U LYMPHO ÁC TÍNH
Kh¸i niÖm
U lympho ¸c tÝnh (ULPAT) là bÖnh lý ¸c tÝnh cña
hệ thống lympho.
ULPAT ®-îc chia thµnh hai nhãm chÝnh: ULPAT
kh«ng Hodgkin (NHL) vµ Hodgkin.
3%-4% c¸c lo¹i ung th-: 19,1/100 000 (Mỹ)
ULPAT kh«ng Hodgkin: 60% - 70%
Nam > nữ: 6,2/100 000 ở nam, 2,8/100 000 ở nữ
(BÖnh viÖn K)
Các yếu tố nguy cơ
Thuèc trõ s©u: C¸c thuèc trõ s©u hoÆc thuèc diÖt cá
nh- 2-4 D, phosphat hữu c¬, tiazine diÖt cá.
Ho¸ chÊt: C¸c nhãm ngµnh nghÒ nh- in Ên, tÈy röa
lµ c¸c ngµnh cã tiÕp xóc nhiÒu víi ho¸ chÊt nh- axit
phenoxyacetic chlorophenol, benzene. C¸c ho¸ chÊt
®iÒu trÞ ung th- còng g©y ra ULPAT thø ph¸t.
Các yếu tố nguy cơ
Suy giảm miÔn dÞch: suy giảm miÔn dÞch m¾c
phải hay bÈm sinh ®Òu lµm tăng nguy c¬ m¾c
bÖnh ULPAT. NhiÔm HIV: gÊp 100 lÇn, viªm
khớp d¹ng thÊp, Sjogren … tăng nguy c¬ m¾c
ULPAT. BÖnh nh©n ghÐp t¹ng cao gấp 30-50 lÇn.
TruyÒn m¸u tăng nguy c¬ m¾c bÖnh lªn 1,5 – 2,5
lÇn
Di truyÒn: ch-a cã b»ng chøng râ rµng vÒ mèi liªn
hÖ giữa di truyÒn vµ bÖnh ULPAT: t(14;18) - 8590% thể nang. Nguy c¬ cña ng-êi th©n: 2-3 lÇn.
TÝnh chÊt gia đình chiÕm < 5% tæng sè BN.
BÖnh nhiÔm trïng: Epstein-Barr virus (EBV) Burkitt (20%). HTLV1- leukemia/lymphoma tÕ
bµo T (5%). Helicobacter pylori - MALT d¹ dµy
(gastric mucosa-associated lymphoid tissue) (6
lÇn). HCV - ULPAT kh«ng Hodgkin tÕ bµo B.
C¬ chÕ bÖnh sinh
BÖnh Hodgkin:
- TÕ bµo Reed-Sternberg (tÕ bµo RS) ®-îc coi lµ tÕ
bµo ¸c tÝnh trong bÖnh Hodgkin
- TÕ bµo viªm cã mÆt trong h¹ch ®-îc coi lµ tinh
tr¹ng ph¶n øng
- Nghiªn cøu vÒ immunoglobulin gene
rearrangement cho thÊy tÕ bµo RS thuéc dßng
lympho B
- 50% tr-êng hîp bÖnh Hodgkin ph¸t hiÖn thÊy
genome EBV, tuy nhiªn vai trß trong c¬ chÕ bÖnh
sinh cßn ch-a râ
TriÖu chøng l©m sµng
L©m sµng:
- Héi chøng u: h¹ch vµ ngoµi h¹ch nh- u thÇn
kinh, u da, u d¹ dµy, u gan, u l¸ch, x©m lÊn tñy
x-¬ng...
- TriÖu chøng toµn th©n: sèt kÐo dµi, gµy sót >10%
träng l-îng c¬ thÓ trong vßng 6 th¸ng kh«ng cã
nguyªn nh©n vµ ra må h«i trém vÒ ®ªm: triÖu
chøng B.
ULPAT kh«ng
Hodgkin
BÖnh Hodgkin
+
+++
+++
+
+
+++
ChÌn Ðp
+++
+
Tæn th-¬ng ngoµi
h¹ch
+++
+
Tæn th-¬ng l¸ch
+
+++
TriÖu chøng toµn
th©n
+
+++
H¹ch to ë vïng trªn
c¬ hoµnh
H¹ch to æ bông
U trung thÊt
XÐt nghiÖm
H¹ch ®å vµ sinh thiÕt h¹ch
Hoá mô miễn dịch
HuyÕt ®å, m¸u l¾ng, tñy ®å vµ sinh thiÕt tñy
Sinh ho¸: acid uric, LDH, protein C-reactive
C¸c xÐt nghiÖm virus: HCV, HIV, HTLV1, EBV...
X quang phæi, siªu ©m bông, CT, MRI, PET,
PET/CT, chôp b¹ch m¹ch
Ph©n lo¹i ULPAT
Nguyên tắc phân loại ULPAT, dựa vào:
Đặc điểm tế bào học
Đặc điểm tổ chức học
Đặc điểm các marker miễn dịch tế bào ác tính
LÞch sö ph©n lo¹i ULPAT
1. Ph©n lo¹i Ann Arbor
2. Ph©n lo¹i cña Rappaport (1966)
3. Ph©n lo¹i Lukes- Collins (Mü) vµ Kiel (ch©u ¢u)
(1967, 1988 vµ 1990s)
4. Ph©n lo¹i Working Formulation 1980s-1990 (Mü)
5. Ph©n lo¹i REAL (1993)
6. Ph©n lo¹i WHO (1994)
ChÈn ®o¸n giai ®o¹n ULPAT
(ph©n lo¹i Ann Arbor)
Giai ®o¹n I. Tæn th-¬ng mét vïng h¹ch hoÆc mét
c¬ quan ngoµi h¹ch duy nhÊt.
Giai ®o¹n II. Tæn th-¬ng hai hay nhiÒu vïng h¹ch ë
cïng mét phÝa cña c¬ hoµnh
Giai ®o¹n III. Tæn th-¬ng c¸c vïng h¹ch hoÆc c¬
quan ë hai phÝa cña c¬ hoµnh.
III1: kÌm theo hoÆc kh«ng tæn th-¬ng l¸ch,
h¹ch l¸ch, rèn phæi, ®¹i trµng.
III2: kÌm theo c¸c tæn th-¬ng h¹ch c¹nh ®éng
m¹ch chñ, h¹ch vïng chËu, h¹ch m¹c treo.
Giai ®o¹n IV. Giai ®o¹n III + tæn th-¬ng cña mét hay
nhiÒu c¬ quan ngoµi h¹ch kh¸c.
Ph©n lo¹i tæ chøc häc bÖnh Hodgkin
* ¦u thÕ lympho bµo: 5%, hay gÆp ë ng-êi trÎ, diÔn biÕn
©m thÇm,tiªn l-îng tèt. Chñ yÕu lµ tăng sinh lymph«
bµo, hiÕm gÆp tÕ bµo Reed-Sternberg.
* X¬ côc: 60%, hay gÆp ë ng-êi trÎ, tiªn l-îng nãi chung
tèt. GPB: chñ yÕu lµ lympho, gÆp một số b¹ch cÇu
trung tÝnh, -a axÝt vµ ®¹i thùc bµo xen lÉn tæ chøc x¬ vµ
c¸c tÕ bµo Reed-Sternberg.
* Hçn hîp tÕ bµo: 20%, tiªn l-îng trung bình. Cã c¸c
triÖu chøng toµn thÓ. Gi¶i phÉu bÖnh: h¹ch bÞ x©m lÊn
bëi nhiÒu lo¹i tÕ bµo: lympho, b¹ch cÇu trung tÝnh, -a
axÝt vµ ®¹i thùc bµo, tÕ bµo Reed-Sternberg.
* NghÌo lympho bµo: 5%. Hay gÆp ë ng-êi giµ, tiªn
l-îng xÊu nhÊt. GPB: kh«ng cã hoÆc rÊt nghÌo tÕ bµo
x¬ lan táa, vµ chñ yÕu c¸c tÕ bµo Reed-Sternberg.
ULPAT kh«ng Hodgkin: Working Formulation
Đé ¸c tÝnh thÊp :
A. TÕ bµo lympho nhá
B. ThÓ nang, -u thÕ c¸c tÕ bµo nhá nh©n khÝa (chÎ)
C. ThÓ nang, hçn hîp c¸c tÕ bµo to vµ tÕ bµo nhá nh©n khÝa
Đé ¸c tÝnh trung bình:
D. ThÓ nang, -u thÕ tÕ bµo to
E. ThÓ lan táa, -u thÕ c¸c tÕ bµo nhá nh©n khÝa
F. ThÓ lan táa, hçn hîp c¸c tÕ bµo to vµ tÕ bµo nhá
G. ThÓ lan táa, -u thÕ tÕ bµo to cã thÓ khÝa hoÆc kh«ng
Đé ¸c tÝnh cao:
H. TÕ bµo to nguyªn bµo miÔn dÞch
I. Nguyªn bµo lympho
J. TÕ bµo nhá nh©n kh«ng khÝa
Ph©n lo¹i bÖnh lý lympho ¸c tÝnh cña WHO
Một số thể tổ chức học của ULPAT
(WHO)
Độ ác tính thấp:
U lympho thể nang (FL)
Marginal zone
lymphoma (kể cả
MALT lymphoma)
LXM kinh dòng
lympho (CLL)
Lymphoplasmacytic
lymphoma (bao gồm
bệnh Waldenstrom)
Độ ác tính cao:
U lympho tế bào B lớn
lan toả (DLBCL)
Mantle cell lymphoma
U lympho nguyên bào
lympho người lớn
U lympho tế bào B lớn
trung thất
U lympho Burkit
§iÒu trÞ bÖnh Hodgkin
- Nguyªn t¾c: ®¹t ®-îc tû lÖ khái bÖnh cao nhÊt giảm ë
møc thÊp nhÊt t¸c dông phô. C©n nh¾c mèi t-¬ng quan
hiÖu quả - ®éc tÝnh cña mçi ph¸c ®å, xÐt ®Õn giai ®o¹n
bÖnh vµ c¸c yÕu tè tiªn l-îng.
- C¸c ph-¬ng ph¸p ®iÒu trÞ: tia x¹ vµ ho¸ trÞ liÖu
- C¸c yÕu tè tiªn l-îng: tuæi, giíi, triÖu chøng B + m¸u
l¾ng, sè l-îng vÞ trÝ tæn th-¬ng, kÝch th-íc cña khèi u
trung thÊt vµ thÓ tæ chøc häc.
C¸c bÖnh nh©n giai ®o¹n I vµ II
Tiªn l-îng tèt:
Phèi hîp ho¸ trÞ vµ x¹ trÞ: hµng ®Çu: ABVD x 4 + tia x¹
h¹ch diÖn réng (¸o kho¸c + vïng däc ®éng m¹ch chñ)
36-40Gy.
Hµng 2: tia x¹ h¹ch diÖn réng hoÆc EBVP x 6 + tia x¹
c¸c vïng h¹ch tæn th-¬ng.
Tiªn l-îng xÊu:
Phèi hîp ho¸ trÞ vµ x¹ trÞ: Hµng ®Çu: ABVD x 6 ®ît + tia
x¹ vïng h¹ch tæn th-¬ng 36-40Gy.
Hµng 2: MOPP/ABV x 6 ®ît + tia x¹ vïng h¹ch tæn
th-¬ng 36-40Gy.
BÖnh nh©n giai ®o¹n IIIB vµ IV
•
Ho¸ trÞ liÖu: ph¸c ®å MOPP, ABVD, hçn hîp
MOPP/ABV, hoÆc lu©n chuyÓn MOPP/ABVD.
•
X¹ trÞ: th-êng ®-îc phèi hîp ®Ó ®iÒu trÞ khi bÖnh nh©n
®· hoµn tÊt ho¸ trÞ liÖu vµ cÇn tia x¹ vµo c¸c vïng h¹ch
cã kÝch th-íc lín (bulky disease).
§iÒu trÞ ULPAT kh«ng Hodgkin
Sù lùa chän ph-¬ng ph¸p ®iÒu trÞ vµ ph¸c ®å phï hîp
cho tõng bÖnh nh©n phô thuéc vµo c¸c yÕu tè: thÓ tæ
chøc häc, giai ®o¹n l©m sµng bÖnh vµ c¸c yÕu tè tiªn
l-îng.
ULPAT độ ác tính thấp: CVP (cyclophosphomid,
vincristin, prednisolon), CHOP, CHOP-R.
ULPAT độ ác tính cao: CHOP, CHOP-R. ULPAT tái
phát, kháng thuốc: IVE, ICE, DHAP, ESHAP và ghép
tế bào gốc tạo máu tự thân.
ULP Burkit: Hyper-CVAD.
- Xem thêm -