Tài liệu Xây dựng cẩm nang hỗ trợ dạy học môn hóa học theo chương trình giáo dục phổ thông 2018

1 ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA HÓA HỌC LÂM PHẠM THÚY MI XÂY DỰNG CẨM NANG HỖ TRỢ DẠY HỌC MÔN HÓA HỌC THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG 2018 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN SƯ PHẠM Đà Nẵng, tháng 5 năm 2022 2 ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA HÓA HỌC XÂY DỰNG CẨM NANG HỖ TRỢ DẠY HỌC MÔN HÓA HỌC THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG 2018 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN SƯ PHẠM Sinh viên thực hiện : Lâm Phạm Thúy Mi Lớp : 18SHH GV hướng dẫn : ThS. Nguyễn Thị Lan Anh Đà Nẵng, tháng 5 năm 2022 i LỜI CAM ĐOAN Em xin cam đoan các số liệu sử dụng trong bảng báo cáo có nguồn gốc rõ ràng. Được phân tích một cách trung thực, khách quan và phù hợp với thực tiễn Việt Nam. Các số liệu, kết quả trong báo cáo là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ đề tài nào khác. Đà Nẵng, ngày 22 tháng 04 năm 2022 Tác giả Lâm Phạm Thúy Mi ii LỜI CẢM ƠN Cùng với sự trân trọng và biết ơn sâu sắc, em xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Cô Nguyễn Thị Lan Anh, người trực tiếp hướng dẫn khóa luận tốt nghiệp đã dành thời gian, tận tình chỉ bảo, hướng dẫn và giúp đỡ em trong suốt thời gian thực hiện đề tài. Em xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giảng viên Khoa Hóa học – Trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng đã tận tâm truyền đạt kiến thức, ngọn lửa nhiệt huyết với nghề, động viên tinh thần trong quá trình học tập tại trường. Đó là hành trang quý báu cho những bước đi đầu tiên trong con đường sự nghiệp của em. Cảm ơn 2C.Team đã cùng hỗ trợ tác giả trong quá trình hoàn thiện đề tài nghiên cứu. Cảm ơn các bạn sinh viên 18SHH và 20SHH đã hỗ trợ nhiệt tình trong quá trình làm khảo sát ý kiến chuyên gia. Xin được cảm ơn quý thầy, cô đã nhận lời phản biện, đóng góp nhiều ý kiến giúp em hiểu rõ thêm nội dung đề tài này. Tuy có nhiều cố gắng, nhưng vì kiến thức và kinh nghiệm thực tế của một sinh viên còn hạn chế nên đề tài này không tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy em rất mong nhận được những ý kiến đóng góp, bổ sung của quý thầy, cô để đề tài được hoàn thiện hơn. Cuối cùng, em xin kính chúc sức khỏe đến quý thầy, cô giảng viên Khoa Hóa học – Trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng. Em xin chân thành cảm ơn! Đà Nẵng, ngày 22 tháng 04 năm 2022 Lâm Phạm Thúy Mi iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Từ đầy đủ Từ viết tắt Giáo viên GV Học sinh HS Giáo dục phổ thông GDPT Kế hoạch bài dạy KHBD Bộ Giáo dục và Đào tạo Bộ GD&ĐT Phẩm chất PC Năng lực NL Phương pháp dạy học PPDH Trung học phổ thông THPT Yêu cầu cần đạt YCCĐ HyperText Markup Language HTML Sinh viên SV Giảng viên hướng dẫn GVHD Dạy học giải quyết vấn đề DHGQVĐ Dạy học DH Giải quyết vấn đề GQVĐ Năng lực giải quyết vấn đề NLGQVĐ Kỹ năng KN Hoạt động hình thành HĐHT Dạy học phối hợp DHPH Dạy học dự án DHDA Dự án DA Giáo dục GD Dạy học theo góc DHTG Bài tập BT iv DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Sơ đồ mô tả quy trình dạy học dự án............................................................19 Hình 0.1. Sơ đồ quy trình thực nghiệm tổng thể …………………………………… 29 Hình 2.2. Cách đăng bài (Bước 1)…………………………………………………… 42 Hình 2.3. Cách đăng bài (Bước 2)…………………………………………………… 42 Hình 2.4. Cách đăng bài (Bước 3)…………………………………………………… 43 Hình 2.5. Cách đăng bài (Bước 4)…………………………………………………… 43 Hình 2.6. Cách đăng bài (Bước 5)…………………………………………………… 43 Hình 2.7. Giao diện Blog…………………………………………………………..… 44 Hình 2.8. Các thành phần của Blog………………………………………..………….44 Hình 2.9. Các phần riêng trong mục "Cơ sở lý thuyết"………………………..……...44 Hình 2.10. Mục "Thắc mắc Hóa học"…………………………………………………45 Hình 2.11. Tính năng đăng nhập và bình luận của Blog……………………………...45 Hình 2.12. Tài liệu đọc của chủ đề " Một số vấn đề cơ bản của phức chất "…….….. 46 Hình 2.13. Tài liệu đọc của chủ đề "Năng lượng hóa học"……………………….…..47 Hình 2.14. Infographic về "Năng lượng hóa học".……………..……………..……... 48 Hình 2.15. Infographic về "Một số vấn đề cơ bản của phức chất"…...………..…….. 49 Hình 2.16. Bài tập phát triển năng lực về "Năng lượng hóa học"…………………… 50 Hình 2.17. Bài tập phát triển năng lực về "Một số vấn đề cơ bản của phức chất"…… 50 Hình 2.18. Kế hoạch bài dạy "Năng lượng hóa học"………………...…….......……. 51 v DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Năng lực chung cần hình thành cho HS THPT...............................................8 Bảng 1.2. Năng lực hóa học cần hình thành cho HS THPT..........................................12 Bảng 1.3. Kết quả khảo sát về việc tìm kiếm và sử dụng tài liệu theo Chương trình GDPT 2018……………………………………..…………………………...…….......24 Bàng 1.4. Kết quả khảo sát về việc tìm kiếm tài liệu Tiếng Việt…………..……....…25 Bàng 1.5. Kết quả khảo sát về việc tìm kiếm tài liệu Tiếng Anh………………...…...25 Bảng 2.1. Code thông dụng cho Blogger ………………...…………………………..31 Bảng 3.1. Kết quả khảo sát ý kiến đánh giá của GV về nguồn cơ sở dữ liệu………...53 Bảng 3.2. Kết quả khảo sát ý kiến đánh giá của GV về Infographic………………....54 Bảng 3.3. Kết quả khảo sát ý kiến đánh giá của GV về hệ thống bài tập…………….55 Bảng 3.4. Kết quả khảo sát ý kiến đánh giá của GV về kế hoạch bài dạy……………56 Bảng 3.5. Kết quả khảo sát ý kiến đánh giá của GV về giao diện Blog (nền tảng tài liệu)……………………………………………………………………………………57 Bảng 3.6 Kết quả khảo sát ý kiến đánh giá của HS về nguồn cơ sở dữ liệu………….58 MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................................i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................. ii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................... iii DANH MỤC CÁC BẢNG ..............................................................................................v MỤC LỤC .......................................................................................................................1 MỞ ĐẦU .........................................................................................................................2 1. Tính cấp thiết của đề tài...............................................................................................2 2. Mục tiêu và nhiệm vụ của đề tài ..................................................................................3 2.1. Mục tiêu nghiên cứu .................................................................................................3 2.2. Nhiệm vụ của đề tài ..................................................................................................3 3. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................................3 3.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết ...........................................................................3 3.2. Phương pháp nghiên cứu thực nghiệm .....................................................................3 3.3. Phương pháp thống kê toán học ...............................................................................4 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...............................................................................4 4.1. Đối tượng ..................................................................................................................4 4.2. Phạm vi .....................................................................................................................4 5. Điểm mới của luận văn ................................................................................................4 6. Ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn............................................................................4 7. Kết cấu của đề tài.........................................................................................................4 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ................................5 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ........................................................................................5 1 1.2. Một số thay đổi nổi bật của Chương trình GDPT 2018 so với chương trình hiện hành .................................................................................................................................6 1.3. Năng lực định hướng phát triển cho học sinh trong chương trình giáo dục phổ thông 2018 .................................................................................................................................7 1.3.1. Khái niệm năng lực................................................................................................7 1.3.2. Năng lực chung định hướng phát triển cho học sinh .............................................8 1.3.3. Năng lực hóa học .................................................................................................11 1.4. Phẩm chất định hướng phát triển cho học sinh trong chương trình giáo dục phổ thông 2018 .....................................................................................................................14 1.5. Một số phương pháp dạy học phát triển phẩm chất, năng lực học sinh .................16 1.5.1. Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề ..............................................................16 1.5.2. Phương pháp dạy học dự án………………………………………….………….17 1.5.3. Dạy học theo góc..................................................................................................20 1.6. Bài tập định hướng phát triển năng lực ..................................................................22 1.6.1. Khái niệm bài tập hóa học và bài tập định hướng phát triển năng lực ................22 1.6.2. Đặc điểm của bài tập định hướng phát triển năng lực .........................................22 1.6.3. Các dạng bài tập định hướng phát triển năng lực ................................................22 1.7. Nền tảng Blogger (Blogpost)..................................................................................23 1.8. Ngôn ngữ HTML ....................................................................................................24 1.9. Thực trạng tìm kiếm và sử dụng tài liệu trong dạy học môn Hóa học ...................24 1.9.1. Mục đích ..............................................................................................................24 1.9.2. Phạm vi ................................................................................................................24 1.9.3. Kết quả khảo sát ..................................................................................................24 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ................................................................................................ 27 CHƯƠNG 2. THIẾT KẾ CẨM NANG HỖ TRỢ DẠY HỌC MÔN HÓA HỌC THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG 2018 ...................................................28 2 2.1. Phân tích nội dung chủ đề "Năng lượng hóa học" và "Một số vấn đề cơ bản của phức chất" trong Chương trình GDPT 2018 .................................................................28 2.1.1. Chủ đề "Năng lượng hóa học" .............................................................................28 2.1.2. Chủ đề "Một số vấn đề cơ bản của phức chất" ....................................................28 2.1.3. Vị trí các chuyên đề………………………………….…………………………29 2.2. Quy trình thiết kế Tài liệu trực tuyến hỗ trợ dạy và học môn Hoá học theo Chương trình GDPT 2018 ...........................................................................................................29 2.2.1. Nghiên cứu chương trình.....................................................................................30 2.2.2. Thiết kế tài liệu.....................................................................................................30 2.2.3. Bộ tài liệu trực tuyến hỗ trợ dạy và học Hoá học theo Chương trình GDPT 2018 .......................................................................................................................................43 2.2.3.1. Blog ..................................................................................................................44 2.2.3.2. Tài liệu đọc .......................................................................................................45 2.2.3.3. Infographic........................................................................................................47 2.2.3.4. Bài tập phát triển năng lực................................................................................49 2.2.3.5. Kế hoạch bài dạy ..............................................................................................51 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ................................................................................................ 52 CHƯƠNG 3. KHẢO NGHIỆM VÀ ĐÁNH GIÁ .........................................................53 3.1. Mục đích khảo nghiệm ...........................................................................................53 3.2. Đối tượng và phạm vi khảo nghiệm........................................................................53 3.3. Kết quả khảo nghiệm ..............................................................................................53 3.3.1. Đối với GV ..........................................................................................................53 3.3.2. Đối với SV ...........................................................................................................58 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ................................................................................................ 61 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .......................................................................................62 1. KẾT LUẬN ...............................................................................................................62 3 2. KIẾN NGHỊ ...............................................................................................................62 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................................63 PHỤ LỤC ......................................................................................................................64 1. Phiếu khảo sát trước thực nghiệm đối với GV ..........................................................64 2. Phiếu khảo sát sau khi sử dụng nguồn cơ sở dữ liệu .................................................67 3. Phiếu khảo sát dành cho SV sau khi sử dụng nguồn cơ sở dữ liệu ...........................69 4. Cẩm nang hỗ trợ dạy và học môn hóa học chủ đề "Năng lượng hóa học............….72 5. Cẩm nang hỗ trợ dạy và học môn hóa học chủ đề "Một số vấn đề của phức chất"…………………………………………………………………………………...72 4 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Với xu hướng toàn cầu hóa và sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế xã hội đã đặt ra cho giáo dục một yêu cầu mới về vấn đề đào tạo nhân lực. Mục tiêu đổi mới được Nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội quy định: "Đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông nhằm tạo chuyển biến căn bản, toàn diện về chất lượng và hiệu quả giáo dục phổ thông; kết hợp dạy chữ, dạy người và định hướng nghề nghiệp; góp phần chuyển nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực, hài hoà đức, trí, thể, mĩ và phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi học sinh." [1]. Ngày 26/12/2018, Bộ GD&ĐT đã ban hành thông tư 32/2018/TT-BGDĐT: Thông tư ban hành chương trình giáo dục phổ thông với nhiều sự thay đổi với tinh thần "căn bản, toàn diện" từ phương pháp đến nội dung dạy học. Theo đó, chương trình môn Hóa học ở THPT cũng có nhiều điểm mới so với nội dung dạy học trước đây. Thực hiện chương trình GDPT mới, GV còn phải đảm nhận thêm nhiệm vụ tự xây dựng tài liệu dạy học của cá nhân dựa trên những yêu cầu cần đạt được trình bày tại chương trình tổng thể và khung chương trình của từng môn học. Điều này có nghĩa là sách giáo khoa sẽ không còn là pháp lệnh, GV có thể chủ động lựa chọn các nguồn tài liệu thích hợp. Trong khi đó, để có một nguồn tài liệu tham khảo thực sự chất lượng và phù hợp, đặc biệt là đối với các chuyên đề mới, GV cần phải tìm rất nhiều thông tin từ mạng Internet cũng như ở nhiều đầu sách khác nhau. Tuy nhiên, các tài liệu đó thu được thường có tính nhỏ lẻ, thiếu độ thống nhất, đặc biệt là khi so với mục tiêu cần đạt trong chương trình tổng thể môn hóa học. Điều này đã gây ra những khó khăn nhất định cho GV trong công tác xây dựng và chuẩn bị cơ sở và tài nguyên dạy học. Cùng với GV, HS cũng phải gặp nhiều khó khăn trong quá trình đáp ứng các yêu cầu cần đạt của Chương trình GDPT 2018. Bởi theo tinh thần mới của chương trình, HS cần phải đáp ứng "chuẩn đầu ra" với 10 năng lực cốt lõi (bao gồm 3 năng lực chung, 7 năng lực đặc thù), trong đó có năng lực "Tự chủ và tự học". Đây có thể được xem là một trong những năng lực khó được hình thành và phát triển hiệu quả nhất đối với HS, đặc biệt là việc hình thành trong quá trình học tập môn Hoá học ở trường THPT. Trong khi đó, cũng tương tự như GV, HS cũng cần phải tìm kiếm nguồn tài liệu Hoá học trên mạng Internet để có thể tiếp cận kiến thức một cách dễ dàng hơn. Song, điều này lại gặp phải nhiều khó khăn nhất định, khi các em HS thường chưa có kĩ năng trong việc chọn lọc nguồn tài liệu tham khảo cho bản thân. Thông qua khảo sát thực trạng, chúng tôi nhận thấy đa số các GV cho rằng có nhiều khó khăn trong quá trình thực hiện chương trình GDPT 2018 môn Hoá học, song 2 đa số khó khăn vẫn xoay quanh các vấn đề: Soạn kế hoạch bài dạy (KHBD), tìm kiếm nguồn tài liệu tham khảo khoa học, chính xác và xây dựng bài tập phát triển năng lực cho HS. Đồng thời, GV thường tìm kiếm các tài liệu tham khảo từ các tài liệu cũ mà bản thân tích luỹ, tìm kiếm nguồn tài liệu trên mạng, chủ yếu bằng ngôn ngữ Tiếng việt. 2. Mục tiêu và nhiệm vụ của đề tài 2.1. Mục tiêu nghiên cứu - Thiết kế nguồn cơ sở dữ liệu hỗ trợ dạy học môn Hóa học ở trường THPT gồm : Tài liệu đọc, infographic, bài tập phát triển năng lực và KHBD. - Nguồn cơ sở dữ liệu này được thiết kế trên nền tảng blog tạo sự tiện ích cho người sử dụng. 2.2. Nhiệm vụ của đề tài - Xây dựng cơ sở lý luận thực tiễn của đề tài. - Khảo sát khó khăn GV gặp phải khi giảng dạy bộ môn Hóa học THPT trong Chương trình GDPT 2018. - Xây dựng Blog để chuyển hóa các nội dung tạo nên sự tiện ích cho người dùng. - Tiến hành lấy ý kiến chuyên gia về tính khả thi và chính xác của nội dung môn Hóa học theo Chương trình GDPT 2018. - Khảo sát tính hiệu quả của bộ cẩm nang đối với quá trình dạy và học của GV và HS. 3. Phương pháp nghiên cứu 3.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết - Nghiên cứu các tài liệu liên quan về lí luận dạy học, tâm lí học sinh và giáo dục. - Nghiên cứu về dạy học theo chương trình Hóa học 2018. - Nghiên cứu các yếu tố tác động đến việc tìm kiếm tài liệu trong dạy học. - Nghiên cứu các tài liệu tham khảo có tính khoa học và chính xác. - Nghiên cứu các bước thiết kế nền tảng Blogger. 3.2. Phương pháp nghiên cứu thực nghiệm - Khảo sát, điều tra thực trạng việc tìm kiếm tài liệu dạy học môn Hóa học ở các trường THPT trên cả nước. - Khảo nghiệm để lấy ý kiến đánh giá của GV dạy học môn Hóa học ở thành phố Đà Nẵng và SV khoa Hóa trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng. - Phỏng vấn, lấy ý kiến chuyên gia. 3 3.3. Phương pháp thống kê toán học Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lí các số liệu, kết quả của quá trình khảo sát và thực nghiệm sư phạm nhằm xác nhận tính khả thi của đề tài. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng - Chương trình dạy học môn Hóa học ở trung học phổ thông; - GV bộ môn Hóa học và HS ở các trường trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Đà Nẵng. 4.2. Phạm vi - Chủ đề "Năng lượng hóa học" lớp 10 và "Một số vấn đề cơ bản về phức chất" lớp 12 thuộc chương trình giáo dục phổ thông môn Hóa học 2018. 5. Điểm mới của luận văn - Xây dựng bộ tài liệu dạy học hai chủ đề "Năng lượng hóa học" và "Một số vấn đề cơ bản về phức chất". - Chuyển hóa tài liệu thành nền tảng Blog tạo sân chơi để GV và SV khoa Hóa trường Đại học Sư phạm Đà Nẵng giao lưu học thuật. 6. Ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn Kết quả có được trong đề tài này là nguồn tài liệu đem lại ý nghĩa trong việc soạn KHBD, infographic, lý thuyết và bài tập phát triển năng lực trong bộ môn Hóa học theo Chương trình GDPT 2018. Đồng thời, sản phẩm này còn mở ra gợi ý về một nền tảng trao đổi thông tin và tài liệu giữa các GV khắp cả nước. 7. Kết cấu của đề tài Mở đầu (3 trang) Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài (23 trang) Chương 2: Thiết kế cẩm nang hỗ trợ dạy học môn Hóa học theo Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 (25 trang) Chương 3: Khảo nghiệm và đánh giá (9 trang) Kết luận và kiến nghị (1 trang) Tài liệu tham khảo (1 trang) Phụ lục (9 trang) 4 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Thời đại công nghệ thông tin bùng nổ, đòi hỏi nguồn nhân lực chất lượng cao vừa có tri thức vừa có năng lực năng động, sáng tạo do yêu cầu phát triển của xã hội. Để đạt được mục tiêu này, ngày 26/12/2018, Bộ GD&ĐT đã ban hành thông tư 32/2018/TTBGDĐT: Thông tư ban hành chương trình giáo dục phổ thông có nhiều sự thay đổi với tinh thần "căn bản, toàn diện" từ phương pháp đến nội dung dạy học. Theo đó, chương trình môn Hóa học ở THPT cũng có nhiều điểm mới so với nội dung dạy học trước đây. Đối với GV, việc tìm kiếm tài liệu để đổi mới phương pháp dạy học là điều rất quan trọng. Đã có những luận án, luận văn, đề tài nghiên cứu về việc đổi mới phương pháp giảng dạy, tìm kiếm tài liệu như: 1. Nguyễn Đức Dũng, Hoàng Đình Xuân, Hà Thị Thoan (2016), Sử dụng một số dạng bài tập hóa học hữu cơ trong dạy học để phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trung học phổ thông, Bài báo khoa học. [2] Trong công trình nghiên cứu này, tác giả đã: - Sử dụng một số dạng bài tập: Dạng sơ đồ biến đổi hóa học không tường minh, bài tập có chứa đựng tình huống, bài tập liên quan đến giải quyết vấn đề thực tiễn… để phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS. Theo tác giả, kết quả công trình nghiên cứu có nhiều tích cực. HS đã mạnh dạn và hào hứng đề xuất giải pháp giải quyết các vấn đề gặp phải. Phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo cho người học góp phần nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực cho đất nước. 2. Lê Thị Mỹ Hợp (2013), Sử dụng sơ đồ tư duy hệ thống, khắc sâu kiến thức hóa học hữu cơ cho học sinh khối 12 nâng cao, Đề tài nghiên cứu khoa học sư phạm ứng dụng. [3] Trong công trình nghiên cứu này, tác giả đã: - Hướng dẫn HS sử dụng sơ đồ tư duy hệ thống hóa kiến thức dưới tác dụng đường nét, màu sắc trong sơ đồ làm HS ghi nhớ kiến thức lâu dài. Theo tác giả, kết quả công trình nghiên cứu cho thấy việc đưa sơ đồ tư duy vào hệ thống bài dạy khơi gợi hứng thú học tập của HS, phát huy tính tự giác, chủ động trong học tập. Mang lại kết quả cao trong việc dạy và học của GV và HS. 3. Nguyễn Thanh Thủy (2019), Xây dựng nội dung và sử dụng một số chương, chuyên đề trong dạy học lớp 10 theo chương trình giáo dục phổ thông môn Hóa học năm 2018, Luận văn thạc sĩ Giáo dục học. [4] 5 4. Nguyễn Thị Quyên (2018), Xây dựng và sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm phần Hóa học vô cơ lớp 12 nhằm phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho HS, Luận văn thạc sĩ Khoa học Giáo dục. [5] 5. Phan Thiên Thanh (2014), Phát triển một số năng lực học tập của HS trong dạy học phần hóa hữu cơ lớp 11 trung học phổ thông, Luận văn thạc sĩ Giáo dục học. [6] Thông qua việc tìm hiểu và nghiên cứu các luận văn có cùng hướng nghiên cứu này, chúng tôi đã đúc kết được nhiều bài học kinh nghiệm trong quá trình thực hiện khóa luận của mình. Theo đó, chúng tôi nhận thấy rằng các đề tài nghiên cứu riêng lẽ từng chủ đề và từng phương pháp dạy học chưa xây dựng nội dung các chuyên đề Hóa học theo Chương trình GDPT 2018. Nội dung và bài tập phát triển năng lực của các chuyên đề còn ít được tìm thấy. Tuy nhiên, những đề tài trên là nguồn tư liệu quý giá để chúng tôi có thể rút ra được những bài học bổ ích và nhiều gợi ý cho đề tài của mình. Chúng tôi sẽ tiếp thu, chọn lọc những ý tưởng của các tác giả trước đó trên cơ sở đối chiếu với yêu cầu mà đề tài đặt ra. Ngoài ra, việc tích hợp nội dung thành Blog cần phải am hiểu rõ về code và thiết kế Blog nên ở thời điểm hiện tại còn nhiều hạn chế. 1.2. Một số thay đổi nổi bật của Chương trình GDPT 2018 so với chương trình hiện hành Trong quan điểm xây dựng Chương trình GDPT 2018, chương trình được xây dựng theo hướng mở, theo đó có chỉ rõ: - Chương trình chỉ quy định những nguyên tắc, định hướng chung về yêu cầu cần đạt (YCCĐ) về phẩm chất (PC) và năng lực (NL) của HS, nội dung giáo dục, phương pháp giáo dục và phương pháp đánh giá kết quả giáo dục, không quy định quá chi tiết, để tạo điều kiện cho tác giả sách giáo khoa và GV phát huy tính chủ động, sáng tạo trong thực hiện chương trình. - Chương trình bảo đảm tính ổn định và khả năng phát triển trong quá trình thực hiện cho phù hợp với tiến bộ khoa học - công nghệ và yêu cầu của thực tế. - Bên cạnh đó, ở chương trình hiện hành GV xây dựng kế hoạch bài dạy (KHBD) khi đã có chuẩn kiến thức, kĩ năng. Còn đối với chương trình GDPT 2018, GV tiến hành xây dựng KHBD cho một bài học trong điều kiện có nhiều bộ sách giáo khoa khác nhau được biên soạn theo các cách tiếp cận khác nhau, nghiên cứu kĩ lưỡng sao cho đảm bảo tính khoa học và chuẩn hoá về tri thức, từ đó đáp ứng các yêu cầu cần đạt về PC và NL cho HS; đáp ứng tính mở của chương trình. - Chương trình mới gồm 3 mạch nội dung chính: Kiến thức cơ sở hóa học chung; kiến thức Hóa học vô cơ và kiến thức Hóa học hữu cơ. Trục phát triển là hệ thống các chủ đề về kiến thức cơ sở hóa học chung về cấu tạo chất và quá trình biến đổi hóa học. Ngoài nội dung bắt buộc, các chuyên đề được thiết kế phù hợp dành cho những HS có 6 thiên hướng khoa học tự nhiên và công nghệ gắn liền với mục tiêu phân hóa sâu, mở rộng nâng cao kiến thức, tăng cường kỹ năng thực hành, luyện tập và vận dụng giải quyết những vấn đề liên quan đến thực tiễn, đáp ứng yêu cầu định hướng nghề nghiệp cho HS. - Chương trình giáo dục phổ thông hiện hành phân hóa rộng theo 3 ban KHTN, KHXH, KHKT (từ 2006 SGK chỉ còn SGK cơ bản và SGK nâng cao), thì chương trình giáo dục phổ thông mới phân hóa ngành nghề theo phương thức tự chọn linh hoạt hơn bằng các tổ hợp môn học đa dạng từ các lĩnh vực KHTN, KHXH, Mĩ thuật - Công nghệ, trên cơ sở các môn học chung nền tảng phổ thông, bắt buộc. - Chương trình đảm bảo sự phối hợp logic giữa cấu trúc tuyến tính kết hợp với cấu trúc "đồng tâm", xoay quanh và tích hợp ba mạch kiến thức: Cơ sở kiến thức hoá học chung; Hoá học vô cơ; Hoá học hữu cơ, từ cấp THCS lên cấp THPT. - Điểm mới quan trọng nhất trong chương trình môn Hóa học là đề cao tính thực tiễn; tránh khuynh hướng thiên về tính toán; chú trọng trang bị kiến thức nền tảng cơ sở, về phương pháp phân tích công cụ, đặc biệt là giúp học sinh có kĩ năng thực hành thí nghiệm, kĩ năng vận dụng các tri thức hoá học vào việc tìm hiểu và giải quyết ở mức độ nhất định một số vấn đề của thực tiễn, đáp ứng được yêu cầu của cuộc sống. [13] Như vậy, ta có thể thấy sự thay đổi rõ ràng trong định hướng tiếp cận Chương trình GDPT 2018 so với chương trình hiện hành. Theo đó, GV và HS lúc này được trao quyền làm chủ trong quá trình dạy và học, GV điều khiển các hoạt động hình thành tri thức cho HS, HS thực hiện các hoạt động học nhằm tiếp thu và phát triển tri thức mới. Do đó, việc lựa chọn, xem xét các nguồn tài liệu lý thuyết khác nhau sao cho đảm bảo đúng chuẩn khoa học để từ đó hình thành các phương pháp và kĩ thuật dạy học trong các kế hoạch bài dạy của từng tiết học nhằm hình thành PC và NL cho HS là điều thực sự rất khó đối với GV, đặc biệt là đối với những đơn vị kiến thức mới xuất hiện. 1.3. Năng lực định hướng phát triển cho học sinh trong chương trình giáo dục phổ thông 2018 1.3.1. Khái niệm năng lực Theo P.A.Rudich: "Năng lực là tính chất tâm sinh lý của con người chi phối các quá trình tiếp thu các kiến thức, kĩ năng và kĩ xảo cũng như hiệu quả thục hiện một hoạt động nhất định." Theo Gerard và Roegiers (1993): "Năng lực là một tích hợp những kĩ năng cho phép nhận biết một tình huống và đáp ứng với tình huống đó một cách tích hợp và tự nhiên. " 7 Theo De Ketele (1995): "Năng lực là một tập hợp trật tự các kĩ năng (hoạt động) tác động lên một nội dung trong một loại tình huống cho trước để giải quyết các vấn đề do tình huống này đặt ra. " Theo John Erpenbeck: "Năng lực được tri thức làm cơ sở, được sử dụng như khả năng, được quy định bởi giá trị, được tăng cường qua kinh nghiệm và thực hiện hóa qua chủ định. " Năng lực có nhiều định nghĩa dựa trên các khía cạnh khác nhau. Qua đó, có thể rút ra năng lực là một tích hợp các kĩ năng (tập hợp trật tự các kĩ năng/ hoạt động) cho phép nhận biết một tình huống và có sự đáp ứng tình huống đó tương đối tự nhiên và thích hợp (sự tác động lên các nội dung trong một loại tình huống cho trước có ý nghĩa đối với cá nhân để giải quyết vấn đề do tình huống này đặt ra); thể hiện một năng lực là biết sử dụng các nội dung và kĩ năng trong một tình huống có ý nghĩa, có năng lực. [10] 1.3.2. Năng lực chung định hướng phát triển cho học sinh Năng lực chung được hình thành, phát triển thông qua tất cả môn học và hoạt động giáo dục. Trong chương trình GDPT 2018, năng lực chung hình thành và định hướng phát triển cho HS được trình bày trong bảng 1.1: Bảng 1.1. Năng lực chung cần hình thành cho HS THPT Năng lực Cấp trung học phổ thông Năng lực tự chủ và tự học Tự lực Luôn chủ động, tích cực thực hiện những công việc của bản thân trong học tập và trong cuộc sống; biết giúp đỡ người sống ỷ lại vươn lên để có lối sống tự lực. Tự khẳng định và bảo vệ quyền, nhu cầu chính đáng Biết khẳng định và bảo vệ quyền, nhu cầu cá nhân phù hợp với đạo đức và pháp luật. - Đánh giá được những ưu điểm và hạn chế về tình cảm, cảm xúc của bản thân; tự tin, lạc quan. Tự điều chỉnh tình - Biết tự điều chỉnh tình cảm, thái độ, hành vi của bản thân; luôn cảm, thái độ, hành bình tĩnh và có cách cư xử đúng. vi của mình - Sẵn sàng đón nhận và quyết tâm vượt qua thử thách trong học tập và đời sống. - Biết tránh các tệ nạn xã hội. 8 Thích ứng với cuộc sống - Điều chỉnh được hiểu biết, kĩ năng, kinh nghiệm của cá nhân cần cho hoạt động mới, môi trường sống mới. - Thay đổi được cách tư duy, cách biểu hiện thái độ, cảm xúc của bản thân để đáp ứng với yêu cầu mới, hoàn cảnh mới. - Nhận thức được cá tính và giá trị sống của bản thân. - Nắm được những thông tin chính về thị trường lao động, về Định hướng nghề nghiệp yêu cầu và triển vọng của các ngành nghề. - Xác định được hướng phát triển phù hợp sau trung học phổ thông; lập được kế hoạch, lựa chọn học các môn học phù hợp với định hướng nghề nghiệp của bản thân. - Xác định được nhiệm vụ học tập dựa trên kết quả đã đạt được; biết đặt mục tiêu học tập chi tiết, cụ thể, khắc phục những hạn chế. - Đánh giá và điều chỉnh được kế hoạch học tập; hình thành cách học riêng của bản thân; tìm kiếm, đánh giá và lựa chọn được nguồn tài liệu phù hợp với mục đích, nhiệm vụ học tập khác Tự học, tự hoàn thiện nhau; ghi chép thông tin bằng các hình thức phù hợp, thuận lợi cho việc ghi nhớ, sử dụng, bổ sung khi cần thiết. - Tự nhận ra và điều chỉnh được những sai sót, hạn chế của bản thân trong quá trình học tập; suy ngẫm cách học của mình, rút kinh nghiệm để có thể vận dụng vào các tình huống khác; biết tự điều chỉnh cách học. - Biết thường xuyên tu dưỡng theo mục tiêu phấn đấu cá nhân và các giá trị công dân. Năng lực giao tiếp và hợp tác - Xác định được mục đích giao tiếp phù hợp với đối tượng và ngữ cảnh giao tiếp; dự kiến được thuận lợi, khó khăn để đạt được mục đích trong giao tiếp. Xác định mục đích, - Biết lựa chọn nội dung, kiểu loại văn bản, ngôn ngữ và các nội dung, phương tiện và thái độ giao tiếp phương tiện giao tiếp khác phù hợp với ngữ cảnh và đối tượng giao tiếp. - Tiếp nhận được các văn bản về những vấn đề khoa học, nghệ thuật phù hợp với khả năng và định hướng nghề nghiệp của bản thân, có sử dụng ngôn ngữ kết hợp với các loại phương tiện phi ngôn ngữ đa dạng. 9