Tài liệu Vận dụng phương pháp dự án vào tổ chức dạy học văn học sử lớp ở 10 (2016)

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA NGỮ VĂN ====== PHÙNG THỊ THƠM VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP DỰ ÁN VÀO TỔ CHỨC DẠY HỌC VĂN HỌC SỬ Ở LỚP 10 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Phƣơng pháp dạy học Ngữ văn Ngƣời hƣớng dẫn khoa học PGS. TS. BÙI MINH ĐỨC HÀ NỘI, 2016 LỜI CẢM ƠN Sau quãng thời gian cố gắng làm việc, tôi đã hoàn thành khóa luận tốt nghiệp với đề tài: “Vận dụng phƣơng pháp dự án vào tổ chức dạy học văn học sử lớp ở 10”. Tôi xin chân thành cám ơn các thầy cô giáo trong khoa Ngữ văn cùng các thầy cô và các em học sinh trƣờng THPT Lạng Giang số 1 tỉnh Bắc Giang và đặc biệt cảm ơn sâu sắc thầy giáo – PGS. TS. Bùi Minh Đức đã tận tình giúp đỡ tôi hoàn thành khóa luận này. Vì điều kiện thời gian có hạn nên khóa luận này không tránh khỏi những hạn chế nhất định. Tôi mong nhận đƣợc những ý kiến đóng góp của các thầy cô và các bạn để khóa luận này đƣợc hoàn thiện hơn. Hà Nội, tháng 5 năm 2016 Sinh viên Phùng Thị Thơm LỜI CAM ĐOAN Khóa luận này đƣợc hoàn thành dƣới sự hƣớng dẫn trực tiếp của thầy giáo PGS.TS. Bùi Minh Đức. Tôi xin cam đoan rằng: - Khóa luận này là kết quả nghiên cứu, tìm hiểu của riêng tôi. - Những tƣ liệu đƣợc sử dụng, trích dẫn trong khóa luận là trung thực. - Kết quả nghiên cứu này không hề trùng với bất kì công trình nghiên cứu của tác giả nào đã đƣợc công bố trƣớc đó. Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Hà Nội, tháng 5 năm 2016 Sinh viên Phùng Thị Thơm DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CNTT Công nghệ thông tin GD&DT Giáo dục và đào tạo GV Giáo viên PPDH Phƣơng pháp dạy học SGK Sách giáo khoa SV Sinh viên THPT Trung học phổ thông TP Thành phố MỤC LỤC MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ................................................................................................ 1 2. Lịch sử nghiên cứu ............................................................................................ 2 3. Mục đích nghiên cứu ......................................................................................... 3 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................................ 3 5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ..................................................................... 3 6. Phƣơng pháp nghiên cứu. .................................................................................. 3 7. Đóng góp của khóa luận .................................................................................... 3 8. Bố cục của khóa luận ........................................................................................ 4 NỘI DUNG ........................................................................................................... 5 Chƣơng 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VẬN DỤNG DẠY HỌC DỰ ÁN VÀO GIỜ VĂN HỌC SỬ .............................................................................................. 5 1.1. Dạy học dự án................................................................................................. 5 1.1.1. Khái niệm “Dạy học dự án” ........................................................................ 5 1.1.2. Đặc điểm của dạy học dự án ....................................................................... 6 1.1.3 Mục tiêu của dạy học dự án ......................................................................... 7 1.1.3.1 Về kiến thức .............................................................................................. 7 1.1.3.2. Về kĩ năng ................................................................................................ 8 1.1.3.3. Về thái độ ................................................................................................. 8 1.1.4. Vai trò của giáo viên và học sinh trong dạy học dự án ............................... 8 1.1.4.1. Vai trò của giáo viên ................................................................................ 8 1.1.4.2. Vai trò của học sinh.................................................................................. 9 1.1.4.3. Vai trò của công nghệ .............................................................................. 9 1.1.5. Phân loại dạy học dự án ............................................................................ 10 1.1.5.1. Phân loại theo chuyên môn .................................................................... 10 1.1.5.2. Phân loại theo sự tham gia của ngƣời học ............................................. 10 1.1.5.3. Phân loại theo sự tham gia của giáo viên ............................................... 10 1.1.5.4. Phân loại theo quỹ thời gian................................................................... 10 1.1.5.5. Phân loại theo nhiệm vụ ......................................................................... 10 1.1.6. Ƣu, nhƣợc điểm của dạy học dự án .......................................................... 11 1.1.6.1. Ƣu điểm .................................................................................................. 11 1.1.6.2. Nhƣợc điểm ............................................................................................ 11 1.1.7. Quy trình tổ chức dạy học dự án ............................................................... 12 1.2. Đặc điểm giờ văn học sử .............................................................................. 13 1.2.1. Kiến thức văn học sử là kiến thức giao thoa giữa khoa học và nghệ thuật ............................................................................................................................. 13 1.2.2. Kiến thức văn học sử nằm trong hệ thống đa chiều hết sức phức tạp ...... 15 1.2.2.1. Tính hệ thống ở phƣơng diện lịch đại .................................................... 15 1.2.2.2. Tính hệ thống ở phƣơng diện đồng đại .................................................. 16 1.2.2.3. Tính hệ thống ở phƣơng diện quan hệ cấp độ của các hiện tƣợng (cấp độ nghiên cứu và cấp độ sƣ phạm) ........................................................................... 18 1.2.3. Dòng chảy văn học sử là một dòng chảy tiến bộ trong văn học ............... 19 Chƣơng 2: TỔ CHỨC DẠY HỌC VĂN HỌC SỬ LỚP 10 THPT CÓ VẬN DỤNG DẠY HỌC DỰ ÁN ................................................................................ 22 2.1. Những yêu cầu có tính nguyên tắc khi dạy học văn học sử ......................... 22 2.1.1. Dạy học văn học sử phải giúp học sinh nhận biết đƣợc quá trình lịch sử phát triển văn học dân tộc với các “mốc” tiêu biểu có tính kế thừa và phát triển của quá trình đó ................................................................................................... 22 2.1.2. Dạy học văn học sử phải luôn luôn quán triệt quan điểm duy vật lịch sử và duy vật biện chứng trong việc phân tích, đánh giá hiện tƣợng văn học ......... 22 2.1.3. Dạy học văn học sử phải kết hợp một cách thƣờng xuyên việc rèn luyện năng lực phân tích – tổng hợp cho học sinh........................................................ 24 2.1.4. Dạy học văn học sử là dạy tri thức mang tính tích hợp, từ đó cần kết hợp việc dạy văn học sử với lí thuyết văn học, dạy tác phẩm, dạy làm văn .............. 24 2.1.5. Bài văn học sử gắn liền với lịch sử xã hội phải đạt đƣợc yêu cầu giáo dục truyền thống văn học và truyền thống dân tộc .................................................... 25 2.2. Vận dụng phƣơng pháp dự án vào tổ chức dạy học văn học sử .................. 26 2.2.1. Hình thức của dạy học dự án ..................................................................... 26 2.2.1.1. Khái niệm “làm việc nhóm” ................................................................... 26 2.2.1.2. Ƣu điểm, hạn chế của hình thức “làm việc nhóm” ................................ 27 2.2.2. Tổ chức giờ học văn học sử theo phƣơng pháp dự án .............................. 29 2.2.2.1. Phân tích kiến thức phần văn học sử lớp 10 THPT ............................... 29 2.2.2.2. Mục tiêu cần đạt ..................................................................................... 35 2.2.2.3. Thiết kế dạy học dự án phần văn học sử lớp 10..................................... 36 Chƣơng 3: THIẾT KẾ GIÁO ÁN ....................................................................... 49 KẾT LUẬN CHUNG .......................................................................................... 54 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Phƣơng pháp dạy học truyền thống vẫn đang đƣợc áp dụng trong các trƣờng học hiện nay. Nó bộc lộ những bất cập khi chỉ chú trọng đến “định hƣớng nội dung” mà chƣa chú trọng đầy đủ đến chủ thể ngƣời học cũng nhƣ khả năng ứng dụng tri thức đã học vào trong những tình huống thực tiễn. Chính vì lẽ đó trên thế giới cũng nhƣ ở Việt Nam hiện nay đang thực hiện việc đổi mới giáo dục để đáp ứng với những nhu cầu của loài ngƣời trong tình hình mới đó là đổi mới giáo dục theo hƣớng tích cực hóa, nghiêng về sự tích cực, sáng tạo của học sinh, học sinh là trung tâm của việc dạy và học. Hay nói cách khác là đổi mới giáo dục theo định hƣớng năng lực. Chƣơng trình giáo dục thay đổi thì tất yếu SGK cũng phải thay đổi theo hƣớng hình thành và phát triển năng lực của ngƣời học. Có nghĩa là, SGK cũng phải phù hợp với sự thay đổi của chƣơng trình giáo dục, phải chú trọng đến chủ thể ngƣời học, tạo lập và phát huy năng lực cá nhân học sinh, giảm bớt những kiến thức hàn lâm không cần thiết. Không những thế, xuất phát từ thực tế ở Việt Nam trong nhiều năm trở lại đây phần nào đó đã theo kịp đƣợc những thay đổi của thế giới khi một loạt các phƣơng pháp dạy học mới đƣợc áp dụng trong đó có dạy học dự án. Nó đã thể hiện đƣợc tính khả thi và hiệu quả khi vận dụng vào hầu hết các môn học ở các cấp học khác nhau. Hơn nữa, môn Ngữ văn ở trƣờng phổ thông là một môn học khó mà nhất là ở phần văn học sử. Tri thức văn học sử đi từ mở rộng đến thu hẹp, đi từ khái quát đến cụ thể,tập trung một khối lƣợng lớn kiến thức, nhiều khi khô khan,dễ gây nhàm chán đối với học sinh. Nó rất phù hợp với phƣơng pháp dạy học dự án khi khiến học sinh hứng thú hơn, tăng khả năng lĩnh hội tri thức của học sinh và phát huy đƣợc những năng lực cơ bản nhƣ năng lực giao tiếp, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực ứng dụng CNTT,… 1 Chính vì vậy, tôi quyết định nghiên cứu đề tài: “ VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP DỰ ÁN VÀO TỔ CHỨC DẠY HỌC VĂN HỌC SỬ Ở LỚP 10”. 2. Lịch sử nghiên cứu Có thể nói, việc ứng dụng phƣơng pháp dạy học dự án đã đƣợc thực hiện khá phổ biến trên thế giới còn ở Việt Nam mới chỉ đƣợc bắt đầu trong những năm gần đây. Nó đã đƣợc Bộ GD&ĐT kết hợp với công ty Intel Việt Nam triển khai thí điểm ở nhiều trƣờng học trên cả nƣớc theo chƣơng trình “Dạy học cho tƣơng lai của Intel”(Intel Teach to the Future).Tuy vậy, đã có rất nhiều những công trình nghiên cứu của các tác giả và các học viên cao học trong nƣớc về dạy học dự án bƣớc đầu đã thu đƣợc những thành công nhất định vào việc đổi mới PPDH nhƣ: nghiên cứu của Thạc sĩ Đinh Thị Tình, trƣờng Cao Đẳng Sƣ phạm Lạng Sơn đăng trên tạp chí “Lao động và xã hội online” ngày 21/09/2012 với bài viết: “Dạy học dự án – Một phƣơng pháp dạy học mới ở Việt Nam”. Nghiên cứu của PGS, TS Trịnh Văn Biều và các tác giả khác, khoa Hóa học, trƣờng Đại học Sƣ phạm TP Hồ Chí Minh đăng trên trang điện tử “ Dạy học dự án” với bài viết: “ Dạy học dự án – từ lí luận đến thực tiễn”. Nghiên cứu của Tiến sĩ Lƣu Thị Thủy thuộc viện KHGD Việt Nam đăng trên trang điện tử “ TaiLieu.vn” với bài viết: “ Phƣơng pháp dạy học dự án” hay nghiên cứu của Thạc sĩ Phan Đồng Châu Thủy, GV khoa Hóa học, trƣờng Đại học Sƣ phạm TP Hồ Chí Minh đăng trên trang điện tử “ Dạy học dự án” với bài viết: “ Nhiệm vụ, thách thức của giáo viên, học sinh Việt Nam trong dạy học theo dự án”. Dạy học phần văn học sử cũng có rất nhiều những nghiên cứu liên quan của các trƣờng Đại học trong đó có nghiên cứu đăng trên trang điện tử “123doc” ngày 11/09/2012 của Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên với bài viết: “Dạy học văn học sử theo hƣớng hình thành và phát triển năng lực tự học ở học sinh lớp 10”. Bên cạnh đó cũng có những khóa luận tốt nghiệp của sinh viên nghiên cứu về dạy học dự án, thể hiện đƣợc những quan tâm của sinh viên về giáo dục và có 2 những đóng góp bƣớc đầu cho giáo dục nhƣ khóa luận tốt nghiệp Đại học của SV Hoàng Thị Nguyên, khoa Vật lí, trƣờng Đại học Sƣ phạm TP Hồ Chí Minh với đề tài: “Vận dụng phƣơng pháp dạy học theo dự án vào dạy chƣơng “Các định luật bảo toàn” lớp 10 nâng cao”. Để giúp mình có thêm một phƣơng pháp dạy học mới, làm hành trang cho việc giảng dạy sau này, tôi đã tiến hành nghiên cứu đề tài “Vận dụng phƣơng pháp dự án vào tổ chức dạy học văn học sử ở lớp 10”. 3. Mục đích nghiên cứu Đề xuất các biện pháp vận dụng dạy học dự án vào đổi mới tổ chức giờ học văn học sử theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tìm hiểu về dạy học dự án. - Đặc trƣng của giờ văn học sử. - Nguyên tắc, cách thức vận dụng phƣơng pháp dạy học theo dự án vào giờ học văn học sử. - Thể nghiệm. 5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tƣợng nghiên cứu: dạy học theo dự án. - Phạm vi nghiên cứu: chƣơng trình Ngữ văn 10 phần văn học sử (chƣơng trình cơ bản). 6. Phƣơng pháp nghiên cứu. - Phƣơng pháp phân tích. - Phƣơng pháp tổng hợp. - Phƣơng pháp điều tra. - Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm. 7. Đóng góp của khóa luận Khi nghiên cứu đề tài: “Vận dụng phƣơng pháp dự án vào tổ chức dạy học văn học sử ở lớp 10” sẽ góp phần vào việc đƣa ra những nghiên cứu về vận dụng 3 phƣơng pháp dạy học dự án vào đổi mới tổ chức giờ học văn học sử theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh. Bên cạnh đó, bài nghiên cứu có thể đƣợc dùng làm tài liệu tham khảo trong trƣờng phổ thông. 8. Bố cục của khóa luận Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, danh mục từ viết tắt thì khóa luận gồm 3 chƣơng: - Chƣơng 1: Cơ sở khoa học của vận dụng dạy học dự án vào giờ văn học sử. - Chƣơng 2: Tổ chức dạy học văn học sử lớp 10 THPT có vận dụng dạy học dự án. - Chƣơng 3: Thiết kế giáo án. 4 NỘI DUNG Chƣơng 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VẬN DỤNG DẠY HỌC DỰ ÁN VÀO GIỜ VĂN HỌC SỬ 1.1. Dạy học dự án 1.1.1. Khái niệm “dạy học dự án” Khái niệm “dự án” đã đi từ lĩnh vực kinh tế, xã hội vào lĩnh vực giáo dục, đào tạo không chỉ với ý nghĩa là các dự án phát triển giáo dục mà còn đƣợc sử dụng nhƣ một phƣơng pháp hay hình thức dạy học. Khái niệm “Project” đƣợc sử dụng trong các trƣờng dạy kiến trúc – xây dựng ở Ý từ cuối thế kỉ 16. Từ đó, tƣ tƣởng dạy học theo dự án lan sang Pháp cũng nhƣ một số nƣớc Châu Âu khác và Mỹ, trƣớc hết là trong các trƣờng đại học và chuyên nghiệp. Đầu thế kỉ 20, các nhà sƣ phạm Mỹ đã xây dựng cơ sở lí luận cho phƣơng pháp dự án và coi đó là phƣơng pháp dạy học quan trọng để thực hiện quan điểm dạy học lấy học sinh làm trung tâm, nhằm khắc phục nhƣợc điểm của dạy học truyền thống coi thầy giáo là trung tâm. Ban đầu, phƣơng pháp dự án đƣợc sử dụng trong dạy học thực hành các môn học kĩ thuật, về sau đƣợc dùng hầu hết trong các môn học khác, cả các môn khoa học xã hội. Sau một thời gian phần nào bị lãng quên, hiện nay phƣơng pháp dự án đƣợc sử dụng phổ biến trong các trƣờng phổ thông và đại học trên thế giới, đặc biệt ở những nƣớc phát triển. Ở Việt Nam, các đề án môn học, đề án tốt nghiệp từ lâu cũng đã đƣợc sử dụng trong đào tạo đại học, các hình thức này gần gũi với dạy học theo dự án. Tuy vậy trong lĩnh vực lí luận dạy học, phƣơng pháp dạy học này chƣa đƣợc quan tâm nghiên cứu một cách thích đáng nên việc sử dụng chƣa đạt đƣợc hiệu quả cao. Có nhiều quan niệm và định nghĩa khác nhau về dạy học theo dự án. Ngày nay, dạy học dự án đƣợc nhiều tác giả coi là một hình thức dạy học vì khi thực 5 hiện một dự án, có nhiều phƣơng pháp dạy học cụ thể đƣợc sử dụng. Tuy nhiên khi không phân biệt giữa hình thức và phƣơng pháp dạy học, ngƣời ta cũng gọi là phƣơng pháp dự án, khi đó cần hiểu đó là phƣơng pháp dạy học theo nghĩa rộng, một phƣơng pháp dạy học phức hợp. Nhƣ vậy có thể hiểu, dạy học theo dự án là một hình thức dạy học, trong đó ngƣời học thực hiện một nhiệm vụ học tập, có sự kết hợp giữa lí thuyết và thực hành, có tạo ra sản phẩm có thể giới thiệu. Nhiệm vụ này đƣợc ngƣời học thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập, từ việc xã định mục đích, kế hoạch đến việc thực hiện dự án, kiểm tra, điều chỉnh, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện. Làm việc nhóm là hình thức cơ bản của dạy học dự án. 1.1.2. Đặc điểm của dạy học dự án Trong các tài liệu về dạy học dự án, có rất nhiều đặc điểm đƣợc đƣa ra. Có thể cụ thể hóa các đặc điểm của dạy học dự án nhƣ sau: Thiết lập mối liên hệ giữa nội dung dạy học với cuộc sống ngoài học đƣờng, hƣớng tới các vấn đề của thực tiễn sinh động đang diễn ra. Dạy học dự án làm cho nội dung học trở nên có ý nghĩa thực tiễn, làm cho học sinh có hứng thú với việc học tập. Học sinh đóng vai và thực hiện hành vi của những ngƣời đang hoạt động trong một lĩnh vực cụ thể nào đó, qua đó học sinh đƣợc tham gia vào các hoạt động đời thƣờng có ý nghĩa vƣợt ra khỏi phạm vi lớp học. Phát triển những kĩ năng phát hiện và giải quyết vấn đề xuất phát từ yêu cầu của thực tiễn. Trong dạy học dự án, học sinh đƣợc khuyến khích đòi hỏi, lập kế hoạch, tiến hành tìm hiểu, quan sát và suy nghĩ về những gì mình khám phá. Có thể coi dạy học dự án là một tập con trong dạy học khám phá. Tạo cơ hội cho học sinh tự tìm hiểu chính mình, tự khẳng định mình. Dạy học dự án cũng nhƣ các chiến lƣợc dạy học tích cực khác là dạy học đa phong cách giúp học sinh có cơ hội phát hiện và phát huy điểm mạnh, khắc phục điểm yếu của mình. 6 Tạo điều kiện cho nhiều phong cách, tiềm năng học tập khác nhau, tạo môi trƣờng cho sự hòa trộn, thúc đẩy lẫn nhau trong học sinh vì sự phát triển toàn diện. Trong dạy học dự án, với nhiệm vụ giải quyết vấn đề có thực trong cuộc sống mà nội dung cần học chỉ là một phần trong số thông tin học sinh có thể và phải tìm kiếm xử lí, làm cơ sở cho việc giải quyết vấn đề thì lúc đó nội dung cần học không còn khô khan nữa mà nó thực sự có ý nghĩa, hiểu biết của học sinh luôn vƣợt ra khỏi khuôn khổ nội dung học và tiến đến gần thực tiễn hơn. Để giải quyết tốt vấn đề, tất cả học sinh trong một nhóm phải thực sự cộng tác, phải hiểu nhau, phải biết điểm mạnh, điểm yếu của nhau. Hợp tác làm cho học sinh thấy khả năng cũng nhƣ hạn chế, điểm mạnh cũng nhƣ điểm yếu của mình và bạn; thấy đƣợc rằng cá nhân mỗi ngƣời khó có thể có khả năng giải quyết và giải quyết tốt tất cả các vấn đề khác nhau trong học tập, nghề nghiệp, cuộc sống mà cần phải biết hợp tác, tƣơng trợ lẫn nhau. Hơn nữa, hợp tác cũng làm cho học sinh thấy đƣợc rằng xung quanh họ không có ai là hoàn toàn yếu kém mà ngƣợc lại mỗi ngƣời đều có điểm mạnh riêng mà mình có thể hợp tác tốt trong nhiều vấn đề cụ thể. Làm cho nhiệm vụ học tập tốt với tất cả mọi học sinh. Trong dạy học dự án, mỗi học sinh đều phải đóng góp vào quá trình thực hiện các nhiệm vụ học tập, đó là trách nhiệm đồng thời cũng là mong muốn đƣợc tự khẳng định mình của mỗi cá nhân. Kết quả thực hiện dự án phải là những sản phẩm có thể trƣng bày, trình bày đƣợc, đó là kết quả của việc giải quyết các vấn đề thực tiễn cuộc sống. Các sản phẩm này có thể là một bài trình diễn đa phƣơng tiện, một trang web, một ấn phẩm hay một mô hình vật thật có các chức năng vận hành nhƣ vật thật hoặc các thiết bị thí nghiệm. 1.1.3 Mục tiêu của dạy học dự án 1.1.3.1 Về kiến thức Hƣớng tới các vấn đề thực tiễn, gắn nội dung bài học với thực tiễn. 7 1.1.3.2. Về kĩ năng - Phát triển cho học sinh các kĩ năng: + Phát hiện và giải quyết vấn đề. + Tƣ duy bậc cao (phân tích, tổng hợp, đánh giá,…) từ các nguồn thông tin, tƣ liệu thu thập đƣợc. - Rèn luyện các kĩ năng: + Tổ chức kiến thức. + Kĩ năng sống. + Kĩ năng làm việc nhóm. + Kĩ năng giao tiếp. - Cho phép học sinh làm việc “một cách độc lập” để hình thành kiến thức và cho ra những kết quả thực tế. - Nâng cao kĩ năng sử dụng CNTT vào quá trình học tập và tạo ra sản phẩm. 1.1.3.3. Về thái độ - Giúp cho học sinh cảm thấy yêu thích môn học hơn. - Nhận thấy những giá trị của hoạt động nhóm, chấp nhận những quan điểm khác nhau, phát triển tƣ duy phê phán, không ngừng nỗ lực học tập. 1.1.4. Vai trò của giáo viên và học sinh trong dạy học dự án 1.1.4.1. Vai trò của giáo viên Khác với dạy học truyền thống, giáo viên đóng vai trò trung tâm, là chuyên gia và nhiệm vụ chính là truyền đạt kiến thức. Trong dạy học dự án, giáo viên chỉ là ngƣời hƣớng dẫn và tham vấn chứ không phải là “cầm tay chỉ việc” cho học sinh của mình. Theo đó, giáo viên không dạy nội dung cần học theo cách truyền thống mà từ nội dung nhìn ra sự liên quan của nó tới các vấn đề của cuộc sống, hình thành ý tƣởng về một dự án liên quan đến nội dung học, tạo vai trò cho học sinh trong dự án, làm cho vai trò của học sinh gắn với nội dung cần học (thiết kế các bài tập cho học sinh),… 8 Tóm lại, giáo viên không còn giữ vai trò chủ đạo trong quá trình dạy học mà trở thành ngƣời hƣớng dẫn, ngƣời giúp đỡ học sinh, tạo môi trƣờng thuận lợi nhất cho các em trên con đƣờng thực hiện dự án. 1.1.4.2. Vai trò của học sinh Học sinh là ngƣời quyết định cách tiếp cận vấn đề cũng nhƣ phƣơng pháp và các hoạt động cần phải tiến hành đề giải quyết vấn đề đó. Học sinh tập giải quyết các vấn đề của cuộc sống thực bằng các kĩ năng của ngƣời lớn thông qua làm việc theo nhóm. Chính học sinh là ngƣời lựa chọn các nguồn dữ liệu, thu thập dữ liệu từ những nguồn khác nhau đó, rồi tổng hợp, phân tích và tích lũy kiến thức từ quá trình làm việc của chính các em. Học sinh hoàn thành việc học với các sản phẩm cụ thể (dự án) và có thể trình bày, bảo vệ sản phẩm đó. Học sinh cũng là ngƣời trình bày kiến thức mới mà họ đã tích lũy thông qua dự án. Cuối cùng, bản thân học sinh là ngƣời đánh giá dựa trên những gì đã thu thập đƣợc, dựa trên tính khúc chiết, tính hợp lí trong cách thức trình bày của các em theo những tiêu chí đã xây dựng trƣớc đó. 1.1.4.3. Vai trò của công nghệ Mặc dù công nghệ không phải là vấn đề cốt yếu đối với dạy học dự án nhƣng nó có thể nâng cao kinh nghiệm học tập và đem lại cho học sinh cơ hội để hòa nhập với thế giới bên ngoài, tìm thấy các nguồn tài nguyên và tạo ra sản phẩm. Một vài giáo viên có thể không cảm thấy thoải mái với những công nghệ mới hoặc có thể cảm thấy lớp học chỉ với một máy tính sẽ là trở ngại đối với việc phải dùng máy tính nhƣ là một phần của công việc dự án. Những thử thách này có thể vƣợt qua. Nhiều giáo viên cần sẵn sàng chấp nhận rằng họ không phải là chuyên gia trong mọi lĩnh vực và học sinh có thể hiểu biết nhiều hơn họ, đặc biệt là khi tiếp cận với công nghệ. Cùng học các kĩ năng mang tính kĩ thuật với học sinh hoặc nhờ học sinh giúp đỡ nhƣ một ngƣời cố vấn kĩ thuật là một vài cách để vƣợt qua chƣớng ngại này. 9 1.1.5. Phân loại dạy học dự án Dạy học dự án có thể đƣợc phân loại theo nhiều phƣơng diện khác nhau. Sau đây là một số cách phân loại dạy học theo dự án: 1.1.5.1. Phân loại theo chuyên môn - Dự án trong một môn học: trọng tâm nội dung nằm trong một môn học. - Dự án liên môn: trọng tâm nội dung nằm ở nhiều môn khác nhau. - Dự án ngoài chuyên môn: là các dự án không phụ thuộc trực tiếp vào các môn học, ví dụ nhƣ dự án chuẩn bị cho các lễ hội trong trƣờng. 1.1.5.2. Phân loại theo sự tham gia của người học Dự án cho nhóm học sinh, dự án cá nhân. Dự án dành cho nhóm học sinh là hình thức dự án dạy học chủ yếu. Trong trƣờng phổ thông còn có dự án toàn trƣờng, dự án dành cho một khối lớp, dự án cho một lớp học. 1.1.5.3. Phân loại theo sự tham gia của giáo viên Dự án dƣới sự hƣớng dẫn của một giáo viên, dự án với sự cộng tác hƣớng dẫn của nhiều giáo viên. 1.1.5.4. Phân loại theo quỹ thời gian - Dự án nhỏ: thực hiện trong một số giờ học, có thể từ 2 – 6 giờ học. - Dự án trung bình: dự án trong một hoặc một số ngày (“Ngày dự án”), nhƣng giới hạn là một tuần hoặc 40 giờ học. - Dự án lớn: dự án thực hiện với quỹ thời gian lớn, tối thiểu là môt tuần (hay 40 giờ học), có thể kéo dài nhiều tuần (“Tuần dự án”). Cách phân chia này thƣờng đƣợc áp dụng ở trƣờng phổ thông. Trong đào tạo Đại học, có thể quy định quỹ thời gian lớn hơn. 1.1.5.5. Phân loại theo nhiệm vụ Dựa theo nhiệm vụ trọng tâm của dự án, có thể phân loại các dự án theo các dạng sau: - Dự án tìm hiểu: là dự án khảo sát thực trạng đối tƣợng. 10 - Dự án nghiên cứu: nhằm giải quyết các vấn đề , giải thích các hiện tƣợng, quá trình. - Dự án hình thành (dự án kiến tạo sản phẩm): trọng tâm là việc tạo ra các sản phẩm vật chất hoặc thực hiện một kế hoạch hành động thực tiễn, nhằm thực hiện những nhiệm vụ nhƣ trang trí, trƣng bày, biểu diễn, sáng tác. - Dự án hỗn hợp: là các dự án có nội dung kết hợp với các dạng nêu trên. Các loại dự án trên không hoàn toàn tách biệt với nhau. Trong từng lĩnh vực chuyên môn có thể phân loại các dạng dự án theo đặc thù riêng. 1.1.6. Ưu, nhược điểm của dạy học dự án 1.1.6.1. Ưu điểm Các đặc điểm của dạy học dự án đã thể hiện những ƣu điểm của chính phƣơng pháp dạy học này. Có thể tóm tắt những ƣu điểm cơ bản sau đây của dạy học dự án: - Gắn lí thuyết với thực hành, tƣ duy và hành động, nhà trƣờng và xã hội. - Kích thích động cơ, hứng thú học tập của ngƣời học. - Phát huy tính tự lực, tính trách nhiệm. - Phát triển khả năng sáng tạo. - Rèn luyện năng lực giải quyết những vấn đề phức hợp. - Rèn luyện tính bền bỉ, kiên nhẫn. - Rèn luyện năng lực cộng tác làm việc. - Phát triển năng lực đánh giá. 1.1.6.2. Nhược điểm - Dạy học dự án không phù hợp trong việc truyền thụ tri thức lí thuyết mang tính hệ thống cũng nhƣ rèn luyện hệ thống kĩ năng cơ bản. - Dạy học dự án đòi hỏi nhiều thời gian. Vì vậy, dạy học dự án không thay thế cho phƣơng pháp thuyết trình và luyện tập mà là hình thức dạy học bổ sung cần thiết cho các phƣơng pháp dạy học truyền thống. - Dạy học dự án đòi hỏi phƣơng tiện vật chất và tài chính phù hợp. 11 1.1.7. Quy trình tổ chức dạy học dự án Dựa vào cấu trúc của tiến trình phƣơng pháp, ngƣời ta có thể chia quy trình của dạy học dự án làm nhiều giai đoạn khác nhau. Sau đây trình bày một cách phân chia các giai đoạn của dạy học dự án theo 5 giai đoạn: 1. Xác định chủ đề và mục đích của dự án: giáo viên và học sinh cùng nhau đề xuất ý tƣởng, xác định chủ đề và mục đích của dự án; cần tạo ra một tình huống xuất phát, chứa đựng một vấn đề, hoặc đặt một nhiệm vụ cần giải quyết, trong đó liên hệ với hoàn cảnh thực tiễn xã hội và đời sống. Ở đây, giáo viên cần chú ý đến hứng thú của ngƣời học cũng nhƣ ý nghĩa xã hội của đề tài. Giáo viên có thể giới thiệu một số hƣớng đề tài để học sinh lựa chọn và cụ thể hóa. Trong trƣờng hợp thích hợp, sáng kiến về việc xác định đề tài có thể xuất phát từ phía học sinh. Giai đoạn này còn đƣợc mô tả thành giai đoạn là đề xuất sáng kiến và thảo luận sáng kiến. 2. Xây dựng kế hoạch thực hiện: trong giai đoạn này, học sinh với sự hƣớng dẫn của giáo viên xây dựng đề cƣơng cũng nhƣ kế hoạch cho việc thực hiện dự án. Trong việc xây dựng kế hoạch cần xác định những công việc cần làm, thời gian dự kiến, vật liệu, kinh phí, phƣơng pháp tiến hành và phân công công việc trong nhóm. 3. Thực hiện dự án: các thành viên thực hiện công việc theo kế hoạch đã đề ra cho nhóm và cá nhân. Trong giai đoạn này, học sinh thực hiện các hoạt động trí tuệ và hoạt động thực tiễn, thực hành, những hoạt động này xen kẽ và tác động qua lại lẫn nhau. Kiến thức lí thuyết, các phƣơng án giải quyết vấn đề đƣợc thử nghiệm qua thực tiễn. Trong quá trình đó, sản phẩm của dự án và thông tin của dự án mới đƣợc tạo ra. 4. Trình bày sản phẩm dự án: kết quả thực hiện dự án có thể đƣợc viết dƣới dạng thu hoạch, báo cáo, bài báo,… Trong nhiều dự án, các sản phẩm vật chất đƣợc tạo ra qua hoạt động thực hành. Sản phẩm của dự án cũng có thể là những hành động phi vật chất, chẳng hạn việc biểu diễn một vở kịch, việc tổ chức một 12 sinh hoạt nhằm tạo ra các tác động xã hội. Sản phẩm đó có thể đƣợc trình bày giữa các nhóm sinh viên, có thể đƣợc giới thiệu trong nhà trƣờng hay ngoài xã hội. 5. Đánh giá dự án: giáo viên và học sinh đánh giá quá trình thực hiện và kết quả cũng nhƣ kinh nghiệm đạt đƣợc. Từ đó rút ra những kinh nghiệm cho việc thực hiện dự án tiếp theo. Kết quả của dự án cũng có thể đƣợc đánh giá từ bên ngoài. Việc phân chia các giai đoạn trên đây chỉ mang tính chất tƣơng đối. Trong thực tế chúng có thể đƣợc xen kẽ và thâm nhập lẫn nhau. Việc tự kiểm tra, điều chỉnh cần đƣợc thực hiện trong tất cả các giai đoạn của dự án. Giai đoạn 4 và 5 cũng thƣờng đƣợc mô tả chung thành một giai đoạn. Khi đó, quy trình dự án có thể đƣợc mô tả theo 4 giai đoạn là: xác định chủ đề và mục tiêu của dự án; lập kế hoạch; thực hiện; đánh giá dự án. 1.2. Đặc điểm giờ văn học sử 1.2.1. Kiến thức văn học sử là kiến thức giao thoa giữa khoa học và nghệ thuật Khái niệm “giao thoa” đƣợc hiểu là: trong kiến thức khoa học, có yếu tố nghệ thuật và ngƣợc lại, trong tƣ duy lí luận có tƣ duy nghệ thuật, mối quan hệ giữa lí tính và cảm tính có tác dụng hỗ trợ lẫn nhau để tạo nên hiệu quả tiếp nhận tối ƣu. Nói đến tri thức và tƣ duy mang tính khoa học, ta nói đến hệ thống khái niệm và nhận định văn học sử về giai đoạn, về thể loại, về tác giả, về tác phẩm có khi bao gồm cả tri thức về lịch sử, địa lí, nghệ thuật, xã hội, văn hóa,… đồng thời cũng nói đến năng lực định nghĩa, phát hiện và phân tích luận điểm, minh họa luận điểm, năng lực khái quát hơn, hệ thống tri thức hóa, đối chiếu tri thức… nói chung là các năng lực tƣ duy logic, kể cả ngƣời biên soạn và ngƣời tiếp nhận văn bản. Việc giới thuyết khái niệm, trình bày luận điểm, phân tích luận điểm không loại trừ cách diễn đạt hình tƣợng dựa vào tƣ duy trừu tƣợng. Thí dụ: nói 13