Tài liệu ứng dụng cntt trong dạy học dựng hình hình học không gian lớp 11 theo phương pháp dạy học tích cực

Khãa luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 LỜI CẢM ƠN Với tấm lòng biết ơn sâu sắc tôi xin chân thành cảm ơn Thầy giáo Ths. Nguyễn Văn Hà, người đã hướng dẫn tôi một cách tận tình, chu đáo, chỉ bảo cho tôi nhiều kinh nghiệm quý báu trong suốt quá trình nghiên cứu hoàn thành khóa luận. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong khoa Toán, đặc biệt là các thầy cô trong tổ phương pháp đã truyền đạt cho tôi những kiến thức quý báu cả về lý thuyết lẫn thực tiễn – là nền tảng khoa học để tôi hoàn thành khóa luận này. Cuối cùng tôi xin cảm ơn gia đình và bạn bè đã giúp đỡ, hỗ trợ, động viên trong quá trình học tập, giúp tôi hoàn thành tốt khóa luận này. Hà Nội, ngày 10 tháng 05 năm 2013 Sinh viên Phạm Thế Quân SVTH: Ph¹m ThÕ Qu©n Lớp K35D Toán Khãa luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 LỜI CAM ĐOAN Khóa luận này là kết quả của tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu vừa qua, dưới sự hướng dẫn của thầy giáo – Th.S Nguyễn Văn Hà. Tôi xin cam đoan đề tài “Ứng dụng CNTT trong dạy học dựng hình hình học không gian lớp 11 theo phương pháp dạy học tích cực” là do tôi thực hiện, không có sự trùng lặp với đề tài của tác giả khác. Nếu sai tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm. Hà Nội, ngày 10 tháng 05 năm 2013 Sinh viên Phạm Thế Quân SVTH: Ph¹m ThÕ Qu©n Lớp K35D Toán Khãa luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Danh mục các kí hiệu, các chữ viết tắt THPT: Trung học phổ thông. CNTT: Công nghệ thông tin. GD&ĐT: Giáo dục và đào tạo. PPDH: Phương pháp dạy học. GV: Giáo viên. HS: Học sinh. SVTH: Ph¹m ThÕ Qu©n Lớp K35D Toán Khãa luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................... 1 Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn .............................................. 4 1.1. Tổng quan về phương pháp dạy học ........................................ 4 1.2. PPDH tích cực môn Toán ........................................................ 6 1.3. Ứng dụng CNTT trong dạy học toán ..................................... 11 1.4. Một số phần mềm thông dụng sử dụng trong dạy học hình học ở trường THPT................................................................ 14 1.5. Dạy học toán dựng hình ở trường phổ thông.......................... 20 Chương 2. Ứng dụng CNTT trong dạy học các bài toán dựng hình hình học không gian lớp 11 ............................................................ 29 2.1. Những bài toán dựng hình cơ bản trong không gian .............. 31 2.2. Bài tập ứng dụng những bài toán dựng hình cơ bản trong không gian........................................................................................ 46 KẾT LUẬN ..................................................................................... 58 TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................. 56 SVTH: Ph¹m ThÕ Qu©n Lớp K35D Toán Khãa luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 MỞ ĐẦU 1. Lý do chän ®Ò tµi Lịch sử nhân loại đã bước sang một kỷ nguyên mới, kỷ nguyên của thông tin và tri thức. Thông tin và tri thức được coi là tài sản vô giá, là quyền lực tối ưu của mỗi quốc gia. Sự phát triển như vũ bão của khoa học kỹ thuật và công nghệ đã dẫn đến sự gia tăng nhanh chóng khối lượng tri thức của nhân loại cũng như tốc độ ứng dụng vào đời sống xã hội tạo nên sự đa dạng của thế giới. Tình hình đó đã làm thay đổi những quan điểm về giáo dục. Công nghệ thông tin (CNTT) đã và đang mang lại hiệu quả to lớn trong việc đổi mới phương pháp dạy và học, hình thức dạy học và quản lý giáo dục. Cùng với việc đổi mới chương trình sách giáo khoa thì việc đổi mới phương pháp dạy học để nâng cao chất lượng giáo dục là hết sức cần thiết. Hiện nay, ngoài các phương pháp dạy học truyền thống, việc ứng dụng CNTT trong dạy học đã góp phần làm cho giờ học trở nên sinh động, hiệu quả, kích thích được tính tích cực, sáng tạo của học sinh. Môn toán là một bộ môn vốn dĩ có mối liên hệ mật thiết với tin học. Toán học chứa đựng nhiều yếu tố để phục vụ nhiệm vụ giáo dục tin học, ngược lại tin học sẽ là một công cụ đắc lực cho quá trình dạy học toán. So với các phương tiện đồ dùng dạy học truyền thống thì máy vi tính có khả năng nổi trội hơn trong việc thể hiện các đối tượng toán học trong thế giới thực bởi các mô hình đồ họa 2 chiều, 3 chiều. CNTT được coi là một công cụ tự nhiên để diễn tả các mô hình toán học, đồ thị, biểu đồ, hình vẽ và quá trình chuyển động của các đối tượng toán học theo SVTH: Ph¹m ThÕ Qu©n - 1- Lớp K35D Toán Khãa luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 một quy luật nào đó. Vì vậy những đối tượng, quan hệ toán học không còn trừu tượng, xa lạ và khó nắm bắt đối với số đông học sinh. Điều này giúp học sinh tiếp thu tốt các nội dung khó, đặc biệt là những nội dung có tính trừu tượng cao trong phân môn hình học không gian ở trường phổ thông . Thực tiễn đã chứng minh: Việc lựa chọn và sử dụng CNTT trong dạy học Toán nói chung và phân môn hình học không gian ở trường phổ thông nói riêng là một việc làm quan trọng, nó đã và đang ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng dạy học. Chính vì vậy, tôi lựa chọn đề tài “Ứng dụng CNTT trong dạy học dựng hình hình học không gian lớp 11 theo phương pháp dạy học tích cực ” làm khóa luận tốt nghiệp của mình. Là một giáo viên dạy toán trong tương lai, khi nghiên cứu đề tài này tôi sẽ tiếp thu, đúc rút kinh nghiệm cho hành trang nghề nghiệp của mình. Góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Hình học nói riêng và hiệu quả giáo dục nói chung trong cuộc cách mạng về đổi mới phương pháp dạy học của nền giáo dục nước nhà. 2. Môc ®Ých nghiªn cøu  Nhằm phát huy được hứng thú và tính tích cực của học sinh đối với việc học tập d¹ng to¸n dùng h×nh cña h×nh häc kh«ng gian.  Bước đầu giúp cho giáo viên và học sinh tiếp cận với phương pháp dạy học hiện đại, từ đó nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học. 3. NhiÖm vô nghiªn cøu SVTH: Ph¹m ThÕ Qu©n - 2- Lớp K35D Toán Khãa luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2  Hoạt động dạy của giáo viên và hoạt động học của học sinh theo phương pháp dạy học tích cực.  Phương pháp sử dụng một số phần mềm chuyên dụng trong dạy học môn Toán ở phổ thông.  Thiết kế và xây dựng tập tư liệu thông tin hỗ trợ tổ chức dạy học theo phương pháp tích cực d¹ng to¸n dùng h×nh cña h×nh häc kh«ng gian. 4. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu  Nghiên cứu lý luận về PPDH tích cực, PPDH môn Toán, …  Tổng kết kinh nghiệm tham khảo các giáo án, bài giảng theo phương pháp dạy học này.  Nghiên cứu cách sử dụng một số phần mềm ứng dụng để thiết kế bài giảng điện tử theo PPDH tích cực: - Phần mềm trình diễn MS PowerPoint, Violet, … - Phần mềm hình học động Cabri Geometry, Geometer’s Sketchpad.  Nghiên cứu nội dung chương trình, sách giáo khoa môn Toán, d¹ng to¸n dùng h×nh cña h×nh häc kh«ng gian – Hình học 11. SVTH: Ph¹m ThÕ Qu©n - 3- Lớp K35D Toán Khãa luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. Tổng quan về phương pháp dạy học 1.1.1. Khái niệm về phương pháp dạy học (PPDH) PPDH là khái niệm có nhiều định nghĩa khác nhau. Người ta thường hiểu PPDH là cách thức làm việc của giáo viên và học sinh để lĩnh hội được các tri thức, kỹ năng, kỹ xảo. Lu.K.Babanxky: “PPDH là cách thức tương tác giữa giáo viên và học sinh nhằm giải quyết các nhiệm vụ giáo dưỡng,giáo dục và phát triển trong quá trình giáo dục”. L.La.Lecnerh: “PPDH là hệ thống những hoạt động có mục đích của giáo viên nhằm tổ chức hoạt động nhận thức, thực hành của học sinh, đảm bảo cho các em lĩnh hội được nội dung học vấn”. Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang trong “Lý luận dạy học đại cương ” (1988): “PPDH là cách thức làm việc giữa thầy và trò trong sự phối hợp thống nhất và sự chỉ đạo của thầy, nhằm làm trò tự giác, tích cực, tự lực đạt tới mục đích dạy học” . Lấy tiêu chí mức độ hoạt động độc lập của học sinh làm cơ sở, đồng thời tính đến việc đổi mới PPDH theo hướng quy trình hóa việc tổ chức quá trình dạy học nhằm tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh thì: “PPDH là tổ hợp các cách thức hoạt động của giáo viên và học sinh trong quá trình dạy học, được tiến hành với vai trò chủ đạo của giáo viên, sự hoạt động nhận thức tích cực, tự giác của học sinh nhằm thực hiện tốt những nhiệm vụ dạy học theo hướng mục tiêu” 1.1.2. Một số đặc điểm của PPDH SVTH: Ph¹m ThÕ Qu©n - 4- Lớp K35D Toán Khãa luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 - PPDH có tính khái quát: con đường, cách thức để đạt những mục đích ở đây được hiểu chính là một tập hợp các hoạt động, các thao tác cần thiết có tính chất chung nhất, khái quát nhất mà mọi người khác nhau cần phải hiểu và hoạt động như thế để đạt mục đích đề ra. - PPDH có chức năng phương tiện tư tưởng: Phương pháp là con đường, là cách thức để đạt những mục đích nhất định – Đó chính là phương tiện tư tưởng để đạt tới mục đích đã định. 1.1.3. Hệ thống phân loại các PPDH Hiện nay chưa có sự thống nhất trên phạm vi quốc tế việc phân loại các PPDH. Hệ thống phân loại các PPDH hện nay không thống nhất, nó tuỳ thuộc vào việc người ta có thể xem xét PPDH dưới các phương diện khác nhau từ đó đưa ra các loại phương pháp khác nhau. - PPDH với các chức năng điều hành quá trình tổ chức dạy học: + PPDH với việc gợi động cơ ,tạo tiền đề xuất phát. + PPDH với truyền thụ tri thức mới: PPDH định nghĩa khái niệm, PPDH định lý toán học, PPDH bài tập toán học. + PPDH với hoạt động củng cố : PPDH củng cố. + PPDH với hướng dẫn học ở nhà : PPDH hướng dẫn học ở nhà. - PPDH với cách truyền thông tin tới HS bằng hoạt động bên ngoài : + PPDH thuyết trình. + PPDH giảng giải minh hoạ. + PPDH gợi mở - vấn đáp. + PPDH trực quan. - PPDH với tình huống điển hình trong quá trình dạy học : + Môn toán: PPDH định nghĩa khái niệm, PPDH định lý toán học, PPDH bài tập toán học, PPDH quy tắc và phương pháp toán học. SVTH: Ph¹m ThÕ Qu©n - 5- Lớp K35D Toán Khãa luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 + Môn vật lý: PPDH định nghĩa khái niệm, PPDH định luật vật lý, PPDH bài tập vật lý, PPDH thực hành thí nghiệm… + Môn văn: PPDH kể chuyện văn học, PPDH thơ ca… - PPDH với việc phát triển tư duy học sinh : + PPDH gợi mở - vấn đáp. + PPDH phát hiện và giải quyết vấn đề. + PPDH thực hành – luyện tập. 1.2. PPDH tích cực môn Toán 1.2.1. Khái niệm về PPDH tích cực “Tích cực" trong PPDH - tích cực được dùng với nghĩa là hoạt động, chủ động, trái nghĩa với không hoạt động, thụ động chứ không dùng theo nghĩa trái với tiêu cực. PPDH tích cực hướng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động nhận thức của người học, nghĩa là tập trung vào phát huy tính tích cực của người học chứ không phải là tập trung vào phát huy tính tích cực của người dạy, tuy nhiên để dạy học theo phương pháp tích cực thì giáo viên phải nỗ lực nhiều so với dạy theo phương pháp thụ động. Muốn đổi mới cách học phải đổi mới cách dạy. Cách dạy chỉ đạo cách học, nhưng ngược lại thói quen học tập của trò cũng ảnh hưởng tới cách dạy của thầy. Vì vậy, giáo viên phải kiên trì dùng cách dạy hoạt động để dần dần xây dựng cho học sinh phương pháp học tập chủ động một cách vừa sức, từ thấp lên cao. Trong đổi mới phương pháp dạy học phải có sự hợp tác cả của thầy và trò, sự phối hợp nhịp nhàng hoạt động dạy với hoạt động học thì mới thành công. 1.2.2. Đặc trưng của các phương pháp dạy học tích cực - Dạy học phải kích thích nhu cầu và hứng thú học tập của học sinh SVTH: Ph¹m ThÕ Qu©n - 6- Lớp K35D Toán Khãa luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Theo tâm lý học thì tư duy của con người chỉ tích cực khi học có nhu cầu hứng thú với hoạt động đó. Nhà tâm lý học Xô Viết V.P Simonov đã mô tả tính tích cực hoạt động học tập của HS phụ thuộc vào mức độ hấp dẫn và lôi cuốn của nhiệm vụ học tập – nhu cầu là một hàm phụ thuộc vào hiệu số của kiến thức cần thiết và kiến thức đã có được biểu diễn theo công thức sau: T = N(KCT – KĐC) Ở đây: T là mức độ tích cực của HS; N là nhu cầu nhận thức; KTC là kiến thức, kỹ năng cần thiết của HS; KĐC là kiến thức, kỹ năng đã có của HS; Do đó, trong dạy học theo phương pháp tích cực GV cần thiết và trước tiên phải làm cho HS có nhu cầu học tập và bị cuốn hút vào nhiệm vụ học tập. - Dạy và học thông qua tổ chức các hoạt động học tập của học sinh Trong phương pháp dạy học tích cực, người học - đối tượng của hoạt động "dạy", đồng thời là chủ thể của hoạt động "học" - được cuốn hút vào các hoạt động học tập do giáo viên tổ chức và chỉ đạo, thông qua đó tự lực khám phá những điều mình chưa rõ chứ không phải thụ động tiếp thu những tri thức đã được giáo viên sắp đặt. Được đặt vào những tình huống của đời sống thực tế, người học trực tiếp quan sát, thảo luận, làm thí nghiệm, giải quyết vấn đề đặt ra theo cách suy nghĩ của mình, từ đó nắm được kiến thức kĩ năng mới, vừa nắm được phương pháp "làm ra" kiến thức, kĩ năng đó, không rập theo những khuôn mâu sẵn có, được bộc lộ và phát huy tiềm năng sáng tạo. - Dạy và học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học SVTH: Ph¹m ThÕ Qu©n - 7- Lớp K35D Toán Khãa luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Phương pháp tích cực xem việc rèn luyện phương pháp học tập cho học sinh không chỉ là một biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học mà còn là một mục tiêu dạy học. Trong xã hội hiện đại đang biến đổi nhanh - với sự bùng nổ thông tin, khoa học, kĩ thuật, công nghệ phát triển như vũ bão - thì không thể nhồi nhét vào đầu óc học sinh khối lượng kiến thức ngày càng nhiều. Phải quan tâm dạy cho học sinh phương pháp học ngay từ bậc Tiểu học và càng lên bậc học cao hơn càng phải được chú trọng. Trong các phương pháp học thì cốt lõi là phương pháp tự học. Nếu rèn luyện cho người học có được phương pháp, kĩ năng, thói quen, ý chí tự học thì sẽ tạo cho họ lòng ham học, khơi dậy nội lực vốn có trong mỗi con người, kết quả học tập sẽ được nhân lên gấp bội. Vì vậy, ngày nay người ta nhấn mạnh mặt hoạt động học trong qúa trình dạy học, nỗ lực tạo ra sự chuyển biến từ học tập thụ động sang tự học chủ động, đặt vấn đề phát triển tự học ngay trong trường phổ thông, không chỉ tự học ở nhà sau bài lên lớp mà tự học cả trong tiết học có sự hướng dẫn của giáo viên. - Tăng cường học tập cá thể, phối hợp với học tập hợp tác Trong học tập, không phải mọi tri thức, kĩ năng, thái độ đều được hình thành bằng những hoạt động độc lập cá nhân. Thông qua thảo luận, tranh luận trong tập thể, ý kiến mỗi cá nhân được bộc lộ, khẳng định hay bác bỏ, qua đó người học nâng mình lên một trình độ mới. Nhờ đó kĩ năng cũng như phương pháp học tập của HS dần được nâng cao và ngày càng phát triển hơn. Trong nhà trường, phương pháp học tập hợp tác được tổ chức ở cấp nhóm, tổ, lớp hoặc trường. Được sử dụng phổ biến trong dạy học là hoạt động hợp tác trong nhóm nhỏ 4 đến 6 người. Học tập hợp tác làm SVTH: Ph¹m ThÕ Qu©n - 8- Lớp K35D Toán Khãa luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 tăng hiệu quả học tập, nhất là lúc phải giải quyết những vấn đề gay cấn, lúc xuát hiện thực sự nhu cầu phối hợp giữa các cá nhân để hoàn thành nhiệm vụ chung. Trong hoạt động theo nhóm nhỏ sẽ không thể có hiện tượng ỷ lại; tính cách năng lực của mỗi thành viên được bộc lộ, uốn nắn, phát triển tình bạn, ý thức tổ chức, tinh thần tương trợ. Mô hình hợp tác trong xã hội đưa vào đời sống học đường sẽ làm cho các thành viên quen dần với sự phân công hợp tác trong lao động . - Kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò Trong dạy học, việc đánh giá học sinh không chỉ nhằm mục đích nhận định thực trạng và điều chỉnh hoạt động học của trò mà còn đồng thời tạo điều kiện nhận định thực trạng và điều chỉnh hoạt động dạy của thầy. Trong phương pháp tích cực, giáo viên phải hướng dẫn học sinh phát triển kĩ năng tự đánh giá để tự điều chỉnh cách học. Liên quan với điều này, giáo viên cần tạo điều kiện thuận lợi để học sinh được tham gia đánh giá lẫn nhau. Tự đánh giá đúng và điều chỉnh hoạt động kịp thời là năng lực rất cần cho sự thành đạt trong cuộc sống mà nhà trường phải trang bị cho học sinh. Từ những nghiên cứu trên ta thấy một vấn đề có ý nghĩa thực tiễn đối với sự đổi mới PPDH Toán là GV cần phải có nhận thức đúng đắn, rõ ràng, cụ thể về tổ chức dạy học theo PPDH tích cực đối với các tình huống dạy học điển hình của môn Toán. Quan điểm đó là dạy học các tình huống Toán học như thế nào được coi là tích cực và như thế nào được coi là thụ động (hay ít tích cực) ? SVTH: Ph¹m ThÕ Qu©n - 9- Lớp K35D Toán Khãa luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 PPDH tích cực PPDH thụ động (ít tích cực) - Phân tích tìm các dấu hiệu Dạy đặc trưng, bản chất khái niệm. học khái - Hoạt động khái quát hóa nêu niệm định nghĩa khái niệm. - Hoạt động khái quát nêu định nghĩa khái niệm. - Hoạt động luyện tập, củng cố. - Hoạt động luyện tập, củng cố. Dạy học định lý toán học - Hoạt động gợi động cơ suy đoán định lý – Nêu nội dung định lý. - Nêu nội dung định lý. - Hoạt động chứng minh định lý. - Phân tích tìm đường lối chứng - Hoạt động luyện tập, củng cố. minh toán học. - Hoạt động chứng minh định lý. - Hoạt động luyện tập, củng cố. Dạy học bài tập toán học  Tóm tắt nội dung bài toán - Tóm tắt nội dung bài toán - Phân tích tìm đường lối chứng  Hoạt động chứng minh minh toán học. Toán học của bài toán. - Hoạt động chứng minh Toán học của bài toán. - Hoạt động kiểm tra và khai thác bài toán.  Kết luận: Như vậy chúng ta thấy quan điểm nổi bật của PPDH tích cực đối với môn toán ở trường phổ thông là tổ chức các hoạt động học tập cho HS theo phương châm coi trọng việc tìm ra đường lối chứng minh toán học, không chỉ chú trọng vào việc dạy học chứng minh toán học. SVTH: Ph¹m ThÕ Qu©n -10- Lớp K35D Toán Khãa luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 1.3. Ứng dụng CNTT trong dạy học toán 1.3.1. Tác động của CNTT đối với sự đổi mới PPDH Toán  CNTT trợ giúp cho giáo viên dạy toán có thể dễ dàng tạo được sự thu hút với học sinh và lôi cuốn học sinh một cách mạnh mẽ vào các nhiệm vụ học toán, từ đó làm cho họ có hứng thú hơn và say mê hơn đối với môn toán: + Khai thác mạng máy tính Internet để chọn ra các hình ảnh trong thực tế cuộc sống có liên quan đến bài học. Đây là phương tiện hiệu quả để cho giáo viên tổ chức hoạt động gợi động cơ mở đầu trong dạy học toán. + Tạo ra các hình vẽ, đồ thị có tính chuẩn mực cao, trực quan và hấp dẫn với học sinh. Tạo ra các bảng biểu, sơ đồ, biểu đồ thay thế việc sử dụng bảng phụ của giáo viên. + Đặc biệt tạo ra được các hình vẽ động, mô phỏng đúng các tình huống toán học trong thực tiễn có chứa các đối tượng chuyển động. Nhờ đó mà HS dễ dàng quan sát, nhận biết được các mối quan hệ đích thực giữa các đối tượng của tình huống đó.  GV sử dụng phần mềm dạy học toán đã tạo điều kiện cho HS có cơ hội thuận lợi để trải nghiệm các phép suy đoán gợi giả thuyết, phân tích tìm đường lối chứng minh toán học: + Dự đoán được các kết luận, gợi lên giả thuyết, tạo tiền đề thuận lợi để tìm đường lối chứng minh toán học. + Kết hợp với lời nói của giáo viên sẽ hỗ trợ thể hiện việc phân tích tìm đường lối chứng minh toán học, mô tả các bước thuật toán một cách rõ ràng. + Dễ dàng khai thác các kết quả qua các hoạt động toán học phức hợp. SVTH: Ph¹m ThÕ Qu©n -11- Lớp K35D Toán Khãa luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2  Sử dụng ứng dụng CNTT trong dạy học sẽ giúp GV tiết kiệm được thời gian trong việc tổ chức dạy học từng hoạt động toán học: + Tạo tình huống có vấn đề cho học sinh trong dạy học toán. + Phân tích tình huống để tìm đường lối chứng minh toán học. 1.3.2. Phương pháp sử dụng CNTT trong dạy học Bước 1: Xác định mục đích trọng tâm của tiết dạy học Xác định mục đích trọng tâm về kiến thức, kĩ năng toán học mà học sinh cần đạt được sau tiết học. Bước 2: Thiết kế đề cương bài giảng theo định hướng tích cực hóa các hoạt động học tập của học sinh i) Thường xuyên tạo ra hứng thú, nhu cầu học tập toán cho học sinh trong các tình huống điển hình dạy học toán. ii) Tổ chức các hoạt động để cho học sinh học cách tìm ra chân lí toán học: Học sinh trực tiếp tham gia vào việc xây dựng định nghĩa khái niệm, trực tiếp tham gia vào việc tìm ra đường lối chứng minh toán học. iii) Tăng cường những hoạt động củng cố sau khi học kiến thức toán học mới. iv) Tổng kết bài học: Hệ thống hóa các kiến thức, kĩ năng đã học và đặc biệt chỉ rõ phương pháp chung vận dụng kiến thức, kĩ năng vào giải toán, cũng như giải quyết các nhiệm vụ thực tiễn. Bước 3: Ứng dụng CNTT hỗ trợ quá trình dạy học hình học ở THPT theo phương pháp tích cực i) Hoạt động gợi động cơ, tạo tiền đề xuất phát ● Hoạt động gợi động cơ xuất phát từ thực tế: Giáo viên có thể sử dụng CNTT chọn lọc và đưa ra những hình ảnh thực tế cuộc sống có liên quan với kiến thức toán học sẽ học. Từ đó giúp học sinh thấy được ý SVTH: Ph¹m ThÕ Qu©n -12- Lớp K35D Toán Khãa luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 nghĩa vai trò thiết thực của toán học sẽ có nhu cầu, hứng thú trong học tập. ● Hoạt động gợi động cơ do nội bộ môn Toán: Giáo viên thường nêu ra một tình huống toán học có thể là một bài toán cùng với hình vẽ tương ứng. Giáo viên phân tích trên tình huống toán học đó, giúp học sinh nhanh chóng thấy được sự cần thiết phải tiếp tục nghiên cứu kiến thức toán học mới để bổ sung và hoàn thiện kiến thức toán học của bản thân. ii) Dạy học kiến thức toán học mới ● Dạy học khái niệm toán học: Kịp thời đưa ra chỉ dẫn gợi ý, các câu hỏi ngắn gọn, rõ ràng và các hình vẽ mang tính trực quan cao, thúc đẩy sự tập trung suy nghĩ tìm kiếm phát hiện các dấu hiệu đặc trưng bản chất của khái niệm. Từ đó có thể nhanh chóng khái quát hóa nêu định nghĩa khái niệm toán học. Dạy học chứng minh toán học: Việc dạy cho học sinh phân tích tìm ra đường lối chứng minh toán học, tức dạy cho học sinh cách tìm ra chân lí, chứ không chỉ dạy cho học sinh chân lí toán học. Khi chưa có CNTT: Sự phân tích tìm ra đường lối chứng minh toán học thường được giáo viên mô tả bằng lời và tóm tắt trên bảng phụ, khó gây ấn tượng cho học sinh. Khi sử dụng CNTT: Sự phân tích để tìm đường lối chứng minh toán học sẽ vẫn được giáo viên mô tả bằng lời nói, nhưng giờ đây được sự kết hợp đồng thời với việc giáo viên cho hiển thị rõ lần lượt từng bước phân tích nhờ sự hỗ trợ của máy tính điện tử. Điều đó sẽ gây được ấn tượng mạnh mẽ đối với học sinh và cuốn hút được học sinh hơn. iii) Hoạt động củng cố: SVTH: Ph¹m ThÕ Qu©n -13- Lớp K35D Toán Khãa luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Giáo viên thường tạo ra tình huống toán học dưới dạng câu hỏi hoặc các bài tập vận dụng. Trong đó, các tình huống toán học khá phong phú nhằm nêu lên đầy đủ các trường hợp cần gặp và nêu bật trường hợp vận dụng phổ biến nhất và đòi hỏi học sinh phải thực hiện một cách khẩn trương, liên tục. Khi sử dụng CNTT: Việc tóm tắt tình huống, vẽ hình thể hiện tình huống và việc phân tích tình huống đưa ra sẽ rất gọn, rõ ràng, chuẩn mực và hấp dẫn đối với học sinh. Từ đó sẽ tiết kiệm được nhiều thời gian, tạo điều kiện thuận lợi cho việc giải quyết các tình huống tiếp theo. iv) Hướng dẫn học sinh học ở nhà: Hoạt động hướng dẫn học sinh học ở nhà bao gồm việc hệ thống hóa các kiến thức, kĩ năng đã học trong tiết học và những mối liên hệ lôgic giữa chúng. Trong đó, đặc biệt là phải chỉ ra cho học sinh nhận thức được cách vận dụng các kiến thức kĩ năng vào việc luyện tập giải toán và giải quyết các nhiệm vụ thực tiễn. Giáo viên hướng dẫn học sinh học ở nhà kết hợp giữa năng lực diễn đạt của giáo viên với việc cho hiển thị lần lượt các đoạn văn bản nêu lên trọng điểm về kiến thức, kĩ năng đã học hoặc lần lượt từng bước của một thuật toán, một phương pháp vận dụng các kiến thức, kĩ năng cơ bản. 1.4. Một số phần mềm thông dụng sử dụng trong dạy học hình học ở trường THPT 1.4.1. Phần mềm Microsoft Powerpoint Phần mềm Microsoft Powerpoint là một phần mềm trình diễn (presentation) chuyên nghiệp để soạn thảo các loại báo cáo trong nhiều lĩnh vực: khoa học kỹ thuật, nghiên cứu kinh tế, giáo dục đào tạo… với SVTH: Ph¹m ThÕ Qu©n -14- Lớp K35D Toán Khãa luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 các hiệu ứng (effects) đa dạng như phim hoạt hình (animation), audio, video… mạnh mẽ. Các chế độ hiển thị của Powerpoint giúp cho việc thiết kế bài trình diễn được thuận lợi và dễ dàng. Các điều này cho thấy tính ưu việt của phần mềm Powerpoint. Tuy nhiên tính ưu việt đó phụ thuộc nhiều vào người báo cáo và đặc biệt là phụ thuộc vào việc chuẩn bị các trang trình chiếu. Đối với nghề dạy học, tiêu chí của bài học không giống với bài thuyết trình hay báo cáo. Hơn nữa đối tượng của nghề dạy học không giống như đối tượng của các hội nghị, hội thảo. Cho nên việc chuẩn bị một bài giảng bằng Powerpoint cần phải đảm bảo không những tính khoa học (nội dung) mà còn phải đạt mạnh tiêu chí về tính sư phạm. Tính sư phạm ở đây bao gồm: sự phù hợp về mặt tâm sinh lý học sinh, tính thẩm mĩ của trang trình chiếu, sự thể hiện nhuần nhuyễn các nguyên tắc dạy học và các PPDH. Vì vậy muốn sử dụng Powerpoint để dạy học có hiệu quả thì giáo viên không những phải có kiến thức về phần mềm Powerpoint mà cần phải có ý thức sư phạm, kiến thức về lý luận dạy học và các phương pháp dạy học tích cực, kế đó là sự linh hoạt sáng tạo trong các trang trình chiếu thông qua việc xây dựng nội dung bài giảng trên các slide và tạo ra các hiệu ứng thích hợp với tình huống dạy học. Do đó trong việc soạn bài giảng bằng Powerpoint ta cần chú ý một số vấn đề sau đây: - Dành một trang để nêu tên bài học. - Sử dụng cỡ chữ, kiểu chữ, màu chữ thống nhất theo từng loại đề mục của bài học. Cỡ chữ ghi nội dung cụ thể nhỏ hơn các đề mục. Sự thống nhất này nên giữ từ đầu đến cuối bài giảng, cho dù nội dung chuyển sang trang mới. - Mỗi trang cần tạo điều kiện thuận lợi cho việc quay về các trang trước (sử dụng hyperlink liên kết) để nội dung bài học được liên tục. SVTH: Ph¹m ThÕ Qu©n -15- Lớp K35D Toán Khãa luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 - Các trang trình chiếu phải đầy đủ nội dung cơ bản của nội dung bài học. - Nội dung được trình chiếu phải được chọn lọc, không nên đưa quá nhiều thông tin vì như vậy sẽ làm HS “bị nhiễu”, mất tập trung vào nội dung chính. - Cố gắng sắp xếp nội dung của một mục (hoặc một số mục) trong cùng một trang trình chiếu. Tuy nhiên trong một trang trình chiếu không nên có quá nhiều chữ và cần tránh các sai sót về lỗi chính tả. - Cần trình bày các trang trình chiếu sao cho HS dễ theo dõi, đồng thời các trang trình chiếu phải mang tính thẩm mỹ để kích thích hứng thú học tập của học sinh. - Cỡ chữ không nên quá nhỏ hoặc quá lớn, thông thường cỡ chữ 24 hoặc 28 là vừa đủ. - Chú ý sử dụng màu sắc để làm nổi bật những nội dung quan trọng, tuy nhiên trong một trang trình chiếu không nên sử dụng quá nhiều màu sắc, sử dụng nhiều nhất là 5 màu trong một bài giảng. - Sử dụng các hiệu ứng để các trang trình chiếu thêm sinh động, thu hút sự chú ý của học sinh. Tuy nhiên, chỉ sử dụng hiệu ứng ở mức độ vừa phải, phù hợp, không nên quá lạm dụng các hiệu ứng gây phân tán sự chú ý của học sinh (chỉ nên dùng các hiệu ứng phù hợp với tính sư phạm cho bài giảng). Trong dạy học toán học ở trường THPT chúng ta có thể trình diễn trên các slide những hình ảnh thực tế khai thác được, hình vẽ tĩnh, các bước dựng hình, các bước phân tích chứng minh bài toán… Phương pháp vẽ một số hình vẽ tĩnh cơ bản trong PowerPoint - Vẽ tam giác vuông: + Chọn trên thanh công cụ vẽ (Draw): SVTH: Ph¹m ThÕ Qu©n -16- Lớp K35D Toán