Tài liệu Vai trò của án lệ trong hệ thống nguồn luật của dòng họ common law

A. Mở đầu. Common law được hiểu là một dòng họ pháp luật cơ bản trên thế giới – bao gồm các hệ thống pháp luật của các nước có mối liên hệ chặt chẽ với hệ thống pháp luật nước Anh. Hệ thống nguồn luật của dòng họ Common law bao gồm: án lệ (tiền lệ pháp), luật công bình (ở Anh), luật thành văn, tập quán pháp, các tác phẩm nghiên cứu pháp luật, lẽ phải tự nhiên. Trong đó, án lệ chiếm một vai trò quan trọng. Bài viết của em nhằm tìm hiểu sâu thêm về vai trò của án lệ trong hệ thống nguồn luật của dòng họ common law. B. Nội dung. 1. Khái quát chung Án lệ là bản án đã tuyên hoặc sự giải thích, áp dụng pháp luật được coi như tiền lệ làm cơ sở để các thẩm phán sau đó có thể áp dụng trong các trường hợp tương tự. Với Common Law theo chủ nghĩa kinh nghiệm (empiricism) hay lối suy luận quy nạp đi từ trường hợp cá biệt đến cái tổng quát, nguyên tắc, án lệ lựa chọn là nguồn chính. Điều này mang tới một hệ thống Common law mở, gần gũi với đời sống thực tế, tạo nên tính chủ động sáng tạo, mềm dẻo và linh hoạt trong tư duy pháp luật. Án lệ xuất hiện ở Anh, năm 1154, Vua Henry II đã tạo ra một hệ thống luật chung và sáng tạo ra một hệ thống tòa án thống nhất đầy quyền năng, ông đưa các thẩm phán từ tòa án Hoàng gia đi khắp nơi trong nước và sưu tầm, chọn lọc cách thức giải quyết các tranh chấp. Sau đó những thẩm phán này sẽ trở về thành Luân đôn và thảo luận về những vụ tranh chấp đó với các thẩm phán khác. Những phán quyết này sẽ được ghi lại và dần trở thành án lệ (precedent), hay theo Tiếng Latin là stare decisis. Theo đó, khi xét xử thẩm phán sẽ chịu sự ràng buộc bởi những phán quyết đã có từ trước đó. Thuật ngữ “Common Law” bắt đầu xuất hiện từ thời điểm đó. Như vậy trước khi Nghị viện ra đời trong lịch sử pháp luật của Anh, Common Law đã được áp dụng trên toàn bộ vương quốc trong vài thế kỉ. Điều kiện để áp dụng án lệ: 1 - Án lệ phải tồn tại từ lâu và phù hợp với nội dung vụ việc đang xem xét. Thẩm phán phải tìm ra án lệ phù hợp và mang tính bắt buộc. - Thực tiễn đòi hỏi việc áp dụng án lệ phải bảo đảm được tính chắc chắn và sự ổn định của một hệ thống pháp luật. - Nguyên tắc stare decisis: các tranh chấp tương tự cần đạt đến các kết quả pháp lí tương tự. - Chỉ có những bản án được coi là có tính bắt buộc mới tạo thành án lệ và có giá trị pháp lí. Ở Anh, sự tập trung quyền lực của tòa án là điều kiện và nguyên nhân phát triển án lệ. 2. Vai trò của án lệ trong hệ thống nguồn luật của dòng họ common law. a. Án lệ là nguồn luật chính thống và chủ yếu. Common law là dòng họ pháp luật thừa nhận án lệ như nguồn luật chính thống, tức là thừa nhận học thuyết tiền lệ pháp. Học thuyết tiền lệ pháp ở các hệ thống pháp luật này đều ít, nhiều chi phối hệ thống luật án lệ theo hướng: các phán quyết đã tuyên của tòa án cấp trên nói chung có giá trị ràng buộc tòa án cấp dưới trong quá trình xét xử các vụ việc hiện tại. Học thuyết này được triển khai áp dụng trên thực tế thông qua việc xuất bản các phán quyết của tòa án có giá trị ràng buộc để tạo điều kiện thuận lợi và tạo nguồn tài liệu có hệ thống, đáng tin cậy cho việc áp dụng thống nhất tiền lệ pháp tại các tòa án toàn quốc trong công tác xét xử. Án lệ ở Anh đậm nét vì ở Anh nó đã trở thành một nguyên tắc đã ăn sâu vào tiềm thức của người Anh. Việc bám sát vào tiền lệ pháp trong hoạt động xét xử là yêu cầu nghiêm ngặt. Mức độ tuân thủ chặt chẽ nguyên tắc stare decisis của các tòa án ở Anh thể hiện ở sự không muốn phủ nhận các phán quyết trong quá khứ của chính mình. Ngoài ra các tòa án Anh tạo ra luật và thay đổi luật bằng các bản án của họ nhưng các thẩm phán có xu hướng ra sức biện luận trong các bản án của mình 2 rằng trong các vụ án đang thụ lý họ không làm gì hơn ngoài việc “ tìm ra” các quy định pháp luật đã có và đã được động đến trong án lệ. b, Án lệ là nguồn cho những nguồn luật khác, là giải pháp có hiệu quả khi chưa có luật điều chỉnh, tạo ra sự an toàn pháp lý cho công dân và sự ổn định của xã hội, đảm bảo sự thống nhất trong việc xét xử. Án lệ giúp cung cấp nguồn “sinh khí” của những văn bản pháp lý, các nguồn luật khác, nhờ đó các đạo luật được gắn liền với thực tiễn. Án lệ cũng giúp tạo ra sự an toàn pháp lý cho công dân và sự ổn định của xã hội khi mọi hành vi của các thành viên trong xã hội đều được thực hiện trong khuôn khổ ứng xử đã được xác lập như một tiền lệ. Trong quá trình xây dựng hệ thống pháp luật, để đảm bảo sự thống nhất trong việc xây dựng, đảm bảo tính đúng đắn về chuyên môn nghiệp vụ cũng như thể hiện sự tôn trọng phán quyết của tòa cấp trên, tòa cấp dưới luôn có xu hướng tham khảo những bản án đã được tuyên, căn cứ vào đó để đưa ra quyết định cho vụ án cụ thể của mình. 3. Hiện trạng áp dụng án lệ hiện nay. Thực tiễn hội nhập giữa các quốc gia trên thế giới đã làm cho án lệ không còn là nguồn luật duy nhất mà luật thành văn đã ngày càng trở thành nguồn luật quan trọng, thậm chí là nguồn luật quan trọng hàng đầu, đặc biệt đối với những lĩnh vực không có án lệ. Trong pháp luật Anh nếu có xung đột giữa các văn bản pháp luật và án lệ, người ta sẽ áp dụng các văn bản pháp luật. Tuy nhiên theo tư duy truyền thống vốn coi trọng án lệ, các thẩm phán Anh luôn cố gắng giải thích các văn bản theo hướng nhằm hạn chế tối đa việc áp dụng. 3 Ở Anh, những phán quyết của Thượng nghị viện, Tòa phúc thẩm và tòa cấp cao ( High court) có giá trị ràng buộc đối với các tòa án cấp thấp hơn. Tuy nhiên không phải toàn bộ các phán quyết của các tòa án này đều có giá trị ràng buộc mà chỉ có những bản án được xuất bản mới trở thành án lệ và có giá trị ràng buộc. Phán quyết của Tòa phúc thẩm và Tòa án cấp cao không có giá trị ràng buộc Thượng nghị viện nhưng thông thường Thượng nghị viện rất tôn trọng phán quyết của các tòa án này. Từ sau năm 1966 thì Thượng nghị viện Anh không bắt buộc phải tuân thủ các phán quyết của chính mình. Phán quyết của Tòa án hình sự trung ương, Tòa địa hạt và tòa án hình sự và gia đình không phải là án lệ và không có giá trị ràng buộc. Ở Việt Nam lâu nay mặc dù không thừa nhận án lệ với tư cách là một loại nguồn chính thức nhưng thực tế những biến dạng của án lệ đang ngự trị và chiếm một vị trí khá quan trọng đặc biệt trong hoạt động xét xử của toà án. Các toà án địa phương vẫn dựa trên các hướng dẫn, các báo cáo tổng kết của Toà án nhân dân tối cao để giải quyết các vụ việc tương tự, là giải pháp khá hiệu quả khi chưa có luật điều chỉnh. Mặc dù không được chính thức hoá thừa nhận nhưng thực tế án lệ vẫn đi theo con đường riêng của nó. C. Kết luận. Án lệ đóng một vai trò quan trọng trong hệ thống nguồn luật của dòng họ Common law. Nó không chỉ là nguồn luật chính thống và chủ yếu mà còn cung cấp nguồn cho những nguồn luật khác. Thực tiễn cho thấy các nước thuộc dòng họ Common law ngày càng sử dụng luật thành văn thay cho án lệ - vốn là đặc điểm pháp luật dòng họ này. Tuy nhiên án lệ vẫn khẳng định được vị trí của nó, là giải pháp có hiệu quả khi chưa có luật điều chỉnh, tạo ra sự an toàn pháp lý cho công dân và sự ổn định của xã hội, đảm bảo sự thống nhất trong việc xét xử. 4