Tài liệu Vị trí của tục ngữ trong mối quan hệ với một số thể loại folklore và văn học thành văn

- Tục ngữ 5 - v ớ i chơ C6 rrữ tìn h dân gian Tực ngữ với tru y ền th u y ễ t dân g ian và tro n g mối quan hệ với vốn học thành văn ĩh iê n nam ngữ l^ c và các nhà tb ơ t i ê u b iê u qua tá ô phấm như Ngujen T rãi vè Nguyễn BỈnb Khiêm, Nguyễn Du vầ Nguyln ĐỈnh Chiêu nhằn! c h i r a về mặt l ị c h sử sự thâiL nhậ^ỉ và b iể n những câu tụ c ngữ đơỹc sáng tá c thàn h văn đơa tr ú c tư tưởng 3* Tắc g iả hóa của vầc cẩu thấm Íc5 vàc nghệ t h u ệ t cùa chúng. luận án qua đề t à i của minh cbc rằng sự động qua l ạ i giữa tự c ngữ v ớ i các th ê l o ạ i côe I c l k l o r e và văn học thành văn được thưc hiên tương đồng ở mặt n à j hay mặt k i a cũa đặc trư n g tực ngữ v ớ i các thề l o ạ i đó. ĐÓ l à sự gc Stfu tầm b iên soạn để giảng dạ .7 văn tro n g đc CC trcnẹr nhs •trường và phổ biển rộng r ã i tr o n g quân chúng. Nhiều đ ịa phơơng đã sưu tềm và b iê n soạn h£c dân g ia n tr c n g đc đêu có tụ c ngữ như : gian ĩ h ẩ i BỈah các sácb văn học dần Văn Nxb Khoa h^c xã h ộ i , 1981. Ca dac n sgn ncữ Ha Nộ i ,Nxb Ha Nội, 1981. Ttfc ngữ dân ca MiPỜpg Thanh HÓa Nxb Thanh H Ó a,1970... Trcng số các công t r i n h nghiên cứu về tu c ngữ chúng t ô i đặc b i ệ t lưu ỷ đến ĩ - ĩ ục ngữ ca dao dân ca Việt (có sửa chữa và bổ sang) cúa vũ Kgpc Phan in lỗn Nam thứ tám Nxb Khoa hoc xã hội, Ha N ô i 978. - ĩliE h iếu t iễ n trin h văn h ọc đản gian cúe Cac Huy ĐỈnh Rxb ICbcs học X? h ộ i . He Nội 197A-. - Đổi tn o g i vàn b cc cue y.csnr jrin h ITxb He ĨTệi. - ĩụ c ppữ V iệt Hac cùe Chu Xuán D iên, và Phương i T i , UXD Ehca hoc XC h ộ i 1 9 7 5 . Lương- . v&r. l>snc - 7 - Vàn ticc dán sia n Việ t Nam cúc Đinh Gie Khánh. Chu Xuán I>iên ĩixb ã ẹ i h fc và 1‘rung bcc chuyên nghiệp 1 9 7 2 , g iá c rrìn h Đại học Tổng ncjfp. - Lịc h sừ văn hpc V iệt Nạc (Tập I văn hfc dân g ian cua BÙỈ Vãn Nguyên và nh iêu t á c g iậ ). ITxb Giáo dực 1 9 7 6 . Ngoài những công t r ĩ n h đc cẫn kễ đẽn l à ĩ - Văn học dằn gian các dân t õ c ỉ t người ờ V iệ t Nam cua VÕ Quang Nfccm, Nxb Đại h fc và Trung học chuyên nghiệp -Ha Nội 1983. ’ - Văn học các dân tộ c t h i ề u sổ Việt Nam cùa Phan Đăng Nhệt, Nxb Vãn hóa - Ha Nội 1981. Những công t r ì n h t r ê n đã chc chúng t ô i môt cách toàn cục về l ị c h sử văn hpc dân g ia n n ó i chung và nhìn thề l o ạ ỉ tụ c ngữ n c i r i ê n g , đồng t h ờ i gợi mờ và dọi hướng cho chúng t ô i những điếm, nhưng vẩn đễ cẵn đ i sồu phát tr iể n mà ở nhưng công t r ì n h t r ê n chưa c C đ iề u k iệ n thưc h iệ n . 2 . xác đ ịnh khfii niêm. » ô * V ift Nam tro n g quá t r ĩ n h p h ắ t t r i ể n , tụ c ngữ l i ê n quan mệt t h i ể t v ớ i ca dac dân c a . Đễ phân b i ệ t th ế l o ạ i , người t a đã thống n h ể t quan niệm : - Tạc ngữ th i ê n vè lý t r í - Ca àac t h iê n vê t r ữ t ì a h . E - Tuc rigừ gắE l i ề n với t i ế n g n ó i haDg ngày , ca t h ì phải gắn lie n với d ien xuớng , xướũg ca dao ảân ca sẽ giảm ý nghĩa , C6 deo dâu D6U tá ch r ờ i diên còn tục ngũ’ t h ì yếu t ổ d i en xướng không cần t h i ế t c h ỉ t r ừ trườ ng hơp môt sổ câu tụ c ngữ có hìn h thớc thơ lụ c k ế t cấu tr ù n g với câu b á t tr o n g ca dao, dên c a . v í dụ như l o ẹ ỉ câu : cá khÔDg ăD muối cá ươn Cor Tuc ngữ c ã i ch8 me trẩm đuờng COJD hư. với thành ngữ nhưng khác nhau Tục ngữ gần g ũ i nhau tro n g mối quan hf vè cơ bar ở DÔi dung phản ánh. chủ yếu đúc k ế t k in h nghiệm t ừ đời sốn*g thưchưc t i ẽ n , nó phản anh t r í tu ê của nhân dân mang ý Dghĩe t r i ế t l ý , lu â u l ý , dạo l ý , 08 0 đức xử ly ở đời v ớ i môt hình thức ngắn goD, l i n h hoạt t i e r cho v i ê c g ia o t ế hàcg ngày. Tục ngữ d iên dẹt dưới dạng những phán đ o án ,những nguyên lý , những k ế t lu ậ u , COD thành ngữ giổ n g tuc ngữ gắn l i e n v ớ i khẫu ngữ quan chúng ờ chõ DO nhimg thành Dgữ c h ỉ ià những cum từ ỏ dẹnc VI VOID V8K vè không đầy dủ hoàr chỉnh của môt phán đoán , môt nguyêr l ý mè c h ỉ nh^m gợ i lên sư l i ễ n tưỞDg, so sánh , th à n h ngữ có số liro'Dg Dhon£ hơiD tuc ngữ. ? môt phí - Ọ- - Tục ngữ CC l i ê n quan v ớ i câu đ ố, đêu là t r í tuệ dân gian nhưng cáu đố th iê n vễ sự v ậ t , gtyỉ ý t c mò về sụ 1 h iề u b ỉ ể t có kh ỉ d ie n d ẹ t qua đ iê n t í c h đ iể n cé ờ dẹng ca dao dân c a . Đổ ỉ tưtyng cue câu đổ bẹp hơn tụ c ngữ n h ỉỗ u . Nêu r a một v à ỉ n é t 80 sánh đặc trư n g th ể l c ẹ i ờ trê n chúng tô ỉ cũng nhằm xác đ ịn h khá ỉ niệm vê đ ổ i tưẹng nghiền cứu. Thec quan niệm của chúng t ô i t h ỉ tụ c ngữ là thức thực t i l n về mọi măt của cuôc sống mà nhân đúc k ể t tro n g n ọ t hỉnh thức ngắn gọn, l i n h h o ạt vốn dân tri đã t ỉ ệ n cho v iệ c d ỉễ n d ẹ t cam Dghĩ của CCQ người và đift/c xã h ộ i chấp nhện. Tục ngư CC n ộ i dang phong p h á , mang t í n h c h ẩ t t r i ể t l i , luân l ý , đạo đức, l ẽ phải ở đ ờ i CC ,ý nghĩa xã h ộỉ sâu sắc và lưQTig thông t i n l ớ a . còn ca dao l à t ỉ ể n g hát phô d iên tâm t ì n h cùa nbân dân đư©>c sử dụng tr c n g la o động và g i ả i t r í , tr c n g nghi l e vầ s in b h o ạ t hàng ngày cùa nhân dân. 3 . Phưcmg pháp nghiên cứu. Phương pháp suy nghĩ tìmim t ò i l à đ ặ t thể l c ẹ i tyic ngữ tr o n g sự vận động khách quan cua vốn hcc dân g ia n , chú ý đẽn đặc trưng thể l o ạ i , chức năng thực hành xã h ộ i . - DÙng phương pbáp sc sánh đ ố i c h iể u để t r ì n h bà .7 nộ i dung lu é n ẩn. - Khảc s ắ t bình d iện đồng đ a i l à chù yểu CC k ẽ t bợp với l ị c h d ẹ i k h ỉ cẫn t h i ể t . — *1iw^ — Ngcài re cbúnr' t ô i cc tham khàc phương phắc sc sánh l o ạ i hình văn học dân g ian và t h i pháp văn học dân g ian đễ xử lý t à i l i ệ u . 4* Nguồn t à i l i ệ u : Tai l i ệ u sưu tầm và nghiên cứu văn học dân g ia n dã duvc in t r ê n sách báo. - Tầi l i ệ u đ iề u t r a đ iề n dã th u nhệp đưcyc tro n g những chuyển đ i thực tể ờ các vùng văn hca tru y ề n thống. - Tai l i ệ u từ khc sách Han Nôm đã đươc dịch và đánh máy ở Thư v iệ n Viện văn h ỹc. IV BÔ CỤC VẰ NỌI DUNG CHÍNH CỦA LlLáN ÌN Ngoài phẫn mực lụ c và t à i l i ệ u tham k h ác, luận án gồm 3 phồn : Phẫn A : Ivíở đẫu (đã t r ì n h bà;ỹ ờ t r ê n ) , Phồn B ĩ Nội dung chính cua Luện án (gồm 3 chương). Chưưnp mộ t : TỤC NGỮ v ố ì THƠ CA TRỮ TÌNH DlN g ia n ò*chương này chu yểu chúng t ô i nghiên cứu!, 0 ngữ v ớ i câu th ơ lụ c b ắ t tr c n g ca dac dân ca. I : Tục ngừ tồn t ẹ i V6 chuyển hóe trcng ề • tho’ lụ c b at cua C£ dac dân ca. câu II : vi sao tro n g ca dec dán ca c C sự tham g ia cúa đố i tụ c ngữ và t á c dụng cùs tụ c ngữ v ớ i dân ca như th ê nàc ? : TỤC NGtr YỠ1 TEUYSK THUYẼT DAN GIAK Chương h a i I II Chương ba ĩ Tục ngữ vớ i tru y ề n t h u ^ ể t . ĩ Tục ngữ v ớ i tru y ề n th u y ể t anh hùng. : TỤC NGỮ v ổ l v2k học thình van ò*chương này chúng t ô i nghiên cứu một số tá c g iả và tá c phẩm trư ớ c và sau Thiên Nam ngữ l ụ c . I : Trước Thỉên nam ngữ lụ c ( th ể kỷ 17) : Tục ngữ vài' quốc âm t h ỉ t ệ p cũa T rã i VỚI Bẹch vân Nguyễn am t h i tệ p cũa Nguyên BỈnh Khiêm . II : Sau Thiên nam ngữ lụ c í T^c ngữ v ớ i Truyện Kiều của Nguyễn Du với Lạc Vân Tiên cùa Nguyễn ĐÌnh Chỉểu. - 12 - fe I n b ĩ nội dung luJ it ÌF CHƯƠNG MỘT Ĩ ỤC NGỮ VỚI Q5ỉd CA ĨBỮ TỈNH DAN GIAN ong quá t r ì n h p h át t r i ể n cúa l ị c h sứ văn học dân tộ c , mỗi th ề l o ẹ ỉ văn học dân g ia n có sức riê n g và lhu. Trcnr lcbc tà a c văn hcc đên g ian l c ẹ i ce dec dân CE cũng: chiếm môt số lươnc kbp lớ n . thế Người dán V iệt Kam chẳng c C a i mà không b i ể t ktông thuộc một số b à i ca dac dần c a . y là n g n àc, vòng nàc cùng xuẩt hiện những nghệ nhân dân g ia n ca hát Qốỉ t i ế n g , CC khỉ đưtyc tôn sùng như một người anh hùng có côngBBBg tạ c hẹ văn hca. Ca dac dồn ca l ạ i mang t ỉ n h phổ câp tro n g sáng tá c , t ín h gọn nhẹ khỉ miều tả* t ỉ n h chỉến đẩu l ạ i sắc b é n , t ín h h iện thực đa dạng và phcng phú, tỉn h t r ữ tỉ n h l ạ ỉ cao. Ca dao dân ca chu yêu l à t ỉ ề n g h ắ t tâm t ìn h tro n g đời sống hàng ngày cua nhân dân. Dc đó tá c dụng của DC đ ổi với quỗn chúng lchá r õ r ệ t . Dại đa số quỗn chúng c C tb ể tham g ia sáng t ạ o , phổ biến và lư a tr u y ề n . Hf tr ự c t i ế p góp phân xẫy dựng sắng tá c dân g ia n . Không r iê n g quẫn chúng s in h h o ạ t ca dao tầng lớp nhà nho CC tin h thỗn dân tộ c dânca, mà một cõng sưu tầm gh i chép ca dac dân ca bằng cbữ h án , chữ Nôm. H9 l ạ i ccn tham g ia sáng tá c và trìn h d ien nữa. v ì trong hàng ngũ nhà nhc đều c C tr ìn h độ hiễu b i ế t , CC t i ế p thu k iển thức sách vở dược n h iề u , h f CC đ iê u k iệ n g ia c lưu văn hca hơn chúng. VỈ th ế mà quằn tham g ia sáng tắ c thành đ ẹt.T rcn g khc tầng ca dac dân ca, các ông đè nhe, nhè nhc đều đcng gcp c C £ ié t r ị . Chính quẫn chúng cũng r ẩ t và cũng r ẩ t gỗn gũi bf t r e n p s in h h o ạ t ca h á t : CC cône cci trfn r Đồn rằng anh g i ò i chữ nhc Ughe câu hát v í l c r ò đ i c c i . - Lắng nghe t i ế n g h a t mê s a j Anh r a bễ chuyện EỘt tay chc phường. (dân ca ITghệ TĨnh) vùng Nghệ TĨnhnhân dân xem ngơời "bẻ chuyện” người đ ă t ra câu h ắ t đễ tức l à đ ố i phc l ạ i đối phương. Be chuyện CC nghĩa la sắng tác. t Ẩ Yếu tô dân chu trc n g văn học dân g ia n được bộc lộ 0 khá 9 r ẽ tro n g sin h ho ạt dân ca. Không khí bình đẳng tro n g sáng t á c và ngay cả lú c s in h h o ạ t gây niềm hứng th ú ,c ố vũ động v ỉê n ngườỉ la o động sàn x u ỗ t. Loại ca dao dân ca l a o động chiếm sổ lưi/ng khá lớ n , có n ộ i dung sêu sắc và tỉn h cẩm bồn nhịên th o á i mái : Bao g iờ cho đển tháng h a ỉ Con g á i lầm cô con t r a i be bờ Ccn g á i kễ phú ngâm th ơ Con t r a i be bờ kê chuyện b à i bêy Trcng nghi lễ ,q u ẫ n chúng cũng t r i n h d iễ n ca dao dân c a . DÙ là l o ạ i ca dao dân ca nầc cũng không ngoầi mục đ íc h bộc lộ tám t ư tìn h câm ước mơ và nguyện vọng của nhân dân. VỈ vậy mà nó d c i h c i nhiẻu vê t r i thức thưc t i l n , đci h c i đển câ t r í tuệ của đ ờ i sống hàng ngày. I với những lý dc đc tr c n c ca dac dân CE d c i h c ỉ p h ả i c C _ <Ị c _ Sự tham g ie cùe tụ c ngữ. v ì tực ngữ như t r ê n chúnp t ô i dã trin h bày khái niệm : l è t r i thức tbưc t i ễ n vê mfi của CÚỘC sống mà nhân dân dê đúc k ểt trcn g một mặt hỉnh thức ngắn gọn l i n h h o ẹt t i ệ n cbc v iệ c d iễ n d ẹ t cáni nghĩ và t r í tuệ của COD người. Tực ngữ có ch ẩt lý t r í , t r í tu ệ dân g ia n nhưng l ẹ i dễ nhớ,de h iề u ,n ó l ạ i phỗ b iể n rộng r ã i tr c n g nhân dân. nhốn dồn đã SỪ dụng tụ c ngữ vàc sin h h c ẹ t ca dac đên Nên ca đế tăng thêm c h ẩt lưcyng. Trcng sử t h i "Đẻ đ ẩ t , Đẻ nước” CC câu tụ c ngữ : Đẩt đen tr ồ n g l c Đẩt đó tr ồ n g vang Đẩt vàng tr ồ n g nghệ . Cốa tự c ngữ điiyc xen kẽ vào một đoạn mc làm nghe chc người đe t i ế p nhện kinh nghiệm (xem Đế đ ẩ t để nước.Tv văn hca Thanh Hca xuất bân, 1975)« Trong vè vùng nghệ TĨnb k h i tả cánh làm ẽn h f khuyên ră n ccn g á i p h á i b ỉ ể t g iữ mĩnh, kiếm giữ phầm t h ì câu tự c ngữ "khôn ba năm d ạ i một giờ" vào lảm mạnh hẳn ý nghĩa : . . . T r a i Hồng, L iện buôn thuyền l i c h SƯ Gai Đông, Yên thục nữ 1ÔD cbồnc I'gbe t i n ngô đ ắ t lê n Đông Cơm ngày ba bữe n h ậ t cônp h a i hàc Người bẻ lúa xôn xac sống g ìn nhân đưỹc xen deni VBC ô' t r ạ i xê ân á i Sen T>hẩi ũù~ cơ Zhôn be pan, áẹ l mội £ i C MÙ sa sương tắir trăn g lờ kniựs dèm Phện mình muốn được ếm êit Ba năn; giữ được dừnc ouêp mộ t g i ờ . Kôt v s i can chứng: t r ê n chúng t ô i muốn lưu ý t n l l c ạ i úc dễu CC sự tbar. g ia cua tục ngữ, tro n g cếc chúng t ô i CC để í đểc nhưng không phéi lè đố i tư^ng nghiên cứu củe luện án này. Trở l ẹ i vẩn đề chính của đề t à i Tục ngữ tồn tạ i chuyền hca trcng tho’ ca trữ tìn h dân gian như thể và nàc ? A. - TỰC NGt* ĨÕN t ại Và CSUĨ&Ĩ HỎA THffliG_CA_^A_0_DAN_CA. / hông qua sinh cảm và t c bàj tâm trong sin h h c ẹ t dânca , h c ẹ t dân c a , nguời ta tr a c tr ẹ n g là chù y ểu . Nhưng đổi tĩn h cũng ờ nhán dốn còn tr a c đ ổi cá những h iể u b i ế t của ccn người về n h iêu phương d iệ n nữa.Trcng vô vàn trường hq^p này, nhân dồn ta đa sừ dụng một cách sẩng tạ c nguồn tụ c ngữ dân t ộ c , lầm cbc câu ce trỗ ’ nên ý v ị và sin h đôn£• lẹ thường. Chẳng hẹn khi nêu lê n v i ệ c bfn phcnc t i ễ n thống tri chèn ép la n nhau, dù c h i l è giữa bẹn chúnr vớ i nnau t h ô i , cũng sẽ gêy ÕEÌ vẹ dẽn nrười l a c động : - -1C _ Sac đền chạm, cbqm dền sănp Đpn dánh lý trướng t h ỉ vàng C8 ià n g . Hay khi nhân dán vạch t r ầ n bàn c h ẩt bóc l ộ t của chúng: Tiểng đồn quan rộng len g thương Hết nạ c t h i vạc đểo gưtyng còn g i ? Khi sc sánh các sự v ậ t này hoặc sự v i ệ c khác ĩ ĩrănK mờ còn t c hơE sao Dìu rằng núi lờ còn cac hcm đồ i ĐỄ t r a c đ ổ i kinh nghiệm sân xuỗt : ♦ TÔ tr ă n g mười bon đưtyc tằm TÔ trăng; hôm rằm t h ỉ đưqrc lú a chiêm. + Muốn mua t r â u t ố t t r â u h iề n Khô chân Kẳn ma t đ ắ t t i ề n cũng mua. Hay đê cao nhân phẩm và đẹc đức ccn người : + Ngiròi còn t h ỉ của cũng còn Miễn l à nhân đức vuôn t r c n mới h a j . + ĩ ổ t gỗ bơn t ổ t nước sơn Xấu ngiíời đẹp n ể t ccn hơn độp ngườỉ. v .v ... Tục ngrữ cũng đã tham g ie vàc v i ệ c b iểu h iện những trẹn g t h á i tỉn h cám khác nhau trcn g sinh h c ẹ t ca hát cùa dân g ia n ĩ Hci chàng quê quán nơi đáu La chàng tha lư ớ i buônp cảu chốn nàv ? - 7/ A ế - 1£ Xêu g f i nhau : Chẳng lẫ;y cũng khuẵ.y cho h ô i Lam cho bế t r á c h bế n ồ i mà c o i . - Phê phán nhau ĩ Meo làn h a i nỡ c ắ t t a i o ấ ỉ bư chồng đ ễ , kêu n à i a ỉ thương. - Dăn dc nbau ĩ Ra vẽ dặn rứa nghe không Dtfng đứng núi nọ mà trô n g núi nà.y. Khuyên rồn nhau : ò*hiền t h ỉ l ạ i gặp lành Những người nhân đức t r ờ ỉ dành phúc cho. v .v ... Tực ngữ tham g ia vàc câu th ơ lụ c b á t tro n g ca ca nhiều như vậỵ,nhơng không p h ả i câu tu c ngữ dac dân nào đều đưQ»c ca dac dân ca t ỉ ế p th u , hcăc không p h ả i câu dac dân ca nàc CC tỉn h ý đẹp cũng nhẩt t h i ể t phải tham g ia cúa tực ngữ. BỚi v i tụ c ngữ tồn t ạ i t r ê n t ỉ ể n g n ó i bình thường bàng n g ầj nên DC cc cũng ca CC sư s in h động quj lu ệ t r iê n g cúa QC, CC cẩu tạ c d à i ngắn khắc nhau.L cẹi câu ngắn như ; - 3Ồ1 C lờ đ i . - sằu v c i đuôi chuộ t . - 3cc nerến cắn d ầ i . - Ccn dạ i c á i mang. 19 - Loẹi câu d à i chư : - Cue làtr. rs &€ t r ẽ r g e e , củe cờ bac đl p g o si 8 ẳ P . của Phù vắn đề p g o ài ngõ . - Khôc cho pgười ta r á i .d a i cho pguời ta thucrng. dở dở uorpg ụppg c h ỉ t ồ cho pguừi t a g h é t, TroBg lúc đó, câu tho l ụ c b é t c h ỉ có hai d ò s g , bao gồm mucrl bốn chữ. Câu tu c Dgữ d à i đ i vào câu th ơ lụ c b á t t ấ t nhién không th ề vượt qué số chữ tr o n g câu th ơ lụ c b é t đưọc . Mặt khác, cểu ta o của câu th ơ lụ c b á t cũsg có qui l u ệ t r i ê n g của vó; cách g ie o van VB n h ịp đ iê u . Sự h à i hòa th an h đ i ề u . . . đã qui địx)h c h ặ t chẽ cẩu t ứ câu t h ơ . về các qul l u ệ t cùa thơ lụ c b á t , xin xem thêm : BÙi Nguyên, Hà Minh sức - ĩho ca Viềt Karo (h ìn h thức và t h i l o ẹ i ) . Kxb Khoa học xẽ h ọ i Ị Hà Nội 1971. Cho nều câu tuc ngữ càng dà ỉ càng khó đi vào một câu thơ lụ c 'b át. Trừ p h i chững câu tụ c ngữ ấy phải lấ y hẳD câu th ơ 6/8 hoàn c h ỉn h và BhUBg b iế c dang của câu tb ơ ấy làm h ìn h thức phô d ie s mà t h ô i . Trosg kho tà n g thơ ce dân gian của t a , có một 80 câu lụ c b ét mà người t h l c o i là C8 dao, người ta t h ì c o l là tụ c ngữ. VÍ dụ ỉ + Bao g iờ đom đóm "bay ra Hoe gẹo rụng xuống t h l t r a h ẹ t vừng. + LÚa chiêm Dấp ơ đau bờ He nghe t ỉ l n g sẩm phết cờ tns lên* + Lên non mới b i ế t non cao Nuôi COS mới b i ế t công la o mẹ h i ề n . + ỉ^ đ ờ i muôn Bự của chung Hơn nhau môt t i ế n g anh hùug mà t h ô i . + Môt cây làm chẳDg nên non Ba cây chụm l ẹ ỉ lê u hòr nú i c a o . + làm t r e ỉ cho đáng BCD t r a i Xuổng Đông ĐÔDg t ĩ n h , l ê r Đoài Đoài t a n . + T ra i mà c h i g á i mè c h i Sinh re có n g ã i có n g h i t h ì t h ô i . 2C Hhững câu thơ này đẽ được l i ê t vèo tục Dgữ troDg cuốD Tbc phầm chọn dùng tr o n g nhà trư ờ n g . Rxb. Giáo dục ; Hà Nôi 1971. SoDg, đây là một vẩn đề còn đang tr a n h c ã i , xin phép chưa chúng t ô i bàn t ớ i . Khư đã n ó i ở LỜI mở đầu, phải t r ả i qua vện đÔDg dài quanh co t h ì t h l thơ lu c b át vè ổn định được . một quá t r i n h mới hình thành Chúng ta dẽ dàng b ắ t gặp khá n h iễ u tục ngỡ mang những dẹng g ọ i l è "tieD thân" ếy của thơ lụ c b á t . VÍ dụ s ■ đ*a * T Í r + CÓ CÓ íL + An cắy dẵ.y le o c õ t có keo^/mới có đòp t a y . * n—ò- Ji mò 00 An măng n ó i roo c . ẩJũ cồ p ó ib ạ y . + 'BMTig p-tềng r é t d à i , thápg h a i r é t l ôc - àqng Tháng be cọc r é t . dạDg 444 + Be th á n g b i ế t l ã v . bấy th én g b i ế t bò Chín th á n g lò áò b i ế t đ i . - dạDg 6 + Ngầm pgập như me g ệ-p COD 6 Lop XOD nhe con gệp me. v .v ... Cho đốn lú c cổ hình thĩrc tho ở mức đô hoàn c h ỉn h c 6 ) k h ỉ vện dụng VBO s in h h o e t dâD ce , câu thơ vẫn biến dạng môt từ ( - § “ ) • Eo ve đuc dÚI l ò r que Vắt cỗ chày re Dước t h ì te làm chồng. CÓ trư ơ n g hơp b iế n dẹng cẻ câu th ơ bang cách k ế t hơp v ớ i câu thơ BODg t h ế t lụ c bất g iá c t h ế t hoẹc thề thơ khác. Trong ncưap trường hợp b iể n dạng á c , cáu th ơ van c C kfaẳ « năng bac dung các k iê u tụ c ngữ ngến gọn boăc trở thành binh thức củfì một câu ti^c ngữ ò è i . Chẳng bạn như l c ẹ i câu: + Môt t ié n g chào cac hơp mẳm cõ Gặp nhau đây h ộ i ngộ tương phùng Ai mô xa n g ắ t lọ lùng Thifljtag phong cỗ l i ệ u sang chung một đò, + Ngtfời dưng CC n g ãi t a d ã i ngưòl dimg Anh em b ẩ t n g ã i t a đừng; anh em. Nểu tim h ỉễ u cặn kẽ các mối quan hệ giữa tu c ngữ và ca dao dân ca với thơ lụ c b á t như t r ê n t h ỉ vân đề sẽ còn rộng và phức tẹ p bơn n h iê u . Chúng t a sẽ thổ;y một sự gỗn g ũ i , thậm c h í trò n g hqpp nàc đó giữa các dạng cùa tực ngữ vớ i các dạng cúa ca dao dân ca t r ê n bước đường bình tỉjành cùa cấc th ể l o ẹ i n à j . Nhưng ờ đẫy v i l ợ i íc h cua vẩn đê hẹp hơn đang đươc bàn đ ễn , chúng ta c h ỉ cỗn từ những nhện x é t t r ê n mè khẳng định thêm rằn g sự c C mặt cua câu thơ lụ c bát của ca dac dân ca không phải là tụ c ngữt-^ một hiện tượng cắ b i ệ t , ngau n h iê n , Trở l ạ i v iệ c quan s á t tụ c ngữ tham g ia vàc câu th ơ lạ c bát của ca dac dân c a f chúng t ô i c h ỉ gió’i hẹn trcn g l c ẹ ỉ tụ c ngũ1 bốn chữ, năm chữ và sáu cbữ đã dược vện vàc cáu ca lụ c b á t hcàn chinh mà t h ô i . Các nén môt măt câu tục ngữ nầc lẩy bẳn thơ —| - hcần chỉnb hcăc quá môt những khổ mười bốn chữ làm hình th ứ c, và măt khác mẹi b iển dẹng cue thơ - Ệ - CC sự' Qựnn tục ngữ, đều không thuộc n r h ỉê n cứu sc sánh CUP chunc t ô i . đếỉ tượng — C.C- — I - Tực ngừ bon cnừ tn a n p ia vàc cảu the* l uc bet rronp cs dec âân C 5 . Cc khi tham gia vàc câu l ụ c , cc kh ỉ tham g ia vàc b é t . Cc khi tham gÌ8 h a i vể cua céu th ơ . Sự tham ớ trcng một số trường hợp nhềt định câu c ia đc và ờ một số kiểu nhểt đ ịn h . 1 . Trường hqrp tham Kia vàc cảu l uc.Cc các kiểu sau : a) Lằm thành bổnchi? đỗu của cêu lụ c : Kiến bc niệne- chén xoay vỗn Đôi ta còn tibc thương lầ n nhau đ ỉ . b) Lằm thành bốnchữ sau của câu lụ c : Măc a i mọt đg h a i lòng Em đây thu t i ể t le a n phòng chờ anh. 0 c) Câu tụ c ngư tách đ ô i từng căp làm thằnh h a i chữ đỗu và hai chữ cuối của câu lụ c : ỏ*hiền t h ì l ạ i Rắp lành Nhưng người nhân đức t r ờ i dành phúc chc. d) Tach đ ô i từng cặp làm thành h a i chữ đau, chữ thứ tư và chữ thứ năm cúa cáu lụ c : L iệ u cơn mề ?Ắv nắm ra Liệu cửe l i ê u nhà en lỗv chồng đ i . e) Tách oe làr. thành h a i chữ á ằ u , chữ thứ tư và chi? th ứ sáu cua câu lục : r.pươi ccr. ŨL- CU8 cung cor. r.iln lè nhên ngãi vuônc t r c n t h ì hơn. r ) Tacr bs lài: thành chư đêu, chữ thứ b e, tb ứ tư và cnữ thú sáu cua câu lụ c : CcftE cnẳng lành cann chẳng ngon Dỗu chc chín đụm mười ccn cũng l ì a . Khin chung l ạ i , tục ngữ tốn chữ đ i l i ề n nhau h csc téch đ ôi từng căp để tham g ia vằc cáu lụ c l s cnu yểu ;cũnc CC 0 the tách ba, nhưng í t gặp hơn. £, Tục ngữ bổn chữ tham g ia vàc câu b á t . Cc các kiểu sau . a) Lầm thành bốn chữ đẫu cùa câu b ắ t : Anh về chế l ẹ t bc t r e Bẩn sành ra mỡ em chc lầm chồng. b) LầE thành bốn chữ sau của câu b á t : » » • ề Thét tha cung th ê l a i t r â u Yêu nhau cung th ể nàng dâu me chống. C2 Lằm thành bốn chữ giữa của câu h á t : Xưa k ia n c i n c i thề thề Bây giò’ bê khóa tr a c chìa chc a i . á ) Tách đ ô i từng căp làn thành h e i chữ đ âu ,ch ữ thứ năit • ề cua câu b a t : xưa nay th ẽ t h ẩ ỉ nhân t in h Vợ Dguừi t h ỉ dẹp văn minh t h ì hay. - r>L _ e ) Tắcb đ ô i từng cặr làn thành chv thú b s 5 thú tư về hai chừ cu ối câu bắt : Mây đồ’ỉ bánh due c C xtPcmg Mểy đời d ỉ ghế mè thương coc chồng. Nhỉn cbung l ạ i , ờ tro n g cáu b ế t , tục ngữ bốnchữ đi l i ề n nhau hoăc tách đ ô i từng cặp chứ không b ị tách ba. NÓ đàm bác t í n h cân xứng ỷ vè l ờ i tro n g câu b á t . r é tá c h đôi từng cặp hcặc đ i l i ễ n ahau khi bản thân câu tụ c ngữdc đã lầm cán xứng cáu th ơ , t ạ c đ iê u k iệ n chc sư h ỉệ p vẫn được de dàng. 3 . Hai về cua câu thơ 1 lụ c b á t đêu CC tục ngừ bốn chữ 9 tham R ia . Chúng t a thẩy có k iễ u n à j : + Trách a i v ăn khc-a bễ ch ỉa Vu oan g iá b ca minh l ì a đ ô i r a . + Cc thương c ắ t tc c ăn th ề Chỉ t r ơ i vgch đ ẩ t chó' hề bc nhau. Chúng t a í t b ắ t gặp trư ờ n g bq’p này hơn h a i trường hỹp trê n . Tực ngữ bốn chữ tham g ia VĐC cảu thơ lu c bát CC bs rrưònỆ: bqT? và nhiều k iệ u như vậy l ằ c cfcc te thẩy khả nẽng tham g ie cùa nc vàc các câu th ơ lụ c b ấ t r ể t pbcng phú vè de dẹng, nc cũng gcp phẫn hỉnh thành câu tho’ lục bết sự tác động giữa nc v ớ i câu thơ lụ c bát tr c n c ca dac ca r ẩ t r õ . và dán