Tài liệu Xây dựng hệ thống đề kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong dạy học chương oxi – lưu huỳnh – sgk hóa học 10 (2017)

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA HÓA HỌC ====== LƯU THỊ VÂN XÂY DỰNG HỆ THỐNG ĐỀ KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ THEO ĐỊNG HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “ OXI – LƯU HUỲNH” – SGK HÓA HỌC 10 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Phương pháp dạy học Hóa học Người hướng dẫn khoa học TS. ĐÀO THỊ VIỆT ANH HÀ NỘI - 2017 LỜI CẢM ƠN Được sự đồng ý của Trường Đại học Sư Phạm Hà Nội 2 và Cô giáo hướng dẫn TS. Đào Thị Việt Anh, tôi đã thực hiện đề tài “ XÂY DỰNG HỆ THỐNG ĐỀ KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “ OXI – LƯU HUỲNH” – SGK HÓA HỌC 10. Lần đầu làm quen với công tác nghiên cứu, tôi đã gặp không ít khó khăn trong suốt quá trình thực hiện. Tuy nhiên tôi đã nhận được nhiều sự ủng hộ, giúp đỡ của quý thầy cô trong khoa Hóa và đặc biệt là cô giáo hướng dẫn. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến TS Đào Thị Việt Anh, người đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo tôi trong suốt quá trình làm khoá luận. Tôi xin chân thành cảm ơn quý thầy, cô trong khoa Hóa Học – Trường Đại học Sư Phạm Hà Nội 2 đã tận tình truyền đạt kiến thức trong những năm học qua. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến gia đình, người thân và các bạn lớp K39B đã luôn bên cạnh ủng hộ và động viên tôi. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô và các em học sinh trường THPT Nguyễn Trãi, Lương Tài, Lê Qúy Đôn đã tạo điều kiện thuận cho em được tìm hiểu thực tiễn, cung cấp những số liệu thực tế để em hoàn thành tốt đề tài. Mặc dù đã nỗ lực hết mình nhưng do hạn chế về thời gian và kinh nghiệm nên đề tài không tránh khỏi những hạn chế và thiếu sót. Tôi kính mong nhận được sự góp ý và hướng dẫn thêm từ các thầy cô. Sau cùng tôi xin kính chúc quý thầy, cô trong khoa Hóa thật dồi dào sức khỏe, niềm tin để truyền đạt kiến thức cho thế hệ mai sau. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 26 tháng 04 năm 2017 Sinh viên Lưu Thị Vân LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng kết quả nghiên cứu trong luận văn là do tôi tự làm dưới sự chỉ bảo của cô giáo hướng dẫn TS. Đào Thị Việt Anh. Tôi xin cam đoan rằng mọi số liệu và thông tin trong luận văn đều được ghi rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày 26 tháng 04 năm 2017 Sinh viên Lưu Thị Vân MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu. ................................................................................... 2 3. Đối tượng nghiên cứu................................................................................... 2 4. Phạm vi nghiên cứu. ...................................................................................... 2 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 2 6. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 3 8. Những đóng góp của đề tài ........................................................................... 3 Phần 2. NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC XÂY DỰNG CÁC ĐỀ KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG DẠY HỌC ................................................ 5 1.1. Lược sử vấn đề nghiên cứu về kiểm tra, đánh giá ..................................... 5 1.1.1. Trên thế giới ............................................................................................ 5 1.1.2. Trong nước .............................................................................................. 7 1.2. Kiểm tra, đánh giá ...................................................................................... 8 1.2.1 Đổi mới kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học ................................ 8 1.2.2. Vai trò của kiểm tra, đánh giá học sinh trong quá trình dạy và học ..... 14 1.2.3. Yêu cầu của một đề kiểm tra đánh giá .................................................. 15 1.3. Kiểm tra, đánh giá theo năng lực ............................................................. 17 1.3.1. Khái niệm năng lực ............................................................................... 17 1.3.2. Năng lực của học sinh THPT ................................................................ 18 1.3.3. Đánh giá năng lực của học sinh ............................................................ 20 1.3.3.1. Khái niệm đánh giá năng lực ............................................................. 20 1.3.3.2. Bản chất của đánh giá năng lực. ........................................................ 23 1.3.3.3.Sự cần thiết phải đánh giá năng lực của học sinh. .............................. 24 1.3.3.4. Một số công cụ đánh giá năng lực của học sinh ................................ 26 1.3.4. Kỹ năng thiết kế một số công cụ đánh giá ............................................ 32 1.3.4.1. Kỹ năng thiết kế câu hỏi, bài tập........................................................ 33 1.3.4.2. Kỹ năng thiết kế đề kiểm tra .............................................................. 33 1.4. Thực trạng về kiểm tra đánh giá kết quả học tập môn hoá học của học sinh ở trường THPT. ....................................................................................... 33 CHƯƠNG 2: XÂY DỰNG CÁC ĐỀ KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG DẠY HỌC ......... CHƯƠNG 6 – SGK HÓA HỌC 10. ............................................................... 37 2.1. Phân tích cấu trúc, nội dung kiến thức chương 6 – Hóa học 10. ............. 37 2.1.1 Cấu trúc chương “ Oxi – Lưu huỳnh” .................................................... 37 2.1.2. Phân tích nội dung chương“ oxi – lưu huỳnh ” SGK cơ bản 10........... 37 2.2. Mục tiêu của chương “ Oxi – lưu huỳnh ” theo chuẩn kiến thức kĩ năng. ......................................................................................................................... 38 2.2.1. Kiến thức, kĩ năng ................................................................................. 38 2.2.2. Thái độ................................................................................................... 41 2.2.3. Phát triển năng lực ................................................................................ 41 2.3. Nguyên tắc xây dựng đề kiểm tra đánh giá năng lực học sinh. ............... 41 2.3.1. Phải đánh giá được các năng lực khác nhau của học sinh. ................... 41 2.3.2. Đảm bảo tính khách quan ...................................................................... 42 2.3.3. Đảm bảo sự công bằng .......................................................................... 43 2.3.4. Đảm bảo tính toàn diện ......................................................................... 44 2.3.5. Đảm bảo tính công khai ........................................................................ 44 2.3.6. Đảm bảo tính giáo dục .......................................................................... 45 2.3.7. Đảm bảo tính phát triển ......................................................................... 46 2.4. Quy trình xây dựng đề kiểm tra đánh giá................................................. 46 2.5. Bảng mô tả các yêu cầu cần đạt chương “oxi – lưu huỳnh” SGK cơ bản 10. .................................................................................................................... 51 2.6. Xây dựng đề kiểm tra đánh giá. ............................................................... 54 2.6.1. Đề kiểm tra 1 tiết ................................................................................... 54 2.6.1.1. Mục đích kiểm tra .............................................................................. 54 2.6.1.2. Hình thức, thời gian kiểm tra ............................................................. 54 2.6.1.3. Đề kiểm tra ......................................................................................... 56 2.6.2. Đề kiểm tra 15 phút ............................................................................... 82 2.6.2.1. Mục đích của đề kiểm tra ................................................................... 82 2.6.2.2.Hình thức, thời gian làm bài của đề kiểm tra. ..................................... 82 2.6.2.3. Đề kiểm tra ......................................................................................... 83 CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................... 93 3.1. Tham vấn chuyên gia. .............................................................................. 93 3.1.1 Mục đích tham vấn. ................................................................................ 93 3.1.2 Nội dung tham vấn ................................................................................. 93 3.1.3. Phương pháp tham vấn .......................................................................... 93 3.1.4. Kết quả tham vấn .................................................................................. 93 3.2. Tổ chức thử nghiệm sư phạm. .................................................................. 94 3.2.1. Mục đích thử nghiệm sư phạm.............................................................. 94 3.2.2 Nhiệm vụ thử nghiệm sư phạm. ............................................................. 94 3.2.3 Nội dung thử nghiệm. ........................................................................... 95 3.2.3.1. Đối tượng thử nghiệm ........................................................................ 95 3.2.3.2. Phương thức thử nghiệm ................................................................... 95 3.2.4. Kết quả điều tra ..................................................................................... 95 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 97 1. Kết luận chung ............................................................................................ 97 2. Khuyến nghị ................................................................................................ 97 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 99 PHỤ LỤC ..................................................................................................... - 1 PHỤ LỤC 1A ............................................................................................... - 1 PHỤ LỤC 1B ............................................................................................... - 3 PHỤ LỤC 1C ............................................................................................... - 5 - DANH MỤC CHÚ GIẢI CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ THPT Trung học phổ thông NXB Nhà xuất bản THCS Trung học cơ sở SGK Sách giáo khoa GD&ĐT Giáo dục và đào tạo GV Giáo viên KT-KN Kiến thức – kĩ năng HS Học sinh GDPT Giáo dục phổ thông TNKQ Trắc nghiệm khách quan TL Tự luận KT Kiểm tra ĐG Đánh giá PTHH Phương trình hóa học KTĐG Kiểm tra đánh giá DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Ví dụ mô tả về 4 mức độ yêu cầu cần đạt của một số loại câu hỏi, bài tập thông thường........................................................................................ 13 Bảng 1.2. So sánh đánh giá năng lực và đánh giá kiến thức, kĩ năng của người học ................................................................................................................... 25 Bảng 1.3. Kết quả điều tra............................................................................... 34 Bảng 2.1. Phân phối chương trình chương “ Oxi – Lưu huỳnh” .................... 37 Bảng 2.2. Kiến thức, kĩ năng cần đạtt chương “ Oxi- Lưu huỳnh” ................ 38 Bảng 2.3. Các yêu cầu cần đạt chương “oxi – lưu huỳnh” SGK cơ bản 10 ... 51 Bảng 2.4. Ma trận đề kiểm tra 1 tiết................................................................ 54 Bảng 2.5: Ma trận đề kiểm tra 15 phút………………………………………83 Bảng 3.1: Kết quả kiểm tra 5 đề 1 tiết ............................................................ 95 Bảng 3.2 : Kết quả kiểm tra 5 đề 15 phút ....................................................... 96 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người. Để thực hiện được điều đó, nhất định phải thực hiện thành công việc chuyển từ phương pháp dạy học theo lối “truyền thụ một chiều” sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất, đồng thời phải chuyển cách đánh giá kết quả giáo dục từ nặng về kiểm tra trí nhớ sang kiểm tra, đánh giá năng lực vận dụng kiến thức giải quyết vấn đề, coi trọng kiểm tra đánh giá kết quả học tập với kiểm tra, đánh giá trong quá trình học tập để có tác động kịp thời nhằm nâng cao chất lượng của hoạt động dạy học và giáo dục. Trước bối cảnh đó cũng như để chuẩn bị cho quá trình đổi mới chương trình sau năm 2015, việc dạy học và kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực của người học là cần thiết. Trong những năm qua, toàn thể giáo viên cả nước đã thực hiện nhiều công việc trong đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và đã đạt được những thành công bước đầu. Đầu là những tiền đề vô cùng quan trọng để chúng ta tiến tới việc dạy học và kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực của người học. Tuy nhiên, từ thực tế giảng dạy của bản thân tôi thấy rằng sự sáng tạo trong việc đổi mới phương pháp dạy học, phát huy tính tích cực, tự lực của học sinh… chưa nhiều. Dạy học vẫn nặng về truyền thụ kiến thức. Việc rèn luyện kỹ năng chưa được quan tâm. Hoạt động kiểm tra, đánh giá chưa thực sự khách quan, chính xác (chủ yếu tái hiện kiến thức), chú trọng đánh giá cuối kì chưa chú trọng đánh giá quá trình. Tất cả những điều đó dẫn tới học sinh học thụ động, lúng túng khi giải quyết các tình huống trong thực tiễn. 1 Vì những lí do trên, tôi chọn đề tài: “Xây dựng hệ thống đề kiểm tra đánh giá theo dịnh hướng phát triển năng lực học sinh trong dạy học chương Oxi – Lưu huỳnh – SGK Hóa học 10”. 2. Mục đích nghiên cứu. Tìm hiểu, vận dụng những biện pháp đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực của người học để góp phần hình thành ở học sinh những năng lực cần hướng đến, cụ thể là: + Năng lực giải quyết vấn đề. + Năng lực sáng tạo. + Năng lực hợp tác. + Năng lực tự quản bản thân… Dạy học và kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực của người học là thực hiện đúng tinh thần Nghị quyết 29 của Ban chấp hành Trung ương Đảng về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục. 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu. 3.1. Đối tượng nghiên cứu Hệ thống đề kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh. 3.2. Khách thể nghiên cứu Qúa trình dạy học môn Hóa học lớp 10. 4. Phạm vi nghiên cứu. Nội dung kiến thức chương 6 – hóa học 10. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận về kiểm tra đánh giá kết quả học tập. - Nghiên cứu cơ sở lý luận về năng lực và đánh giá năng lực của học sinh trường THPT. - Phân tích thực trạng việc dạy học, chỉ đạo đổi mới kiểm tra đánh giá ở 2 trường THPT. - Xây dựng hệ thống đề kiểm tra đánh giá năng lực học sinh trong dạy học hóa học chương Oxi – Lưu huỳnh hóa học 10. - Xây dựng hệ thống đáp án và thang điểm tương ứng cho hệ thống câu hỏi đã xây dựng. 6. Giả thuyết khoa học Nếu thiết kế được hệ thống đề kiểm tra đánh giá năng lực của học sinh phù hợp thì giáo viên có thể xác định được năng lực của học sinh từ đó đưa ra phương pháp dạy phù hợp nhất. 7. Phương pháp nghiên cứu. Đề tài nghiên cứu đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:  Phương pháp nghiên cứu lí luận Phân tích và tổng hợp các nguồn tài liệu từ sách báo, văn bản, nghị quyết, các tài liệu trong và ngoài nước có liên quan tới đề tài nghiên cứu để làm rõ cơ sở lí luận của đề tài.  Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn: + Quan sát sư phạm: Tiến hành quan sát hoạt động kiểm tra- đánh giá của giáo viên ở một số trường THPT. + Điều tra: Sử dụng các loại phiếu hỏi, phỏng vấn HS ở các trường THPT. + Phương pháp tổng kết kinh nghiệm: Tìm hiểu và tổng kết kinh nghiệm kiểm tra- đánh giá của một số trường THPT.  Phương pháp chuyên gia Tham khảo ý kiến của các chuyên gia , các GV có kinh nghiệm về các nội dung liên quan đến đề tài. 8. Những đóng góp của đề tài + Về lý luận 3 Góp phần hệ thống hóa và cụ thể hóa các nghiên cứu lý luận về kiểm tra – đánh giá theo định hướng phát triển năng lực trong dạy học ở các trường trung học phổ thông. + Về thực tiễn Bước đầu đóng góp vào việc đổi mới KT – ĐG học sinh THPT theo định hướng phát triển năng lực. Góp phần làm sáng tỏ cơ sở của việc xây dựng và sử dụng đề kiểm tra đánh giá năng lực học sinh. 4 Phần 2. NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC XÂY DỰNG CÁC ĐỀ KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG DẠY HỌC 1.1. Lược sử vấn đề nghiên cứu về kiểm tra, đánh giá Trong hoạt động dạy học, kiểm tra, đánh giá học sinh được coi là một phần không thể thiếu của quá trình dạy học. Ngay từ rất sớm, trong lịch sử phát triển của nền giáo dục, đã xuất hiện những công trình nghiên cứu về quá trình kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh. 1.1.1. Trên thế giới Trên cơ sở tiếp cận nguồn tài liệu dịch, chúng tôi thấy có một số công trình đề cập đến vấn đề này như sau: Theo Nguyễn Hữu Chí trong cuốn “Bài học lịch sử và việc kiểm tra đánh giá kết quả học tập lịch sử ở trường THPT” thì trên thế giới từ những năm 70 của thế kỉ XX các nhà giáo dục học đã có những quan niệm về kiểm tra, đánh giá khác nhau. Năm 1977, Becbi nhìn nhận vấn đề kiểm tra theo khía cạnh khá chính xác và đầy đủ. Theo ông “đánh giá giáo dục là sự thu thập và xử lý một cách có bằng chứng một phần của quá trình dẫn tới phán xét về giá trị theo quan niệm hành động” [8; tr.34]. Theo nhà giáo dục học nổi tiếng Hoa Kì RanTaylo, nghiên cứu về vấn đề đánh giá, ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đánh giá giáo dục và đưa ra định nghĩa như sau: “Quá trình đánh giá chủ yếu là quá trình xác định mức độ thực hiện được của các mục tiêu trong chương trình giáo dục” (1984) [8; tr.33]. 5 Theo R.F.Mager nhà nghiên cứu người Pháp thì lại cho rằng “Đánh giá là việc miêu tả tình hình của học sinh và giáo viên để dự đoán công việc phải tiếp tục và giúp học sinh tiến bộ” [5; tr.34] (1993). Trong cuốn giáo dục học – tập I của Savin ở chương X “Kiểm tra đánh giá tri thức kỹ năng, kỹ xảo của học sinh” ông nêu rõ quan niệm về kiểm tra, đánh giá. Theo ông: “Kiểm tra là một phương tiện quan trọng không chỉ để ngăn ngừa việc lãng quên mà còn để nắm được tri thức một cách vững chắc hơn” [4; tr.231]. Đồng thời ông cũng nhận thấy “Đánh giá có thể trở thành một phương tiện quan trọng để điều khiển sự học tập của học sinh, đẩy mạnh sự phát triển về công tác giáo dục của các em. Đánh giá thực hiện trên cơ sở kiểm tra và đánh giá theo hệ thống 5 bậc: Xuất sắc (điểm 5), Tốt (điểm 4), Trung bình (điểm 3), Xấu (điểm 2), Rất xấu (điểm 1)” [14; tr.246]. Như vậy, Sanvin đã quan niệm: Kiểm tra, đánh giá là hai hoạt động khác nhau nhưng có quan hệ biện chứng. Đặc biệt ông nhấn mạnh việc kiểm tra không dừng lại ở việc kiểm tra tri thức mà còn kiểm tra kĩ năng, kĩ xảo của học sinh. Cùng với Sanvin, T.A.Ilina cũng nghiên cứu về hình thức kiểm tra, đánh giá trong cuốn “Giáo dục học, tập 2”. Ilina nhấn mạnh đến vai trò của kiểm tra, đánh giá, bà coi “việc kiểm tra đánh giá kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo là rất quan trọng và là thành phần cấu tạo cần thiết của quá trình dạy học” [12; tr.117]. Đồng thời bà cũng đưa ra hệ thống các phương pháp kiểm tra đánh giá kiến thức trong nhà trường Xô Viết với những ưu điểm và nhược điểm của mỗi phương pháp. Còn về vấn đề đánh giá thì Ilina cho rằng “Đánh giá là một phương tiện kích thích mạnh mẽ và có ý nghĩa giáo dục to lớn trong điều kiện nếu như nó được giáo viên sử dụng đúng đắn” [12; tr.147]. Như vậy, vấn đề kiểm tra, đánh giá đã được nhiều học giả nước ngoài nghiên cứu và tìm hiểu. Mặc dù có những quan điểm và cách nhìn nhận khác 6 nhau nhưng các tác giả đều thống nhất trong việc khẳng định vai trò của kiểm tra, đánh giá. 1.1.2. Trong nước Cùng với các học giả nước ngoài, các tác giả, các nhà ngiên cứu giáo dục nước ta cũng tìm hiểu và nghiên cứu khá sâu sắc về vấn đề kiểm tra, đánh giá. Đặc biệt trong những năm gần đây vấn đề đổi mới kiểm tra, đánh giá đang rất được quan tâm. Hà Thế Ngữ - Đặng Vũ Hoạt trong cuốn “Giáo dục học, tập 1”, NXB Giáo Dục, 1987 đã quan niệm về kiểm tra đánh giá như sau: “Kiểm tra và đánh giá tri thức, kĩ năng, kĩ xảo của học sinh là một khâu quan trọng của quá trình dạy học”. Xét theo các cách thức thực hiện hệ thống các khâu của quá trình dạy học, kiểm tra và đánh giá có thể xem như là một nhóm phương pháp dạy học” [3; tr.258]. Theo PTS Trần Kiều trong bài “Đổi mới đánh giá, đòi hỏi bức thiết của phương pháp dạy học”, tạp chí Nghiên cứu giáo dục số 11/1995 thì “Kiểm tra, đánh giá là một bộ phận hợp thành không thể thiếu của quá trình giáo dục. Các yếu tố xác định mục tiêu giáo dục soạn thảo và thực hiện chương trình giáo dục. Kiểm tra, đánh giá là một chỉnh thể của chu trình kín. Mối quan hệ chặt chẽ giữa các yếu tố trên được đảm bảo sẽ tạo thành một quá trình giáo dục đạt hiệu quả cao” [18; tr.18]. Tác giả coi “đổi mới phương pháp dạy gắn liền với đổi mới việc đánh giá nói chung và thi cử nói riêng”. GS. Trần Bá Hoành trong cuốn “Đánh giá trong giáo dục” xuất bản năm 1997 thì cho rằng “việc kiểm tra, đánh giá không thể chỉ dừng lại ở yêu cầu tái hiện các kiến thức, rèn luyện các kĩ năng đã học mà phải khuyến khích tư duy năng động sáng tạo, phát hiện sự chuyển biến về xu hướng hành vi của học sinh trước các vấn đề của đời sống gia đình và cộng đồng, rèn luyện khả 7 năng phát hiện và giải quyết các vấn đề nảy trong những tình huống thực tế” [15; tr.12-13]. Trang Thị Lân trong bài “Về việc kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh”, tạp chí nghiên cứu giáo dục số 5/1998 có viết: “trong lý luận dạy học, kiểm tra là giai đoạn kết thúc của một quá trình dạy học, kiểm tra có 3 chức năng là: đánh giá, phát hiện lệch lạc và điều chỉnh, trong đó có chức năng đánh giá là chủ đạo. Đánh giá trong dạy học là một vấn đề hết sức phức tạp, luôn luôn chứa đựng nguy cơ không chính xác, dễ sai lầm. Vì thế đổi mới phương pháp dạy học đòi hỏi phải đổi mới cách thức kiểm tra đánh giá, sử dụng kĩ thuật ngày càng tiên tiến và có độ tin cậy cao để dễ thao tác hơn” [14; tr.24]. Theo Trần Thị Tuyết Oanh trong cuốn “Đánh giá và đo lường kết quả học tập” thì cho rằng “Đánh giá kết quả học tập là quá trình thu thập và xử lý thông tin về trình độ, khả năng mà người học thực hiện các mục tiêu đã xác định, nhằm tạo cơ sở cho những quyết định sư phạm của giáo viên, cho nhà trường và bản thân học sinh để giúp họ học tập tiến bộ hơn” [19; tr.12]. 1.2. Kiểm tra, đánh giá 1.2.1 Đổi mới kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học Đổi mới kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh thực hiện chuyển từ chú trọng kiểm tra kết quả ghi nhớ kiến thức cuối kỳ, cuối năm sang coi trọng kết hợp kết quả đánh giá phong cách học và năng lực vận dụng kiến thức trong quá trình giáo dục và tổng kết cuối kỳ, cuối năm học để hướng tới phát triển năng lực của học sinh; coi trọng đánh giá để giúp đỡ học sinh về phương pháp học tập, động viên sự cố gắng, hứng thú học tập của các em trong quá trình dạy học. Việc kiểm tra, đánh giá không chỉ là việc xem học sinh học được cái gì mà quan trọng hơn là biết học sinh học như thế nào, có biết vận dụng không. 8 Kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học sinh là những hoạt động quan sát, theo dõi, trao đổi, kiểm tra, nhận xét quá trình học tập, rèn luyện của học sinh; tư vấn, hướng dẫn, động viên học sinh; nhận xét định tính hoặc định lượng về kết quả học tập, rèn luyện, sự hình thành và phát triển một số năng lực, phẩm chất của học sinh nhằm mục đích giúp học sinh tự rút kinh nghiệm và nhận xét lẫn nhau trong quá trình học tập, tự điều chỉnh cách học, qua đó dần hình thành và phát triển năng lực vận dụng kiến thức, khả năng tự học, phát hiện và giải quyết vấn đề trong môi trường giao tiếp, hợp tác; bồi dưỡng hứng thú học tập và rèn luyện của học sinh trong quá trình giáo dục. Thông qua kiểm tra, đánh giá, giáo viên rút kinh nghiệm, điều chỉnh hoạt động dạy học và giáo dục ngay trong quá trình và kết thúc mỗi giai đoạn dạy học và giáo dục; kịp thời phát hiện những cố gắng, tiến bộ của học sinh để động viên, khích lệ; phát hiện những khó khăn chưa thể tự vượt qua của học sinh để hướng dẫn, giúp đỡ; đưa ra nhận định phù hợp về những ưu điểm nổi bật và những hạn chế của mỗi học sinh để có biện pháp khắc phục kịp thời nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động học tập, rèn luyện của học sinh. Đánh giá phải hướng tới sự phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh thông qua mức độ đạt chuẩn kiến thức, kĩ năng, thái độ và các biểu hiện năng lực, phẩm chất của học sinh dựa trên mục tiêu giáo dục THCS; coi trọng đánh giá để giúp đỡ học sinh về phương pháp học tập. Chú trọng đánh giá thường xuyên đối với tất cả học sinh: đánh giá các hoạt động trên lớp; đánh giá qua hồ sơ học tập, vở học tập; đánh giá qua việc học sinh báo cáo kết quả thực hiện một dự án học tập, nghiên cứu khoa học, kĩ thuật, báo cáo kết quả thực hành, thí nghiệm; đánh giá qua bài thuyết trình (bài viết, bài trình chiếu, video clip,…) về kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập (gọi chung là sản phẩm học tập); kết hợp đánh giá trong quá trình dạy học, giáo dục và đánh giá tổng kết cuối kỳ, cuối năm học. Kết hợp đánh giá của giáo viên với tự đánh giá và 9 đánh giá lẫn nhau của học sinh, đánh giá của cha mẹ học sinh và cộng đồng. Coi trọng đánh giá sự tiến bộ của mỗi học sinh, không so sánh học sinh này với học sinh khác; coi trọng việc động viên, khuyến khích sự hứng thú, tính tích cực và vượt khó trong học tập, rèn luyện của học sinh; giúp học sinh phát huy năng khiếu cá nhân; đảm bảo kịp thời, công bằng, khách quan, không tạo áp lực cho học sinh, giáo viên và cha mẹ học sinh. a) Đánh giá quá trình học tập của học sinh Trong quá trình dạy học, căn cứ vào đặc điểm và mục tiêu của bài học, của mỗi hoạt động trong bài học, giáo viên tiến hành một số việc như sau: - Theo dõi, kiểm tra quá trình và từng kết quả thực hiện nhiệm vụ của học sinh/nhóm học sinh theo tiến trình dạy học; quan tâm tiến độ hoàn thành từng nhiệm vụ của học sinh để áp dụng biện pháp cụ thể, kịp thời giúp đỡ học sinh vượt qua khó khăn. - Ghi nhận xét vào phiếu, vở, sản phẩm học tập... của học sinh về những kết quả đã làm được hoặc chưa làm được, mức độ hiểu biết và năng lực vận dụng kiến thức, mức độ thành thạo các thao tác, kĩ năng cần thiết... - Đánh giá sự hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh, quan sát các biểu hiện trong quá trình học tập, sinh hoạt và tham gia các hoạt động tập thể để nhận xét sự hình thành và phát triển một số phẩm chất, năng lực của học sinh; từ đó động viên, khích lệ, giúp học sinh khắc phục khó khăn; phát huy ưu điểm và các phẩm chất, năng lực riêng; điều chỉnh hoạt động, ứng xử để tiến bộ. Khuyến khích, hướng dẫn học sinh tự đánh giá và tham gia nhận xét, góp ý bạn/ nhóm bạn: - Học sinh tự rút kinh nghiệm ngay trong quá trình hoặc sau khi thực hiện từng nhiệm vụ học tập, hoạt động giáo dục khác; trao đổi với giáo viên để được góp ý, hướng dẫn. 10 - Học sinh tham gia nhận xét, góp ý bạn/nhóm bạn ngay trong quá trình thực hiện các nhiệm vụ học tập môn học và hoạt động giáo dục; thảo luận, hướng dẫn, giúp đỡ bạn hoàn thành nhiệm vụ. Kiểm tra, đánh giá thường xuyên được tiến hành trong quá trình học sinh thực hiện các nhiệm vụ học tập. Mục đích và phương thức kiểm tra, đánh giá trong mỗi giai đoạn thực hiện một nhiệm vụ học tập như sau: - Chuyển giao nhiệm vụ: Giáo viên tổ chức một tình huống có tiềm ẩn vấn đề, lựa chọn một kỹ thuật học tích cực phù hợp để giao cho học sinh giải quyết tình huống. Trong quá trình chuyển giao nhiệm vụ, giáo viên cần quan sát, trao đổi với học sinh để kiểm tra, đánh giá về khả năng tiếp nhận và sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ học tập của học sinh trong lớp. - Thực hiện nhiệm vụ: Học sinh hoạt động tự lực giải quyết nhiệm vụ (Cá nhân, cặp đôi hoặc nhóm nhỏ). Hoạt động giải quyết vấn đề có thể (thường) được thực hiện ở ngoài lớp học và ở nhà. Trong quá trình học sinh thực hiện nhiệm vụ học tập, giáo viên quan sát, theo dõi hành động, lời nói của học sinh để đánh giá mức độ tích cực, tự lực và sáng tạo của học sinh; khả năng phát hiện vấn đề cần giải quyết và đề xuất các giải pháp nhằm giải quyết vấn đề; khả năng lựa chọn, điều chỉnh và thực hiện giải pháp để giải quyết vấn đề; phát hiện những khó khăn, sai lầm của học sinh để có giải pháp hỗ trợ phù hợp giúp học sinh thực hiện được nhiệm vụ học tập. - Báo cáo, thảo luận: Sử dụng kĩ thuật được lựa chọn, giáo viên tổ chức cho học sinh báo cáo và thảo luận về kết quả thực hiện nhiệm vụ, có thể là một báo cáo kết quả thực hiện một dự án học tập; dự án nghiên cứu khoa học, kĩ thuật; báo cáo kết quả thực hành, thí nghiệm; bài thuyết trình (bài viết, bài trình chiếu, video clip,…) về kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập. b) Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh 11