ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
KHOA NGỮ VĂN
PHẠM THỊ CHÂU LONG
CHUYÊN MỤC TÔI YÊU ĐÀ NẴNG TRÊN BÁO TUỔI TRẺ
NĂM 2021
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
NGÀNH CỬ NHÂN BÁO CHÍ
Đà Nẵng, tháng 5 năm 2022
1
ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
KHOA NGỮ VĂN
--------
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
NGÀNH CỬ NHÂN BÁO CHÍ
Người hướng dẫn: Th.S Phạm Thị Hương
Người thực hiện: Phạm Thị Châu Long
(Khóa 2018 – 2022)
Đà Nẵng, tháng 5 năm 2022
2
LỜI CẢM ƠN!
Khóa luận tốt nghiệp chính là tiền đề quan trọng giúp tôi trang bị thêm các kiến
thức, các kỹ năng nghiên cứu để bước chân vào hành trình lập nghiệp của mình. Quá
trình thực hiện khóa luận tốt nghiệp chắc chắn sẽ là khoảng thời gian ý nghĩa đối với tôi
trong suốt bốn năm đại học. Đây sẽ là hành trang, là trải nghiệm quý báu của tôi.
Để hoàn thành khóa luận này, trước hết, tôi xin chân thành cảm ơn Th.S Phạm
Thị Hương – giảng viên hướng dẫn đã luôn quan tâm, giúp đỡ, động viên tôi trong suốt
quá trình thực hiện khóa luận tốt nghiệp và luôn tận tình chỉ bảo tôi những kiến thức cần
thiết nhất để tôi vận dụng vào bài làm của mình.
Tôi xin gửi lời cảm ơn đến Th.S Dương Thùy Trâm – giảng viên chủ nhiệm lớp
18CBC1 đã cho tôi những lời khuyên, định hướng và tạo động lực để tôi đăng ký làm
khóa luận tốt nghiệp.
Qua đây, tôi cũng xin được cảm ơn các thầy cô giáo Khoa Ngữ văn, trường Đại
học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng đã dạy dỗ và tạo điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong
suốt thời gian học tập tại trường và trong thời gian thực hiện khóa luận này.
Bên cạnh đó, tôi cũng xin được gửi lời cảm ơn sâu sắc đến quý phóng viên, nhà
báo, cộng tác viên báo Tuổi Trẻ; các nhân vật trong chuyên mục Tôi yêu Đà Nẵng trên
Báo Tuổi Trẻ năm 2021; các độc giả của Tôi yêu Đà Nẵng đã đồng ý hỗ trợ, giúp đỡ,
trả lời các câu hỏi liên quan, nhiệt tình cung cấp các thông tin bổ ích để tôi có thể hoàn
thành khóa luận một cách đầy đủ nhất.
Cuối cùng, tôi cũng xin cảm ơn gia đình, bạn bè đã luôn bên cạnh động viên để
tôi hoàn thành khóa luận tốt nghiệp.
Mặc dù tôi đã cố gắng nhiều trong quá trình thực hiện khóa luận, tuy nhiên, do
thời gian và trình độ còn hạn chế nên sẽ không tránh khỏi những thiếu sót. Tôi rất mong
quý thầy cô có những ý kiến đóng góp để khóa luận của tôi được hoàn thiện hơn.
Một lần nữa tôi xin chân thành cảm ơn!
Đà Nẵng, ngày 14 tháng 5 năm 2022
Sinh viên
Phạm Thị Châu Long
1
MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................ 1
DANH MỤC HÌNH ẢNH ............................................................................................. 4
DANH MỤC BẢNG BIỂU ........................................................................................... 6
MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 7
1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................... 7
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề...................................................................................... 8
3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................... 9
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................... 10
5. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 10
6. Bố cục của khóa luận........................................................................................... 11
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG ........................................................................................ 12
1.1.
Chức năng và nguyên tắc hoạt động cơ bản của báo chí ................................. 12
1.1.1. Chức năng cơ bản của báo chí ..................................................................... 12
1.1.2. Nguyên tắc hoạt động cơ bản của báo chí: .................................................. 16
1.2.
Dạng tác phẩm chân dung nhân vật trên báo chí ............................................. 17
1.3.
Tổng quan chuyên mục Tôi yêu Đà Nẵng trên báo Tuổi Trẻ ......................... 19
1.3.1.
Tổng quan về báo Tuổi Trẻ ....................................................................... 19
1.3.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của Báo Tuổi Trẻ .................................. 19
1.3.1.2. Các sản phẩm xuất bản .............................................................................. 21
1.3.1.3. Trị sự và phát hành .................................................................................... 21
1.3.2.
Tổng quan về chuyên mục Tôi yêu Đà Nẵng ........................................... 22
1.3.2.1. Chuyên mục Tôi yêu Đà Nẵng trên Báo Tuổi Trẻ .................................... 22
1.3.2.2. Tổng quan về người tốt việc tốt và hình thức thể hiện tác phẩm trong chuyên
mục Tôi yêu Đà Nẵng trên báo Tuổi Trẻ ............................................................... 24
TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 .............................................................................................. 27
CHƯƠNG 2 .................................................................................................................. 28
2.1. Đặc trưng đề tài của chuyên mục Tôi yêu Đà Nẵng trên báo Tuổi trẻ............... 28
2.1.1. Chân dung những chiến sĩ nơi tuyến đầu chống dịch .................................. 34
2.1.2. Chân dung những người bình thường làm việc tử tế .................................... 36
2.1.3. Chân dung những người trẻ làm thiện nguyện ............................................. 40
2
2.2. Hình thức chuyển tải tác phẩm trong chuyên mục Tôi yêu Đà Nẵng trên báo Tuổi
Trẻ năm 2021 ............................................................................................................. 43
2.2.1. Bài phản ánh về gương điển hình ................................................................. 44
2.2.2. Một số thể loại khác ...................................................................................... 45
2.2.3. Một số yếu tố về hình thức thể hiện tác phẩm khác ..................................... 48
2.2.3.1. Tít ............................................................................................................... 48
2.2.3.2. Ảnh............................................................................................................. 55
2.2.3.3. Sapo ........................................................................................................... 58
2.2.3.4. Box ............................................................................................................. 59
2.2.3.5. Những thay đổi về hình thức tác phẩm khi đăng tải trên phiên bản báo mạng
................................................................................................................................ 61
TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 .............................................................................................. 65
CHƯƠNG 3 .................................................................................................................. 66
3.1. Cụ thể hóa một chủ trương nhân văn của thành phố........................................... 67
3.2. Thể hiện trách nhiệm của một tờ báo cụ thể ....................................................... 68
3.3. Lan tỏa giá trị nhân văn đến cộng đồng .............................................................. 68
3.4. Khích lệ tinh thần của nhân vật trong từng tác phẩm ......................................... 71
TIỂU KẾT CHƯƠNG 3.............................................................................................. 73
KẾT LUẬN .................................................................................................................. 74
TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................... 75
PHỤC LỤC 1 ............................................................................................................... 77
PHỤ LỤC 2 .................................................................................................................. 80
PHỤ LỤC 3 .................................................................................................................. 85
PHỤ LỤC 4 .................................................................................................................. 87
3
DANH MỤC HÌNH ẢNH
HÌNH ẢNH VÀ CHÚ THÍCH
STT
1
Hình 1: Tít chính được đặt theo mô-típ nêu trực tiếp người
TRANG
50
tốt gắn với việc làm tốt
2
Hình 2: Tít chính được đặt theo mô-típ nêu trực tiếp người
50
tốt gắn với việc làm tốt
3
Hình 3: Tít chính được đặt theo mô-típ nêu trực tiếp người
50
tốt gắn với việc làm tốt
4
Hình 4: Tít chính được đặt bằng cách chọn lấy 1 chi tiết đắt
52
giá trong bài
5
Hình 5: Tít chính được đặt bằng cách chọn lấy 1 chi tiết đắt
52
giá trong bài
6
Hình 6: Tít được đặt theo nội dung sự kiện diễn ra
53
7
Hình 7: Tít được đặt theo nội dung sự kiện diễn ra
53
8
Hình 8: Bài viết Bệnh nhân 687 trở về hỗ trợ tuyến đầu chống
54
dịch có 2 tít xen
9
Hình 9: Hình ảnh nhân vật Đặng Dùng trong tác phẩm “Sử
56
gia” của làng Nam Ô
10
Hình 10: Nhân vật Vĩnh Đào trong “Bếp ấm của Vĩnh Đào”
56
đang chuẩn bị thức ăn để phát tặng bà con khó khăn
11
Hình 11: Nữ thủ lĩnh Nguyễn Thị Tình cùng các thành viên đội
57
tình nguyện đưa liệt sĩ về với quê hương (Ảnh trong bài viết:
“Nữ thủ lĩnh đi tìm mộ liệt sĩ” (Đoàn Nhạn)).
12
Hình 12: Chú thích ảnh trong bài viết “Nụ cười của người
57
nghèo là hạnh phúc của đời tôi” (Tam Xuân)
13
Hình 13: Chú thích ảnh trong bài viết “Ấm lòng gian hàng 0
58
đồng nơi góc phố” (Tam Xuân)
14
Hình 14: Sapo viết theo mô-típ giới thiệu nhân vật
59
15
Hình 15: Box trong bài viết “Thầy giáo trẻ mở thư viện”
60
(Phạm Được)
4
16
Hình 16: Box sử dụng trong bài viết “Cô giáo trẻ mắc ung
60
thư và dự án “Chúng ta có thể””
17
Hình 17: Hình ảnh toàn bộ bài viết “Gieo chữ cho trẻ em
62
đường phố” (Diệu Châu) trên báo in
18
Hình 18: Một số hình ảnh của bài viết “Gieo chữ cho trẻ em
đường phố” trên báo mạng
5
63
DANH MỤC BẢNG BIỂU
STT
1
BẢNG BIỂU VÀ CHÚ THÍCH
TRANG
Bảng 1: Bảng phân loại bài viết theo tuyến nhân
34
vật trong chuyên mục Tôi yêu Đà Nẵng trên Báo
Tuổi Trẻ năm 2021
2
Bảng 2: Bảng phân loại các tác phẩm trong
chuyên mục Tôi yêu Đà Nẵng trên Báo Tuổi Trẻ
năm 2021 – Nhìn từ hình thức thể hiện tác phẩm
6
44
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
“Khắc họa đậm nét hình ảnh con người trong các tác phẩm báo chí đã trở thành
một truyền thống trên chặng đường phát triển của báo chí Việt Nam. Trong bối cảnh báo
chí hiện đại, truyền thống này vẫn được chú trọng nhằm phát huy hơn nữa vai trò của
báo chí trong việc tôn vinh những con người tiêu biểu, lan tỏa đến cộng đồng những
điều tốt đẹp, tích cực, thể hiện tính nhân văn, đạo đức truyền thống của dân tộc”.1
Tùy thuộc đặc trưng cũng như tôn chỉ mục đích của các tờ báo cụ thể, các loại
hình báo chí cụ thể mà chân dung nhân vật được tiếp cận, tái hiện và đề cập trong các
chuyên trang, chuyên mục với những đặc trưng ngôn ngữ và mức độ tiếp cận phù hợp.
Báo Tuổi Trẻ là một trong những tờ báo tiêu biểu trong việc tiếp cận và chuyển tải những
tuyến bài viết về con người cụ thể trong dòng chảy thời sự xã hội nhằm lan tỏa những
giá trị nhân văn tốt đẹp đến cộng đồng. Đặc biệt, trong quá trình đồng hành cùng địa
phương Đà Nẵng, báo Tuổi Trẻ đã ghi dấu ấn với chuyên mục Tôi yêu Đà Nẵng hơn 5
năm qua.
Chuyên mục Tôi yêu Đà Nẵng trên báo Tuổi Trẻ được ra mắt vào ngày 23/3/2017.
Trải qua 5 năm hoạt động, Tôi yêu Đà Nẵng đã khai thác được hơn 150 gương người
tốt việc tốt của thành phố. Đó chính là những câu chuyện về nhân vật hoặc nhóm nhân
vật: nhóm bạn trẻ lặn lội quyên góp tiền để tạo dựng mái ấm hy vọng cho những mảnh
đời khó khăn; những chàng trai trong đội xe bán tải có những đêm thức trắng hỗ trợ
dòng người từ miền Nam về quê ngang qua Đà Nẵng; hay câu chuyện về bác tổ trưởng
tổ dân phố tận tụy giúp dân. Đặc biệt, trong hơn 2 năm dịch bệnh Covid – 19 diễn biến
phức tạp và Đà Nẵng cũng đã từng là tâm điểm; đã có rất nhiều tấm gương người tốt –
việc tốt được nhân rộng. Đó là những chiến sĩ công an căng mình gác dịch, tuần tra cho
thành phố ngủ yên. Những y bác sĩ, lực lượng vũ trang, lực lượng phòng chống dịch Những con người nơi tuyến đầu giàu lòng dấn thân và hy sinh, đã chấp nhận gác qua sự an
toàn của cá nhân và gia đình để lao vào cuộc chiến chống dịch...
1
Phạm Thị Hương, (2020), Ưu điểm của việc khắc họa chân dung nhân vật bằng tác
phẩm Mega Story trên báo mạng điện tử, Tạp chí Khoa học Xã hội, Nhân văn và Giáo
dục, số 10/2020 (special)
7
Với mong muốn tìm hiểu cách thức tổ chức nội dung, hình thức chuyển tải tác phẩm
về những tuyến nhân vật cụ thể cũng như bước đầu ghi nhận, đánh giá tác động xã hội của
chuyên mục đặc biệt này, chúng tôi mạnh dạn lựa chọn đề tài “Chuyên mục Tôi yêu Đà
Nẵng trên báo Tuổi Trẻ” làm đề tài khóa luận tốt nghiệp của mình.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Qua quá trình nghiên cứu, tìm hiểu những tài liệu liên quan đến đề tài, chúng tôi nhận
thấy tuy chưa có công trình nghiên cứu cụ thể về chuyên mục mà chúng tôi chọn, song các
đề tài liên quan đến gương điển hình hay chân dung người tốt việc tốt đã được nhiều bài
viết đề cập, nhiều công trình tiếp cận. Có thể kể đến một số công trình tiêu biểu như:
Luận văn Thạc sĩ báo chí của Bùi Thị Thu Trang với đề tài: “Người tốt việc tốt"
trên báo chí hiện nay, thực trạng và vấn đề đặt ra (Khảo sát trên các báo: Nhân Dân,
Quân đội nhân dân, Hà Nội mới, Lao động từ năm 2004 - 2006)”. Trong công trình
nghiên cứu này, tác giả đã nêu rõ các khía cạnh về nội dung, hình thức thể hiện, những
thành công, hạn chế, nguyên nhân và các giải pháp khắc phục nhằm nâng cao hiệu quả
tuyên truyền về người tốt việc tốt trên các báo bằng những thống kê về số lượng, dung
lượng các bài viết về người tốt việc tốt trên 4 tờ báo được khảo sát trong giai đoạn 2004
- 2006.
Luận văn Thạc sĩ Báo chí của Dương Thị Mai: “Tuyên truyền gương thanh niên
tiêu biểu trên nhật báo của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh (Khảo sát báo Tiền Phong và
Thanh Niên từ tháng 6/2012 đến tháng 6/2013). Công trình nghiên cứu này đã tập trung
phản ánh những tấm gương thanh niên tiêu biểu trên các lĩnh vực như: tham gia phát
triển kinh tế - xã hội và bảo vệ Tổ quốc, phong trào sáng tạo trẻ và nghiên cứu khoa học;
trong học tập, văn hóa, thể dục, thể thao; trong tình nguyện vì cộng đồng. Với chủ đề
này, tác giả đã khảo sát, tìm hiểu và phân tích thực trạng việc tuyên truyền gương thanh
niên tiêu biểu trên báo Thanh Niên và Tiền Phong. Theo nghiên cứu của tác giả, mỗi
nhà báo khi viết về gương điển hình thật sự rất khó nên nhà báo phải loay hoay lựa chọn
cách thể hiện về nội dung, hình thức và cách đặt vấn đề để có thể thu hút được độc giả.
Từ nhiều góc độ khác nhau, bằng những lập luận, khảo sát khác nhau, các công
trình nghiên cứu này đã nêu lên thực trạng tuyên truyền về hình ảnh con người, những
tấm gương điển hình tiên tiến hay chân dung người tốt việc tốt trên báo chí. Những
nghiên cứu liên quan kể đến trên đây là những nền tảng quan trọng để chúng tôi tham
khảo, vận dụng và phát triển trong đề tài của mình.
8
Về chuyên mục Tôi yêu Đà Nẵng trên báo Tuổi Trẻ, cho đến nay chưa có công
trình nghiên cứu nào cụ thể, chủ yếu là những bài viết giới thiệu chuyên mục hoặc tổng
kết hoạt động các năm hoặc cảm nhận về chuyên mục, ví dụ như:“Yêu Đà Nẵng theo
cách giản dị và tử tế” (Bảo Nam, Báo Công an nhân dân 22/12/2018), “Tôi yêu Đà
Nẵng: hành trình 4 năm tôn vinh người tử tế” (Đoàn Nhạn, Tuổi Trẻ 11/12/2020).
Những bài viết này có tác dụng định hướng và gợi dẫn cho chúng tôi trong quá trình tìm
hiểu chuyên mục.
Bên cạnh đó, việc chọn báo Tuổi Trẻ để nghiên cứu từng chuyên mục cụ thể hay
các tuyến bài theo chủ đề cũng đã có nhiều công trình được thực hiện bởi sinh viên
ngành báo chí tại trường đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng, ví dụ như: “Chuyên mục
Thời sự và suy nghĩ trên báo Tuổi Trẻ năm 2010” (Nguyễn Mậu Thìn, (2010), Khóa
luận tốt nghiệp đại học, ngành cử nhân báo chí, trường đại học Sư phạm – đại học Đà
Nẵng), “Tuyến bài về đề tài khởi nghiệp trên báo Tuổi Trẻ năm 2018” (Nguyễn Thanh
Thảo, (2019), Khóa luận tốt nghiệp đại học, ngành cử nhân báo chí, trường đại học Sư
phạm – đại học Đà Nẵng). Dựa vào các công trình nghiên cứu này, chúng tôi có thể
tham khảo và thực hiện nghiên cứu theo đúng hướng.
Đối với sinh viên, chuyên mục trên tờ báo mà chúng tôi chọn nghiên cứu vừa gần
gũi, vừa có giá trị thực tiễn vừa mang tính nhân văn sâu sắc. Bên cạnh đó có nền tảng
của những công trình, những bài viết vừa kể trên làm điểm tựa, chúng tôi tự tin hơn
trong quá trình thực hiện nghiên cứu của mình.
3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục tiêu:
- Khảo sát đặc trưng nội dung và hình thức chuyển trong chuyên mục Tôi yêu Đà
Nẵng trên báo Tuổi Trẻ năm 2021.
- Bước đầu đánh giá được những tác động xã hội trên một số phương diện liên
quan như: chính sách của thành phố, nhiệm vụ của tòa soạn, nhân vật trong chuyên mục
và bạn đọc.
Nhiệm vụ:
- Hệ thống những vấn đề lí luận liên quan đến chức năng và nguyên tắc hoạt động
của báo chí liên quan đến việc thông tin những con người cụ thể trên báo.
- Khảo sát nội dung đề tài và hình thức thể hiện của các tác phẩm trong chuyên
mục Tôi yêu Đà Nẵng.
9
- Tổng hợp, phân tích và bước đầu đánh giá một số tác động xã hội của chuyên
mục.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu:
Đối tượng nghiên cứu của khóa luận là tất cả các tác phẩm trong chuyên mục Tôi
yêu Đà Nẵng trên Báo Tuổi Trẻ năm 2021, ở cả hai phương diện: nội dung và hình thức
thể hiện tác phẩm.
Phạm vi nghiên cứu, khảo sát: Nhật báo Tuổi Trẻ, phát hành hàng ngày trên phạm
vi toàn quốc trong năm 2021. Khảo sát các bài báo trên phiên bản báo mạng điện tử Tuổi
Trẻ ở địa chỉ Tuoitre.vn. Chúng tôi khảo sát những bài báo trong chuyên mục được
chuyển tải trên phiên bản báo mạng điện tử để so sánh nội dung và hình thức thể hiện
tác phẩm giữa hai phiên bản khác nhau.
5. Phương pháp nghiên cứu:
5.1. Nghiên cứu tài liệu lý thuyết
Với đề tài này, chúng tôi vận dụng các kiến thức đã học về nguyên tắc hoạt động
và chức năng cơ bản của báo chí để làm tiền đề cho các lý luận của mình. Bên cạnh đó,
chúng tôi thực hiện thu thập và nghiên cứu các tài liệu, sách, báo chí để đánh giá, tổng
hợp các vấn đề về gương người tốt việc tốt.
Đồng thời, chúng tôi đã đọc và tìm hiểu các chủ trương, chính sách của Đảng và
Nhà nước; tư tưởng Hồ Chí Minh về chân dung người tốt việc tốt để vận dụng, đánh giá
vấn đề một cách cụ thể hơn.
5.2. Khảo sát tác phẩm
Để thực hiện đề tài này, chúng tôi đã tìm kiếm và lựa chọn ra các tác phẩm trong
chuyên mục Tôi yêu Đà Nẵng trên báo Tuổi Trẻ năm 2021 để tổng hợp, nghiên cứu,
phân loại các thể loại, các tuyến nhân vật cụ thể.
5.3. Phỏng vấn sâu
Chúng tôi đã sử dụng phương pháp phỏng vấn sâu để phỏng vấn ba nhóm đối
tượng cơ bản:
- Phỏng vấn 2 phóng viên, cộng tác viên có bài viết đăng tải trong chuyên mục Tôi
yêu Đà Nẵng trên báo Tuổi Trẻ năm 2021 để hiểu hơn về thông điệp mà họ muốn nhắn
gửi thông qua tác phẩm của mình.
10
- Phỏng vấn 3 nhân vật xuất hiện trong các tác phẩm của chuyên mục Tôi yêu Đà
Nẵng năm 2021 để hiểu hơn về những việc làm ý nghĩa mà họ đã đóng góp cho cộng
đồng.
- Phỏng vấn 2 bạn đọc của chuyên mục Tôi yêu Đà Nẵng.
6. Bố cục của khóa luận:
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, phần nội dung chính
của khóa luận “Chuyên mục Tôi yêu Đà Nẵng trên báo Tuổi Trẻ - Khảo sát năm 2021”
gồm có 3 chương như sau:
• Chương 1: Những vấn đề chung
• Chương 2: Tôi yêu Đà Nẵng trên báo Tuổi Trẻ năm 2021
• Chương 3: Một số đánh giá bước đầu về tác động xã hội của chuyên mục Tôi yêu
Đà Nẵng trên báo Tuổi Trẻ năm 2021
11
CHƯƠNG 1
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
1.1. Chức năng và nguyên tắc hoạt động cơ bản của báo chí
Lịch sử đã ghi nhận, báo chí cách mạng Việt Nam luôn hoàn thành sứ mệnh vẻ
vang của mình. Báo chí là công cụ sắc bén của sự nghiệp cách mạng, của Đảng và Nhà
nước. Bên cạnh đó, báo chí còn là diễn đàn của nhân dân, giúp nhân dân nói lên tiếng
lòng của mình và động thời cũng là công cụ hữu ích trong việc định hướng dư luận,
tuyên truyền, giáo dục công chúng.
Dưới sự lãnh đạo tài tình của Đảng và Bác Hồ vĩ đại, báo chí nước ta đã thực hiện
tốt vai trò, trách nhiệm của mình, báo chí đã luôn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ thông
tin liên lạc và tuyên truyền một cách kịp thời, nhanh chóng, hiệu quả. Đồng thời, báo
chí Việt Nam đã đáp ứng nhu cầu thông tin ngày càng cao của công chúng.
Trải qua bao thăng trầm, cho đến nay, khi đất nước đã được độc lập, tự do, ngày
càng đổi mới, sáng tạo và hòa nhập thì nền báo chí cách mạng Việt Nam vẫn không
ngừng phát triển, vẫn luôn lắng nghe chỉ đạo của Đảng và Nhà nước, lắng nghe ý kiến
của nhân dân để xứng đáng là diễn đàn của nhân dân, là tiếng nói của Đảng và Nhà
nước.
Chúng ta không thể phủ nhận rằng những năm qua, báo chí nước ta đã có bước
phát triển nhanh chóng, mạnh mẽ về nhiều mặt. Chính điều này đã góp phần tích cực
trong việc thay đổi nhận thức xã hội; kịp thời lên án những thông tin, quan điểm sai trái,
phê phán các tệ nạn xã hội. Hơn thế nữa, trải qua một thời gian dài, báo chí Việt Nam
vẫn luôn làm tốt vai trò tiên phong trong việc phát huy tính dân chủ, quyền làm chủ của
nhân dân. Tuyên truyền những điều tốt đẹp về con người đến con người để thúc đẩy tinh
thần của công chúng rộng hơn.
Đăc biệt, từ khi dịch bệnh COVID - 19 xuất hiện tại Việt Nam, báo chí cách mạng
Việt Nam đã trở thành một trong bốn lực lượng ở tuyến đầu. Cả hệ thống báo chí đã vào
cuộc với tinh thần “chống dịch như chống giặc”. Qua đó, chúng ta càng hiểu hơn về
chức năng và nguyên tắc hoạt động cơ bản của báo chí Việt Nam.
1.1.1. Chức năng cơ bản của báo chí
Hiện nay, xã hội đang bước vào giai đoạn bùng nổ thông tin, đặc biệt là thông tin
trên các diễn đàn, trên các trang mạng xã hội ngày càng nhiều và tác động không hề nhỏ
12
đến sự tiếp nhận của công chúng. Chính vì vậy, báo chí càng phải thực hiện tốt vai trò,
chức năng của mình để nhân dân tin tưởng và ủng hộ.
Thông qua quá trình hoạt động của báo chí trong suốt thời gian từ khi ra đời cho
đến nay, chúng tôi nhận thấy báo chí đã có những đóng góp rất lớn cho đất nước, cho
xã hội, cho công chúng. Ngoài ra, khi xem xét mục đích của hoạt động báo chí đối với
các tiểu hệ thống xã hội và đối với hệ thống xã hội trong tổng thể cũng như báo chí trong
đời sống xã hội, chúng ta có thể kết luận được một số chức năng cơ bản của báo chí như
sau:
Chức năng thông tin – giao tiếp:
Có thể nói, chức năng thông tin của báo chí là chức năng quan trọng hàng đầu. Tất
cả mọi người ai cũng cần thông tin để phục vụ cho cuộc sống mỗi ngày. Chúng ta đều
có nhu cầu biết thông tin và nhu cầu đó ngày càng đa dạng hơn. Báo chí thực hiện chức
năng thông tin – giao tiếp là nhằm thực hiện các chức năng khác. Con đường thông tin
nhằm giúp báo chí dễ dàng thực hiện các chức năng khác nhanh chóng và hiệu quả hơn.
Bằng các cách tiếp cận khác nhau, báo chí đã cung cấp đến công chúng:
• Thông tin về những vấn đề thời sự, sự kiện;
• Báo chí giải thích, giải đáp những sự kiện, những vấn đề thời sự đã và đang diễn
ra;
• Báo chí bình luận về những sự kiện, vấn đề thời sự qua đó góp phần định hướng
dư luận của xã hội.
Có thể thấy, báo chí có năng lực to lớn trong việc phản ánh sự vận động của đời
sống hiện thực, tác động vào đông đảo quần chúng nhằm tạo nên định hướng xã hội tích
cực. Sứ mệnh của báo chí chính là thỏa mãn nhu cầu thông tin trong đời sống xã hội,
bởi nhờ thông tin mà con người tự nhiên mới có thể trở thành con người xã hội. Báo chí
là kênh truyền bá, phổ biến một cách sinh động, hấp dẫn các loại hình và tác phẩm văn
hóa – văn nghệ để nâng cao trình độ hiểu biết và đáp ứng nhu cầu văn hóa – giải trí của
nhân dân.
Thông tin trên báo chí cần đảm bảo các yếu tố sau:
• Thứ nhất: thông tin phải đảm bảo tính trung thực, khách quan
• Thứ hai: thông tin nhanh chóng, kịp thời, tức là thông tin phải nóng
• Thứ ba: thông tin cần đảm bảo tính phong phú, đa dạng và nhiều chiều
13
• Thứ tư: thông tin phải phù hợp với các quy tắc, giá trị xã hội, giá trị văn hóa và
đạo lý dân tộc
Chức năng giáo dục tư tưởng:
Báo chí tham gia vào quá trình tuyên truyền, quảng bá hệ tư tưởng, làm cho hệ tư
tưởng này có thể lan truyền rộng rãi và chiếm ưu thế trong đời sống nhân dân. Chức
năng tư tưởng của báo chí thực chất và chủ yếu là cổ vũ, truyền bá, bảo vệ cho một hệ
tư tưởng nhất định. Chức năng tư tưởng là chức năng thể hiện tính mục đích, là sợi chỉ
đỏ xuyên suốt mọi hoạt động của báo chí.
Chức năng tư tưởng của báo chí thể hiện tính mục đích, là sợi chỉ đỏ xuyên suốt
mọi hoạt động của báo chí. Đối với chức năng này thì báo chí phải là lực lượng xung
kích đi đầu và góp phần quan trọng vào việc tuyên truyền, giáo dục lí tưởng xã hội. Báo
chí đi đầu và góp phần tích cực vào việc tuyên truyền, giáo dục hệ tư tưởng của Đảng.
Chức năng này đảm bảo báo chí luôn giáo dục tư tưởng công chúng theo hướng tích
cực; thường xuyên và kịp thời phát hiện các nhân tố mới tích cực, kích thích năng lực
sáng tạo của con người và cộng đồng nói chung; phát huy, ca ngợi cái tốt, bài trừ, đấu
tranh chống tham nhũng, cái xấu. Đối với nước ta, báo chí hoạt động dưới sự lãnh đạo
trực tiếp của Đảng Cộng sản Việt Nam, báo chí là tiếng nói của Đảng, của Nhà nước,
của các tổ chức chính trị - xã hội và là diễn đàn của nhân dân.
Đảng và Nhà nước ta luôn luôn coi trọng sự nghiệp giáo dục đào tạo vì nhận thức
sâu sắc về nguồn lực con người, về đào tạo và sử dụng con người để phục vụ con người
tốt hơn. Trong chủ đề của khóa luận, sau khi tìm hiểu chúng tôi thấy rằng báo chí cũng
đã thể hiện rõ được chức năng tư tưởng của mình. Báo chí đã không ngừng tìm kiếm
những tấm gương người tốt việc tốt, những hành động ý nghĩa để tuyên truyền và giáo
dục cộng đồng. Thông qua đó, chúng tôi nhận thấy chức năng giáo dục được thể hiện rõ
trong từng tác phẩm của chuyên mục Tôi yêu Đà Nẵng trên báo Tuổi Trẻ.
• Thứ nhất, qua từng tác phẩm, báo Tuổi Trẻ đã góp phần truyền cảm hứng tích
cực đến lối sống đẹp của cộng đồng.
• Thứ hai, chuyên mục Tôi yêu Đà Nẵng đã tác động tích cực và làm thay đổi được
hành vi cũng như suy nghĩ của nhiều lớp công chúng khác nhau. Góp phần hình thành
nhân cách, ý thức, con người được hoàn thiện hơn mỗi ngày.
14
• Thứ ba, từ những câu chuyện, những nhân vật cụ thể trong tác phẩm của chuyên
mục Tôi yêu Đà Nẵng, chúng tôi nhận được tình cảm, những bài học sâu sắc làm động
lực để phát triển bản thân mỗi ngày.
Chức năng khai sáng, giải trí:
Trong chức năng khai sáng, giải trí báo chí tham gia bảo tồn các hệ thống giá trị
văn hóa thông qua giáo dục truyền thống. Báo chí cũng đã lên án, phê phán thói hư tật
xấu, các biểu hiện bảo thủ, trị trệ, đấu tranh chống các hiện tượng phi văn hóa. Đồng
thời thực hiện giao lưu văn hóa với các dân tộc, các cộng đồng trên thế giới.
Chức năng quản lí, giám sát và phản biện xã hội:
Chức năng quản lý, giám sát và phản biện trong xã hội của báo chí thể hiện ở việc
kịp thời phát hiện những nơi làm đúng để biểu dương khích lệ và tổng kết kinh nghiệm,
phát hiện những nơi trục trặc, làm sai để đấu tranh. Chức năng này nếu báo chí làm tốt
cho thấy báo chí có tính độc lập tương đối.
Chức năng kinh tế – dịch vụ:
Ngày nay, kinh tế thị trường phát triển không ngừng kéo theo đó là sự phát triển
của hàng hóa và chúng ta không thể phủ nhận rằng báo chí cũng được xem là một loại
hàng hóa để lưu thông. Trong chức năng kinh tế – dịch vụ của báo chí, quảng cáo là vấn
đề quan trọng. Đây là chức năng đặc biệt, trong quá trình thực hiện cần có đội ngũ
chuyên nghiệp và quy trình, cách thức, thể chế đặc thù.
Báo chí có vai trò quan trọng trong việc truyền tải và phản ánh các thông điệp, sự
kiện, hiện tượng, vấn đề. Báo chí ảnh hưởng ngày càng to lớn trong việc thúc đẩy tiến
trình vận động của công chúng trước mỗi sự kiện trong đời sống hằng ngày.
Từ các chức năng của báo chí đã nêu ra ở trên, soi chiếu với các bài viết trong
chuyên mục Tôi yêu Đà Nẵng, chúng tôi nhận thấy tuyến bài về đề tài này trên báo Tuổi
Trẻ đã cơ bản thực hiện được các chức năng của báo chí, trong đó nổi bật nhất là chức
năng tư tưởng. Cụ thể, tuyến bài về đề tài này đã mang đến cho bạn đọc những góc nhìn
mới về giá trị nhân đạo và nhân văn trong cuộc sống hàng ngày. Qua đó, chuyên mục
cũng đã giới thiệu đến công chúng những tấm gương điển hình, các hành động ý nghĩa
nhằm lan tỏa những điều tốt đẹp đến cộng đồng. Từ đó, tuyến bài về đề tài người tốt
việc tốt hướng đến tuyên truyền, vận động mọi người cùng tham gia làm việc tốt. Đồng
thời, từ sự khai sáng của tuyến bài này, phong trào người tốt việc tốt được lan tỏa mạnh
15
mẽ hơn, lòng tốt được nhân rộng, đóng góp một phần không nhỏ vào sự phát triển của
con người và xã hội.
1.1.2. Nguyên tắc hoạt động cơ bản của báo chí:
Hoạt động báo chí thuộc về các loại hình hoạt động chính trị - xã hội liên quan mật
thiết đến tư tưởng, tình cảm của con người và sự chỉ đạo của Đảng, Nhà nước. Ở đó, dù
khách quan đến mức nào, người làm báo cũng bộc lộ cách nhìn, thái độ, phương pháp
tiếp cận và sự bình giá của mình đối với những gì đang diễn ra trong cuộc sống. “Báo
chí của giai cấp, của nhóm xã hội nào phản ánh tư tưởng, tình cảm, nguyện vọng của
giai cấp, của nhóm xã hội đó”. Báo chí sẽ lên án cái xấu, tuyên truyền cái tốt đến gần
hơn với công chúng. Chính vì vậy, khi hoạt động, báo chí cần tuân thủ các nguyên tắc
cơ bản như sau:
Tính khách quan, chân thật:
Sức mạnh, uy tín và danh dự của cơ quan báo chí phụ thuộc trực tiếp vào độ khách
quan, chân thật của thông tin mà họ cung cấp cho báo chí. Việc thông tin, phản ánh các
sự kiện và vấn đề thực tế với đầy đủ các chi tiết vốn có của nó, không thêm bớt, không
thiên lệch, thiên vị, thông tin sự kiện như nó vốn có trong thực tiễn là nhiệm vụ quan
trọng trong hoạt động báo chí. Đây cũng là nguyên tắc đầu tiên và quan trọng nhất trong
báo chí mà người làm báo cần phải nắm rõ.
Đối với chuyên mục Tôi yêu Đà Nẵng trên báo Tuổi Trẻ mà chúng tôi lựa chọn
để thực hiện khóa luận, chúng tôi cũng nhận ra được tính khách quan, chân thật mà
chuyên mục thể hiện rõ. Từng câu chuyện, từng nhân vật trong mỗi tác phẩm đều có thật
và đây chính là những tấm gương hiện hữu ngoài đời thật. Qua đó, chúng ta có thể tin
tưởng rằng báo chí nói chung và báo Tuổi Trẻ nói riêng đã và đang thực hiện tốt các
nguyên tắc cơ bản của báo chí; cụ thể ở đây chính là tính chân thật, khách quan.
Tính khuynh hướng:
Tính Đảng là đỉnh cao của tính khuynh hướng trong hoạt động báo chí. Trong hoạt
động báo chí, tính khuynh hướng được xem là nguyên tắc tất yếu và phổ biến nhất. Mỗi
nhà báo cần phải tự giác và nhiệt thành tuyên truyền, giáo dục quan điểm, tư tưởng,
đường lối chính sách của Đảng để làm tốt vai trò, trách nhiệm của mình.
Tính nhân dân và dân chủ:
Tính nhân dân là sự phản ánh tư tưởng, tình cảm, nguyện vọng, lợi ích của nhân
dân thông qua nội dung, hình thức tác phẩm báo chí, truyền thông. Khi thông tin, giải
16
thích và giải đáp sự kiện, vấn đề luôn xuất phát từ lập trường lợi ích của nhân dân, phản
ánh tâm tư, tình cảm, nguyện vọng và bảo vệ lợi ích của nhân dân; nhà báo không nên
nói thêm nói bớt hay đưa vào các ý kiến cá nhân của mình gây bất lợi cho dân và mất đi
tính dân chủ của sản phẩm, thông tin.
Tính dân tộc và quốc tế:
Tính dân tộc gắn liền với tính quốc tế của hoạt động báo chí. Chúng ta coi tính dân
tộc và tính quốc tế là một nguyên tắc trong hoạt động không thể thiếu truyền thông đại
chúng. Mọi hoạt động báo chí đều cần có tính dân tộc. Đây dường như là cơ sở về nhận
thức – tinh thần của báo chí. Tính quốc tế bao gồm tính đoàn kết và hợp tác quốc tế
trong hoạt động báo chí được quy định bởi nhu cầu mở rộng thông tin của đông đảo
quần chúng trong mọi hoạt động của đời sống. Tính dân tộc và quốc tế đòi hỏi báo chí
tham gia xây dựng, bảo vệ và quảng bá thương hiệu Việt trên phạm vi toàn cầu.
Tính nhân văn:
Báo chí Việt Nam là một nền báo chí cách mạng, hoạt động dưới sự lãnh đạo của
Đảng và tư tưởng Hồ Chí Minh. Trải qua bao nhiêu gian khó, đồng hành cùng nhân dân
chống giặc; báo chí Việt Nam dường như đã thấm nhuần tinh thần dân tộc, luôn tự giác
và kiên quyết đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc và quyền con người cũng như các giá trị
cao cả. Trước cuộc sống hàng ngày với rất nhiều sự kiện tốt, xấu, tàn bạo và nhân văn,
chân thành và dối trá diễn ra thì tính nhân văn của báo chí và niềm tin của công chúng
đối với báo chí cần phải được quan tâm đúng mức.
Thông qua chuyên mục Tôi yêu Đà Nẵng trên báo Tuổi Trẻ, chúng tôi càng nhận
ra được tính nhân văn được thể hiện trong từng tác phẩm. Mỗi câu chuyện đều ẩn chứa
một thông điệp nhân văn, mỗi tấm gương là một bài học cao cả dành cho mọi người.
Chuyên mục Tôi yêu Đà Nẵng trong những năm qua đã và đang thể hiện tốt vai trò của
mình, đáp ứng được đúng và đầy đủ nguyên tắc hoạt động cơ bản của nền báo chí cách
mạng Việt Nam.
1.2. Dạng tác phẩm chân dung nhân vật trên báo chí
Chân dung là thuật ngữ không còn quá xa lạ với đa số mọi người, thuật ngữ này
đã được sử dụng khá nhiều trong các lĩnh vực nghệ thuật như hội họa, điêu khắc, nhiếp
ảnh, văn học... Và trong lĩnh vực báo chí, khái niệm chân dung cũng đã xuất hiện từ lâu.
Bàn về dạng tác phẩm chân dung nhân vật trên báo chí, chúng ta không thể không
nhắc đến thể loại ký chân dung - thể loại báo chí tiêu biểu khi phản ánh chân dung con
17
người. Về dạng tác phẩm này, tác giả Đức Dũng đã từng quan niệm: “Con người trong
tác phẩm ký chân dung phải có địa chỉ xác thực, tiêu biểu, đáp ứng được yêu cầu tuyên
truyền thời sự. Con người phải được đặc tả ở diện mạo, dáng vẻ bề ngoài hoặc thông
qua những hành động, những việc làm tiêu biểu”.
Không chỉ vậy, trong báo chí, chân dung con người còn được khắc họa qua các bài
phản ánh, phóng sự thể hiện rõ vóc dáng, hành động, tính cách của nhân vật. “10 năm
làm tổ trưởng, hình bóng ông Tráng gầy gò trong bộ đồ tây sờn cũ màu cháo lòng in đậm
trong tâm trí bà con kiệt này. Những hôm thành phố cách ly, ông tổ trưởng như đôi chân
không biết mệt mỏi của mấy chục hộ dân trong tổ. Đi chợ thay, phát thực phẩm cho bà
con, lập danh sách hộ khó khăn nhận quà, mua sữa cho trẻ nhỏ, mua thuốc cho người ốm
đều qua tay tổ trưởng” - Bác tổ trưởng tận tụy của bà con tổ 49 (Tấn Lực, Tuổi Trẻ
21/09/2021).
Hay: “Bên trong chốt kiểm dịch, gần chục cán bộ thuộc các lực lượng công an, y
tế… ai ai cũng luôn miệt mài với công việc của mình. Không ai bảo ai, mỗi người mỗi
nhiệm vụ từ ra hiệu lệnh dừng xe, đo thân nhiệt, ghi chép thông tin của người, phương
tiện đi vào thành phố. Họ giống như những lớp lá chắn đầu tiên trên tuyến đầu phòng
chống dịch COVID- 19 xâm nhập vào địa bàn.
Những giấc ngủ chập chờn trong chốt, ban ngày đội nắng, đêm xuống các anh
phơi sương làm nhiệm vụ. Nhìn những khuôn mặt in hằn dấu vết khẩu trang phần nào
thấu hiểu những vất vả của họ.” – 0 giờ ở chốt kiểm dịch (Tam Xuân, Tuổi Trẻ
18/06/2021).
Các nét tả chân dung này phải khách quan, chân thật thì mới có niềm tin nơi công
chúng. “Mỗi bức chân dung cụ thể có thể nói lên một mảng hiện thực nào đó: hoặc minh
chứng cho một truyền thống lịch sử, một phong tục tập quán, một nếp nghĩ, nếp làm ăn
của một địa phương, một tộc người hoặc một khuynh hướng xã hội nào đó. Chân dung
con người có thể là tích cực hoặc tiêu cực, hạnh phúc hay bất hạnh, đáng biểu dương
hay đáng phê phán…”. 2
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh từng khẳng định: “Đào tạo con người là vấn đề
chiến lược, phong trào “người tốt, việc tốt” chính là một biện pháp quan trọng của
chiến lược đào tạo con người đó”. Bên cạnh đó, Người cho rằng: “Lấy gương người
2
Tạ Ngọc Tấn, Tác phẩm báo chí
18
- Xem thêm -