra, tËp bµi gi¶ng cßn nh»m trang bÞ nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n, cÇn thiÕt cho c¸c
chñ doanh nghiÖp, c¸c nhµ qu¶n lý, c¸c nhµ ®Çu t, c¸c cæ ®«ng, ngêi cho vay,...
TËp bµi gi¶ng ®îc viÕt díi sù tham kh¶o cña QuyÕt ®Þnh 1141 BTC ngµy 01.11.1995,
c¸c nghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ, c¸c th«ng t cña Bé Tµi chÝnh vµ c¸c tµi liÖu cña ®ång nghiÖp
trêng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n, §¹i häc Tµi chÝnh KÕ to¸n Hµ néi.
TËp bµi gi¶ng ®îc chia thµnh c¸c phÇn sau:
TËp mét: H¹ch to¸n kÕ to¸n trong doanh nghiÖp, gåm:
PhÇn mét: Lý thuyÕt chung vµ nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña h¹ch to¸n kÕ to¸n.
PhÇn hai: H¹ch to¸n c¸c nghiÖp vô kinh tÕ c¬ b¶n, gåm 6 ch¬ng:
Ch¬ng I: H¹ch to¸n NVL vµ c«ng cô, dông cô.
Ch¬ng II: H¹ch to¸n tµi s¶n cè ®Þnh.
Ch¬ng III: H¹ch to¸n thï lao lao ®éng vµ chi phÝ nh©n c«ng.
Ch¬ng IV: H¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt, tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm, dÞch vô.
Ch¬ng V: H¹ch to¸n thµnh phÈm, hµng ho¸, tiªu thô, chi phÝ thêi kú, x¸c
®Þnh kÕt qu¶.
Ch¬ng VI: H¹ch to¸n thuÕ.
TËp hai: Ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, gåm 5 ch¬ng.
Ch¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ ph©n tÝch kinh doanh.
Ch¬ng II: LËp vµ ph©n tÝch b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n.
Ch¬ng III: Ph©n tÝch kÕt qu¶.
Ch¬ng IV: Ph©n tÝch chi phÝ s¶n xuÊt, gi¸ thµnh.
Ch¬ng V: Ph©n tÝch tiªu thô vµ lîi nhuËn.
T¸c gi¶ xin ch©n thµnh c¶m ¬n nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp quý b¸u cña c¸c ®ång nghiÖp
trong bé m«n Kinh tÕ c¬ së, trêng §H Thuû lîi vµ ®Æc biÖt lµ cña PGS. TS. TrÇn ThÕ
Dòng, trëng phßng ®µo t¹o trêng §H Th¬ng m¹i. Do tr×nh ®é cã h¹n, thêi gian gÊp rót
nªn ch¾c ch¾n tËp bµi gi¶ng sÏ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt nhÊt ®Þnh. Chóng t«i mong
muèn nhËn ®îc ý kiÕn ®ãng gãp cña ngêi ®äc ®Ó lÇn viÕt sau ®îc tèt h¬n. Xin ch©n
thµnh c¶m ¬n.
T¸c gi¶.
3
TËp mét
h¹ch to¸n kÕ to¸n
trong doanh nghiÖp
4
PhÇn mét: Nguyªn lý chung vÒ nh÷ng vÊn ®Ò c¬
b¶n cña h¹ch to¸n kÕ to¸n
I. C¸c lo¹i h¹ch to¸n, vai trß, chøc n¨ng vµ nhiÖm vô c¬ b¶n cña h¹ch to¸n
1. Vai trß cña h¹ch to¸n
§Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn, con ngêi ph¶i tiÕn hµnh s¶n xuÊt. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mét
qu¸ tr×nh vËn ®éng liªn tôc, thêng xuyªn qua c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau - ®ã còng chÝnh lµ
qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. Con ngêi khi tiÕn hµnh lµm bÊt cø viÖc g× còng muèn ®¹t hiÖu qu¶
cao, nghÜa lµ víi chi phÝ tèi thiÓu ph¶i ®em l¹i lîi Ých tèi ®a. §Ó ®¹t ®îc ®iÒu ®ã, qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt cÇn ph¶i ®îc ®Þnh híng vµ tæ chøc thùc hiÖn theo nh÷ng híng ®· ®Þnh. Tõ ®ã
xuÊt hiÖn nhu cÇu tÊt yÕu ph¶i thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh
doanh.
Nh vËy, sù cÇn thiÕt ph¶i gi¸m ®èc vµ qu¶n lý qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh
doanh (SXKD) kh«ng ph¶i chØ lµ nhu cÇu míi ®îc ph¸t sinh gÇn ®©y mµ thùc ra ®· ph¸t
sinh tõ l©u ®êi trong lÞch sö nh©n lo¹i. §Ó tiÕn hµnh ho¹t ®éng qu¶n lý nhÊt thiÕt ph¶i cã
th«ng tin. Th«ng tin cung cÊp cho qu¶n lý ®îc thu thËp tõ rÊt nhiÒu nguån kh¸c nhau,
b»ng c¸c c¸ch kh¸c nhau. Trong ®ã: quan s¸t, ®o lêng, tÝnh to¸n vµ ghi chÐp c¸c ho¹t ®éng
lµ mét trong c¸c ph¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin chñ yÕu.
Quan s¸t c¸c qu¸ tr×nh vµ hiÖn tîng kinh tÕ lµ giai ®o¹n ®Çu tiªn cña viÖc ph¶n ¸nh vµ
gi¸m ®èc qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi. §o lêng mäi hao phÝ trong s¶n xuÊt vµ kÕt qu¶ cña
s¶n xuÊt lµ viÖc biÓu hiÖn nh÷ng ®èi tîng ®ã b»ng c¸c ®¬n vÞ ®o lêng thÝch hîp (thíc ®o
hiÖn vËt, thíc ®o lao ®éng, thíc ®o b»ng tiÒn). TÝnh to¸n lµ qu¸ tr×nh sö dông c¸c phÐp
tÝnh, c¸c ph¬ng ph¸p tæng hîp ph©n tÝch ®Ó x¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu cÇn thiÕt, th«ng qua ®ã
®Ó biÕt ®îc tiÕn ®é thùc hiÖn c¸c môc tiªu, dù ¸n vµ hiÖu qu¶ cña kinh doanh kinh tÕ...
ViÖc quan s¸t, ®o lêng, tÝnh to¸n, ghi chÐp c¸c nghiÖp vô kÕ to¸n nãi trªn nh»m thùc
hiÖn chøc n¨ng ph¶n ¸nh vµ gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ gäi lµ h¹ch to¸n.
HÖ thèng th«ng tin h¹ch to¸n bao gåm h¹ch to¸n nghiÖp vô, h¹ch to¸n thèng kª vµ
h¹ch to¸n kÕ to¸n trong ®ã h¹ch to¸n kÕ to¸n lµ ph©n hÖ cung cÊp th«ng tin chñ yÕu cho
qu¶n lý. V× thÕ cã thÓ kÕt luËn r»ng, sù ra ®êi cña h¹ch to¸n nãi chung vµ h¹ch to¸n kÕ to¸n
nãi riªng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan, do nhu cÇu cña s¶n xuÊt vµ qu¶n lý ®ßi hái.
5
2. C¸c lo¹i h¹ch to¸n
§Ó cung cÊp th«ng tin cho qu¶n lý mét c¸chh ®Çy ®ñ, kÞp thêi, chÝnh x¸c phôc vô nh¹y
bÐn viÖc chØ ®¹o vµ qu¶n lý kinh tÕ th× ®ßi hái ph¶i sö dông c¸c lo¹i h¹ch to¸n kh¸c nhau
lµ:
a/ H¹ch to¸n nghiÖp vô (gäi lµ h¹ch to¸n nghiÖp vô - kü thuËt)
H¹ch to¸n nghiÖp vô lµ sù quan s¸t , ph¶n ¸nh vµ gi¸m ®èc trùc tiÕp tõng nghiÖp vô
kinh tÕ - kü thuËt cô thÓ nh»m chØ ®¹o thêng xuyªn vµ kÞp thêi c¸c nghiÖp vô ®ã. §èi
tîng cña h¹ch to¸n nghiÖp lµ c¸c nghiÖp vô kinh tÕ hoÆc kü thuËt s¶n xuÊt nh tiÕn ®é
thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng cung cÊp, s¶n xuÊt, tiªu thô, t×nh h×nh biÕn ®éng vµ sö dông c¸c
yÕu tè cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt, c¸c nghiÖp vô cô thÓ vÒ kÕt qu¶ SXKD...
§Æc ®iÓm cña h¹ch to¸n nghiÖp vô lµ kh«ng chuyªn dïng mét lo¹i thíc ®o nµo mµ
c¨n cø vµo tÝnh chÊt cña tõng nghiÖp vô vµ yªu cÇu qu¶n lý ®Ó sö dông mét trong ba thíc
®o thÝch hîp (thíc ®o hiÖn vËt, gi¸ trÞ, lao ®éng). H¹ch to¸n nghiÖp vô thêng sö dông c¸c
ph¬ng tiÖn thu thËp, truyÒn tin ®¬n gi¶n nh chøng tõ ban ®Çu, ®iÖn tho¹i, ®iÖn b¸o hoÆc
truyÒn miÖng.
§Æc ®iÓm cña th«ng tin h¹ch to¸n nghiÖp vô lµ: - Ho¶ tèc dïng cho l·nh ®¹o nghiÖp vô
- kü thuËt hµng ngµy, yªu cÇu kÞp thêi h¬n lµ toµn diÖn.
- LÜnh vùc th«ng tin rÊt réng nhng kh«ng ®Çy ®ñ.
- Thêng lµ th«ng tin ë c¸c giai ®o¹n ®Çu, ®é tin cËy kh«ng cao.
Do ®Æc ®iÓm nh vËy nªn khi cÇn t×m ra nh÷ng chØ tiªu tæng hîp th× rÊt Ýt dïng ®Õn tµi
liÖu h¹ch to¸n nghiÖp vô.
b/ H¹ch to¸n thèng kª (cßn gäi lµ thèng kª)
Thèng kª lµ mét m«n khoa häc nghiªn cøu mÆt lîng trong mèi liªn hÖ mËt thiÕt víi
mÆt chÊt cña c¸c hiÖn tîng kinh tÕ - x· héi sè lín trong ®iÒu kiÖn thêi gian vµ ®Þa ®iÓm cô
thÓ nh»m rót ra b¶n chÊt vµ tÝnh quy luËt trong sù ph¸t triÓn cña c¸c hiÖn tîng...
H¹ch to¸n thèng kª lµ mét lo¹i h¹ch to¸n nghiªn cøu vµ gi¸m ®èc nh»m tr×nh bµy ®îc
nguyªn nh©n cña nh÷ng hiÖn tîng nghiªn cøu vµ x¸c ®Þnh ®îc tÝnh quy luËt vÒ sù ph¸t
triÓn cña sù vËt. H¹ch to¸n thèng kª còng sö dông 3 lo¹i thíc ®o: hiÖn vËt, lao ®éng vµ gi¸
trÞ tuú thuéc vµo ®Æc ®iÓm cña hiÖn tîng nghiªn cøu vµ nhiÖm vô cña thèng kª cho nªn
trong h¹ch to¸n thèng kª kh«ng cã lo¹i thíc ®o nµo ®îc xem lµ chñ yÕu.
c/ H¹ch to¸n kÕ to¸n (cßn gäi lµ kÕ to¸n)
H¹ch to¸n kÕ to¸n lµ mét m«n khoa häc ph¶n ¸nh vµ gi¸m ®èc c¸c mÆt ho¹t ®éng kinh
tÕ tµi chÝnh ë tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp, tæ chøc sù nghiÖp vµ c¸c c¬ quan. S¬ víi h¹ch to¸n
nghiÖp vô vµ h¹ch to¸n thèng kª, h¹ch to¸n kÕ to¸n cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau:
6
- H¹ch to¸n kÕ to¸n (HTKT) ph¶n ¸nh vµ gi¸m ®èc mét c¸ch toµn diÖn vµ liªn tôc, cã
hÖ thèng tÊt c¶ c¸c lo¹i vËt t, tiÒn vèn vµ mäi ho¹t ®éng kinh tÕ. VÒ thùc chÊt HTKT
nghiªn cøu vèn kinh doanh (díi gãc ®é tµi s¶n vµ nguån vèn) vµ qu¸ tr×nh vËn ®éng cña
vèn trong c¸c tæ chøc, c¸c ®¬n vÞ. Nhê ®ã mµ HTKT thùc hiÖn ®îc sù gi¸m s¸t liªn tôc c¶
tríc, trong vµ sau qu¸ tr×nh SXKD.
- HTKT sö dông c¶ 3 lo¹i thíc ®o, trong ®ã thíc ®o tiÒn tÖ coi lµ chñ yÕu. NghÜa lµ
trong kÕ to¸n mäi nghiÖp vô kinh tÕ ®Òu ®îc ghi chÐp theo gi¸ trÞ vµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn.
Nhê ®ã mµ HTKT cung cÊp ®îc c¸c chØ tiªu tæng hîp phôc vô cho viÖc gi¸m ®èc t×nh h×nh
thùc hiÖn kÕ ho¹ch kinh tÕ - tµi chÝnh.
- HTKT sö dông hÖ thèng c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc nh: chøng tõ, ®èi
øng ta× kho¶n, tÝnh gi¸, tæng hîp - c©n ®èi kÕ to¸n (b¸o biÓu), trong ®ã ph¬ng ph¸p lËp
chøng tõ kÕ to¸n lµ thñ tôc h¹ch to¸n ®Çu tiªn vµ b¾t buéc ph¶i cã ®èi víi mäi nghiÖp vô
kinh tÕ ph¸t sinh. Nhê ®ã, sè liÖu do kÕ to¸n cung cÊp b¶o ®¶m ph¶n ¸nh ®îc tÝnh chÝnh
x¸c vµ c¬ së ph¸p lý v÷ng ch¾c.
Th«ng tin cña HTKT cã nh÷ng ®Æc ®iÓm næi bËt sau:
- Th«ng tin HTKT lµ nh÷ng th«ng tin ®éng vÒ tuÇn hoµn cña vèn. Trong doanh nghiÖp,
toµn bé bøc tranh vÒ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh tõ kh©u ®Çu tiªn lµ cung cÊp vËt t cho
s¶n xuÊt qua kh©u s¶n xuÊt ®Õn kh©u cuèi cïng lµ tiªu thô ®Òu ®îc ph¶n ¸nh thËt ®Çy ®ñ
vµ sinh ®éng th«ng qua th«ng tin kÕ to¸n.
- Th«ng tin HTKT lu«n lµ nh÷ng th«ng tin hai mÆt cña mçi hiÖn tîng, mçi qu¸ tr×nh:
Tµi s¶n vµ nguån vèn, t¨ng vµ gi¶m, chi phÝ vµ kÕt qu¶.
- Mçi th«ng tin thu ®îc lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh cã tÝnh hai mÆt: th«ng tin vµ kiÓm
tra...
3. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c lo¹i h¹ch to¸n
Mèi quan hÖ nµy thÓ hiÖn ë chç:
- C¶ ba lo¹i h¹ch to¸n ®Òu nh»m thu thËp, ghi chÐp vµ truyÒn ®¹t nh÷ng th«ng tin vÒ
kinh tÕ - tµi chÝnh
- Mçi lo¹i h¹ch to¸n ®Òu ph¸t huy t¸c dông cña m×nh trong viÖc gi¸m ®èc t×nh h×nh
thùc hiÖn c¸c kÕ ho¹ch kinh tÕ - tµi chÝnh phôc vô cho qu¶n lý.
- Gi÷a 3 lo¹i h¹ch to¸n cßn cã quan hÖ cung cÊp sè liÖu cho nhau vµ quan hÖ thèng
nhÊt vÒ mÆt sè liÖu trªn c¬ së tæ chøc c«ng t¸c h¹ch to¸n ban ®Çu.
4. Chøc n¨ng, t¸c dông, ph©n lo¹i vµ nhiÖm vô cña h¹ch to¸n kÕ to¸n
a/ Chøc n¨ng:
7
HTKT lµ nghÖ thuËt quan s¸t, ghi chÐp, ph©n lo¹i, tæng hîp c¸c ho¹t ®éng cña doanh
nghiÖp vµ tr×nh bµy kÕt qu¶ cña chóng nh»m cung cÊp th«ng tin h÷u Ých cho viÖc ra c¸c
quyÕt ®Þnh vÒ kÕ to¸n, chÝnh trÞ, x· héi vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ cña mét tæ chøc. Nh vËy ®èi
tîng sö dông th«ng tin cña HTKT kh«ng chØ gãi gän trong néi bé doanh nghiÖp mµ cßn
më réng cho nh÷ng ngêi bªn ngoµi doanh nghiÖp nh: C¸c nhµ ®Çu t, tæ chøc tÝn dông,
chñ nî, nhµ cung cÊp, c¬ quan thuÕ, thèng kª vv...
Tõ ®ã cã thÓ thÊy r»ng HTKT lµ mét nhu cÇu kh¸ch quan cña b¶n th©n qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt còng nh cña x· héi, nhu cÇu ®ã ®îc tån t¹i trong tÊt c¶ c¸c h×nh th¸i x· héi kh¸c
nhau vµ ngµy cµng t¨ng, tuú theo sù ph¸t triÓn cña x· héi.
b/ T¸c dông cña h¹ch to¸n kÕ to¸n
Víi chøc n¨ng cung cÊp th«ng tin vµ kiÓm tra HTKT cã vai trß ®Æc biÖt quan träng
trong viÖc phôc vô cho c¸c nhu cÇu th«ng tin kh¸c nhau cña x· héi:
- KÕ to¸n phôc vô cho c¸c nhµ qu¶n lý kinh tÕ ®Ó tõ ®ã ra quyÕt ®Þnh vÒ c¸c kÕ ho¹ch,
dù ¸n vµ kiÓm tra viÖc thùc hiÖn c¸c kÕ ho¹ch, dù ¸n ®· ®Æt ra.
- KÕ to¸n phôc vô c¸c nhµ ®Çu t: tõ th«ng tin cña kÕ to¸n c¸c nhµ ®Çu t hiÓu ®îc
t×nh h×nh cña doanh nghiÖp ®Ó tõ ®ã cã quyÕt ®Þnh ®Çu t vµo doanh nghiÖp nµy hay kh«ng.
- KÕ to¸n phôc vô nhµ níc: gióp nhµ níc biÕt ®îc chi phÝ, lîi nhuËn cña c¸c doanh
nghiÖp vµ tõ ®ã ra c¸c chÝnh s¸ch vÒ ®Çu t, thuÕ vô thÝch hîp còng nh ho¹ch ®Þnh chÝnh
s¸ch, so¹n th¶o luËt lÖ...
c/ Ph©n lo¹i h¹ch to¸n kÕ to¸n
HÖ thèng HTKT doanh nghiÖp cã thÓ ®îc ph©n chia theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau nh
ph©n theo c¸ch thøc ghi chÐp nghiÖp vô kinh tÕ ph¸t sinh (kÕ to¸n ®¬n, kÕ to¸n kÐp), ph©n
theo c¸c phÇn hµnh kÕ to¸n (kÕ to¸n vËt t, TSC§, vèn b»ng tiÒn, kÕ to¸n thanh to¸n, chi
phÝ gi¸ thµnh, tiªu thô...). Ph©n theo ®èi tîng sö dông th«ng tin (kÕ to¸n tµi chÝnh, kÕ to¸n
qu¶n trÞ)... Trong ®ã, ph©n lo¹i theo ®èi tîng sö dông th«ng tin cña kÕ to¸n ®îc sö dông
phæ biÕn réng r·i. Theo c¸ch ph©n lo¹i nµy th× ngêi ta dùa vµo c¸c ®èi tîng sö dông
th«ng tin kÕ to¸n ®Ó chia kÕ to¸n thµnh hai hÖ thèng:
(1) HÖ thèng kÕ to¸n tµi chÝnh: ghi nhËn vµ cung cÊp th«ng tin liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh
b¸o c¸o ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp cho ngêi qu¶n lý vµ nh÷ng ngêi ngoµi doanh nghiÖp
sö dông.
(2) HÖ thèng kÕ to¸n qu¶n trÞ: ghi nhËn vµ cung cÊp th«ng tin cho nh÷ng ngêi sö
dông trong néi bé ®Ó gióp cho viÖc vËn hµnh c«ng viÖc kinh doanh vµ v¹ch kÕ ho¹ch cho
t¬ng lai.
§Ó ph©n biÖt gi÷a kÕ to¸n tµi chÝnh vµ kÕ to¸n qu¶n trÞ, ta cã thÓ dùa vµo nh÷ng tiªu
thøc c¬ b¶n sau:
8
B¶ng 1: Ph©n biÖt gi÷a kÕ to¸n tµi chÝnh vµ kÕ to¸n qu¶n trÞ.
Tiªu thøc
kÕ to¸n tµi chÝnh
kÕ to¸n qu¶n trÞ
ph©n biÖt
§Æc ®iÓm cña Ph¶i kh¸ch quan vµ cã thÓ kiÓm Th«ng tin thÝch hîp vµ linh ho¹t
th«ng tin
tra
phï hîp víi vÊn ®Ò gi¶i quyÕt
Thíc
dông
®o
sö Chñ yÕu lµ thíc ®o gi¸ trÞ
Sö dông c¶ thíc ®o gi¸ trÞ, hiÖn
vËt vµ thêi gian
C¸c nguyªn t¾c Ph¶i tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c kÕ Do doanh nghiÖp tù x©y dùng, tù
sö dông trong to¸n chung ®· ®îc thõa nhËn, triÓn khai, cã tÝnh linh ho¹t, kh«ng
mang tÝnh ph¸p lÖnh.
viÖc lËp b¸o c¸o mang tÝnh b¾t buéc
Ngêi sö dông C¸c thµnh phÇn bªn ngoµi doanh C¸c thµnh phÇn bªn trong doanh
th«ng tin
nghiÖp nh c¸c tæ chøc tÝn dông, nghiÖp: Gi¸m ®èc, Héi ®ång qu¶n
nhµ ®Çu t, nhµ cung cÊp vËt t, trÞ, ngêi qu¶n lý, c¸c gi¸m s¸t
ngêi lao ®éng.
viªn, qu¶n ®èc...
C¸c b¸o c¸o kÕ - B¶ng c©n ®èi kÕ to¸n
to¸n chÝnh yÕu - B¸o c¸o kÕt qu¶ SXKD
- B¸o c¸o lu chuyÓn tiÒn tÖ
- C¸c b¸o c¸o cung cÊp, dù tr÷ vËt
t, thµnh phÈm, hµng ho¸.
- C¸c b¸o c¸o vÒ qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt: chi phÝ, kÕt qu¶...
- B¶n gi¶i tr×nh c¸c b¸o c¸o tµi
- C¸c b¸o c¸o tiªu thô.
chÝnh
Kú b¸o c¸o
Quý, n¨m
Ngµy, tuÇn, th¸ng, quý, n¨m
Ph¹m vi th«ng Toµn doanh nghiÖp
tin
G¾n víi c¸c bé phËn trùc thuéc
doanh nghiÖp
Trängt©m th«ng ChÝnh x¸c, kh¸c quan, tæng thÓ
tin
KÞp thêi, thÝch hîp, linh ho¹t, Ýt
chó ý ®Õn ®é chÝnh x¸c
d/ NhiÖm vô cña h¹ch to¸n kÕ to¸n
§Ó thùc hiÖn tèt chøc n¨ng cung cÊp th«ng tin, HTKT ph¶i thùc hiÖn mét sè c«ng viÖc
cô thÓ sau:
- LËp (hoÆc thu nhËn) chøng tõ theo tõng lo¹i nghiÖp vô vµ ph¶n ¸nh vµo sæ s¸ch sau
®ã kho¸ sæ kÕ to¸n khi kÕt thóc kú kÕ to¸n.
- LËp b¸o c¸o kÕ to¸n tµi chÝnh vµ b¸o c¸o qu¶n trÞ.
9
C¸c c«ng viÖc trªn ®©y ®îc tiÕn hµnh liªn tôc, kÕ tiÕp nhau t¹o thµnh chu tr×nh kÕ
to¸n trong doanh nghiÖp mµ kÕ to¸n ph¶i thùc hiÖn.
II. C¸c nguyªn t¾c kÕ to¸n chung ®îc thõa nhËn
Khi thùc hiÖn c«ng t¸c kÕ to¸n th× ph¶i tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c sau ®©y v× nã lµ c¸c
chuÈn mùc, nh÷ng quy t¾c vµ nh÷ng híng dÉn lµm nÒn t¶ng cho viÖc lËp c¸c b¸o c¸o tµi
chÝnh ®îc chÝnh x¸c, ®¶m b¶o ®é tin cËy vµ dÔ so s¸nh:
1. Nguyªn t¾c thùc thÓ kinh doanh.
Khi doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh hoÆc ®¬n vÞ kÕ to¸n ho¹t ®éng th× ®Òu ph¶i ghi
sæ, tæng hîp vµ lËp b¸o c¸o.
2. Nguyªn t¾c ho¹t ®éng liªn tôc
Gi¶ thiÕt doanh nghiÖp ho¹t ®éng Ýt nhÊt trong nhiÒu kú nªn khi lËp b¸o c¸o tµi chÝnh
sÏ ph¶n ¸nh tµi s¶n theo gi¸ gèc (gi¸ lóc nhËp)
3. Nguyªn t¾c kú kÕ to¸n
Lµ nh÷ng kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh (th¸ng, quý, n¨m) mµ b¸o c¸o tµi chÝnh ph¶i
®îc lËp.
4. Nguyªn t¾c thíc ®o tiÒn tÖ
Khi h¹ch to¸n tæng hîp vµ lËp b¸o c¸o tµi chÝnh th× ph¶i ph¶n ¸nh tµi s¶n, nguån vèn
theo mét thíc ®o gi¸ trÞ (tiÒn) thèng nhÊt.
5. Nguyªn t¾c gi¸ phÝ thùc tÕ.
ViÖc ®o lêng, tÝnh to¸n vÒ tµi s¶n, c«ng nî, vèn, doanh thu, chi phÝ ph¶i ®Æt trªn c¬
së nh÷ng g× thùc tÕ x¶y ra ë thêi ®iÓm ®ã (gi¸ phÝ thùc tÕ).
6. Nguyªn t¾c x¸c ®Þnh doanh thu
Tæng doanh thu trong kú lµ sè tiÒn b¸n s¶n phÈm, hµng ho¸, dÞch vô ®îc ghi nhËn cña
sè hµng ®· thùc sù ®îc tiªu thô trong kú.
7. Nguyªn t¾c phï hîp
Chi phÝ ph¶i phï hîp víi doanh thu ë kú mµ doanh thu ®îc ghi nhËn. Xu híng ë ®©y
lµ phï hîp trªn c¬ së thêi gian (nhÊt lµ hai chi phÝ thêi kú: b¸n hµng vµ qu¶n lý doanh
nghiÖp)
10
8. Nguyªn t¾c kh¸ch quan
Mçi con sè ghi trong sæ, trong b¸o c¸o ®ßi hái ph¶i cã chøng tõ hîp ph¸p, hîp lÖ minh
chøng.
9. Nguyªn t¾c c«ng khai
C¸c b¸o c¸o tµi chÝnh, tµi liÖu kÕ to¸n ph¶i ®îc cung cÊp cho c¸c ®èi tîng ®îc
quyÒn sö dông th«ng tin cña doanh nghiÖp.
10. Nguyªn t¾c nhÊt qu¸n
C¸c kh¸i niÖm, nguyªn t¾c, ph¬ng ph¸p ... mµ kÕ to¸n sö dông th× ®ßi hái ph¶i nhÊt
qu¸n trong suèt c¶ kú.
11. Nguyªn t¾c träng yÕu
NÕu mét nghiÖp vô, mét chØ tiªu ®îc ph¶n ¸nh b»ng nhiÒu ph¬ng ¸n th× h·y lùa
chän ph¬ng ¸n cã gi¸ trÞ th«ng tin nhiÒu nhÊt, tèt nhÊt, ®óng nhÊt.
12. Nguyªn t¾c thËn träng
C¸c gi¶i ph¸p ®îc lùa chän ph¶i b¶o ®¶m ch¾c ch¾n r»ng ¶nh hëng cña chóng tíi
vèn chñ së h÷u lµ Ýt nhÊt hay ph¬ng ¸n kÕ to¸n tµi chÝnh ®îc lùa chän lµ ph¬ng ¸n ®em
l¹i lîi nhuËn lµ thÊp nhÊt.
III. §èi tîng ph¶n ¸nh cña h¹ch to¸n kÕ to¸n
1. Kh¸i qu¸t chung vÒ ®èi tîng nghiªn cøu cña HTKT
§Ó nghiªn cøu qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt, HTKT tiÕn hµnh nghiªn cøu sù h×nh thµnh vµ vËn
®éng cña vèn trong mét ®¬n vÞ cô thÓ. Lîng vèn ®ã biÓu hiÖn díi d¹ng vËt chÊt hay phi
vËt chÊt vµ ®îc ®o b»ng tiÒn gäi lµ tµi s¶n. MÆt kh¸c, vèn cña doanh nghiÖp l¹i ®îc h×nh
thµnh tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau gäi lµ nguån vèn. Cã thÓ kh¸i qu¸t ®Æc ®iÓm cña ®èi tîng
HTKT nh sau:
- Mét lµ, HTKT nghiªn cøu c¸c yÕu tè cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt trªn gãc ®é vèn. ViÖc
nghiªn cøu vèn trong mèi quan hÖ gi÷a 2 mÆt gi¸ trÞ tµi s¶n vµ nguån vèn lµ ®Æc trng næi
bËt cña ®èi tîng HTKT.
Hai lµ, HTKT kh«ng chØ lµ nghiªn cøu vèn ë tr¹ng th¸i tÜnh cña vèn mµ cßn nghiªn
cøu vèn ë tr¹ng th¸i ®éng trong qu¸ tr×nh SXKD cña ®¬n vÞ.
Ba lµ, HTKT cßn nghiªn cøu c¶ c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ - ph¸p lý ngoµi vèn cña ®¬n vÞ
nh sö dông tµi s¶n cè ®Þnh thuª ngoµi, vËt liÖu nhËn gia c«ng, hµng ho¸ nhËn ®¹i lý...
11
Bèn lµ, viÖc cô thÓ ho¸ ®èi tîng nghiªn cøu cña HTKT chØ cã thÓ ®¹t ®îc khi x¸c
®Þnh râ ph¹m vi biÓu hiÖn cña ®èi tîng trong ph¹m vi c¸c ®¬n vÞ: doanh nghiÖp, ®¬n vÞ sù
nghiÖp.
Tãm l¹i; §èi tîng cña HTKT lµ tµi s¶n, nguån vèn vµ qu¸ tr×nh vËn ®éng cña chóng
trong qu¸ tr×nh SXKD vµ c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ - ph¸p lý kh¸c.
2. Ph©n lo¹i vèn cña doanh nghiÖp
Vèn cña doanh nghiÖp ®îc xem xÐt díi gãc ®é: Tµi s¶n, nguån h×nh thµnh (nguån
vèn) vµ qu¸ tr×nh vËn ®éng cña vèn (tuÇn hoµn cña vèn).
a/ Tµi s¶n:
Tµi s¶n lµ toµn bé tiÒm lùc kÕ to¸n cña ®¬n vÞ nã lµ tÊt c¶ nh÷ng thø h÷u h×nh hoÆc v«
h×nh g¾n víi lîi Ých trong t¬ng lai cña ®¬n vÞ tho¶ m·n c¸c ®iÒu kiÖn sau:
- Thuéc quyÒn së h÷u hoÆc kiÓm so¸t l©u dµi cña ®¬n vÞ
- Cã gi¸ trÞ thùc sù ®èi víi ®¬n vÞ
- Cã gi¸ phÝ x¸c ®Þnh
Toµn bé tµi s¶n trong doanh nghiÖp ®îc chia lµm hai lo¹i:
* Lo¹i mét: Tµi s¶n lu ®éng vµ ®Çu t ng¾n h¹n. Nã cã ®Æc ®iÓm lµ thêi gian lu©n
chuyÓn ng¾n, thêng lµ trong vßng mét chu kú kinh doanh hay trong vßng mét n¨m.
Tµi s¶n lu ®éng ®îc ph©n chia thµnh nhiÒu nhãm:
- Vèn b»ng tiÒn gåm: tiÒn mÆt, tiÒn göi ng©n hµng vµ tiÒn ®ang chuyÓn
- C¸c kho¶n ph¶i thu lµ nh÷ng tµi s¶n cña doanh nghiÖp ®ang bÞ c¸ nh©n, ®¬n vÞ kh¸c
chiÕm dông vÝ dô nh: ph¶i thu cña ngêi mua, tiÒn tr¶ tríc cho ngêi b¸n, ph¶i thu néi bé
vv...
- Hµng tån kho lµ nh÷ng tµi s¶n tån t¹i díi d¹ng vËt chÊt c©n, ®ong, ®o, ®Õm ®îc
nh: nguyªn vËt liÖu, dông cô, thµnh phÈm, hµng ho¸, s¶n phÈm dë dang, hµng mua ®ang
trªn ®êng...
- Tµi s¶n lu ®éng kh¸c lµ nh÷ng tµi s¶n lu ®éng cßn l¹i ngoµi c¸c nhãm trªn nh
kho¶n t¹m øng cña c«ng nh©n viªn, chi phÝ tr¶ tríc, tiÒn ký quü, ký cîc
*Lo¹i hai: Tµi s¶n cè ®Þnh vµ ®Çu t dµi h¹n
Lµ nh÷ng tµi s¶n cã thêi gian lu©n chuyÓn dµi (thêng lµ trªn mét n¨m) vµ ®îc chia
thµnh:
- Tµi s¶n cè ®Þnh h÷u h×nh
- Tµi s¶n cè ®Þnh v« h×nh
12
- Tµi s¶n cè ®Þnh thuª tµi chÝnh
- C¸c kho¶n ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n
- C¸c kho¶n ®Çu t tµi chÝnh dµi h¹n...
- C¸c kho¶n ký cîc, ký quü dµi h¹n...
b/ Nguån h×nh thµnh (nguån vèn)
Gåm:
*Nî ph¶i tr¶ (lo¹i 3) lµ sè nguån vèn mµ doanh nghiÖp ®i vay, ®i chiÕm dông cña c¸c
®¬n vÞ, c¸ nh©n kh¸c. Nî ph¶i tr¶ ®îc chia thµnh c¸c nhãm:
- Nî ng¾n h¹n: lµ kho¶n tiÒn mµ doanh nghiÖp cã tr¸ch nhiÖm tr¶ trong vßng mét chu
kú kinh doanh b×nh thêng hoÆc trong vßng mét n¨m. Nî ng¾n h¹n bao gåm: vay ng¾n
h¹n, nî dµi h¹n ®· ®Õn h¹n tr¶, ph¶i tr¶ ngêi b¸n, ph¶i tr¶ c«ng nh©n viªn, thuÕ ph¶i nép,
ph¶i tr¶ néi bé, vµ ph¶i tr¶ kh¸c...
- Nî dµi h¹n: c¸c kho¶n vay dµi h¹n, nî dµi h¹n (lín h¬n mét n¨m)
* Nguån vèn chñ së h÷u (lo¹i 4)
Lµ sè vèn cña c¸c chñ së h÷u, c¸c nhµ ®Çu t ®ãng gãp mµ doanh nghiÖp kh«ng ph¶i
cam kÕt thanh to¸n, hoÆc h×nh thµnh tõ kÕt qu¶ SXKD, do ®ã nguån vèn chñ së h÷u kh«ng
ph¶i lµ kho¶n nî.
Tuú lo¹i h×nh doanh nghiÖp mµ mét doanh nghiÖp cã thÓ cã mét hoÆc nhiÒu chñ së h÷u
vèn (vÝ dô nh doanh nghiÖp nhµ níc, doanh nghiÖp liªn doanh, c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty
t nh©n...).
Nguån vèn chñ së h÷u bao gåm:
- Vèn cÊp, gãp cña c¸c chñ së h÷u.
- Lîi nhuËn cha ph©n phèi
- Nguån vèn chñ së h÷u kh¸c: cã nguån gèc tõ lîi nhuËn ®Ó l¹i nh c¸c quü, XDCB,
chªnh lÖch...
Nh vËy, tµi s¶n vµ nguån vèn chØ lµ 2 mÆt kh¸c nhau cña vèn v× vËy ta cã:
Tµi s¶n
(lu«n lu«n)
=
Nguån vèn
Hay:
Tµi s¶n lu ®éng + Tµi s¶n cè ®Þnh = Nî ph¶i tr¶ + Vèn chñ së h÷u
13
3. TuÇn hoµn cña vèn (qu¸ tr×nh vËn ®éng)
Trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt, vèn cña c¸c ®¬n vÞ SXKD vËn ®éng kh«ng ngõng qua c¸c
giai ®o¹n kh¸c nhau. Qua mçi giai ®o¹n vËn ®éng, vèn kh«ng ngõng biÕn ®æi c¶ vÒ h×nh
th¸i biÓu hiÖn lÉn quy m«.
Qu¸ tr×nh vËn ®éng ®îc ph©n chia thµnh c¸c lo¹i:
- Chi phÝ: gåm
+ Chi phÝ ho¹t ®éng SXKD (lo¹i 6)
+ Chi phÝ ho¹t ®éng bÊt thêng, ho¹t ®éng tµi chÝnh (lo¹i 8)
- Doanh thu: gåm
+ Doanh thu ho¹t ®éng SXKD (lo¹i 5)
+ Doanh thu ho¹t ®éng tµi chÝnh, bÊt thêng (lo¹i 7)
- X¸c ®Þnh kÕt qu¶ (lo¹i 9)
Qua nh÷ng vÊn ®Ò trªn ta cã thÓ thÊy ®îc ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña doanh thu HTKT lµ:
+ Lu«n cã tÝnh hai mÆt ®éc lËp víi nhau nhng c©n b»ng víi nhau vÒ lîng.
+ Lu«n vËn ®éng qua c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau nhng theo mét trËt tù nhÊt ®Þnh vµ
khÐp kÝn sau mét chu kú nhÊt ®Þnh.
+ Lu«n cã tÝnh ®a d¹ng trªn mçi néi dung cô thÓ
IV. C¸c ph¬ng ph¸p cña h¹ch to¸n kÕ to¸n
1. Ph¬ng ph¸p chøng tõ
* Kh¸i niÖm: chøng tõ lµ mét ph¬ng ph¸p cña kÕ to¸n nh»m minh chøng cho tÝnh hîp
ph¸p, hîp lÖ cña mçi nghiÖp vô kinh tÕ ph¸t sinh.
Chøng tõ lµ c¬ b¶n ®Çu rÊt quan träng ®Ó tæ chøc h¹ch to¸n.
* Mét chøng tõ ®îc gäi lµ hîp ph¸p, hîp lÖ dïng ®Ó h¹ch to¸n khi nã tho¶ m·n:
- Nã ph¶i ph¶n ¸nh, sao chôp l¹i thùc tÕ kh¸ch quan nghiÖp vô kinh tÕ ®· x¶y ra.
- Nã ph¶i bao gåm c¸c yÕu tè c¬ b¶n sau ®©y ®· ®îc thùc hiÖn:
+ Tªn gäi cña chøng tõ: phiÕu thu, chi, nhËp, xuÊt, ho¸ ®¬n, biªn b¶n,...
+ Sè hiÖu, ngµy th¸ng lËp chøng tõ
+ Ngêi lËp chøng tõ.
+ C¸c bªn tham gia trong chøng tõ
14
Ngoµi ra cßn cã c¸c yÕu tè bæ sung kh¸c nh ®Þnh kho¶n nghiÖp vô, thêi h¹n vµ
ph¬ng thøc thanh to¸n, ®Þa ®iÓm giao nhËn...
* Lu©n chuyÓn chøng tõ: Lµ tõ kh©u lËp (hoÆc tiÕp nhËn chøng tõ tõ bªn ngoµi) ®Õn
kh©u lu tr÷ b¶o qu¶n vµ ®Õn kh©u huû chøng tõ. Do chøng tõ cã nhiÒu lo¹i víi ®Æc tÝnh
lu©n chuyÓn kh¸c nhau nªn c¸c giai ®o¹n cô thÓ cña qu¸ tr×nh lu©n chuyÓn còng kh¸c nhau,
nhng chung quy l¹i nã bao gåm c¸c giai ®o¹n (kh©u) sau:
- LËp chøng tõ theo c¸c yÕu tè (hoÆc tiÕp nhËn chøng tõ tõ bªn ngoµi)
- KiÓm tra chøng tõ
- Sö dông chøng tõ cho l·nh ®¹o nghiÖp vô vµ ghi sæ kÕ to¸n
- B¶o qu¶n chøng tõ vµ sö dông l¹i trong kú h¹ch to¸n
- ChuyÓn chøng tõ vµo lu tr÷
2. Ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸
a/ Kh¸i niÖm:
TÝnh gi¸ lµ ph¬ng ph¸p dïng thíc ®o gi¸ trÞ ®Ó biÓu hiÖn c¸c lo¹i tµi s¶n kh¸c nhau
nh»m ph¶n ¸nh, cung cÊp c¸c th«ng tin tæng hîp cÇn thiÕt vµ x¸c ®Þnh gi¸ trÞ tiÒn tÖ ®Ó thùc
hiÖn c¸c ph¬ng ph¸p ph¶n ¸nh kh¸c cña kÕ to¸n. VÒ thùc chÊt, tÝnh gi¸ tµi s¶n lµ ph¬ng
ph¸p x¸c ®Þnh gi¸ trÞ ghi sæ cña tµi s¶n (biÓu hiÖn b»ng tiÒn).
b/ Yªu cÇu tÝnh gi¸
§Ó thùc hiÖn tèt chøc n¨ng th«ng tin vµ kiÓm tra vÒ gi¸ trÞ c¸c lo¹i tµi s¶n cña m×nh,
tÝnh gi¸ ph¶i b¶o ®¶m c¸c yªu cÇu díi ®©y:
- ChÝnh x¸c: ViÖc tÝnh gi¸ c¸c lo¹i tµi s¶n ph¶i b¶o ®¶m chÝnh x¸c, phï hîp víi gi¸ c¶
®¬ng thêi vµ phï hîp víi sè lîng, chÊt lîng cña tµi s¶n. NÕu viÖc tÝnh gi¸ kh«ng chÝnh
x¸c, th«ng tin do tÝnh gi¸ cung cÊp sÏ mÊt tÝnh x¸c thùc, kh«ng ®¸ng tin cËy, ¶nh hëng
®Õn viÖc ra quyÕt ®Þnh kinh doanh.
- Thèng nhÊt: ViÖc tÝnh gi¸ ph¶i th«ng nhÊt vÒ ph¬ng ph¸p tÝnh to¸n gi÷a c¸c doanh
nghiÖp kh¸c nhau trong nÒn kÕ to¸n quèc d©n vµ gi÷a c¸c thêi kú kh¸c nhau. Cã nh vËy,
sè liÖu tÝnh to¸n ra míi b¶o ®¶m so s¸nh ®îc gi÷a c¸c thêi kú vµ c¸c doanh nghiÖp víi
nhau. Qua ®ã, ®¸nh gi¸ ®îc hiÖu qu¶ kinh doanh cña tõng doanh nghiÖp, qua tõng thêi kú
kh¸c nhau.
c/ Nguyªn t¾c tÝnh gi¸
* Nguyªn t¾c 1: x¸c ®Þnh ®èi tîng tÝnh gi¸ phï hîp
Nh×n chung, ®èi tîng tÝnh gi¸ phï hîp víi ®èi tîng thu mua, s¶n xuÊt vµ tiªu thô.
§èi tîng ®ã cã thÓ lµ tõng lo¹i vËt t, hµng ho¸ vµ tµi s¶n mua vµo, tõng lo¹i s¶n phÈm,
15
dÞch vô b¸n ra. Tuy nhiªn, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, ®èi tîng tÝnh gi¸ cã thÓ lµ
tæng hîp hay chi tiÕt.
* Nguyªn t¾c 2: Ph©n lo¹i chi phÝ hîp lý
* Nguyªn t¾c 3: Lùa chän tiªu thøc ph©n bæ chi phÝ thÝch øng.
Trong mét sè trêng hîp vµ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, cã mét sè kho¶n chi phÝ
cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn nhiÒu ®èi tîng tÝnh gi¸ nhng kh«ng thÓ t¸ch riªng ra ®îc. V×
thÕ cÇn lùa chän tiªu thøc ph©n bæ hîp lý ®Ó sao cho viÖc ph©n bæ c¸c chi phÝ nµy gÇn s¸t
víi møc tiªu hao thùc tÕ nhÊt. Thuéc nh÷ng chi phÝ cÇn ph©n bæ nµy cã thÓ bao gåm c¶ chi
phÝ vËt liÖu, nh©n c«ng trùc tiÕp (do trong cïng mét kho¶ng thêi gian, mét nhãm c«ng nh©n
cïng tham gia chÕ t¹o ra mét sè lo¹i s¶n phÈm b»ng cïng mét lîng nguyªn vËt liÖu). Chi
phÝ s¶n xuÊt chung...
Tiªu thøc ph©n bæ chi phÝ cho tõng ®èi tîng tÝnh gi¸ phô thuéc vµo quan hÖ cña chi
phÝ víi ®èi tîng tÝnh gi¸. Th«ng thêng tiªu thøc ®îc lùa chän lµ tiªu thøc ph©n bæ chi
phÝ theo hÖ sè, theo ®Þnh møc, theo giê m¸y ch¹y, sè lîng, träng lîng vËt t, s¶n phÈm...
ViÖc lùa chän tiªu thøc nµo ph¶i phô thuéc vµo t×nh h×nh cô thÓ sao cho phï hîp. C«ng thøc
ph©n bæ nh sau:
Møc chi phÝ
ph©n bæ cho
mçi ®èi tîng
Tiªu thøc ph©n bæ ®èi tîng
Tæng chi phÝ
= x tõng lo¹i cÇn
Tæng tiªu thøc ph©n bæ cña tÊt c¶ c¸c ®èi tîng
ph©n bæ
C¸ch tÝnh gi¸ cô thÓ cho mçi lo¹i tµi s¶n sÏ ®îc tr×nh bµy ë phÇn hai.
3. Ph¬ng ph¸p ®èi øng tµi kho¶n
a/ Kh¸i niÖm:
§èi øng tµi kho¶n lµ ph¬ng ph¸p th«ng tin vµ kiÓm tra qu¸ tr×nh vËn ®éng cña mçi
lo¹i tµi s¶n, nguån vèn vµ qu¸ tr×nh vËn ®éng cña kinh doanh theo mèi quan hÖ biÖn chøng
®îc ph¶n ¸nh trong mçi nghiÖp vô kinh tÕ ph¸t sinh. §èi øng tµi kho¶n bao gåm 2 bé phËn
cÊu thµnh lµ c¸c quan hÖ ®èi øng kÕ to¸n vµ tµi kho¶n kÕ to¸n.
b/ KÕt cÊu tµi kho¶n
Tµi kho¶n kÕ to¸n lµ ph¬ng tiÖn ®Ó tãm t¾t tÊt c¶ c¸c nghiÖp vô ph¸t sinh ¶nh hëng
tíi mét kho¶n môc tµi s¶n, vèn chñ së h÷u, doanh thu hoÆc chi phÝ riªng biÖt. Tµi kho¶n kÕ
to¸n cã h×nh ch÷ "T" vµ ®îc chia lµm hai bªn:
- Bªn tr¸i gäi lµ bªn nî
- Bªn ph¶i gäi lµ bªn cã.
16
(Nî, cã ë ®©y chØ lµ quy íc ®Ó ghi chÐp mµ kh«ng cã ý nghÜa kinh tÕ)
Nî
Tªn tµi kho¶n ...
Cã
* Ghi chÐp vµo tµi kho¶n lµ viÖc ghi mét sè tiÒn vµo bªn nî hoÆc bªn cã cña mçi tµi
kho¶n. Hay nãi c¸ch kh¸c viÖc ghi chÐp vµo tµi kho¶n ph¶i ®îc tiÕn hµnh theo nguyªn t¾c:
c¸c nghiÖp t¨ng ®îc tËp hîp vµo mét bªn vµ bªn cßn l¹i tËp hîp c¸c nghiÖp vô lµm giµm
®èi tîng ph¶n ¸nh ®ã.
Tãm t¾t:
+ Ghi nî mét tµi kho¶n lµ ghi mét sè tiÒn vµo bªn nî tµi kho¶n ®ã.
+ Ghi cã mét tµi kho¶n lµ ghi mét sè tiÒn vµo bªn cã tµi kho¶n ®ã.
* Sè d cuèi kú = Sè d ®Çu kú + Sè tæng ph¸t sinh t¨ng - sè tæng ph¸t sinh gi¶m
cña tµi kho¶n
Trong hÖ thèng kÕ to¸n hiÖn hµnh (theo quyÕt ®Þnh 1141 cña BTC Ngµy 01/11/1995
®Õn nay) cã 75 tµi kho¶n cÊp mét vµ h¬n 100 tµi kho¶n cÊp hai cïng 7 tµi kho¶n ngoµi
b¶ng. Chóng ®îc chia thµnh 10 lo¹i tõ lo¹i 01 ®Õn lo¹i 10:
C¸c tµi kho¶n cÊp mét cã 3 ch÷ sè:
VÝ dô: Tµi kho¶n "tiÒn mÆt" cã sè hiÖu lµ 111
ch÷ sè thø hai tõ tr¸i sang chØ nhãm
ch÷ sè thø ba (hµng ®¬n vÞ) chØ tªn tµi kho¶n ®ã.
C¸c tµi kho¶n cÊp hai cã 4 ch÷ sè
VÝ dô: Tµi kho¶n "tiÒn mÆt ViÖt Nam": 1111
Trong ®ã: ba ch÷ sè ®Çu tõ tr¸i sang chØ tµi kho¶n cÊp mét, cßn ch÷ sè thø t tõ tr¸i
sang chØ tªn tµi kho¶n cÊp hai ®ã.
C¸c tµi kho¶n lo¹i mêi (tµi kho¶n ngoµi b¶ng) cã hai sè kh«ng tõ tr¸i sang vµ chø sè
thø ba lµ mét trong c¸c sè tù nhiªn, vÝ dô: Tµi kho¶n "Tµi s¶n cè ®Þnh thuª ngoµi" cã sè
hiÖu lµ 001.
C¸c lo¹i tµi kho¶n trªn cã néi dung vµ kÕt cÊu kh¸c nhau nh»m ph¶n ¸nh c¸c ®èi tîng
kh¸c nhau. Cã thÓ kh¸i qu¸t nguyªn t¾c "Ghi chÐp" vµo tµi kho¶n c¸c lo¹i theo h×nh ch÷
"T" nh sau:
17
Nî
TK(lo¹i 1+lo¹i 2)-TK Tµi s¶n Cã
Nî
TK(L3+L4)-TK nguån vèn
Sè d ®Çu kú: xxx
Sè d ®Çu kú: xxx
Sè ph¸t sinh t¨ng
Sè ph¸t sinh gi¶m
Sè ph¸t sinh gi¶m
Sè ph¸t sinh t¨ng
...
...
...
...
Tæng FS t¨ng:
Tæng FS gi¶m:
Tæng FS gi¶m:
Tæng FS t¨ng:
Sè d cuèi kú: xxx
Nî
Sè d cuèi kú: xx
TK(L5+L7)-TK Doanh thu
- C¸c kho¶n ghi
gi¶m doanh thu
Ph¸t sinh t¨ng
doanh thu.
- KÕt chuyÓn doanh
thu thuÇn
Cã
Nî
Tæng FS gi¶m:
=
TK(L6+L8)-TK Chi phÝ
Cã
- C¸c kho¶n ghi
gi¶m chi phÝ
....
TËp hîp chi phÝ
ho¹t ®éng SXKD,
ho¹t ®éng tµi
chÝnh, bÊt thêng
(FS t¨ng)
Tæng FS t¨ng
Tæng FS t¨ng: =
Tæng FS gi¶m:
...
Nî
TK lo¹i 9 - x¸c ®Þnh kÕt qu¶
- KÕt chuyÓn chi
phÝ (cuèi kú)
Cã
- Chi phÝ theo tõng ho¹t ®éng - Doanh thu thuÇn cña tõng
kinh doanh (c¶ gi¸ vèn)
ho¹t ®éng
- KÕt qu¶ (l·i) cña tõng ho¹t - KÕt qu¶ (lç) cña tõng ho¹t
®éng
®éng
Tæng FS Nî: xxx
Nî
=
Tæng FS cã
TK ngoµi b¶ng (001; 002; 003...)
Sè d ®Çu kú: xxx
Sè FS t¨ng
Sè FS gi¶m
...
...
Tæng FS t¨ng: xxx
Tæng FS gi¶m
Sè d cuèi kú: xxx
18
Cã
Cã
c/ HÖ thèng tµi kho¶n kÕ to¸n
B¶ng 2: HÖ thèng tµi kho¶n kÕ to¸n thèng nhÊt ¸p dông cho c¸c doanh nghiÖp (Ban hµnh
kÌm theo quyÕt ®Þnh sè 1141 TC/ C§KT ngµy 01/11/1995 cña Bé TC - ®· söa ®æi bæ sung)
Sè TT
Sè hiÖu
Tµi kho¶n
Lo¹i 1: tµi s¶n lu ®éng
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
111
1111
1112
1113
112
1121
1122
1123
113
1131
1132
121
1211
1212
128
129
131
133
1331
1332
136
1361
1362
138
1381
1388
139
141
142
1421
1422
TiÒn mÆt
TiÒn ViÖt Nam
Ngo¹i tÖ
Vµng b¹c, ®¸ quÝ
TiÒn göi ng©n hµng
TiÒn ViÖt Nam
Ngo¹i tÖ
Vµng b¹c, ®¸ quÝ
TiÒn ®ang chuyÓn
TiÒn ViÖt Nam
Ngo¹i tÖ
§Çu t chøng kho¸n ng¾n h¹n
Cæ phiÕu
Tr¸i phiÕu
§Çu t ng¾n h¹n kh¸c
Dù phßng gi¶m gi¸ ®Çu t ng¾n h¹n
Ph¶i thu cña kh¸ch hµng
ThuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ®îc khÊu trõ
ThuÕ GTGT ®îc khÊu trõ cña hµng ho¸, dÞch vô
ThuÕ GTGT ®îc khÊu trõ cña tµi s¶n cè ®Þnh
Ph¶i thu néi bé
vèn kinh doanh ë c¸c ®¬n vÞ trùc thuéc (kh«ng dïng
ë c¸c ®¬n vÞ trùc thuéc)
Ph¶i thu néi bé kh¸c
Ph¶i thu kh¸c
Tµi s¶n thiÕu chê xö lý
Ph¶i thu kh¸c
Dù phßng ph¶i thu khã ®ßi
T¹m øng (chi tiÕt theo ®èi tîng)
Chi phÝ tr¶ tríc
Chi phÝ tr¶ tríc
Chi phÝ chê kÕt chuyÓn (¸p dông ë doanh nghiÖp cã
chu kú kinh doanh dµi)
19
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
144
151
152
153
1531
1532
1533
154
155
156
1561
1562
157
159
161
1611
1612
ThÕ chÊp, ký cîc, ký quü ng¾n h¹n
Hµng mua ®i ®êng
Nguyªn liÖu, vËt liÖu
C«ng cô, dông cô
C«ng cô, dông cô
Bao b× lu©n chuyÓn
§å dïng cho thuª
Chi phÝ s¶n xuÊt, kinh doanh dë dang
Thµnh phÈm
Hµng ho¸
Gi¸ mua hµng ho¸
Chi phÝ thu mua hµng ho¸
Hµng göi ®i b¸n
Dù phßng gi¶m gi¸ hµng tån kho
Chi sù nghiÖp
Chi sù nghiÖp n¨m tríc
Chi sù nghiÖp n¨m nay
Lo¹i 2: lo¹i tµi s¶n cè ®Þnh
24
25
26
27
28
20
211
2112
2113
2114
2115
2116
2118
212
213
2131
2132
2133
2134
2135
2138
214
2141
2142
2143
221
TSC§ h÷u h×nh
Nhµ cöa, vËt kiÕn tróc
M¸y mãc, thiÕt bÞ
Ph¬ng tiÖn vËn t¶i, truyÒn dÉn
ThiÕt bÞ, dông cô qu¶n lý
C©y l©u n¨m, sóc vËt lµm viÖc vµ cho s¶n phÈm
TSC§ kh¸c
Tµi s¶n cè ®Þnh cho thuª tµi chÝnh
TSC§ v« h×nh
QuyÒn sö dông ®Êt
Chi phÝ thµnh lËp doanh nghiÖp
B»ng ph¸t minh s¸ng chÕ
Chi phÝ nghiªn cøu, ph¸t triÓn
Chi lîi thÕ th¬ng m¹i
TSC§ v« h×nh kh¸c
Hao mßn tµi s¶n cè ®Þnh
Hao mßn tµi s¶n cè ®Þnh h÷u h×nh
Hao mßn tµi s¶n cè ®Þnh thuª tµi chÝnh
Hao mßn tµi s¶n cè ®Þnh v« h×nh
§Çu t chøng kho¸n dµi h¹n
29
30
31
32
33
2211
2212
222
228
229
241
2411
2412
2413
244
Cæ phiÕu
Tr¸i phiÕu
Gãp vèn liªn doanh
§Çu t dµi h¹n kh¸c
Dù phßng gi¶m gi¸ ®Çu t dµi h¹n
X©y dùng c¬ b¶n dë dang
Mua s¾m TSC§
X©y dùng c¬ b¶n
Söa ch÷a lín TSC§
Ký quü, ký cîc dµi h¹n
Lo¹i 3: nî ph¶i tr¶
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
311
315
331
333
3331
33311
33312
3332
3333
3334
3335
3336
3337
3338
3339
334
335
336
338
3381
3382
3383
3384
3388
341
342
344
Vay ng¾n h¹n
Nî dµi h¹n ®Õn h¹n tr¶
Ph¶i tr¶ cho ngêi b¸n
ThuÕ vµ c¸c kho¶n ph¶i nép cho Nhµ níc
ThuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ph¶i nép
ThuÕ GTGT ®Çu ra
ThuÕ GTGT hµng nhËp khÈu
ThuÕ tiªu thô ®Æc biÖt
thuÕ xuÊt, nhËp khÈu
ThuÕ thu nhËp doanh nghiÖp
ThuÕ trªn vèn
ThuÕ tµi nguyªn
ThuÕ nhµ, ®Êt, tiÒn thuª ®Êt
C¸c thuÕ kh¸c
PhÝ, lÖ phÝ vµ c¸c kho¶n nép kh¸c
Ph¶i tr¶ c«ng nh©n viªn
Chi phÝ ph¶i tr¶
Ph¶i tr¶ néi bé
Ph¶i tr¶, ph¶i nép kh¸c
Tµi s¶n thõa chê gi¶i quyÕt
Kinh phÝ c«ng ®oµn
B¶o hiÓm x· héi
B¶o hiÓm y tÕ
Ph¶i tr¶ kh¸c
Vay dµi h¹n
Nî dµi h¹n
NhËn ký quü, ký cîc dµi h¹n
21
- Xem thêm -
.PDF 
185 
52 
53 
