Tài liệu Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp việt nam hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN _____________________________ NGUYỄN THỊ KIM CHI TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA DOANH NGHIỆP VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC Hà Nội - 2016 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN _____________________________ NGUYỄN THỊ KIM CHI TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA DOANH NGHIỆP VIỆT NAM HIỆN NAY Chuyên ngành: CNDVBC & CNDVLS Mã số: 62 22 85 05 LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC Chủ tịch Hội đồng Khoa học GS. TS Hoàng Chí Bảo Ngƣời hƣớng dẫn khoa học 1. PGS. TS. Nguyễn Anh Tuấn 2. TS. Hoàng Văn Luân Hà Nội - 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Luận án này là công trình nghiên cứu thực sự của riêng tôi, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS. TS. Nguyễn Anh Tuấn và TS. Hoàng Văn Luân. Các số liệu, những kết luận được nêu trong luận án này trung thực và chưa từng được công bố dưới bất cứ hình thức nào. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình. NGHIÊN CỨU SINH MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ....................................................................................................9 1.1. Các học thuyết tiêu biểu và trào lưu điển hình về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ...........................................................................................................9 1.1.1. Các học thuyết tiêu biểu về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ...........9 1.1.2. Các trào lưu điển hình về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp.............14 1.2. Những công trình nghiên cứu về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ở Việt Nam ................................................................................................................16 1.2.1. Những công trình nghiên cứu về kết quả thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ở Việt Nam......................................................................16 1.2.2. Những công trình nghiên cứu về định hướng nâng cao việc thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ở Việt Nam trong thời gian tới...................20 1.3. Đánh giá chung về các công trình nghiên cứu trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp và hướng tiếp cận của luận án đối với trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp .........................................................................................................24 1.3.1. Đánh giá chung về các công trình nghiên cứu trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ...............................................................................................24 1.3.2. Hướng tiếp cận của luận án đối với trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp .................................................................................................................26 Tiểu kết chương 1 ..................................................................................................30 Chƣơng 2. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VỀ TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA DOANH NGHIỆP ..........................................................................................31 2.1. Khái niệm, đặc điểm trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ..........................31 2.1.1. Khái niệm trách nhiệm, trách nhiệm xã hội, trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ......................................................................................................31 2.1.2. Đặc điểm trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ......................................43 2.2. Nội dung và hình thức biểu hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ..............46 2.2.1. Nội dung trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ......................................46 2.2.2. Các hình thức biểu hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ...............54 2.3. Ý nghĩa của việc thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp .................60 2.3.1. Đối với doanh nghiệp ..............................................................................60 2.3.2. Đối với xã hội ..........................................................................................62 Tiểu kết chương 2 ..................................................................................................66 Chƣơng 3. THỰC HIỆN TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA DOANH NGHIỆP Ở VIỆT NAM HIỆN NAY: MỘT SỐ KẾT QUẢ VÀ HẠN CHẾ ......68 3.1. Phân loại và đặc điểm doanh nghiệp ở Việt Nam............................................68 3.1.1. Phân loại doanh nghiệp ở Việt Nam ........................................................68 3.1.2. Đặc điểm doanh nghiệp ở Việt Nam và sự ảnh hưởng đến việc thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ........................................................70 3.2. Một số kết quả trong việc thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp và nguyên nhân của kết quả.......................................................................77 3.2.1. Một số kết quả trong việc thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp .....77 3.2.2. Nguyên nhân của kết quả .........................................................................92 3.3. Một số hạn chế trong việc thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp và nguyên nhân của hạn chế ......................................................................93 3.3.1. Một số hạn chế trong việc thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp.................................................................................................................93 3.3.2. Nguyên nhân của hạn chế ...................................................................... 110 Tiểu kết chương 3 ................................................................................................ 114 Chƣơng 4. CƠ HỘI, THÁCH THỨC VÀ MỘT SỐ ĐỊNH HƢỚNG, KHUYẾN NGHỊ NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ VIỆC THỰC HIỆN TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA DOANH NGHIỆP Ở VIỆT NAM ................ 116 4.1. Cơ hội và thách thức đối với việc thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ở Việt Nam hiện nay ..................................................................... 116 4.2. Một số định hướng và khuyến nghị nâng cao hiệu quả việc thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ở Việt Nam trong thời gian tới ................125 Tiểu kết chương 4 ................................................................................................144 KẾT LUẬN ............................................................................................................146 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ........................................................................................149 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................150 DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT 1 Bảo hiểm thất nghiệp BHTN 2 Bảo hiểm xã hội BHXH 3 Bảo hiểm y tế BHYT 4 Bộ quy tắt ứng xử CoC 5 Cơ sở hạ tầng CSHT 6 Doanh nghiệp DN 7 Doanh nghiệp nhà nước DNNN 8 Doanh nghiệp vừa và nhỏ DNVVN 9 Doanh nghiệp xã hội DNXH 10 Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài FDI 11 Kiến trúc thượng tầng KTTT 12 Thu nhập quốc dân GDP 13 Trách nhiệm hữu hạn TNHH 14 Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp TNXH của DN 15 Tổ chức thương mại thế giới WTO 16 Xã hội chủ nghĩa XHCN DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1: Số lượng doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp FDI qua các năm ........................................................................71 Bảng 3.2: Số doanh nghiệp theo quy mô vốn qua các năm ...................................71 Bảng 3.3: Số doanh nghiệp theo quy mô lao động qua các năm ...........................72 Bảng 3.4: Tình hình DN dừng hoạt động, giải thể và thành lập mới năm 2011- 2013 .............................................................................................76 Bảng 3.5: Tổng số thuế và các khoản đã nộp ngân sách của các doanh nghiệp ........78 Bảng 3.6. Tổng số việc làm mà doanh nghiệp tạo ra giai đoạn 2006 - 2011 .........79 Bảng 3.7: Kết quả thanh tra thuế của doanh nghiệp 6 tháng đầu năm 2014..........95 Bảng 3.8: Tỷ lệ doanh nghiệp đóng BHXH, BHYT, kinh phí công đoàn cho người lao động từ năm 2006 - 2011 ....................................................100 Bảng 3.9: Tình hình tham gia Bảo hiểm xã hội bắt buộc năm 2012 - 2014 của doanh nghiệp Việt Nam ................................................................101 Bảng 3.10: Tình hình chậm đóng, nợ BHXH năm 2012 – 2013 của doanh nghiệp (Ban hành kèm theo Báo cáo số 143/BC-CP, ngày 16 tháng 5 năm 2014) .........................................................................................102 Bảng 3.11. Số vụ và số người tai nạn lao động năm 2013 ....................................102 Bảng 3.12: Mối tương quan giữa doanh nghiệp và xã hội trong việc thực hiện TNXH của DN .....................................................................................130 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Doanh nghiệp ngày nay không chỉ đại diện cho mình mà còn đại diện cho quốc gia trên thế giới. Với vai trò trụ cột nền kinh tế, hơn bao giờ hết, doanh nghiệp đang có những cơ hội và trách nhiệm chứng tỏ vị thế của mình như một thiết chế kinh tế, một thực thể, một chủ thể quan trọng trong việc tạo ra của cải vật chất cho xã hội, sự tăng trưởng của đất nước, số lượng việc làm tương đối lớn, tham gia giải quyết những vấn đề của xã hội, đem lại sự thịnh vượng cho xã hội. Tuy nhiên, những hành vi kinh doanh thiếu trách nhiệm của doanh nghiệp gây ra những hậu quả như: nguy cơ kiệt quệ nguồn tài nguyên thiên nhiên, ô nhiễm môi trường, khủng hoảng kinh tế, các quyền lợi của người lao động không được bảo đảm, gian lận kinh doanh, hàng giả, hàng nhái ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng,… Những hậu quả này ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống xã hội, môi trường sống của thế hệ sau mà chúng ta không thể không kiểm soát. Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (TNXH của DN) ra đời nhằm định hướng, kiểm soát và điều chỉnh những hành vi kinh doanh của chủ thể doanh nghiệp nhằm đảm bảo cho xã hội phát triển bền vững hơn. Ngày nay, khách hàng toàn cầu không chỉ quan tâm tới giá cả, chất lượng hàng hoá và sản phẩm, mà họ còn quan tâm ngày càng nhiều hơn đến cách thức sản phẩm được sản xuất ra trong điều kiện môi trường và làm việc của người lao động có phù hợp hay không. Quan niệm về TNXH của DN đang có sự thay đổi căn bản; giờ đây, người dân, người lao động có quyền “đo doanh nghiệp”, điều đó thể hiện sức mạnh giám sát của cộng đồng đối với thái độ và trách nhiệm của doanh nghiệp. Với nhận thức ngày càng cao về sự phát triển bền vững của nền kinh tế cũng như của mỗi doanh nghiệp, dễ nhận thấy TNXH đã trở thành một trong những yêu cầu cấp thiết mà hầu hết các doanh nghiệp phải tuân thủ. Tuy nhiên, bản thân doanh nghiệp, nhà nước hay toàn xã hội nhận thức không đầy đủ về TNXH của DN dẫn đến việc thực hiện TNXH trên thực tế rất khác nhau. Có nhiều công trình, cách tiếp cận đối với vấn đề TNXH của DN nhằm chỉ ra nội dung, bản chất nhưng về cơ bản vẫn chưa có sự thống nhất khung lý thuyết. Cho đến nay, việc hoàn thiện khung lý thuyết vẫn đang được tiếp tục thực hiện. TNXH của DN đã được tiếp cận từ các góc nhìn kinh tế học, luật học, đạo đức học, khoa học về môi trường… Mỗi cách tiếp cận sự có ưu nhược điểm nhất định, đóng góp vào khung lý thuyết TNXH của DN, nhưng nếu chỉ nhìn TNXH ở từng khía 1 cạnh cụ thể, riêng biệt, không đặt nó trong sự ra đời, vận động, phát triển của bản thân doanh nghiệp và xã hội thì sẽ không thể nhận thức và thực hiện TNXH của DN một cách toàn diện. Vì vậy, tiếp cận TNXH của DN dưới góc độ triết học góp phần khái quát hóa vấn đề trên ở tầm nhận thức xã hội, tư tưởng xã hội, xây dựng định hướng thực hiện TNXH của DN một cách hệ thống; lý giải biện chứng về bản chất hiện tượng TNXH của DN, từ quá trình nhận thức đến hành động thực tiễn, xu hướng vận động của nó. TNXH của DN được coi như một hoạt động tất yếu doanh nghiệp phải thực hiện ngay từ khi ra đời. Doanh nghiệp không thể có điều kiện thì làm, không có điều kiện thì không làm. Doanh nghiệp cũng không thể làm do sức ép từ bên ngoài mà xuất phát từ chính vì lợi ích của bản thân doanh nghiệp và vì lợi ích của xã hội. Doanh nghiệp sẽ nhận được nhiều lợi ích từ việc thực hiện TNXH của DN như: góp phần xây dựng thương hiệu mạnh, gia tăng doanh thu, lợi nhuận, thu hút vốn đầu tư, nhân tài, cải thiện mối quan hệ với chính quyền, với người lao động, không ngừng phát triển sản phẩm mới, tạo dựng lòng tin với khách hàng và xã hội. Uy tín cũng như sức cạnh tranh của một doanh nghiệp phụ thuộc rất nhiều vào hiệu quả kinh doanh và những việc làm cụ thể mang tính xã hội của doanh nghiệp đó. Để thay đổi hành vi thực hiện TNXH của DN trước hết chủ thể doanh nghiệp phải thay đổi từ nhận thức của mình và sau đó là sự tác động của chủ thể khác trong xã hội. Nếu chưa nhận thức đúng thì việc thực hiện chỉ mang tính manh mún, lẻ tẻ và tự phát vì lợi nhuận của doanh nghiệp chứ chưa vì lợi ích của xã hội. Ở Việt Nam, doanh nghiệp có những bước phát triển mạnh mẽ. Việt Nam đã trở thành một trong số các nước xuất khẩu lớn trên thế giới về hàng dệt, may mặc, da giầy, nông, thuỷ sản, đồ gỗ và hàng thủ công mỹ nghệ... Xuất khẩu đã giúp cho các doanh nghiệp Việt Nam hội nhập sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu mà ở đó các nguyên tắc thương mại mang tính ràng buộc được áp dụng rộng rãi. Tuy nhiên, nhận thức và thực tiễn thực hiện TNXH của DN ở Việt Nam đang gặp những khó khăn nhất định, bởi đây vẫn là vấn đề mới mẻ, chỉ xuất hiện vài thập niên gần đây và còn ít doanh nghiệp quan tâm. Đa phần các doanh nghiệp ở Việt Nam là doanh nghiệp vừa và nhỏ, vốn ít, thiếu kinh nghiệm hoạt động trong kinh tế thị trường, do đó các chủ doanh nghiệp mới chỉ quan tâm tới số lượng, ít nhiều tới chất lượng sản phẩm, chưa quan tâm tới lợi ích người lao động, người tiêu dùng, cộng đồng xã hội; hoạt động bảo vệ môi trường... Nhận thức về TNXH của DN chỉ đơn giản là xây dựng hình ảnh của doanh 2 nghiệp để thu hút các nhà đầu tư, khách hàng hoặc làm từ thiện. Trên thực tế, các hành vi thiếu TNXH của DN gây ra những hậu quả nghiêm trọng tới đời sống xã hội khiến dư luận bức xúc như lén lút xả chất thải độc hại, gây ô nhiễm môi trường, nhập khẩu rác thải công nghiệp, gian lận, trốn thuế, sản xuất hàng giả, hàng kém chất lượng, xâm hại quyền lợi của người tiêu dùng, không đóng bảo hiểm xã hội cho người lao động, hàng nghìn tai nạn lao động, ngộ độc thức ăn của công nhân ở các khu công nghiệp... Mặt khác, khi tham gia WTO, ký các hiệp định thương mại với nhiều quốc gia trên thế giới, đặc biệt là Hiệp định Đối tác Kinh tế Chiến lược xuyên Thái Bình Dương (TTP), Việt Nam chính thức bước vào sân chơi quốc tế. TNXH của DN như là một “luật chơi”, nếu muốn hội nhập thị trường khu vực và thế giới, doanh nghiệp phải tuân thủ. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế như hiện nay, doanh nghiệp Việt Nam phải tìm những hướng đi có tính chiến lược và phát triển bền vững. Doanh nghiệp Việt Nam buộc phải đáp ứng được những yêu cầu khắt khe về quan hệ lao động, vệ sinh an toàn thực phẩm, vệ sinh an toàn lao động và bảo vệ môi trường… Những tiêu chuẩn TNXH đó, nếu doanh nghiệp không thực hiện, các đối tác, khách hàng sẽ tẩy chay. Hơn nữa, trong quá trình hội nhập kinh tế, các hàng rào thuế quan được bãi bỏ thay vào đó là những hàng rào phi thuế quan như hàng rào kỹ thuật, an ninh con người,... Chúng được lập ra nhằm bảo hộ cho hàng hóa nội địa. Doanh nghiệp Việt Nam sẽ phải thực hiện hàng rào đó nếu muốn xuất khẩu hàng hóa ra thị trường quốc tế. Vấn đề thực thi TNXH là việc rất mới đối với doanh nghiệp Việt Nam, song đây là xu hướng tất yếu khi Việt Nam bước vào quá trình hội nhập và phát triển kinh tế thị trường. Việc thực thi TNXH sẽ là một trong những giải pháp giúp các doanh nghiệp Việt Nam thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao, tạo dựng uy tín, thiện cảm với đối tác và tạo ra những sản phẩm có tính cạnh tranh để vươn tới thị trường khu vực và thế giới. Các doanh nghiệp Việt Nam chủ động thực hiện TNXH sẽ góp phần tạo ra sản phẩm với thương hiệu Việt vươn ra thị trường quốc tế. Mặc dù là quốc gia đi sau trong việc tiếp cận vấn đề TNXH của DN nhưng Việt Nam cần hiểu đúng và cập nhật để hội nhập với các tiêu chuẩn về TNXH của DN của thế giới, từ đó thực hiện tốt TNXH của DN ngay từ đầu. Vì vậy, nghiên cứu TNXH của DN cấp thiết cả về mặt lý luận và thực tiễn để nhận thức đúng bản chất và thúc đẩy việc thực hiện TNXH của DN. Những câu hỏi như cần hiểu như thế nào cho đúng bản chất của hiện tượng TNXH của DN; việc thực hiện TNXH của DN ở Việt Nam đã đạt những kết quả, 3 có hạn chế gì; những cơ hội và thách thức đối với việc thực hiện TNXH của DN ở Việt Nam ra sao; những định hướng nào cho doanh nghiệp Việt Nam nâng cao hiểu quả việc thực hiện TNXH trong thời gian tới… Trả lời cho những câu hỏi trên có ý nghĩa thực tiễn đối với xây dựng, tổ chức thực hiện chính sách phát triển doanh nghiệp và phát triền kinh tế của Việt Nam. Phát triển kinh tế làm sao phải vừa đạt tốc độ tăng trưởng bền vững, vừa phải bảo vệ được các lợi ích công cộng và mục tiêu xã hội, môi trường sinh thái. Vì những lý do trên, tôi chọn vấn đề Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp Việt Nam hiện nay làm đề tài nghiên cứu cho luận án tiến sĩ của mình. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích: Trên cơ sở phân tích một số vấn đề lý luận về TNXH của DN, những kết quả, hạn chế trong việc thực hiện TNXH của DN ở Việt Nam những năm gần đây, luận án đề xuất một số định hướng, khuyến nghị nâng cao hiệu quả việc thực hiện TNXH của DN ở Việt Nam trong thời gian tới. Nhiệm vụ: Để đạt mục đích trên, luận án giải quyết các nhiệm vụ sau: - Tổng quan các công trình nghiên cứu về TNXH của DN và đưa ra hướng tiếp cận mới của luận án. - Nêu và phân tích một số vấn đề lý luận về TNXH của DN: Khái niệm, đặc điểm, nội dung, hình thức, ý nghĩa của thực hiện TNXH của DN. - Phân tích kết quả, hạn chế trong việc thực hiện TNXH của DN ở Việt Nam những năm gần đây và chỉ ra nguyên nhân của kết quả, hạn chế đó. - Phân tích những cơ hội; thách thức đối với việc thực hiện TNXH ở Việt Nam hiện nay và đề xuất một số định hướng, khuyến nghị nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện TNXH của DN ở Việt Nam trong thời gian tới. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: TNXH của DN ở Việt Nam hiện nay. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về thời gian: Từ 2006 đến nay (cần nghiên cứu hiện tượng TNXH của DN trong một quá trình để thấy sự vận động, phát triển và xu hướng tất yếu của nó. Vì vậy, tác giả lựa chọn nghiên cứu đối tượng khoảng mười năm trở lại đây. Năm 2006 cũng là năm đánh dấu sự gia nhập WTO của Việt Nam, khởi nguồn của trào lưu thực hiện TNXH của DN). - Phạm vi về không gian: Ở Việt Nam - Phạm vi về nội dung: Từ cách tiếp cận và luận giải TNXH của DN dưới góc 4 nhìn triết học, luận án nêu một số vấn đề lý luận về TNXH của DN đồng thời nhận diện, phân tích khái quát kết quả, hạn chế trong việc thực hiện TNXH của DN ở Việt Nam những năm gần đây, từ đó đề xuất một số định hướng, khuyến nghị nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện TNXH của DN ở Việt Nam trong thời gian tới. 4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu - Cơ sở lý luận: Luận án được thực hiện dựa trên quan điểm của triết học Mác Lênin, chủ yếu là phép biện chứng giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội, giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng và nguyên lý về mối liên hệ phổ biến, về sự phát triển của sự vật, hiện tượng; đồng thời, luận án được triển khai dựa trên chủ trương, đường lối của Đảng, pháp luật của Nhà nước Việt Nam về phát triển doanh nghiệp, phát triển đất nước, nhất là về phát triển kinh tế trong điều kiện kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế. Luận án cũng tiếp thu những kết quả của những công trình trong và ngoài nước trong những năm vừa qua có liên quan đến vấn đề TNXH của DN. - Phương pháp nghiên cứu Luận án được thực hiện dựa trên phương pháp luận biện chứng duy vật với việc sử dụng một số phương pháp khác như: logic - lịch sử, phân tích - tổng hợp, thống kê, so sánh, quan sát,… Phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử: Luận án tiếp cận vấn đề TNXH của DN từ góc độ của CNDVBC và CNDVLS, cụ thể tác giả sử dụng chủ yếu 3 cặp phạm trù: cái chung – cái riêng, nội dung - hình thức, nguyên nhân - kết quả, nguyên lý về mối liên hệ phổ biến, nguyên lý về sự phát triển trong việc xây dựng, phân tích khái niệm, đặc điểm, nội dung, hình thức của hiện tượng TNXH của DN nhằm tìm ra bản chất, tất yếu, phổ biến của hiện tượng này. Ngoài ra, tác giả sử dụng quan điểm của triết học về mối quan hệ giữa CSHT và KTTT, giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội, từ nhận thức đến tư duy hành động, quy luật mâu thuẫn biện chứng làm cơ sở xây dựng và phân tích quá trình thực hiện TNXH của DN ở Việt Nam. Phương pháp lôgic - lịch sử: Xem xét tính lịch sử, tính lôgic của quá trình phát triển hiện tượng TNXH của DN về mặt lý luận cũng như quá trình thực hiện TNXH của DN ở Việt Nam những năm qua, từ đó đánh giá, đề xuất một số định hướng thúc đẩy thực hiện TNXH của DN hiệu quả ở Việt Nam trong thời gian tới. Phương pháp phân tích - tổng hợp: Trên cơ sở phân tích tài liệu trong và ngoài nước về vấn đề TNXH của DN, tác giả tổng hợp các kết quả nghiên cứu đó, đưa ra 5 quan điểm, nhận định của tác giả về vấn đề TNXH của DN ở Việt Nam trên bình diện lý luận và thực tiễn. Các tài liệu thứ cấp đó đã giúp tác giả có những dữ liệu minh chứng cho luận điểm dưới góc độ triết học của mình. Phương pháp thống kê, so sánh: Tác giả tiến hành thu thập, thống kê những tài liệu, số liệu liên quan đến vấn đề TNXH của DN ở Việt Nam và thế giới, so sánh các công trình, số liệu sau đó tổng hợp lại trong một số nhận xét và bảng biểu. Các số liệu thứ cấp sử dụng trong luận án chủ yếu được cung cấp bởi Tổng Cục Thống kê, Bộ, ban ngành, các hiệp hội, tổ chức xã hội, các doanh nghiệp về quá trình nhận thức và thực hiện TNXH của DN ở Việt Nam như một minh chứng cho những luận điểm của luận án. Phương pháp quan sát: Tác giả luận án quan sát những động thái của một số doanh nghiệp trong việc thực hiện TNXH của DN; cách thức quản lý, xử phạt của cơ quan nhà nước đối với doanh nghiệp vi phạm TNXH của DN; phản ứng của dư luận xã hội đối với hành vi của doanh nghiệp không có TNXH. 5. Câu hỏi và giả thuyết nghiên cứu 5.1. Câu hỏi nghiên cứu - Về mặt lý luận, các nghiên cứu về TNXH của DN có ý nghĩa như thế nào đối với quá trình nhận thức và thực tiễn thực hiện TNXH của DN ở Việt Nam? - Tại sao phải nghiên cứu TNXH của DN từ góc độ triết học. - Thực hiện TNXH của DN ở Việt Nam có những hạn chế gì trong những năm qua và tại sao? - Định hướng nào khắc phục những hạn chế đó? 5.2. Giả thuyết nghiên cứu - Các nghiên cứu về TNXH của DN có ý nghĩa nhất định đối với quá trình nhận thức và thực tiễn thực hiện TNXH của DN ở Việt Nam nhưng khi áp dụng vào thực tiễn không giải quyết triệt để bài toán TNXH của DN ở Việt Nam. - Có nhiều góc độ nghiên cứu về TNXH của DN, tuy nhiên góc độ triết học bổ sung, hệ thống hóa khung lý thuyết về TNXH của DN nhằm giúp chủ thể doanh nghiệp, nhà nước, cộng đồng xã hội nhận thức đúng bản chất, nội dung, hình thức của hiện tượng này. - Hạn chế chủ yếu trong quá trình thực hiện TNXH của DN ở Việt Nam là nhận thức; nguồn lực thực hiện; hệ thống pháp luật Việt Nam thiếu đồng bộ, chưa có chế tài đủ mạnh để ràng buộc các doanh nghiệp thực hiện TNXH; năng lực kiểm tra giám sát 6 của cơ quan nhà nước, của các bên hữu quan còn yếu, thiếu kinh nghiệm. Nguyên nhân chính là do mâu thuẫn về lợi ích, mâu thuẫn giữa yếu tố chủ quan và khách quan; mâu thuẫn giữa nội dung và hình thức. - Để khắc phục hạn chế trong việc thực hiện TNXH của DN ở Việt Nam, định hướng đầu tiên bắt đầu từ thay đổi nhận thức và hành động của chủ thể doanh nghiệp đến nâng cao vai trò quản lý, giám sát của nhà nước cũng như sự tham gia tích cực của các hiệp hội, tổ chức xã hội và cộng đồng xã hội nhằm điều chỉnh hành vi của doanh nghiệp mang tính TNXH hơn. 6. Đóng góp mới của luận án - Luận án tổng kết và cập nhật những công trình nghiên cứu về TNXH của DN và chỉ ra hạn chế của một số lý thuyết về vấn đề TNXH của DN. Qua đó, tác giả luận án tiếp cận hiện tượng TNXH của DN dưới góc độ triết học nhằm tìm ra bản chất của hiện tượng này. - Từ góc độ tiếp cận triết học, luận án đã chỉ ra rằng: TNXH của DN là một hiện tượng xã hội, một thuộc tính vận động của doanh nghiệp, tồn tại, vận động cùng sự vận động của doanh nghiệp. TNXH của DN là một hoạt động nội tại của bản thân doanh nghiệp, song hành với hoạt động sản xuất kinh doanh (ra đời từ khi doanh nghiệp hình thành). Từ đó, luận án góp phần xây dựng nhận thức đúng đắn về TNXH của DN. TNXH của DN không cố định mà biến đổi theo sự biến đổi, phát triển của doanh nghiệp và xã hội. Doanh nghiệp có ba vị thế chính. Với tư cách là thiết chế kinh tế thuộc cơ sở hạ tầng, doanh nghiệp có mối quan hệ với thượng tầng kiến trúc, với tư cách là thực thể xã hội, doanh nghiệp có mối quan hệ với tự nhiên, với tư cách là chủ thể trong xã hội, doanh nghiệp có mối quan hệ với các chủ thể khác trong xã hội. Luận án phân tích khái niệm, đặc điểm, nội dung, hình thức biểu hiện của TNXH của DN thông qua ba vị thế đó và khẳng định rằng TNXH của DN có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển của doanh nghiệp và xã hội. - Luận án cũng đưa ra những đặc thù của doanh nghiệp Việt Nam. Bằng các dữ liệu phong phú, các minh chứng, luận án phân tích khái quát kết quả, hạn chế trong việc thực hiện TNXH của DN ở Việt Nam những năm gần đây để khẳng định bên cạnh cơ hội, vẫn còn nhiều thách thức đối với các doanh nghiệp Việt Nam trong việc thực hiện TNXH; luận án đã đề xuất và luận giải một số định hướng, khuyến nghị để nâng cao hiệu quả việc thực hiện TNXH của DN ở Việt Nam trong thời gian tới. Chỉ khi doanh 7 nghiệp, nhà nước, xã hội nhận thức đúng (tức là có chung một cái nhìn về hiện tượng TNXH của DN), việc thực hiện TNXH của DN mới đi vào bản chất, hiệu quả và bền vững. Nâng tầm nhận thức vấn đề này lên tầm vĩ mô nhận thức xã hội và mang tính chỉnh thể. Vì vậy, tựu trung lại, đóng góp mới chủ yếu của luận án là chỉ ra sự tác động của nhận thức đối với các chủ thể trong xã hội, trong đó đề cao vai trò chủ đạo của chủ thể doanh nghiệp như một trong những định hướng cốt lõi của việc thực hiện TNXH của DN. 7. Ý nghĩa của luận án - Ý nghĩa lý luận: Luận án góp phần bổ sung thêm lý luận về TNXH của DN và việc thực hiện TNXH của DN ở Việt Nam. - Ý nghĩa thực tiễn: Kết quả của luận án có thể làm tài liệu tham khảo giúp cho các chủ thể quản lý doanh nghiệp và các bên hữu quan, cộng đồng xã hội nhận thức đầy đủ và toàn diện về bản chất TNXH của DN. Từ đó, mỗi chủ thể (doanh nghiêp, các tổ chức trong xã hội, cộng đồng) cùng nhau thúc đẩy thực hiện TNXH của DN theo cách riêng của mình. Luận án giúp các nhà quản lý hoàn thiện khung pháp lý, có chính sách, quyết định nâng cao hiệu quả việc thực hiện TNXH của DN nói riêng và phát triển doanh nghiệp Việt Nam nói chung vì mục tiêu phát triển bền vững. Luận án còn là tài liệu tham khảo cho việc giảng dạy và học tập các học phần đạo đức học, quản lý xã hội… 8. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận án được kết cấu thành 4 chương, 11 tiết. Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án Chương 2. Một số vấn đề lí luận về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp Chương 3. Thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ở Việt Nam hiện nay - một số kết quả và hạn chế Chương 4. Cơ hội, thách thức và một số định hướng, khuyến nghị nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện việc trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ở Việt Nam 8 Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 1.1. Các học thuyết tiêu biểu và trào lƣu điển hình về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp Hiện nay, thuật ngữ “TNXH của DN” (Corporate Social Resposibility) không chỉ được sử dụng thường xuyên trong các tài liệu sách, báo cáo khoa học, mà còn được sử dụng khá thông dụng trong các chương trình phát thanh, truyền hình liên quan, trong khẩu ngữ giao tiếp của công chức, doanh nhân, nhà báo, các nhà khoa học… ở nhiều quốc gia. TNXH của DN đã, đang và sẽ trở thành mối quan tâm của quốc tế, của thời đại. Trên công cụ tìm kiếm khi gõ thuật ngữ Corporate Social Resposibility, Google cho ra gần 81.000.000 kết quả liên quan đến công trình viết về TNXH của DN. Con số này cho thấy, TNXH của DN đang là mối quan tâm của toàn thế giới. Điều đó còn cho thấy sự quan tâm của xã hội đến TNXH của DN ngày càng nhiều. Đa số các công trình nghiên cứu về vấn đề TNXH của DN chỉ mới được bắt đầu từ cuối những năm 90 của thế kỷ XX. Những công trình này bao gồm những cuốn sách, các báo cáo của các tổ chức phi chính phủ, các bài báo trên tạp chí, các đề tài nghiên cứu hay những bài phát biểu tại các hội nghị, hội thảo quốc tế. 1.1.1. Các học thuyết tiêu biểu về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp - Học thuyết về giá trị dành cho các cổ đông (shareholder value theory): Đây là một học thuyết của Milton Friedman, một nhà kinh tế học đoạt giải Nobel năm 1970 được đề cập trong công trình The Social Responsibility of Business is to increase its Profits (Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp là gia tăng lợi nhuận) [164], The New York Times Magazine, 13 tháng 9 năm 1970 và vào năm 2002 với công trình Chủ nghĩa tư bản và tự do (Capitalism and Freedom) [165]. Trong học thuyết này, Friedman cho rằng, ngoài trách nhiệm pháp lý, TNXH của DN chỉ có thể thực hiện bằng các quyết định nhằm nâng cao khả năng sinh lời cho các cổ đông - những người có quyền sở hữu đối với doanh nghiệp. Doanh nghiệp thực hiện những mục tiêu mang tính xã hội là nhằm tạo ra lợi nhuận. Nhiệm vụ cơ bản của doanh nghiệp là sản xuất hàng hóa và dịch vụ một cách có lợi nhuận. Khi làm việc này, doanh nghiệp đã góp phần phát triển xã hội và như vậy được coi là có TNXH. Lập luận của Friedman dựa trên 3 luận điểm sau: Thứ nhất, người quản lý doanh nghiệp (thành viên Hội đồng quản trị hoặc Ban 9 giám đốc) là những người đại diện cho chủ sở hữu/cổ đông đứng ra quản lý doanh nghiệp; được bầu ra hoặc được thuê để dẫn dắt doanh nghiệp theo cách mà cổ đông muốn, đa phần là làm ra lợi nhuận càng nhiều càng tốt, đồng thời tuân thủ các quy tắc xã hội, về cơ bản, vốn đã được thể hiện trong luật. Đó là bản chất vì lợi nhuận (for profit) của doanh nghiệp. Nếu nhà quản lý doanh nghiệp hành động một cách “trách nhiệm” bằng việc cắt giảm giá thành sản phẩm của doanh nghiệp để ngăn chặn lạm phát hoặc chi thêm tiền để giảm ô nhiễm môi trường hoặc tuyển dụng người tàn tật làm việc thì điều đó đồng nghĩa với việc tiêu tiền của cổ đông vào những lợi ích của xã hội và cũng có nghĩa làm tăng chi phí kinh doanh. Nếu những hoạt động mang tính TNXH làm giảm lợi nhuận và cổ tức thì cổ đông sẽ là người chịu thiệt. Nếu giá cả tăng do các hoạt động xã hội đó thì doanh nghiệp sẽ mất khách hàng. Nếu khách hàng không chấp nhận giá cao và việc kinh doanh giảm sút thì công việc kinh doanh có thể sẽ không tồn tại và trong trường hợp này thì tất cả những người có liên quan đến doanh nghiệp sẽ gánh chịu rủi ro. Hơn thế nữa, Friedman cho rằng, khi nhà quản lý doanh nghiệp chuyên nghiệp theo đuổi bất kỳ điều gì ngoài lợi nhuận thì họ đang tự coi mình là những nhà hoạch định chính sách không được ủng hộ. Ông đặt ra câu hỏi liệu các nhà lãnh đạo doanh nghiệp có thành thạo trong việc ra quyết định xã hội không. Những vị đại diện về chính trị được bầu ra là để đưa ra các quyết định, chính sách. Vậy nên, theo Friedman, TNXH duy nhất của doanh nghiệp là tối đa hóa lợi nhuận. Luận điểm của Friedman là một “cái phao” giúp các doanh nghiệp biện minh cho hành động không thực hiện TNXH nếu doanh nghiệp chưa thấy cần thiết. Thứ hai, doanh nghiệp vốn là một chủ thể có tư cách pháp nhân, nhưng là một chủ thể “vô tri, vô giác” do con người tạo ra. Do đó, doanh nghiệp không thể tự nhận thức và gánh vác nghĩa vụ đạo đức, vốn chỉ có con người mới có. Bởi vì, chỉ có từng cá nhân con người mới có lương tâm để nhận thức sự việc đúng hay sai. Thứ ba, TNXH thuộc lĩnh vực của nhà nước, là chủ thể cung cấp các dịch vụ công, vì lợi ích công cộng, phi lợi nhuận. Chỉ có nhà nước mới có đủ thông tin để quyết định đúng đắn trong việc phân bổ các nguồn lực một cách hiệu quả. Trách nhiệm của doanh nghiệp là tạo ra giá trị gia tăng, phát triển công nghệ (bởi vì doanh nghiệp là chủ thể vì lợi nhuận duy nhất trong xã hội) đem lại lợi nhuận, tạo ra việc làm và thu nhập cho người lao động. Trách nhiệm chính của doanh nghiệp là đóng góp thuế và trách nhiệm của nhà nước là làm sao dùng tiền thuế đó hiệu quả nhất vì lợi ích công cộng. Nếu doanh nghiệp cũng thực hiện TNXH thì sẽ có sự trùng lặp và doanh nghiệp 10 sẽ trở thành người vừa đóng thuế, vừa quyết định việc chi tiêu khoản thuế đó ra sao. Như vậy, học thuyết của Friedman chỉ xem xét TNXH của DN trong mối quan hệ duy nhất: doanh nghiệp - cổ đông, điều này có nghĩa là, những mối quan hệ khác thuộc môi trường bên trong và môi trường bên ngoài doanh nghiệp sẽ bị bỏ qua hay doanh nghiệp không quan tâm đến. Doanh nghiệp chỉ có một trách nhiệm duy nhất là tối đa hóa lợi nhuận, gia tăng giá trị cổ đông, trong khuôn khổ luật chơi của thị trường là cạnh tranh trung thực và công bằng. Lợi ích xã hội được đảm bảo một cách tốt nhất gián tiếp thông qua hoạt động kinh tế, cụ thể là việc thu lợi nhuận và phân phối lợi nhuận của doanh nghiệp trong phạm vi giới hạn pháp luật kinh doanh cho phép. Nếu chỉ nhìn nhận doanh nghiệp hoạt động duy nhất vì lợi nhuận và việc bù đắp chi phí cho xã hội, cũng như trả tiền cho các dịch vụ công mà doanh nghiệp hưởng lợi đã được thực hiên thông qua khoản thuế mà doanh nghiệp đã đóng, thì chỉ ngay một vấn đề như ô nhiễm môi trường do doanh nghiệp gây ra, có thể còn lớn hơn nhiều lần lợi ích nó mang lại cho xã hội từ tiền thuế của mình. Với vai trò là một chủ thể trong xã hội, ngay từ đầu doanh nghiệp đã đóng vai trò của một “công dân” trong xã hội với tất cả quyền và nghĩa vụ thích hợp phải có. - Học thuyết về các bên liên quan (stakeholder theory): Tác giả R. Edward Freeman trình bày học thuyết này trong tác phẩm: "Strategic Management: A Stakeholder Approach" (Quản trị chiến lược: Một cách tiếp cận từ các bên liên quan) Marshall, M.A. Pitman, Boston [169]. Sau học thuyết của M. Friedman, cùng với sự xuất hiện của nhiều trào lưu xã hội, TNXH của DN ngày càng mang tính xã hội hơn. Ví dụ, những yếu tố tác động đến môi trường sinh thái do các hoạt động khai thác, chế biến và sản xuất công nghiệp gây ra, cũng như các vấn đề xã hội khác như bảo vệ quyền bình đẳng giới, chống phân biệt đối xử, ô nhiễm môi trường… đã được đề cập. Các tác giả thuộc trào lưu này kêu gọi doanh nghiệp giải quyết những lo lắng, quan ngại, những yêu cầu cũng như những yêu sách được đưa ra bởi những cá nhân, nhóm xã hội, cho dù những yêu cầu và đòi hỏi đó lớn hay nhỏ, quan trọng hay không quan trọng, miễn là chúng chính đáng. Nói về học thuyết các bên liên quan, E. Freeman cho rằng, TNXH của DN không chỉ được xem xét trong mối tương quan giữa doanh nghiệp và cổ đông mà phải được mở rộng sang nhiều mối quan hệ khác. Ở đây, doanh nghiệp đóng vai trò làm trung tâm trong tổng thể các mối quan hệ với các đối tác, những bên có liên quan, có tác động hoặc chịu tác động bởi các hoạt động cũng như quá trình ra 11 quyết định của doanh nghiệp. Quan điểm của thuyết này cho rằng: Xã hội là một khái niệm trừu tượng, không cụ thể. Điều đó làm cho TNXH cũng trở nên mơ hồ, thiếu thực tế. Chắc chắn rằng không ai có thể làm hài lòng tất cả mọi đối tượng trong xã hội; cũng không nhất thiết phải tìm hiểu và thỏa mãn hết mong muốn của mọi đối tượng xã hội khác nhau, kể cả những người không hề có bất kỳ ràng buộc hay cảm thấy có ràng buộc với hoạt động của doanh nghiệp. Chỉ những người có liên quan là những đối tượng có lợi ích bị ràng buộc với hoạt động của doanh nghiệp và thực sự quan tâm đến việc bảo vệ lợi ích của họ. Họ chính là người đại diện cho toàn thể xã hội trong hoạt động của doanh nghiệp [71;151]. Thuật ngữ các bên liên quan xuất hiện trong hướng tiếp cận chiến lược của doanh nghiệp cũng như trong phân tích mối quan hệ giữa doanh nghiệp với môi trường mà ở đó doanh nghiệp ra quyết định và tiến hành các hoạt động kinh doanh. Theo học thuyết này, quá trình quản trị chiến lược của doanh nghiệp phải xem xét và tính đến những lợi ích, những quan ngại, đòi hỏi của những cá nhân, nhóm xã hội trong môi trường kinh doanh. Bất cứ cá nhân hay tổ chức nào có ảnh hưởng hoặc bị ảnh hưởng bởi hoạt động của doanh nghiệp đều được coi là các bên có liên quan. Như vậy, khách thể của TNXH của DN theo cách hiểu của Freeman khá rộng, sẽ có thể tác động lên hoạt động của doanh nghiệp hoặc ngược lại chịu sự tác động từ những hoạt động đó. Nó bao gồm các bên liên quan sơ cấp (là những người, nhóm người có quan hệ hợp đồng trực tiếp với doanh nghiệp: người lao động, người tiêu dùng, nhà cung cấp, cổ đông, các tổ chức tài chính, tín dụng) và các bên liên quan thứ cấp (là những người, nhóm người có quan hệ hợp đồng trực tiếp với doanh nghiệp: các cộng đồng địa phương, các hội hay các tổ chức phi chính phủ…). Doanh nghiệp, khi thực thi TNXH phải xác định một cách đầy đủ những người, nhóm người được coi là các bên liên quan, để từ đó, quan tâm và thỏa mãn những lợi ích hợp pháp, chính đáng của họ. Thực tế cho thấy, việc xác định những bên liên quan của doanh nghiệp sẽ phụ thuộc rất nhiều vào vị thế mà doanh nghiệp đó nắm giữ cũng như vào xã hội mà ở đó doanh nghiệp tiến hành hoạt động kinh doanh của mình. Thực tế, nếu giả định rằng, lợi ích của các bên liên quan hội tụ với nhau thì tổng lợi ích của các bên liên quan đó cũng không thể tương xứng với lợi ích của xã hội. Về mặt quốc gia, nhà nước là chủ thể có vai trò bảo vệ lợi ích chung, nhưng ở tầm quốc tế, quyền lực này thuộc về ai là câu hỏi khó có thể trả lời được bằng lý thuyết của các bên liên quan vì họ cho rằng, vai trò đó được trao cho các doanh nghiệp đa quốc gia. 12 Điểm tích cực của học thuyết này là đã mở rộng phạm vi khách thể của doanh nghiệp trong việc thực thi TNXH. Tuy nhiên, hạn chế của học thuyết này về TNXH của doanh nghiệp mới chỉ dừng lại ở các bên liên quan sơ cấp, thứ cấp. Những khách thể “câm” như hệ động, thực vật, hệ sinh thái được coi là tài sản chung của quốc gia hay của toàn thế giới và của ngay cả những bên liên quan thuộc thế hệ tương lai… cũng có thể tác động hoặc chịu tác động của doanh nghiệp. Những khách thể ấy, chưa được E. Freeman chú ý. Do đó, chúng ta cần tiếp cận bằng một khung lý thuyết khác để xác định đâu là lợi ích toàn cầu, lợi ích giúp bảo đảm cho sự sống còn và tái sản xuất của xã hội loài người (bảo vệ tầng ozone, đảm bảo cung cấp nước sạch cho toàn thế giới, khắc phục tình trạng nghèo đói, bệnh dịch…). Có như vậy, chúng ta mới có thể hình dung một trách nhiệm mang tính toàn cầu của doanh nghiệp, nói cách khác, chúng ta có thể xác định những vấn đề chủ yếu của một chính sách TNXH của DN trong mối tương quan với những đóng góp hoặc gây tổn hại đối với việc sản xuất và bảo tồn các lợi ích chung mang tính toàn cầu, cũng như sự phát triển bền vững toàn cầu. - Học thuyết về sự phụ thuộc vào các nguồn tài nguyên (Resource Dependence Theory): Học thuyết này cho rằng, chủ thể của một tổ chức phụ thuộc vào môi trường mà nó đang hoạt động. Sự tồn tại lâu dài của tổ chức phụ thuộc vào khả năng của nó trong việc quản lý nhu cầu của các nhóm khác nhau, đặc biệt là những nhóm có các nguồn tài nguyên mang tính chất quyết định đối với sự tồn tại của tổ chức [59; 66]. Theo học thuyết này, các doanh nghiệp cần phải nhận được sự đồng thuận từ nơi nó đang hoạt động, nhất là sự đồng thuận từ nhóm cung ứng cho doanh nghiệp những nguồn tài nguyên chủ chốt. Tiêu chí để đánh giá doanh nghiệp không chỉ liên quan đến tính hiệu quả và khả năng sinh lời của nội bộ doanh nghiệp mà còn là những tiêu chí của những chủ thể bên ngoài quy định cho doanh nghiệp. Ví dụ, doanh nghiệp muốn hiện diện tại một địa phương nào đó để khai thác nguồn tài nguyên tại chỗ, phục vụ cho hoạt động của mình thì họ cần phải có chính sách về nguồn nhân lực tại chỗ, phải xây dựng cơ sở hạ tầng (đường sá, y tế) theo yêu cầu của nhà chức trách địa phương. Doanh nghiệp thực hiện TNXH là để đáp lại sức ép cũng như mong đợi của các tác nhân cung ứng các nguồn tài nguyên phục vụ cho sự tồn tại của doanh nghiệp. Trên cơ sở tiếp cận một số học thuyết nêu trên, tác giả luận án có thêm những luận cứ để nhìn nhận TNXH của DN dưới góc nhìn triết học. Học thuyết của Friedman cho thấy, ông chỉ nhìn khái niệm TNXH của DN thuần túy dưới góc độ kinh tế nên đã 13