Tài liệu Xây dựng bộ đề kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh chủ đề

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA TOÁN ====== VŨ THỊ THANH HUYỀN XÂY DỰNG BỘ ĐỀ KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP CỦA HỌC SINH CHỦ ĐỀ “VECTƠ” KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Phƣơng pháp dạy học môn Toán HÀ NỘI - 2018 TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA TOÁN ====== VŨ THỊ THANH HUYỀN XÂY DỰNG BỘ ĐỀ KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP CỦA HỌC SINH CHỦ ĐỀ “VECTƠ” KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Phƣơng pháp dạy học môn Toán Ngƣời hƣớng dẫn khoa học TS. NGUYỄN NGỌC TÚ HÀ NỘI - 2018 LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện khóa luận “Xây dựng bộ đề kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh chủ đề Vectơ”, ngoài sự cố gắng của bản thân, tôi đã nhận đƣợc sự giúp đỡ tận tình của các thầy cô giáo trong khoa Toán, đặc biệt là thầy giáo hƣớng dẫn – TS. Nguyễn Ngọc Tú. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất của mình tới thầy giáo Nguyễn Ngọc Tú đã tận tình giúp đỡ, hƣớng dẫn và chỉ bảo cho tôi trong suốt quá trình thực hiện khóa luận. Ngoài ra, tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo khoa Toán của trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội 2 đã tận tình truyền đạt kiến thức cho tôi trong những năm tôi học tập. Vốn kiến thức tiếp thu đƣợc trong quá trình học tập không chỉ là nền tảng cho quá trình nghiên cứu khóa luận mà còn là hành trang quý báu để tôi bƣớc vào đời một cách vững chắc và tự tin hơn. Cuối cùng, tôi xin cảm ơn các thầy cô giáo trong tổ Toán của trƣờng Trung học phổ thông Ngô Gia Tự - Từ Sơn - Bắc Ninh, đặc biệt là cô giáo hƣớng dẫn thực tập, cô Nguyễn Thị Kim Ngọc, đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ và đóng góp ý kiến để tôi hoàn thiện khóa luận này. Mặc dù bản thân đã hết sức cố gắng trong quá trình thực hiện khóa luận, song do năng lực của bản thân còn hạn chế nên khóa luận vẫn còn nhiều thiếu sót. Vì vậy, tôi rất mong nhận đƣợc sự đóng góp chân thành của quý thầy cô và các bạn để khóa luận của tôi đƣợc hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 5 năm 2018 Sinh viên thực hiện Vũ Thị Thanh Huyền LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu riêng của tôi và đƣợc sự hƣớng dẫn của TS. Nguyễn Ngọc Tú. Các kết quả, số liệu nêu trong khóa luận này chƣa đƣợc công bố ở bất kì công trình khoa học nào. Những số liệu kết quả đƣợc chính tôi thu thập trong thời gian thực tập tại trƣờng THPT Ngô Gia Tự. Ngoài ra, trong khóa luận có sử dụng các cơ sở lí luận đều có trích dẫn và chú thích nguồn gốc. Nếu phát hiện bất kì gian lận nào, tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về nội dung khóa luận của mình. Hà Nội, tháng 5 năm 2018 Sinh viên thực hiện Vũ Thị Thanh Huyền DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ ĐG Đánh giá GD&ĐT Giáo dục và đào tạo GV Giáo viên HS Học sinh KT Kiểm tra SGK Sách giáo khoa THPT Trung học phổ thông TNKQ Trắc nghiệm khách quan MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 2 3. Đối tƣợng nghiên cứu.................................................................................... 2 4. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 2 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 2 6. Phƣơng pháp nghiên cứu............................................................................... 2 6.1. Nghiên cứu tài liệu ..................................................................................... 3 6.2. Thực nghiệm sƣ phạm ................................................................................ 3 6.3. Phƣơng pháp nghiên cứu thống kê toán học .............................................. 3 6.4. Phƣơng pháp phân tích, tổng hợp, đánh giá............................................... 3 7. Cấu trúc của khóa luận .................................................................................. 3 NỘI DUNG ....................................................................................................... 4 Chƣơng 1 ........................................................................................................... 4 CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI ....................................................................... 4 1.1. Các khái niệm ............................................................................................. 4 1.1.1. Đo lƣờng.................................................................................................. 4 1.1.2. Kiểm tra ................................................................................................... 4 1.1.3. Đánh giá .................................................................................................. 6 1.2. Phân loại kiểm tra, đánh giá ....................................................................... 8 1.2.1. Theo quy mô ........................................................................................... 8 1.2.2. Theo quá trình học tập............................................................................. 9 1.2.3. Theo mục tiêu học tập ............................................................................. 9 1.3. Chức năng và ý nghĩa của kiểm tra đánh giá trong giáo dục ................... 10 1.4. Yêu cầu sƣ phạm của việc kiểm tra ......................................................... 11 1.5. Các hình thức, phƣơng pháp kiểm tra, đánh giá ...................................... 13 1.6. Công cụ kiểm tra, đánh giá ...................................................................... 14 1.7. Quy trình kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh ...................... 15 Kết luận chƣơng 1 ........................................................................................... 16 Chƣơng 2 ......................................................................................................... 17 XÂY DỰNG BỘ ĐỀ KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP CỦA HỌC SINH CHỦ ĐỀ VECTƠ LỚP 10 .......................................................... 17 2.1. Chủ đề Vectơ trong chƣơng trình Toán học lớp 10 ................................. 17 2.1.1. Vai trò của Vectơ trong chƣơng trình Toán học ở trƣờng phổ thông ... 17 2.1.2. Nội dung và triển khai ........................................................................... 18 2.1.3. Yêu cầu về kiến thức và kĩ năng ........................................................... 26 2.2. Giới thiệu một số khung đánh giá ............................................................ 30 2.2.1. Khung đánh giá nhận thức của Bloom .................................................. 30 2.2.2. Khung đánh giá các cấp độ tƣ duy (Thinking Levels) .......................... 32 2.3. Trắc nghiệm trong kiểm tra, đánh giá ...................................................... 34 2.3.1. Khái niệm và phân loại ......................................................................... 34 2.3.2. Trắc nghiệm khách quan ....................................................................... 35 2.3.2.1. Ƣu điểm và nhƣợc điểm của trắc nghiệm khách quan ....................... 35 2.3.2.2. Các dạng câu hỏi trắc nghiệm khách quan......................................... 36 2.3.2.3. Quy trình soạn thảo một đề kiểm tra trắc nghiệm khách quan môn Toán ................................................................................................................. 40 2.4. Xây dựng bộ đề kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh chủ đề Vectơ ............................................................................................................... 42 2.4.1. Kế hoạch xây dựng................................................................................ 42 2.4.2. Xây dựng bộ đề kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh chủ đề Vectơ ............................................................................................................... 44 2.4.3. Bảng mô tả ............................................................................................ 66 Kết luận chƣơng 2 ........................................................................................... 76 Chƣơng 3 ......................................................................................................... 77 THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .......................................................................... 77 3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sƣ phạm ................................... 77 3.1.1. Mục đích................................................................................................ 77 3.1.2. Nhiệm vụ ............................................................................................... 77 3.2. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm ......................................................... 77 3.3. Phân tích, đánh giá kết quả thực nghiệm ................................................. 78 3.3.1. Giới thiệu về phần mềm IATA ............................................................. 78 3.3.2. Phân tích các câu hỏi trắc nghiệm khách quan bằng phần mềm IATA 82 Kết luận chƣơng 3 ........................................................................................... 89 KẾT LUẬN CHUNG ...................................................................................... 90 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 91 PHỤ LỤC DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 2.1. Thang đo nhận thức của Bloom ..................................................... 31 Hình 3.1. Giao diện phần mềm IATA gồm các mục menu............................ 78 Hình 3.2. Nhập dữ liệu kết quả bài làm của HS ............................................. 79 Hình 3.3. Nhập đáp án .................................................................................... 79 Hình 3.4. Chọn mã biến học sinh và chọn không tính điểm .......................... 80 Hình 3.5. Kết quả phân tích các câu hỏi......................................................... 80 Hình 3.6. Dữ liệu câu trả lời của HS (trong phần mềm Excel) ...................... 82 Hình 3.7. Đáp án của các câu hỏi (trong phần mềm Excel) ........................... 82 Hình 3.8. Nhập file dữ liệu câu trả lời của học sinh....................................... 83 Hình 3.9. Nhập file đáp án.............................................................................. 83 Hình 3.10. Kết quả phân tích từ câu 1 đến câu 21 ......................................... 84 Hình 3.11. Kết quả phân tích từ câu 22 đến câu 42 ....................................... 84 Hình 3.12. Kết quả phân tích từ câu 43 đến câu 63 ....................................... 85 Hình 3.13. Kết quả phân tích từ câu 64 đến câu 84 ....................................... 85 Hình 3.14. Kết quả phân tích từ câu 85 đến câu 100 ..................................... 86 Hình 3.15. Câu hỏi có chất lƣợng kém ........................................................... 87 Hình 3.16. Câu hỏi có chất lƣợng trung bình ................................................. 87 Hình 3.17. Câu hỏi có chất lƣợng tốt ............................................................. 88 DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Cấu trúc của nội dung Vectơ và tọa độ trong sách giáo khoa lớp 10 (cơ bản)............................................................................................................ 19 Bảng 2.2. GTLG của các góc đặc biệt ............................................................ 24 Bảng 2.3. Yêu cầu về kiến thức và kĩ năng của chủ đề Vectơ lớp 10 ............ 27 Bảng 2.4. Các mức độ trong thang đo Bloom: ............................................... 31 Bảng 2.5. Các cấp độ tƣ duy ........................................................................... 33 Bảng 2.6. Sự khác nhau giữa thang Bloom và các cấp độ tƣ duy Thinking Levels [2]......................................................................................................... 34 Bảng 2.7. Ma trận đề kiểm tra trắc nghiệm khách quan ................................. 43 Bảng 2.8. Bảng mô tả ..................................................................................... 66 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Từ khi giành đƣợc độc lập năm 1945 đến nay, nền giáo dục nƣớc ta đã trải qua ba lần cải cách và hai lần đổi mới để nâng cao chất lƣợng dạy và học, đáp ứng đƣợc yêu cầu ngày càng cao của xã hội. Bên cạnh việc đổi mới nội dung, chúng ta cũng cần phải chú trọng đến cả việc đổi mới phƣơng pháp dạy học. Bởi lẽ “Trong quá trình dạy học, nội dung nằm trong mối quan hệ hữu cơ giữa ba thành phần cơ bản: mục tiêu – nội dung – phương pháp” [7]. Muốn đổi mới phƣơng pháp dạy học có hiệu quả cần phải tiến hành đổi mới đồng bộ cả phƣơng pháp dạy, phƣơng pháp học và phƣơng pháp kiểm tra (KT), đánh giá (ĐG). Trong đó, KT, ĐG có vai trò hết sức quan trọng trong quá trình dạy học. KT, ĐG không chỉ giúp cho giáo viên (GV) nắm bắt đƣợc kiến thức, kĩ năng, quá trình tƣ duy và thái độ của học sinh (HS), mà còn giúp HS tự xem xét, ĐG hiệu quả học tập của chính bản thân mình so với mục tiêu mà môn học đã đề ra, từ đó có biện pháp điều chỉnh kịp thời để nâng cao chất lƣợng của quá trình dạy và học. Kết quả của KT, ĐG còn là công cụ hỗ trợ cho các tổ chức, ban ngành giáo dục trong công tác quản lí, chỉ đạo chuyên môn. Hiện nay trắc nghiệm khách quan (TNKQ) đang đƣợc áp dụng rộng rãi bởi nó có nhiều ƣu điểm nổi bật so với các phƣơng pháp truyền thống nhƣ kiểm tra vấn đáp, viết tự luận... . Ở nƣớc ta Bộ Giáo dục và Đào tạo đã áp dụng hình thức thi TNKQ cho kì thi trung học phổ thông (THPT) Quốc gia trong hầu hết các môn (trừ môn Ngữ văn thi bằng hình thức tự luận). Đối với môn Toán, việc áp dụng các câu hỏi TNKQ sẽ góp phần đổi mới hình thức KT, ĐG, giúp HS tích cực, hứng thú hơn trong học tập. Trong chƣơng trình Toán học THPT, Vectơ là một chủ đề mới mẻ vì lần đầu tiên HS đƣợc tiếp xúc với định hƣớng trong hình học. Vectơ còn là 1 công cụ quan trọng, có thể hỗ trợ HS trong cả các phân môn Đại số, Giải tích và Hình học. Vì lí do trên đây cùng với mong muốn góp phần nghiên cứu nâng cao chất lƣợng hiệu quả dạy học và KT, ĐG trong môn Toán ở trƣờng phổ thông, chúng tôi lựa chọn đề tài theo hƣớng: Nghiên cứu quy trình xây dựng bộ đề KT, ĐG kết quả học tập của HS trong môn Toán ở trƣờng phổ thông với đề tài: Xây dựng bộ đề kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh chủ đề “Vectơ”. 2. Mục đích nghiên cứu Xây dựng bộ đề KT, ĐG kết quả học tập của HS chủ đề Vectơ nhằm cung cấp các câu hỏi TNKQ trong ngân hàng đề. 3. Đối tƣợng nghiên cứu Bộ đề KT, ĐG kết quả học tập của HS chủ đề Vectơ. 4. Phạm vi nghiên cứu Trong khuôn khổ nghiên cứu của đề tài khóa luận và khả năng có hạn, tôi chỉ nghiên cứu trong phạm vi các câu hỏi TNKQ bốn lựa chọn ở chủ đề Vectơ trong chƣơng trình Hình học lớp 10. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu (i) Nghiên cứu cơ sở lí luận về KT, ĐG kết quả học tập của HS. (ii) Nghiên cứu quy trình xây dựng xây dựng đề KT. (iii) Nghiên cứu nội dung chủ đề Vectơ trong chƣơng trình Hình học lớp 10, trên cơ sở đó xác định mục tiêu nhận thức với từng đơn vị kiến thức mà HS cần đạt đƣợc. (iv) Xây dựng bộ đề KT phù hợp với mục tiêu đƣợc xác định. (v) Thực nghiệm sƣ phạm và phân tích chất lƣợng câu hỏi TNKQ nhờ vào phần mềm IATA. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu 2 6.1. Nghiên cứu tài liệu - Nghiên cứu về KT, ĐG nhằm hệ thống hóa một số khái niệm cơ bản có liên quan đến đề tài. - Nghiên cứu về nội dung chủ đề Vectơ trong chƣơng trình Hình học lớp 10 trong sách giáo khoa và chuẩn kiến thức kĩ năng. 6.2. Thực nghiệm sư phạm Tiến hành thực nghiệm tại một số lớp 10 ở trƣờng THPT để ĐG mức độ hiệu quả của bộ đề KT, từ đó có thể loại bỏ hoặc điều chỉnh những câu hỏi kém chất lƣợng. 6.3. Phương pháp nghiên cứu thống kê toán học Xử lí thống kê kết quả thực nghiệm sƣ phạm nhờ phần mềm IATA. 6.4. Phương pháp phân tích, tổng hợp, đánh giá Phân tích, tổng hợp dựa trên kết quả thực nghiệm sƣ phạm để lựa chọn những câu hỏi có chất lƣợng trong bộ đề đã xây dựng và giá trị của đề tài. 7. Cấu trúc của khóa luận Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo, khóa luận gồm ba chƣơng: Chƣơng 1 – Cơ sở lí luận của đề tài. Chƣơng 2 – Xây dựng bộ đề kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh chủ đề Vectơ lớp 10. Chƣơng 3 –Thực nghiệm sƣ phạm. 3 NỘI DUNG Chƣơng 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Các khái niệm Mục này đƣợc viết chủ yếu dựa theo Tài liệu Kiểm tra đánh giá trong giáo dục (dành cho cán bộ quản lí giáo dục) của Bộ Giáo dục và Đào tạo [6]. 1.1.1. Đo lường Theo Peter W. Airasian (1997) đo lƣờng là quá trình xác định số lƣợng hoặc gán một con số cho việc thể hiện kỹ năng. Ví dụ phổ biến nhất của đo lƣờng trong lớp học là khi GV chấm điểm vấn đáp hoặc bài kiểm tra. [6] Theo Nitko & Brookhart (2007) đo lƣờng trong giáo dục là một thủ pháp gán điểm số (cho điểm) cho một thuộc tính, đặc tính, đặc điểm cụ thể nào đó, theo một cách thức mà điểm số biểu hiện đƣợc mức độ một cá nhân sở hữu đặc tính hoặc đặc điểm đó. [6] Xét theo hƣớng nghiên cứu của khóa luận thì tôi đồng nhất với quan điểm: Đo lƣờng trong giáo dục là gán một con số (cho điểm) cho một thuộc tính, đặc điểm cụ thể nào đó theo một cách thức mà điểm số biểu hiện đƣợc mức độ cá nhân sở hữu đặc tính hoặc đặc điểm đó. 1.1.2. Kiểm tra Theo từ điển Bách khoa toàn thƣ Việt Nam: “KT là hoạt động đo, xem xét, thử nghiệm hoặc định cỡ một hay nhiều đặc tính của sản phẩm và so sánh kết quả với yêu cầu quy định nhằm xác định sự phù hợp của mỗi đặc tính”. Theo Từ điển tiếng Việt, KT đƣợc hiểu là xem xét tình hình thực tế để ĐG, nhận xét. Trong giáo dục, có nhiều quan niệm về KT nhƣ sau: 4 Theo Đặng Bá Lãm, KT đƣợc hiểu theo nghĩa rộng nhƣ là theo dõi quá trình học tập và cũng có thể đƣợc hiểu theo nghĩa hẹp nhƣ là công cụ KT hoặc một bài KT trong các kì thi. [9] Hay “KT là xem xét tình hình thực tế, thu thập những dữ liệu, thông tin làm cơ sở cho việc đánh giá”. “KT là quá trình đo lƣờng kết quả thực tế và so sánh với những tiêu chuẩn, mục tiêu đã đề ra nhằm phát hiện những gì đã đạt đƣợc, chƣa đạt đƣợc, nguyên nhân, các yếu tố ảnh hƣởng - chi phối… từ đó đƣa ra biện pháp điều chỉnh khắc phục nhằm đạt đƣợc mục tiêu”. [6] “KT là hoạt động đo lƣờng kết quả học tập - giáo dục theo bộ công cụ đã chuẩn bị trƣớc với mục đích đƣa ra các kết luận, khuyến nghị về một một mặt nào đó của quá trình dạy học (hay giáo dục), tại một thời điểm cụ thể để điều chỉnh nhằm đạt các mục tiêu giáo dục đã đề ra”. [6] “KT năng lực học tập của HS về một lĩnh vực nào đó, tại thời một điểm cụ thể là xem xét HS đạt đƣợc những kiến thức, kỹ năng, thái độ… thế nào so với mục tiêu (chuẩn) đã đề ra, từ đó có kế hoạch giúp HS cải thiện thành tích học tập nói riêng, nâng cao chất lƣợng giáo dục nói chung”. [6] Nhƣ vậy dù có những cách nhìn khác nhau nhƣng tổng hợp lại, KT là hoạt động đo lƣờng để đƣa ra các kết quả, các nhận xét dựa vào các thông tin thu đƣợc theo công cụ đã chuẩn bị trƣớc với mục đích xác định xem cái gì đã đạt đƣợc, cái gì chƣa đạt đƣợc. Trong giáo dục, KT là quá trình thu thập thông tin, dữ liệu làm cơ sở cho ĐG. Các kết quả KT trên lớp học đƣợc sử dụng để điều chỉnh kịp thời hoạt động dạy và học hƣớng tới đạt mục tiêu đã đặt ra. KT có thể thực hiện nhiều lần, trong một lớp học – khóa học, KT có thể là thƣờng xuyên hay định kỳ… kết quả của KT đƣợc sử dụng để phản hồi, làm các quyết định giáo dục nhƣ ĐG xếp loại, báo cáo, tƣ vấn,… . 5 1.1.3. Đánh giá Theo nghĩa chung nhất, có thể kể ra một số định nghĩa về ĐG nhƣ sau: - Theo Từ điển tiếng Việt (1997), ĐG đƣợc hiểu là nhận định giá trị. - Theo quan niệm của triết học, ĐG là xác định giá trị của sự vật, hiện tƣợng xã hội, hoạt động hành vi của con ngƣời tƣơng xứng với những mục tiêu, nguyên tắc, kết quả mong đợi hay chuẩn mực nhất định, từ đó bộc lộ một thái độ. Nó có tính động cơ, phƣơng tiện và mục đích hành động. - Theo bảng thuật ngữ đối chiếu Anh - Việt: thuật ngữ “Assessment” có nghĩa là KT, ĐG. ĐG là quá trình thu thập thông tin hình thành những nhận định, phán đoán về kết quả công việc, theo những mục tiêu, tiêu chuẩn đã đề ra, nhằm đề xuất những quyết định thích hợp để cải thiện thực trạng, điều chỉnh nâng cao chất lƣợng và hiệu quả công việc. Trong giáo dục, ĐG đƣợc các nhà nghiên cứu định nghĩa nhƣ sau: ĐG trong giáo dục xuất hiện khi có một ngƣời tƣơng tác trực tiếp hay gián tiếp với ngƣời khác nhằm mục đích thu nhập và lí giải thông tin về kiến thức, hiểu biết, kỹ năng và thái độ của ngƣời đó. [6] Theo Marger (1993): ĐG là việc mô tả tình hình của HS và GV để quyết định công việc cần phải trực tiếp và giúp HS đó. [6] Theo R. Tiler (1984): Quá trình ĐG chủ yếu là quá trình xác định mức độ thực hiện các mục tiêu của chƣơng trình giáo dục. [6] Theo Trung tâm nghiên cứu về ĐG của Đại học Melboume (Úc) thì ĐG là quá trình thu thập thông tin, chứng cứ về đối tƣợng ĐG và đƣa ra những phán xét, nhận định về mức độ đạt đƣợc theo các tiêu chí đã đƣa ra trong các chuẩn hay kết quả học tập. Theo Nitko & Brookhart (2007) ĐG trong giáo dục là một khái niệm rộng, nó đƣợc định nghĩa nhƣ là một quá trình thu nhập thông tin và sử dụng các thông tin này để ra quyết định liên quan đến HS bao gồm quản lý hoạt 6 động giảng dạy trong lớp, xếp lớp (xếp chỗ cho HS vào các chƣơng trình học khác nhau), hƣớng dẫn và tƣ vấn, tuyển chọn HS để cấp học bổng,... xác nhận năng lực của HS [6]. Các quan niệm về ĐG trên có sự không giống nhau trong cách phát biểu nhƣng đều có những điểm chung là: - ĐG là quá trình thu thập thông tin về hiện trạng chất lƣợng và hiệu quả giáo dục. - ĐG gắn bó chặt chẽ với các mục tiêu, chuẩn giáo dục. - ĐG tạo cơ sở đề xuất những quyết định thích hợp để cải thiện thực trạng, nâng cao chất lƣợng và hiệu quả giáo dục. Do đó, có thể tổng hợp lại, ĐG trong giáo dục là quá trình thu thập có hệ thống thông tin về hiện trạng chất lƣợng và hiệu quả giáo dục căn cứ vào mục tiêu dạy học làm cơ sở cho những chủ trƣơng, biện pháp và hành động giáo dục tiếp theo. Nhƣ vậy, KT, ĐG là quá trình xác định mục đích, yêu cầu nội dung, lựa chọn phƣơng pháp, tiến hành KT, tập hợp số liệu và sử dụng những thông tin nhằm tăng cƣờng việc học tập và phát triển tƣ duy cho HS. Đối tƣợng của KT, ĐG kết quả học tập là kiến thức, kỹ năng kỹ xảo của HS, ở các mức độ nhận biết, thông hiểu và vận dụng, qua đó GV và HS biết đƣợc mức độ bền vững kiến thức đã đƣợc tiếp thu và tự điều chỉnh quá trình học cho phù hợp, cũng nhƣ biết đƣợc mối quan hệ giữa tri thức và thực tế đời sống, kỹ năng ứng dụng vào thực tiễn. Muốn ĐG thông thƣờng phải qua KT để từ đó có cơ sở nhận xét. Tuy nhiên cũng có KT không ĐG mà chỉ với mục đích là theo dõi quá trình học tập. Tóm lại KT, ĐG là một khâu hết sức quan trọng trong quá trình dạy học. Nếu biết lựa chọn và phối hợp các phƣơng pháp KT, ĐG một cách thích hợp thì sẽ có tác dụng tích cực đến ý thức và thái độ học tập của HS. 7 1.2. Phân loại kiểm tra, đánh giá Theo Lê Thị Mỹ Hà [3], các loại hình ĐG kết quả học tập của HS đƣợc phân loại theo các quan điểm tiếp cận sau: 1.2.1. Theo quy mô Xét theo quy mô sẽ phân ra hai loại: ĐG trên diện rộng và ĐG trên lớp học. ĐG trên diện rộng là loại hình ĐG mà mục tiêu ĐG, công cụ ĐG và quá trình ĐG đƣợc chuẩn bị công phu theo các chuẩn mực xác định, thƣờng triển khai trên một số lƣợng lớn HS. Mục đích chính của ĐG trên diện rộng là nhằm tìm hiểu chính xác đối tƣợng đƣợc ĐG về một năng lực nào đó tƣơng đối ổn định theo thời gian, phân loại đối tƣợng đƣợc ĐG nhằm ra các phán quyết liên quan đến từng đối tƣợng ĐG hoặc các quyết định về chính sách cho hệ thống giáo dục. ĐG trên diện rộng thƣờng tập trung vào một số lĩnh vực mục tiêu giáo dục xác định và không thể sử dụng nhiều loại phƣơng pháp phong phú đa dạng, vì ngƣời thiết kế phải tính đến tính khả thi và giá thành của việc ĐG. ĐG trên lớp học là quá trình GV thu thập thông tin trong từng bài học, hàng ngày, hàng tháng,... phân tích và phản hồi thƣờng xuyên kết quả thu đƣợc để tìm hiểu xem HS đã học thế nào và có phản ứng tích cực hay tiêu cực đối với hƣớng tiếp cận giảng dạy của mình từ đó điều chỉnh hoạt động dạy theo hƣớng nâng cao kết quả học tập cho mỗi HS. ĐG trên lớp học là một quá trình liên tục, bằng cách sử dụng những kĩ thuật ĐG đơn giản. Các công cụ để ĐG trên lớp học hết sức đa dạng. Đó là câu hỏi vấn đáp hay hệ thống bài tập trên lớp, hệ thống bài tập ở nhà, mẫu biểu quan sát, các nhiệm vụ thực tiễn, đề KT thƣờng xuyên và định kì, hồ sơ học tập... . 8 1.2.2. Theo quá trình học tập Xét theo quá trình học tập sẽ có ba loại ĐG tƣơng ứng với đầu vào, quá trình học tập và đầu ra của quá trình dạy học là: ĐG chuẩn đoán – ĐG ban đầu, ĐG trong tiến trình và ĐG tổng kết. ĐG chuẩn đoán (ĐG ban đầu) đƣợc tiến hành trƣớc khi dạy một chƣơng hay một vấn đề quan trọng nào đó nhằm giúp cho GV nắm đƣợc tình hình kiến thức liên quan đã có của HS, những điểm mà HS đã nắm vững, những thiếu sót cần bổ sung... để quyết định cách dạy thích hợp. ĐG trong tiến trình đƣợc tiến hành nhiều lần trong khi dạy học nhằm cung cấp những thông tin mà qua đó, GV và HS kịp thời điều chỉnh cách dạy và cách học, ghi nhận kết quả từng phần để tiếp tục thực hiện chƣơng trình một cách vững chắc. ĐG tổng kết đƣợc tiến hành khi kết thúc môn học, năm học, khóa học bằng những kì thi nhằm ĐG tổng quát kết quả học tập, đối chiếu với những mục tiêu đã đề ra. 1.2.3. Theo mục tiêu học tập Xét theo mục tiêu học tập sẽ có hai loại ĐG là: ĐG để cải tiến việc học tập và ĐG kết thúc giai đoạn học tập. ĐG để cải tiến việc học tập diễn ra trong quá trình học tập. ĐG tiến hành thông qua việc dạy và học nhằm phán đoán những nhu cầu của HS, lên kế hoạch cho các định hƣớng giảng dạy tiếp theo, cung cấp cho HS những phản hồi để các em cải thiện chất lƣợng học tập. ĐG kết thúc giai đoạn học tập diễn ra sau khi HS học xong một giai đoạn học tập, nhằm xác định xem các mục tiêu có đƣợc thực hiện không. ĐG này sử dụng để báo cáo tình trạng học tập của HS ở một thời điểm, có thể sử dụng trên lớp và cho các cuộc ĐG ngoài. 9 1.3. Chức năng và ý nghĩa của kiểm tra đánh giá trong giáo dục Trong giáo dục, KT, ĐG có ba chức năng sau: Chức năng kiểm tra: Là chức năng cơ bản nhằm phát hiện thực trạng về kiến thức, kỹ năng và thái độ của HS, xem xét trình độ đạt đƣợc và khả năng tiếp tục học tập vƣơn lên của HS. Đồng thời nó còn KT hiệu quả hoạt động của công tác giáo dục. Chức năng điều chỉnh: Thông qua những nguồn thông tin thu đƣợc về quá trình giáo dục chúng ta có biện pháp hữu hiệu để điều chỉnh quá trình dạy và học sao cho thích hợp nhất, phù hợp với tình hình thực tiễn cũng nhƣ xu hƣớng chung của khu vực và thế giới. Chức năng dạy học: Đây là một trong những khâu quan trọng của quá trình giáo dục. Thông qua KT, ĐG giúp cho GV và HS thấy đƣợc những ƣu, nhƣợc điểm của mình trong hoạt động dạy và học. Từ đó có biện pháp khắc phục những mặt yếu, phát huy hơn nữa những mặt mạnh của mình. ĐG còn góp phần quan trọng trong việc tạo cho HS tinh thần hăng say hứng thú học tập, ý thức vƣơn lên trong học tập và cuộc sống. Ba chức năng này có mối liên quan mật thiết với nhau, phối hợp với nhau nhằm góp phần giúp quá trình dạy và học ngày càng hiệu quả hơn. KT, ĐG có ý nghĩa rất quan trọng trong việc định hƣớng dạy và học, bất kỳ một loại hoạt động nào cũng đều có một mục đích nhất định, nhằm đem lại một kết quả có hiệu quả cao nhất, hoạt động KT, ĐG cũng không ngoài mục đích đó. Hoạt động KT, ĐG là hoạt động nhằm xem xét hoạt động dạy học đã đem lại kết quả cao nhất chƣa, HS đã lĩnh hội đƣợc những gì. Đối với học sinh: Thông qua hoạt động KT, ĐG giúp HS nắm vững và củng cố những kiến thức cơ bản đã học, rèn luyện kỹ năng kỹ xảo cho HS. Đồng thời KT, ĐG còn hình thành cho HS thói quen tự học, tự nghiên cứu trong học tập, biết phƣơng pháp nhận thức và tiếp thu tri thức, biết cách sử 10