Tài liệu Luận văn tốt nghiệp la bàn từ, công tác khử độ lệch la bàn từ trần thiện thành

Luaän Vaên Toát Nghieäp GVHD: Thầy Chung Nghĩa PHAÀN I: GIÔÙI THIEÄU NOÄI DUNG TRÌNH BAØY TRONG PHAÀN NAØY GOÀM:  SÖÏ RA ÑÔØI VAØ PHAÙT TRIEÅN CUÛA LA BAØN TÖØ  SÖÏ TOÀN TAÏI KHOÂNG THEÅ THIEÁU CUÛA LA BAØN TÖØ TREÂN TAØU BIEÅN  ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ NHIEÄM VUÏ NGHIEÂN CÖÙU CUÛA ÑEÀ TAØI  GIÔÙI THIEÄU MOÄT SOÁ LOAÏI LA BAØN SÖÛ DUÏNG TREÂN TAØU BIEÅN  QUY ÑÒNH CUÛA IMO VEÀ VIEÄC TRANG BÒ VAØ SÖÛ DUÏNG LA BAØN TÖØ TREÂN TAØU BIEÅN SVTH: Traàn Thieän Thaønh Trang -1- Luaän Vaên Toát Nghieäp GVHD: Thầy Chung Nghĩa I. SÖÏ RA ÑÔØI VAØ PHAÙT TRIEÅN CUÛA LA BAØN TÖØ Lòch söû la baøn baét ñaàu töø hôn 1000 naêm tröôùc coâng nguyeân, luùc ñoù ngöôøi Trung Quoác khaùm phaù ra nguyeân taéc vaø töø töø phaùt trieån theâm. Theo caùc söû saùch Taây phöông ghi laïi laø la baøn töø duøng kim nam chaâm ñöôïc caùc nhaø haøng haûi Trung Hoa duøng khoaûng naêm 1100 Taây lòch; caùc thuyû thuû Anh vaøo naêm 1190 ñaõ duøng la baøn töø trong khi ñi bieån; coøn vôùi ngöôøi Araäp baét ñaàu duøng la baøn töø khoaûng naêm 1220 vaø khoaûng naêm 1250 thì ngöôøi Viking ñaõ bieát duøng la baøn naøy. Tröôùc khi phaùt minh ra la baøn, thuyû thuû ñònh höôùng baèng vò trí maët trôøi luùc ban ngaøy vaø vò trí cuûa sao vaøo ban ñeâm, vaø ngöôøi ta cuõng thöôøng theo höôùng gioù maäu dòch theo muøa. Nhöng khi trôøi nhieàu maây hoaëc möa thì khoâng theå ñònh höôùng ñöôïc. La baøn töø ñaõ giuùp giaûi quyeát vieäc ñònh höôùng trong moïi hoaøn caûnh thôøi tieát, keå caû vieäc ñònh höôùng cuûa gioù maäu dòch. Töø cuoái theá kyû 15 cho tôùi ñaàu theá kyû 16, nhöõng nhaø haøng haûi AÂu chaâu ñaõ ñi thaùm hieåm nhieàu nôi , veõ nhöõng ñöôøng ñi môùi , khaùm phaù ra chaâu Myõ vaø ñaõ thöïc hieän nhöõng chuyeán ñi voøng quanh theá giôùi. Neáu khoâng coù la baøn töø thì khoù coù theå thöïc hieän ñöôïc caùc chuyeán vieãn du naøy. La baøn ñaàu tieân ñöôïc goïi laø “kim chæ Nam” do ngöôøi Trung Hoa phaùt minh raát sôùm, ngay khi ngöôøi ta tìm ra ñöôïc töø löïc vaø ñaù nam chaâm, trong khoaûng thôøi kyø chieán tranh, nhaø Chu laäp quoác. Kim chæ nam ngaøy xöa khaùc vôùi la baøn ngaøy nay. Noù coù hình daùng ñôn giaûn nhö moät caùi muoãng caét ra töø moät mieáng nam chaâm thieân nhieân vaø ñöôïc ñaët treân moät caùi ñeá baèng ñoàng ñaõ ñöôïc maøi laùng ñeå giaûm ma saùt. Sau ñoù nhöõng ngöôøi ñi bieån ban ñaàu duøng “Caù chæ Nam”, duøng saét caét hình con caù, roài ñöôïc töø hoaù. Khi ñöôïc thaû voâ nöôùc, “Caù chæ Nam” seõ lô löûng trong nöôùc vaø naèm theo truïc Baéc Nam. Daàn daàn ngöôøi ta thay “Caù” baêng kim nam chaâm töø hoaù, ñöôïc gaén vaøo moät caùi cheùn ñaõ coù ghi phöông höôùng: Ñoâng, Taây, Nam, Baéc, ..Ngöôøi ta cuõng daàn daàn bieát ñeán söï leäch cuûa töø tröôøng vaø caùc söï bieán thieân naøy thay ñoåi theo vò trí cuûa töøng nôi , töøng khu vöïc. Luùc ñaàu maët la baøn ñöôïc chia laøm 32 khoaûng sau ñoù khaéc theo voøng troøn thaønh 360 ñoä. Trong haøng haûi, la baøn töø ñöôïc duøng ñeå chæ höôùng ñi. Ñöôïc trang bò theâm duïng cuï ño höôùng ngöôøi ta duøng la baøn töø ñeå ño höôùng ñoái chieáu töø hai hay ba muïc tieâu ñöôïc xaùc ñònh treân haûi ñoà ñeå xaùc ñònh vò trí con taøu, töø ñoù tính ñöôïc khoaûng caùch ñaõ ñi, vaân toác höôùng phaûi ñi. Trong thôøi caän ñaïi la baøn ñöôïc gaén vôùi hoa gioù, coù ñöôøng tim (lubber line) ñöôøng töông öùng vôùi truïc doïc theo chieàu daøi cuûa taøu, ñaët trong baàu la baøn, maët treân coù kieáng trong vaø ñeøn soi, chöùa chaát loûng. Ngöôøi ta cuõng quan taâm ñeán vieäc xaùc ñònh nguyeân nhaân gaây ra ñoä leäch la baøn töø, tìm ra nhöõng phöông phaùp khöû ñoä leäch aáy baèng thanh nam chaâm vónh cöûu, saét non …. Hay trong vieäc ñoùng taøu boá trí ñaët la baøn töø ôû vò trí doïc taøu…. SVTH: Traàn Thieän Thaønh Trang -2- Luaän Vaên Toát Nghieäp GVHD: Thầy Chung Nghĩa Nguyeân lyù cuûa la baøn töø ngaøy nay khoâng khaùc gì maáy so vôùi la baøn coå xöa duøng trong lónh vöïc haøng haûi. Noù bao goàm moät kim töø hoaù hoaëc moät toå hôïp caùc kim töø vónh cöûu cho pheùp quay troøn treân maët phaúng naèm ngang. Söï vöôït troäi cuûa caùc la baøn töø hieän ñaïi ñang ñöôïc söû duïng treân caùc taøu bieån hieän nay laø keát quaû cuûa söï hieåu bieát toát hôn veà caùc quy luaät cuûa töø tröôøng- caùc quy luaät chi phoái caùch thöùc hoaït ñoäng cuûa la baøn töø vaø cuõng do caáu truùc cuûa caùc la baøn chính xaùc hôn. La baøn töø laø moät trong nhöõng phaùt minh ñöôïc duøng vôùi ít nhieàu caûi tieán, laâu daøi nhaát, laø thieát bò khoâng theå thieáu treân caùc taøu bieån. II. SÖÏ TOÀN TAÏI KHOÂNG THEÅ THIEÁU CUÛA LA BAØN TÖØ La baøn töø laø moät thieát bò haøng haûi thieát yeáu, vieäc xaùc ñònh ñöôïc phöông höôùng khi haønh trình treân bieån laø raát quan troïng, ñaëc bieät laø trong tröôøng hôïp taàm nhìn xa bò haïn cheá vaø caùc thieát bò xaùc ñònh phöông höôùng khaùc khoâng coù saün. Chöùc naêng chính cuûa la baøn töø laø cho bieát ñöôc höôùng muõi taøu. La baøn từ laø moät thieát bò hoaït ñoäng khoâng phuï thuoäc vaøo nguoàn ñieän cung caáp, vaø laø moät thieát bò haøng haûi ñaùng tin caäy, ñoàng thôøi laø moät coâng cuï ñaéc löïc cho vieäc xaùc ñònh nguy cô va chaïm (theo ñieàu 7 cuûa Colreg). Hôn theá nöõa la baøn töø coøn ñöôïc öùng duïng vaøo vieäc xaùc ñònh vò trí taøu nhôø ño phöông vò tôùi muïc tieâu, hoaëc ño phöông vò cuûa caùc thieân theå nhö maët trôøi… Söï hoaït ñoäng ôû traïng thaùi toát, ít sai soá seõ ñaûm baûo cho vieäc haønh haûi cuûa con taøu an toaøn, ñi ñuùng höôùng. Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc coâng ngheä kyõ thuaät, ngaøy nay con ngöôøi ñaõ phaùt minh ra la baøn ñieän ñeå thay theá chöùc naêng cho la baøn töø trong haønh haûi. Tuy nhieân trong tröôøng hôïp nguoàn ñieän treân taøu bò caét hoaëc la baøn ñieän bò hö hoûng, söï toàn taïi khoâng theå thieáu cuûa la baøn töø trong vieäc ñinh höôùng cho con taøu laø raát quan troïng. Con taøu khoâng theå haønh trình maø khoâng coù thieát bò chæ höôùng. Nguyeân taéc phoøng traùnh moïi ruûi ro trong haøng haûi baét buoäc phaûi trang bò la baøn töø treân moïi taøu bieån tham gia haønh trình. III. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ NHIEÄM VUÏ NGHIEÂN CÖÙU CUÛA ÑEÀ TAØI 1. Nghieân cöùu moät caùch toång quaùt veà töø tröôøng, töø tính vaø cöôøng ñoä töø tröôøng cuûa nam chaâm. Ñaëc tính töø hoaù cuûa caùc vaät saét töø vaø töø tröôøng cuûa quaû ñaát. 2. Nhöõng lyù luaän veà ñoä leäch la baøn töø sinh ra do aûnh höôûng cuûa caùc vaät saét töø coù treân taøu bieån, trong traïng thaùi caân baèng, nghieâng ngang, nghieâng doïc. 3. Nhöõng lyù luaän vaø caùc phöông phaùp thöïc haønh khöû ñoä leäch rieâng la baøn. Coâng taùc khöû ñoä leäch la baøn töø ñaët treân taøu bieån. 4. Phöông phaùp vaø caùch xaùc ñònh ñoä leäch coøn laïi sau khi khöû. 5. Tìm hieåu coâng taùc hieäu chænh la baøn cuûa Myõ qua cuoán saùch: HAND BOOK OF MAGNETIC COMPASS ADJUSTMENT SVTH: Traàn Thieän Thaønh Trang -3- Luaän Vaên Toát Nghieäp GVHD: Thầy Chung Nghĩa 6. Quy ñònh cuûa IMO veà vieäc trang bò vaø söû duïng la baøn töø. 7. Coâng taùc khöû ñoä leäch la baøn töø thöïc teá ôû Vieät Nam. IV. GIÔÙI THIEÄU MOÄT SOÁ LOAÏI LA BAØN TÖØ SÖÛ DUÏNG TREÂN TAØU BIEÅN 1. La baøn töø chuaån: laép loä thieân treân noùc buoàng laùi duøng ñeå chæ höôùng ñi cuûa taøu vaø ño höôùng ngaém cuûa muïc tieâu. Do vò trí laép ñaët treân noùc buoàng laùi, ít chòu aûnh höôûng cuûa nhöõng vaät lieäu mang töø tính treân taøu vaø caùc thieát bò ñieän töø ôû buoàng laùi, ñoä leäch töông ñoái nhoû neân goïi laø la baøn chuaån. 2. La baøn töø laùi: laép ñaët trong buoàng laùi chuyeân duøng ñeå chæ höôùng laùi. Hieän nay coù nhieàu taøu duøng maët phaûn aûnh cuûa la baøn con quay ñeå laùi, ñoàng thôøi duøng thieát bò phaûn chieáu la baøn chuaån töø noùc buoàng laùi xuoáng buoàng laùi, ñeå ñoái chieáu vôùi la baøn con quay. 3. La baøn töø söï coá: laép gaàn caàn laùi söï coá duøng ñeå laùi khi söû duïng maùy laùi söï coá. Hieän nay nhieàu taøu ñeàu duøng maët phaûn aûnh cuûa la baøn con quay laøm la baøn söï coá. 4. La baøn töø xuoàng: laø moät la baøn töø nhoû trang bò treân xuoàng cöùu sinh coù giaù ñôõ vaø coù ñeøn chieáu saùng keøm theo. V. QUY ÑÒNH CUÛA IMO VEÀ VIEÄC TRANG BÒ VAØ SÖÛ DUÏNG LA BAØN TÖØ TREÂN TAØU BIEÅN Ñöôïc quy ñònh ôû phuï luïc 13 chöông V cuûa SOLAS 74 – Magnetic Compass: Höôùng daãn vaø giaûi thích nhöõng yeâu caàu veà vaän haønh, baûo quaûn, vaø kieåm tra la baøn töø. 1) Ñieàu 19 ñoaïn 2.1.1, 2.1.2, 2.1.3 vaø 2.2.1 trình baøy yeâu caàu cho taát caû moïi taøu (tröø taøu ñaùnh caù vaø du thuyeàn döôùi 150 GT) phaûi trang bò la baøn töø hoaëc thieát bò töông ñöông ñeå xaùc ñònh vaø hieån thò höôùng muõi taøu, hoaït ñoäng khoâng phuï thuoäc vaøo baát cöù nguoàn cung caáp naêng löôïng naøo. La baøn töø phaûi ñöôïc trang bò bieåu xích ñeå xaùc ñònh ñöôïc phöông vò theo phöông ngang 3600 vaø söû duïng ñeå xaùc ñònh höôùng ñi chính xaùc vaø phöông vò thaät trong moïi luùc. 2) Nhöõng taøu ñaùnh caù nhoû neân coá gaéng trang bò theo yeâu caàu cuûa ñieàu 19. Tieâu chuaån cuûa IMO veà söï hoaït ñoäng cuûa la baøn töø SVTH: Traàn Thieän Thaønh Trang -4- Luaän Vaên Toát Nghieäp GVHD: Thầy Chung Nghĩa 3) La baøn töø phaûi tuaân theo tieâu chuaån hoaït ñoäng daønh cho la baøn töø: tieâu chuaån A.382 (X) vaø thieát bò truyeàn höôùng ñi töø theo tieâu chuaån MSC.86(70) muïc 2. (Ñöôïc trích daãn ôû phaàn Phuï Luïc) 4) Ñieàu 19 yeâu caàu taát caû caùc taøu töø 150 GT vaø taát caû caùc taøu chôû khaùch phaûi trang bò la baøn töø döï tröõ hoaëc thieát bò töông ñöông. Nhieäm vuï baûo döôõng la baøn töø 5) Chuû taøu vaø thuyeàn tröôûng chòu traùch nhieäm veà vieäc ñaûm baûo la baøn töø treân taøu cuûa hoï ñöôïc baûo döôõng vaø hoaït ñoäng toát. Hieäu chænh la baøn töø 6) Moãi la baøn töø ñöôïc yeâu caàu trang bò treân taøu theo ñieàu khoaûn naøy seõ ñöôïc hieäu chænh ñuùng caùch vaø baûng ñoä leäch hay ñöôøng cong ñoä leäch coøn laïi phaûi coù treân taøu trong moïi luùc. La baøn töø neân ñöôïc hieäu chænh khi: a) Khi la baøn töø ñöôïc laép ñaët laàn ñaàu. b) Khi la baøn töø trôû neân khoâng coøn ñaùng tin caäy nöõa. c) Khi caáu truùc thöôïng taàng cuûa con taøu ñöôïc söûa chöõa hoaëc thay ñoåi vì noù aûnh höôûng tôùi töø tính vónh cöûu vaø töø tính caûm öùng. d) Khi theâm vaøo hoaëc laáy ñi thieát bò ñieän hoaëc thieát bò töø ñaët ôû gaàn la baøn. e) Khi khoaûng 2 naêm sau laàn hieäu chænh tröôùc vaø baûn ghi ñoä leäch khoâng coøn ñöôïc löu giöõ, hoaëc khi ñoä leäch ño ñöôïc laø quaù lôùn, hoaëc khi phaùt hieän nhöõng hö hoûng cuûa la baøn. Aûnh höôûng cuûa töø tính trong suoát cuoäc ñôøi cuûa moät con taøu: 7) Bôûi vì töø tính cuûa moät con taøu thöôøng laø khoâng oån ñònh, trong quaù trình hoaït ñoäng ôû thôøi gian ñaàu cuûa la baøn töø caàn kieåm tra caån thaän, vaø tieán haønh hieäu chænh khi caàn thieát. 8) Thuyeàn tröôûng neân kieåm tra söï hoaït ñoäng cuûa la baøn töø, ñaëc bieät sau khi: a) b) c) d) Taøu chuyeân chôû haøng hoaù chöùa töø tính. Söû duïng thieát bò caåu (ñieän töø tröôøng) ñeå dôõ hoaëc boác haøng. Khi taøu tieáp xuùc vôùi nguoàn ñieän. Taøu naèm coá ñònh treân moät höôùng, trong moät thôøi gian ngaén cuõng coù theå gaây ra ñoä leäch lôùn, ñaëc bieät ñoái vôùi nhöõng taøu nhoû. SVTH: Traàn Thieän Thaønh Trang -5- Luaän Vaên Toát Nghieäp GVHD: Thầy Chung Nghĩa 9) Caùc töø tính giöõ laâu coù theå thay ñoåi töø tính moät con taøu, laøm cho la baøn khoâng ñaùng tin caäy. Tuy nhieän moät soá löôïng lôùn caùc töø tính caûm öùng gaây ra bôûi nam chaâm ñieän sau ñoù seõ bò phaân giaõ töø, do vaäy vieäc hieäu chænh ngay luùc ñoù laø khoâng caàn thieát. Moïi noã löïc phaûi ñöôïc thöïc hieän ñeå xaùc ñònh ñoä leäch la baøn töø. Kieåm tra söï hoaït ñoäng cuûa la baøn töø 10) Söï hoaït ñoäng cuûa la baøn töø neân ñöôïc kieåm tra baèng caùch ghi laïi ñònh kyø ñoä leäch vaøo soå ñoä leäch la baøn töø. Sai soá la baøn neân ñöôïc xaùc ñònh sau moãi khi thay ñoåi nhöõng höôùng ñi lôùn, vaø ít nhaát moät laàn khi khoâng coù söï thay ñoåi höôùng ñi lôùn. Kieåm tra ñoä leäch la baøn thöôøng xuyeân coù theå giuùp chuùng ta nhaän ra caàn söûa chöõa la baøn, thöû nghieäm hoaëc hieäu chænh. Hôn theá nöõa, la baøn töø neân ñöôïc kieåm tra bôûi só quan coù chuyeân moân hoaëc chuyeân vieân hieäu chænh la baøn. Hieäu chænh vaø söûa chöõa 11) Ôû Anh Quoác, taát caû vieäc hieäu chænh ñöôïc thöïc hieän bôûi chuyeân vieân hieäu chænh la baøn, ngöôøi coù chöùng chæ chuyeân moân veà hieäu chænh la baøn ñöôïc caáp bôûi chính phuû Anh. 12) Neáu nhö khoâng coù chuyeân vieân hieäu chænh chaát löôïng, vaø thuyeàn tröôûng thaáy vieäc hieäu chænh laø caàn thieát. Thì só quan boong haïng nhaát coù theå thöïc hieän. Vaø sau ñoù vieäc hieäu chænh caàn ñöôïc thöïc hieän laïi bôûi chuyeân vieân hieäu chænh la baøn khi coù dòp. 13) Ngaøy hieäu chænh vaø nhöõng chi tieát cuï theå khaùc seõ ñöôïc ghi vaøo soå ñoä leäch la baøn töø. Vò trí cuûa caùc duïng cuï hieäu chænh ñöôïc ghi vaøo nhaät kyù la baøn vaø baûng ñoä leäch. Bôûi vì khoaûng caùch töø caùc nam chaâm khöû B vaø C tôùi maët la baøn chuaån vaø thaønh phaàn truyeàn ñi laø khaùc nhau. 14) Vieäc söûa chöõa ñöôïc thöïc hieän bôûi nhaø saûn suaát hoaëc ngöôøi coù chuyeân moân, vaø söû duïng ñuùng thieát bò. Khi coâng vieäc keát thuùc, ngöôøi söûa chöõa seõ cung caáp cho chuû taøu hoaëc thuyeàn tröôûng moät giaáy chöùng nhaän, chöùng thöïc raèng coâng vieäc söûa chöõa ñaõ ñöôïc thöïc hieän theo yeâu caàu ISO 2269 cho la baøn loaïi A vaø ISO 10316 cho la baøn loaïi B theo tieâu chuaån quoác teá cuûa la baøn töø. SVTH: Traàn Thieän Thaønh Trang -6- Luaän Vaên Toát Nghieäp GVHD: Thầy Chung Nghĩa PHAÀN II: CAÁU TAÏO CUÛA MOÄT SOÁ LOAÏI LA BAØN TÖØ Treân taøu bieån hieän nay haàu heát ñeàu söû duïng la baøn töø nöôùc, neân trong phaàn naøy xin trình baøy caáu taïo cuûa 3 loaïi la baøn töø nöôùc ñaëc tröng ñang ñöôïc söû duïng treân caùc taøu bieån hieän nay: A. LA BAØN TÖØ KIEÅU MYÕ B. LA BAØN TÖØ KIEÅU NHAÄT BAÛN C. LA BAØN TÖØ KIEÅU TRUNG QUOÁC SVTH: Traàn Thieän Thaønh Trang -7- Luaän Vaên Toát Nghieäp GVHD: Thầy Chung Nghĩa A. LA BAØN TÖØ KIEÅU MYÕ Hình treân laø hình daùng beân ngoaøi cuûa la baøn töø kieåu Myõ. Caáu taïo cuûa la baøn töø naøy goàm coù: I. Thaân La Baøn Ñöôïc laøm baèng goã toát, khoâng mang töø tính. Phaàn döôùi cuûa thaân coù 4 buloâng ñeå baét vaøo maët boong taøu, caùc buloâng naøy khi ñöôïc môû loûng ra coù theå xoay thaân la baøn ñeå ñieàu chænh khöû ñoä leäch coá ñònh A. Hai beân traùi vaø phaûi cuûa thaân la baøn coù hai quaû caàu saét non, ñaët treân hai vai cuûa la baøn. Duøng ñeå khöû ñoä leäch goùc phaàn tö, taâm cuûa hai quaû caàu naøy vaø kim nam chaâm cuûa la baøn naèm treân cuøng moät maët phaúng. Quaû caàu beân traùi ñöôïc sôn maøu ñoû, quaû caàu beân phaûi ñöôïc sôn maøu xanh. Treân ñoù coù vaïch khaéc ñoä cho ta bieát khoaûng caùch töø taâm quaû caàu tôùi taâm la baøn laø bao nhieâu, quaû caàu coù theå xoay ñöôïc ñeå thay ñoåi vò trí cuûa noù so vôùi taâm la baøn, khöû ñoä leäch goùc phaân tö sinh ra. Treân ñænh cuûa thaân la baøn coù naép la baøn, ñöôïc laøm baèng ñoàng coù cöûa göông nhìn ñöôïc soá chæ cuûa kim la baøn. Treân thaân cuûa la baøn coù moät ñoàng hoà chæ baùo goùc ngieâng ngang cuûa taøu, giuùp ta bieát ñöôïc taøu ñang caân baèng hay nghieâng ngang moät goùc bao nhieâu ñoä (coù vaïch chæ nghieâng töø 0 – 400 sang maïn traùi hoaëc maïn phaûi). Ôû ngay phía tröôùc chaân la baøn coù naép moät oáng ñoàng trong ñoù naép moät thanh saét non duøng ñeã khöû ñoä leäch do oáng khoùi vaø caùc truï thaúng ñöùng sinh ra SVTH: Traàn Thieän Thaønh Trang -8- Luaän Vaên Toát Nghieäp GVHD: Thầy Chung Nghĩa goïi laø thanh Flinder. Trong oáng naøy, cuïc saét non Flinder ñöôïc ñaët ôû vò trí cao nhaát, ôù döôùi loùt ñeá baèng goã sao cho taùc duïng cuûa thanh Flinders ñoái vôùi kim la baøn laø toát nhaát. Beân trong thaân la baøn coù boùng ñeøn chieáu saùng giuùp ta coù theå thaáy ñöôïc soá chæ cuûa kim la baøn khi trôøi toái. Beân trong ngay ñöôøng taâm theo chieàu thaèng ñöùng, phía döôùi chaäu la baøn coù moät oáng ñoàng thaúng ñöùng, trong ñoù chöùa nam chaâm thaúng ñöùng duøng ñeå khöû ñoä leäch nghieâng cuûa la baøn töø, coù theå ñieàu chænh vò trí cuûa nam chaâm thaúng ñöùng baèng caùch di chuyeån leân xuoáng oáng ñoàng, vaø coá ñònh ñöôïc vò trí cuûa oáng ñoàng sau khi ñaõ hieäu chænh ñoä leäch nghieâng xong. Phía döôùi cuûa thaân la baøn coù cöûa, trong ñoù coù caùc giaù ñôõ coù caùc loã ngang ñeå chöùa nam chaâm khöû ngang B vaø nam chaâm khöû doïc C. Caùc giaù ñôõ naøy coù soá chæ vò trí cuûa nam chaâm khöû ñöôïc ñaët ôû ñaâu. II. Chaäu La Baøn Goàm coù caùc boä phaän Kim nam chaâm laø toå hôïp 2 kim nam chaâm ñaët phía döôùi maët la baøn, theo nguyeân taéc: cöïc baéc cuûa kim nam chaâm luoân chæ höôùng baéc ñòa töø, ñöôïc thieát keá ñoàng truïc vôùi ñóa khaéc ñoä treân maët la baøn. Ñóa khaéc ñoä coù muõi teân ñaùnh daáu ôû 8 höôùng chính: N, NE, E, SE, S, SW, W, NW chia laøm 3600 coù soá chæ caùch nhau 100 moät. Chaäu la baøn ñöôïc treo baèng voøng cacñaêng vaø coù 4 truï ñôõ giuùp cho maët la baøn luoân ôû maët phaúng ngang khi taøu laéc. Dung dòch chöùa trong chaäu la baøn laø dung dòch coàn vaø nöôùc caát giuùp giaûm ma saùt giöõa truïc kim nam chaâm vôùi ñóa khaéc ñoä. SVTH: Traàn Thieän Thaønh Trang -9- Luaän Vaên Toát Nghieäp GVHD: Thầy Chung Nghĩa B. LA BAØN TÖØ NHAÄT BAÛN Caáu taïo cuûa la baøn töø Nhaät Baûn hieäu Daiko, Model T150B goàm: I. Chaân La Baøn Chaân ñeá la baøn duøng ñeå ñôõ chaäu la baøn vaø chöùa caùc thanh nam chaâm duøng ñeå hieäu chænh ñoä leäch, ñöôïc cheá taïo baèng vaät lieäu phi töø tính. Treân ñænh cuûa chaân la baøn coù naép la baøn laøm baèng ñoàng coù cöûa ôû phía sau. Hai beân traùi vaø phaûi cuûa chaân ñeá coù hai hoäp ñöïng thanh saét non, ñaët treân hai vai cuûa la baøn, troïng taâm cuûa hai hoäp saét non naøy va økim nam chaâm trong la baøn naèm treân cuøng moät maët phaúng. Ôû ngay phía tröôùc chaân la baøn laép moät hoäp goã trong ñoù coù laép moät thanh saét non duøng ñeå khöû ñoä leäch do oáng khoùi vaø caùc truï thaúng ñöùng sinh ra goïi laø thanh saét flinder. Trong thaân cuûa la baøn coù chöùa caùc thanh nam chaâm vónh cöûu ngang vaø doïc duøng ñeå khöû ñoä leäch baùn voøng. Caùc nam chaâm khöû ñöôïc ñieàu chænh baèng vít voâ taän ñeå thay ñoåi goùc giöõa hai nam chaâm ngang vaø giöõa hai nam chaâm doïc, qua ñoù laøm taêng hoaëc giaûm löïc taùc duïng cuûa kim nam chaâm khöû leân kim la baøn töø. SVTH: Traàn Thieän Thaønh Trang -10- Luaän Vaên Toát Nghieäp GVHD: Thầy Chung Nghĩa Ôûgiöõa thaân la baøn coù oáng thaúng ñöùng chöùa nam chaâm thaúng ñöùng khöû ñoä leäch nghieâng cuûa la baøn. Trong chaân la baøn coù laép moät boùng ñeøn ñieän coù boä phaân ñieàu chænh ñoä saùng. Nguoàn cung caáp cho boùng ñeøn naøy coù theå laø nguoàn xoay chieàu hoaëc nguoàn moät chieàu tuyø thuoäc vaøo coâng taéc nguoàn maø ta löïa choïn. Trong thaân cuûa la baøn cuõng coù moät ñöôøng oáng trong ñoù chöùa caùc laêng kính giuùp cho ta thaáy ñöôïc maët la baøn töø buoàng laùi. Treân thaân cuûa la baøn coù maët chæ baùo ñoä nghieâng ngang cuûa taøu, coù khaéc cung vaïch chia töø 0-400 sang traùi hoaëc phaûi, cho ta bieát taøu ñang nghieâng ngang bao nhieâu. II. Chaäu La Baøn Chaäu la baøn ñöôïc laøm baèng kim loaïi khoâng mang töø tính vaø ñuû naëng ñeå duy trì traïng thaùi naèm ngang khi taøu bò nghieâng, goàm coù caùc boä phaän: Ñóa khaéc ñoä (ñóa la baøn): coù daïng hình voøng troøn ñöôïc chia ñoä töø 00 - 3600, theo höôùng truïc doïc cuûa taøu giuùp xaùc ñònh phöông vò vaø goùc maïn cuûa muïc tieâu… Maët la baøn (coøn goïi laø hoa gioù – compass rose) ñöôïc chia thaønh 32 khoaûng, sau ñoù khaéc theo voøng troøn thaønh 3600 SVTH: Traàn Thieän Thaønh Trang -11- Luaän Vaên Toát Nghieäp GVHD: Thầy Chung Nghĩa Kim nam chaâm: goàm coù hai nam chaâm song song vôùi nhau, cuøng vôùi töø tröôøng cuûa traùi ñaát taïo ra löïc chæ höôùng cuûa la baøn töø. Dung dòch chöùa trong chaäu la baøn: chaát loûng bao goàm 45% coàn vaø 55% nöôùc caát coù coäng duïng ñeå giaûm aûnh höôûng cuûa troïng löïôïng cuûa kim nam chaâm vaø hoa gioù ñeå trieät tieâu söïc döïa cuûa boä phaän naøy treân truïc döïa, giaûm aûnh höôûng cuûa ma saùt treân choát laáy phöông vò vaø giaûm aûnh höôûng chao ñaûo cuûa ñóa la baøn. Baàu la baøn ñöôïc treo trong heä thoáng khôùp cacñaêng ñeå luùc naøo cuõng giöõ ñöôïc maët la baøn töø theo vò trí maët phaúng ngang vaø taïo söï baûo veä thích hôïp töø caùc chaán ñoäng cô hoïc. SVTH: Traàn Thieän Thaønh Trang -12- Luaän Vaên Toát Nghieäp GVHD: Thầy Chung Nghĩa C. LA BAØN TÖØ TRUNG QUOÁC Caáu taïo la baøn töø Trung Quoác I. Chaân ñeá la baøn Xem hình beân: Chaân ñeá la baøn duøng ñeå ñôõ chaäu la baøn vaø chöùa caùc thanh nam chaâm duøng ñeå hieäu chænh ñoä leäch, ñöôïc cheá taïo baèng loaïi vaät lieäu phi töø tính. Phaàn döôùi cuûa chaân ñeá coù caùc loã ñeå baét buloâng vaøo maët boong taøu, caùc buloâng naøy khi ñöôïc môû loûng ra coù theå xoay thaân la baøn ñeå ñieàu chænh khöû ñoä leäch coá ñònh A. Hai beân traùi vaø phaûi cuûa cuûa chaân ñeá coù hai quaû caàu saét non, ñaët treân hai vai cuûa la baøn, duøng ñeå khöû moät phaàn ñoä leäch la baøn, taâm cuûa hai quaû caàu naøy vaø kim nam chaâm trong la baøn naèm treân cuøng moät maët phaúng. Treân ñænh chaân la baøn coù naép la baøn laøm baèng ñoàng coù cöûa ôû phía tröôùc vaø phia sau, beân trong coù ñaët moät ñeøn daàu ñeå söû duïng phoøng khi hoûng ñeøn ñieän… Beân trong ngay ñöôøng taâm, phía döôùi chaäu la baøn coù moät oáng ñoàng thaúng ñöùng, duøng ñeå naép thanh nam chaâm thaúng ñöùng khöû ñoä leäch nghieâng.trong ñoù coù boä phaän ñieàu chænh naâng haï thanh nam chaâm baèng daây xích, coù choát giöõ daây xích ñeå coá ñònh vò trí thanh nam chaâm thaúng ñöùng sau khi hieäu chænh xong. SVTH: Traàn Thieän Thaønh Trang -13- Luaän Vaên Toát Nghieäp GVHD: Thầy Chung Nghĩa Ôû ngay phía tröôùc chaân la baøn coù naép moät oáng ñoàng trong ñoù naép moät thanh saét non duøng ñeã khöû ñoä leäch do oáng khoùi vaø caùc truï thaúng ñöùng sinh ra goïi laø thanh Flinder. Trong chaân la baøn laép moät boùng ñeøn ñieän coù boä phaän ñieàu chænh ñoä saùng vaø coâng taéc ñaët ôû beân ngoaøi, beân hoâng cuûa la baøn. Phaàn phía döôùi chaân coù cöûa, trong ñoù ñaët giaù ñôõ goàm nhieàu loã ngang ñeå ñaët caùc thanh nam chaâm vónh cöûu ngang vaø doïc khöû ñoä leäch, ñoái vôùi caùc nam chaâm ngang ñeå thuaän tieän cho vieäc ñöa nam chaâm ngang vaøo loã, ngöôøi ta cheá tao loã theo chieàu doïc, sau khi ñöa vaøo xoay sang chieàu ngang. Trong chaân la baøn coù caùc beä truïc vôùi caùc vaïch soá duøng ñeå laáy soá lieäu vò trí caùc thanh nam chaâm khöû sau khi hieäu chænh, coù ñai khoaù coá ñònh vò trí cuûa caùc thanh nam chaâm ngang, doïc sau khi ñaõ hieäu chænh xong. Töông töï cuõng coù vaïch soá ñeå ghi laïi vò trí cuûa hai quaû caàu saét non khi hieäu chænh xong. II. Chaäu la baøn Hình veõ moâ taû hình daùng beân ngoaøi vaø beân trong cuûa chaäu. Chaäu labaøn goàm coù caùc boä phaän ñóa khaéc ñoä (ñóa la baøn), kimnam chaâm, quaû noåi baèng ñoàng, beä truïc, truï ñôõ, chaäu, maët thuyû tinh ñaùy, boä phaän ñaøn hoài, vaät ñoái troïng. Ñóa khaéc ñoä gaén vôùi kinam chaâm vaø phao noåi ñaët treân truï ñôõ vaø ngaâm trong dung dòch loûng, goàm coàn troän vôùi nöôùc caát, chöùa trong chaäu la baøn. Ñóa la baøn quay töï do quanh truï ñôõ vaø chòu taùc ñoäng cuûa töø tröôøng traùi ñaát, oån ñònh theo höôùng Baéc Nam cuûa töø tröôøng traùi ñaát vaø chæ ra höôùng baéc ñòa töø. Toaøn boä chaäu la baøn ñöôïc ñaët treân moät giaù ñôõ chuyeån ñoäng töï do ñeå giöõ cho la baøn luoân luoân caân baèng khi taøu thuyeàn laéc boå. Chaäu vaø giaù ñôõ la baøn cuøng ñöôïc ñaët treân chaân la baøn. Trong ñoù chöùa taát caû nhöõng gì caàn thieát ñeå hieäu chænh, chieáu saùng la baøn. SVTH: Traàn Thieän Thaønh Trang -14- Luaän Vaên Toát Nghieäp GVHD: Thầy Chung Nghĩa PHAÀN III: COÂNG TAÙC KHÖÛ ÑOÄ LEÄCH LA BAØN TÖØ NOÄI DUNG TRÌNH BAØY TRONG PHAÀN NAØY GOÀM:          CHÖÔNG I: CÔ SÔÛ LYÙ THUYEÁT VEÀ TÖØ CHÖÔNG II: NGUYEÂN LYÙ ÑOÄ LEÄCH LA BAØN TÖØ CHÖÔNG III: MAÙY ÑO TÖØ LÖÏC CHÖÔNG IV: NGUYEÂN NHAÂN, MUÏC ÑÍCH VAØ NHÖÕNG TRÖÔØNG HÔÏP CAÀN KHÖÛ ÑOÄ LEÄCH CHÖÔNG V: NGUYEÂN LYÙ VAØ PHÖÔNG PHAÙP KHÖÛ ÑOÄ LEÄCH CHÖÔNG VI:THÖÙ TÖÏ VAØ CAÙC PHÖÔNG PHAÙP PHUÏ TRÔÏ TRONG COÂNG TAÙC KHÖÛ ÑOÄ LEÄCH CHÖÔNG VII: HIEÄU ÖÙNG GIÖÕA CAÙC DUÏNG CUÏ KHÖÛ VAØ ÑOÄ LEÄCH TÖÙC THÔØI CUÛA LA BAØN CHÖÔNG VIII: TIEÁN HAØNH KHÖÛ ÑOÄ LEÄCH CHÖÔNG IX: QUY TRÌNH KHÖÛ ÑOÄ LEÄCH ÔÛ VIEÄT NAM SVTH: Traàn Thieän Thaønh Trang -15- Luaän Vaên Toát Nghieäp GVHD: Thầy Chung Nghĩa CHÖÔNG I: CÔ SÔÛ LYÙ THUYEÁT VEÀ TÖØ A. KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN VEÀ TÖØ A1. Töø Tính Vaø Nam Chaâm Tính chaát cuûa caùc vaät coù theå huùt ñöôïc saét, theùp goïi laø töø tính. Saét coù töø tính ñöôïc goïi laø nam chaâm. Nam chaâm ñöïôïc chia laøm hai loaïi: + Nam chaâm töï nhieân + Nam chaâm nhaân taïo: Duøng phöông phaùp nhaân taïo laøm theùp vaø caùc hôïp kim khaùc thaønh nam chaâm. Hình daùng cuûa nam chaâm nhaân taïo goàm ba loaïi: hình thanh daøi, hình moùng ngöïa, hình kim. Hình 1-1 Ôû gaàn 2 ñaàu cuûa nam chaâm coù töø tính maïnh nhaát goïi laø töø cöïc. Moät nam chaâm baát kyø ñeàu coù hai cöïc. Ñöôøng noái hai cöïc goïi laø truïc töø. Boä phaän giöõa cuûa nam chaâm khoâng coù töø tính goïi laø phaàn trung tính. Ñoái vôùi nam chaâm hình thanh daøi, vò trí cuûa töø cöïc ôû caùch hai ñaàu chuùng 1/12 chieàu daøi cuûa thanh nam chaâm, ñoái vôùi nam chaâm hình kim thì töø cöïc taïi ñaàu kim. Tính chaát raát quan troïng cuûa nam chaâm ñöôïc söû duïng laøm cô sôû ñeå cheá taïo la baøn laø: neáu moät kim nam chaâm coù theå quay töï do, khi ñöùng yeân thì seõ chæ theo höôùng Baéc Nam Ta goïi töø cöïc nam chaâm chæ höôùng Baéc laø cöïc Baéc, bieåu thò baèng chöõ “N”.Töø cöïc nam chaâm chæ höôùng Nam laø cöïcNam, bieåu thò baèng chöõ “S”. Trong thöïc teá, ta goïi cöïc Baéc laø cöïc döông hoaëc cöïc ñoû bieåu thò baèng daáu “+” hoaëc maøu ñoû; cöïc Nam goïi laø cöïc aâm hoaëc cöïc xanh, bieåu thò baèng daáu “-“hoaëc maøu xanh. SVTH: Traàn Thieän Thaønh Trang -16- Luaän Vaên Toát Nghieäp Töø cöïc GVHD: Thầy Chung Nghĩa N S Töø cöïc Hình 1-2 Nam chaâm coù nhöõng ñaëc tính sau: + Hai cöïc ñoàng cöïc thì ñaåy nhau, hai cöïc khaùc cöïc thì huùt nhau. + Töø cöïc khoâng theå caét ñoâi ñöôïc. Baát kyø moät thanh nam chaâm naøo khi caét ra nhieàu ñoaïn nhoû, thì moãi ñoaïn ñoù laø moät thanh nam chaâm nhoû, vaø chuùng ñeàu coù cöïc Baéc vaø cöïc Nam. N N S N S S Hình 1-3 A2. Söùc Töø – Töø Khoái – Moâment Töø – Ñònh Luaät COULOMB Löïc huùt vaø löïc ñaåy giöõa hai cöïc töø goïi laø söùc töø, ta quy ñònh söùc ñaåy giöõa hai cöïc ñoàng teân laø döông, löïc huùt giöõa hai cöïc khaùc teân laø aâm. Töø khoái laø khoái luôïng töø ñeå bieåu thò cöôøng ñoä töø cöïc, kí hieäu laø m. moãi nam chaâm ñeàu coù hai töø khoái ôû hai ñaàu .quy ñònh töø khoái cuûa cöïc baéc laø döông, từ khối của cực nam laø cöïc aâm. Söùc töø taùc duïng cuûa hai cöïc cuûa moät nam chaâm vaø töø khoái cuûa noù ñeàu coù daáu nghòch nhau, trò soá tuyeät ñoái baèng nhau. Moâment töø laø tích soá cuûa töø khoái cuûa nam chaâm vôùi khoaûng caùch giöõa hai cöïc cuûa noù. Coâng thöùc: M=2ml Trong ñoù: l laø moät nöûa khoaûng caùch giöõa hai cöïc cuûa nam chaâm. Trong heä thoáng centimet, gam, giaây, ñôn vò cuûa moâment töø laø cgsM Ñònh luaät Coulomb: Qua nhöõng thí nghieäm cuûa mình, Coulomb ñaõ chöùng minh ñöôïc raèng: löïc taùc duïng giöõa hai cöïc cuûa nam chaâm tæ leä thuaän vôùi tích soá cuûa töø khoái cuûa chuùng vaø tæ leä nghòch vôùi bình phöông khoaûng caùch giöõa hai töø khoái. Coulomb bieåu dieãn qua coâng thöùc F m1m2 d 2  laø heä soá daãn töø, trong chaân khoâng  = 1 mm F  122 d SVTH: Traàn Thieän Thaønh Trang -17- Luaän Vaên Toát Nghieäp GVHD: Thầy Chung Nghĩa Trong khoâng khí   1 cho neân trong nhöõng vaán ñeà thoâng thöôøng ta coù theå duøng coâng thöùc treân ñeå tính löïc taùc duïng cuûa töø cöïc trong khoâng khí. A3. Töø Tröôøng – Cöôøng Ñoä Töø Tröôøng Vaø Ñöôøng Söùc Töø Töø tröôøng: Khoaûng khoâng gian bò taùc duïng cuûa söùc töø cuûa nam chaâm goïi laø töø tröôøng. Cöôøng ñoä töø tröôøng: Söùc töø taùc duïng leân moät ñôn vò töø khoái döông ôû taïi moät ñieåm trong töø tröôøng thì goïi laø cöôøng ñoä töø tröôøng H taïi ñieåm aáy. Höôùùng taùc duïng cuûa noù bieåu thò höôùng cuûa töø tröôøng. Neáu trong phaïmvi naøo ñoù H coù trò soá vaø höôùng gioáng nhau, thì töø tröôøng trong phaïm vi ñoù goïi laø töø tröôøng ñeàu. Neáu töø tröôøng coù töø khoái m ôû taïi moät ñieåm trong töø tröôøng bò taùc duïng bôûi moät löïc F, thì cöôøng ñoä töø tröôøng taïi ñieåm aáy laø: F, thì cöôøng ñoä töø tröôøng taïi ñieåm aáy laø: H F m Trong heä thoáng cgsM, ñôn vò cuûa cöôøng ñoä töø tröôøng goïi laø Gauss. Cöôøng ñoä töø tröôøng H laø moät ñaïi löôïng veùctô. Coâng thöùc treân cho pheùp ta tính ñöôïc cöôøng ñoä töø tröôøng cuûa töø khoái taïi moät ñieåm naøo ñoù trong khoâng gian töø cuûa noù. Ñöôøng söùc töø: Noái lieàn caùc höôùng cuûa cöôøng ñoä töø tröôøng cuûa caùc ñieåm trong töø tröôøng thaøng ñöôøng cong hoaëc ñöôøng thaúng, ñöôøng aáy goïi laø ñöôøng söùc töø. Tieáp tuyeán taïi moät ñieåm naøo ñoù treân ñöôøng söùc töø truøng vôùi phöông töø löïc. Ñöôøng söùc töø cuûa nam chaâm ñi ra ôû cöïc Baéc vaø trôû veà ôû cöïc Nam. Soá löôïng ñöôøng suùc töø ñi qua moät ñôn vò dieän tích goïi laø maät ñoä ñöôøng söùc töø. Maät ñoä ñöôøng söùc töø ôû hai ñaàu cuûa nam chaâm lôùn hôn ôû giöõa nam chaâm. Hình 1-4 B. CÖÔØNG ÑOÄ TÖØ TRÖÔØNG CUÛA THANH NAM CHAÂM THAÚNG B1.Cöôøng Ñoä Töø Tröôøng Taïi Moät Ñieåm Treân Ñöôøng Truïc Töø Neáu töø khoái cuûa thanh nam chaâm NS laø m, khoaûng caùch giöõa hai cöïc laø 2l, töø khoái taïi ñieåm A laø +1, khoaûng caùch töø A ñeán trung taâm cuûa thanh nam chaâm laø OA= d vaø d >> l SVTH: Traàn Thieän Thaønh Trang -18- Luaän Vaên Toát Nghieäp GVHD: Thầy Chung Nghĩa Löïc taùc duïng cuûa nam chaâm ñoái vôùi ñieåm A laø toång ñaïi soá cuûa löïc F N cuûa cöïc N ñoái vôùi ñieåm A vaø löïc FS ñoái vôùi ñieåm A. Theo ñònh luaät Coulomb ta coù: FN  FS  m d  l  A Fn m=+1 2 d S m d  l  -m +m FS N S Hình 1-5 2 H r  FN  FS  m d  l  m 2  d  l  md  l   md  l  2 m 2  d 2  l2  2 2 d 2  2dl  l 2  d 2  2dl  l 2 2  l2  d 1  2   d  4mld 2M   2 2 l2  l2  4 3 d 1  2  d 1  2   d   d  4 l2 raát nhoû coù theå boû qua neân : d2 Hr  2M d3 Hr coù höôùng ñi xa thanh nam chaâm. Nhaän xeùt: töø coâng thöùc ta coù cöôøng ñoä nam chaâm taïi moät ñieåm treân truïc töø vaø ñuû caùch xa ñoái vôùi ñieåm giöõa cuûa thanh nam chaâm thaúng thì noù tæ leä thuaän vôùi hai laàn moâmen töø nam chaâm vaø tæ leä nghòch vôùi laäp phöông khoaûng caùch töø noù ñeán nam chaâm. FN B2. Cöôøng Ñoä Töø Tröôøng Taïi Moät Ñieåm ÔÛ Treân Ñöôøng Trung Tröïc Cuûa Thanh B H+ Nam Chaâm Neáu töø khoái m’ cuûa ñieåm B laø +1, khoaûng FS caùch töø ñieåm B ñeán trung taâm cuûa thanh nam chaâm laø OB = d vaø d >> l. d Höôùng cuûa löïc FN vaø FS cuûa hai cöïc cuûa  thanh nam chaâm ñoái vôùi ñieåm B khaùc nhau N nhöng trò soá baèng nhau, töùc: FN  FS  m d  l2 2 SVTH: Traàn Thieän Thaønh 2l +m Hình 1-6 -m Trang -19- S Luaän Vaên Toát Nghieäp GVHD: Thầy Chung Nghĩa Cöôøng ñoä töø tröôøng cuûa thanh nam chaâm ñoái vôùi ñieåm B laø Ht baèng hôïp löïc cuûa hai löïc treân: Ht  FN cos   FS cos    FN  FS  cos  2m cos  d  l2 l cos   d 2  l2 2m l 2ml  2 2.   3/2 2 2 d l d l d 2  l2   2 M  l2  d 1  2   d  3/2 3 l2 raát nhoû.coù theå boû neân: d2 Ht  M d3 Höôùng cuûa Ht song song vôùi truïc töø So saùnh hai coâng thöùc ta thaáy: Neáu A vaø B ôû treân khoaûng caùch baèng nhau ñoái vôùi nam chaâm, cuôøng ñoä töø tröôøng taïi moät ñieåm treân truïc töø baèng hai laàn cöôøng ñoä töø tröôøng taïi moät ñieåm treân ñöôøng trung tröïc cuûa thanh nam chaâm. Ñieàu naøy cho thaáy quan heä tæ leä thuaän giöõa cöôøng ñoä töø tröôøng vaø maät ñoä ñöôøng söùc töø. B3. Cöôøng Ñoä Töø Tröôøng Taïi Moät Ñieåm Baát Kyø Trong Töø Tröôøng Hr Trong Hình (1-7) cöôøng ñoä töø tröôøng taïi  Hc moät ñieåm baát kyø C trong töø tröôøng, coù theå xem laø hôïp löïc cuûa cöôøng ñoä töø Ht tröôøng do hai thanh nam chaâm N’S’ vaø N”S” vuoâng goùc vôùi nhau sinh ra vaø N’’ S’ ’ ’ ñieåm C ôû treân ñöôøng töø N S laïi cuõng ôû Hình 1-7  treân ñöôøng trung tröïc cuûa thanh nam N S chaâm N”S”. M, Mr vaø Mt laø moment töø cuûa caùc thanh nam chaâm NS, N’S’, N’ S’’ N”S”. M r  M .cos  M t  M .cos  Neáu töø khoái cuûa ñieåm C laø m = +1 thì cöôøng ñoä töø tröôøng cuûa N’S’ taïi ñieåm C laø: 2M cos  Hr  d3 cöôøng ñoä töø tröôøng cuûa N”S” taïi ñieåm C laø: SVTH: Traàn Thieän Thaønh Trang -20-