Tài liệu Tổ chức một số hoạt động giáo dục lễ giáo cho trẻ 3 tuổi ở trường mầm non hùng vương phúc yên vĩnh phúc

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA GIÁO DỤC MẦM NON ====== NGUYỄN THỊ DUNG TỔ CHỨC MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC LỄ GIÁO CHO TRẺ 3 TUỔI Ở TRƢỜNG MẦM NON HÙNG VƢƠNG PHÚC YÊN - VĨNH PHÚC KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Chăm sóc và vệ sinh trẻ em Ngƣời hƣớng dẫn khoa học ThS. DƢƠNG THỊ THANH THẢO HÀ NỘI - 2017 LỜI CẢM ƠN Trong quá trình làm khoá luận, tôi đã nhận được sự hướng dẫn và giúp đỡ của ThS. Dương Thị Thanh Thảo. Nhân dịp này, tôi xin được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới cô. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ của Ban Giám hiệu, các cô giáo và các cháu lớp 3 tuổi A3 Trường Mầm non Hùng Vương - Phúc Yên - Vĩnh Phúc đã tạo điều kiện cho tôi trong quá trình khảo sát và thực tập sư phạm. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Chủ nhiệm khoa Giáo dục Mầm non Trường ĐHSP Hà Nội 2 cùng các thầy cô trong khoa, gia đình, bạn bè đã động viên, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian tôi học tập và nghiên cứu. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm2017 Sinh viên Nguyễn Thị Dung LỜI CAM ĐOAN Đề tài: “Tổ chức một số hoạt động giáo dục lễ giáo cho trẻ 3tuổi ở trường Mầm non Hùng Vương - Phúc Yên - Vĩnh Phúc” là kết quả nghiên cứu của riêng tôi, dưới sự hướng dẫn của cô giáo ThS. Dƣơng Thị Thanh Thảo, không trùng với kết quả nghiên cứu nào khác. Các số liệu, kết quả thu nhập được trong khóa luận là: Trung thực, rõ ràng, chính xác, chưa từng được công bố trong bất kì một công trình nghiên cứu nào. Nếu sai, tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm. Hà Nội, ngày tháng năm2017 Sinh viên Nguyễn Thị Dung MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI ................................................. 4 1. 1. Quan niệm về lễ giáo................................................................................. 4 1.2. Nội dung giáo dục lễ giáo cho trẻ ở trường mầm non ............................... 5 1.2.1.Trẻ biết chào hỏi mọi người khi gặp gỡ hoặc chia tay............................. 6 1.2.2. Trẻ biết thể hiện sự quan tâm khi người khác cần và đáp lại sự quan tâm của người khác .................................................................................................. 6 1.2.3. Trẻ biết thể hiện sự biết lỗi và cư xử đúng mực khi người khác có lỗi với mình ............................................................................................................ 7 1.2.4. Trẻ biết thể hiện các yêu cầu khi tham gia vào hội thoại........................ 8 1.3. Phương pháp và hình thức giáo dục lễ giáo cho trẻ ................................... 9 1.3.1. Giáo dục thông qua hoạt động học tập.................................................... 9 1.3.2. Giáo dục thông qua hoạt động vui chơi ................................................ 10 1.3.3. Giáo dục thông qua tổ chức chế độ sinh hoạt hàng ngày ..................... 11 1.3.4. Phối hợp với gia đình ............................................................................ 11 1.4. Ý nghĩa của giáo dục lễ giáo đối với trẻ ở trường mầm non ................... 12 1.5. Đặc điểm của trẻ 3 tuổi ............................................................................ 13 CHƢƠNG 2. ĐÁNH GIÁ MỨC ĐỘ HÌNH THÀNH THÓI QUEN HÀNH VI VĂN MINH LỄ PHÉP CỦA TRẺ 3 TUỔI Ở TRƢỜNG MẦM NON ................................................................................................................ 16 2.1. Mục đích đánh giá .................................................................................... 16 2.2. Đối tượng đánh giá……………………………………………………..16 2.3. Nội dung đánh giá .................................................................................... 16 2.4. Phương pháp đánh giá .............................................................................. 16 2.4.1. Các tiêu chí đánh giá thói quen lễ giáo của trẻ ở trường mầm non ...... 16 2.4.2. Cách tổ chức đánh giá thói quen lễ giáo của trẻ mầm non ................... 18 2.5. Kết quả ..................................................................................................... 19 2.5.1. Thói quen chào hỏi mọi người khi gặp gỡ và chia tay.......................... 19 2.5.2. Thói quen biết thể hiện sự quan tâm khi người khác cần và đáp lại sự quan tâm của người khác ................................................................................ 20 2.5.3. Thói quen thể hiện sự biết lỗi và cư xử đúng mức khi người khác có lỗi với mình .......................................................................................................... 22 2.5.4. Thói quen thể hiện các yêu cầu khi tham gia vào hội thoại .................. 23 Chƣơng 3. TỔ CHỨC MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC LỄ GIÁO CHO TRẺ 3 TUỔI Ở TRƢỜNG MẦM NON ............................................ 26 3.1. Đề xuất một số biện pháp giáo dục thói quen lễ giáo cho trẻ 3 tuổi ở trường Mầm non .............................................................................................. 26 3.1.1. Giáo dục thông qua hoạt động học tập.................................................. 26 3.1.2. Giáo dục thông qua hoạt động vui chơi ................................................ 30 3.1.3. Giáo dục thông qua tổ chức chế độ sinh hoạt hàng ngày ..................... 32 3.1.4. Giáo dục thông qua việc phối hợp với gia đình .................................... 35 3.2. Tổ chức thực nghiệm ở trường mầm non................................................. 35 3.2.1. Mục đích thực nghiệm .......................................................................... 35 3.2.2. Đối tượng thực nghiệm ......................................................................... 36 3.2.3. Kết quả thực nghiệm ............................................................................. 36 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 43 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 45 DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Kết quả khảo sát thói quen chào hỏi ............................................... 19 Bảng 2.2. Kết quả khảo sát thói quen thể hiện sự quan tâm ........................... 21 Bảng 2.3. Kết quả khảo sát thói quen thể hiện sự biết lỗi............................... 23 Bảng 3.1. Kết quả thói quen chào hỏi ............................................................. 36 Bảng 3.2. Kết quả thói quen thể hiện sự quan tâm ......................................... 38 Bảng 3.3. Kết quả thói quen thể hiện sự biết lỗi ............................................. 39 Bảng 3.4. Kết quả thói quen thể hiện các yêu cầu khi tham gia hội thoại ...... 41 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài “Trẻ em hôm nay, thế giới ngày mai” đó là một thông điệp mà xã hội luôn hướng tới. Một thông điệp quen thuộc nhắc nhở chúng ta: phải biết quan tâm chăm sóc, giáo dục và luôn dành cho trẻ những gì tốt đẹp nhất. Sự phát triển của trẻ mầm non không chỉ được nhìn nhận về mặt nhận thứctư duy, thể chất, vận động mà còn được xem xét cả về phẩm chất đạo đức, tính cách, lối sống,… bước đầu hình thành nhân cách ở trẻ. Giáo dục mầm non là bậc học đầu tiên trong trong hệ thống giáo dục quốc dân. Nhà giáo cần hình thành những cơ sở ban đầu của nhân cách, tạo tiền đề cho cho sự phát triển nhân cách về sau của trẻ. Đó là cả một vấn đề đangđược đặt ra cho những người làm công tác giáo dục phải làm sao để đổi mới việc giáo dục đạo đức truyền thống cho thế hệ trẻ. Giáo dục lễ giáo cho trẻ mầm non là bước đầu hình thành ở trẻ những cơ sở đầu tiên về nhân cách của con người mới xã hội chủ nghĩa. Giáo dục lễ giáo có ý nghĩa rất quan trọng trong quá trình giáo dục con người mới, có tác động rất lớn đến sự phát triển đời sống xã hội và tình cảm của trẻ. Đồng thời, đây cũng là một trong những nhiệm vụ hàng đầu của bậcGiáo dục mầm non.Giáo dục mầm non cần được bắt đầu ngay từ khi trẻ còn nhỏ nhất là trong giai đoạn trẻ 3 - 4 tuổi, để trẻ có được nền tảng vững chắc trong suốt quá trình phát triển sau này. Trong hệ thống giáo dục mầm non hiện nay, nhà trường còn quá chú trọng đến nhận thức cho trẻ mà chưa quan tâm nhiều đến phát triển nhân cách nói chung và giáo dục lễ giáo nói riêng. Bên cạnh đó, nhận thức của một số phụ huynh còn chưa hiểu về tầm quan trọng của giáo dục lễ giáo cho con em mình lứa tuổi mầm non nên thường phó mặc cho giáo viên ở trường. Có những phụ huynh nuông chiều con quá mức hoặc lo làm ăn kinh tế nên 1 không có thời gian chăm sóc giáo dục con cáidẫn tới có nhiều trẻ nói trống không, chưa biết kính trọng, lễ phép với người lớn tuổi. Điều này có ảnh hưởng rất lớn tới sự phát triển sau này của trẻ. Do đó, việc nghiên cứu đề tài: “Tổ chức một số hoạt động giáo dục lễ giáo cho trẻ 3 tuổi ở trường Mầm non Hùng Vương - Phúc Yên - Vĩnh Phúc” là cần thiết nhằm góp phần nâng cao chất lượng trong giáo dục lễ giáo cho trẻ 3 tuổi ở trường Mầm non. 2. Mục đích nghiên cứu Thông qua việc tìm hiểu cơ sở lí luận của đề tài, đánh giá mức độ hình thành thói quen hành vi văn minh lễ phép của trẻ để đưa ra một số biện pháp nhằm góp phần nâng cao việc giáo dục lễ giáo cho trẻ 3 tuổi, hình thành những kỹ năng lễ giáo chuẩn mực cho trẻ ở trường mầm non. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu - Khách thể nghiên cứu: Trẻ lớp 3 tuổi của trường Mầm non - Đối tượng nghiên cứu: Một số biện pháp giáo dục lễ giáo cho trẻ 4. Giả thuyết khoa học Nếu các biện pháp giáo dục lễ giáo đưa ra có hiệu quả thì sẽ nâng cao chất lượng giáo dục và hình thành thói quen hành vi văn minh lễ phép cho trẻ ở trường mầm non. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Xác định cơ sở lí luận của việc hình thành thói quen hành vi văn minh lễ phép cho trẻ 3 tuổi. - Đánh giá về mức độ hình thành thói quen hành vi văn minh lễ phép của trẻ 3 tuổi ở trường Mầm non Hùng Vương. - Đề xuất một số biện pháp đưa vào hoạt động giáo dục lễ giáo cho trẻ 3 tuổi ở trường Mầm non Hùng Vương. - Tổ chức thực nghiệm ở trường mầm non Hùng Vương, để xác định hiệu quả của biện pháp đề xuất. 2 6. Phạm vi nghiên cứu - Một số biện pháp giáo dục lễ giáo cho trẻ 3 tuổi ở Trường Mầm non Hùng Vương - Phúc Yên - Vĩnh Phúc 7. Phƣơng pháp nghiên cứu 7.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận: phân tích, tổng hợp tài liệu. 7.2.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp điều tra: điều tra bằng bảng hỏi, trao đổi với giáo viên chủ nhiệm lớp và với phụ huynh học sinh; quan sát: quan sát các hành vi của trẻ, mối quan hệ của trẻ với với người lớn, với các bạn trong lớp và trong trường,... - Phương pháp thực nghiệm: đưa các biện pháp đã đề xuất vào hoạt động tổ chức giáo dục trẻ ở trường mầm non. - Phương pháp tổng kết và rút kinh nghiệm 7.2.3. Nhóm phương pháp thống kê Xử lý các số liệu thu được bằng thống kê toán học để rút ra những nhận xét, kết luận có giá trị khách quan. 8. Đóng góp của đề tài - Phân tích và đánh giá được mức độ của việc hình thành hành vi văn minh lễ phép của trẻ 3 tuổi. - Cung cấp được một số hoạt động, trò chơi, giáo án tiêu biểu về việc tích hợp giáo dục thói quen lễ giáo cho trẻ 3 tuổi. 3 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI 1. 1. Quan niệm về lễ giáo Tính đến thời điểm hiện nay xã hội loài người của chúng ta đã trải qua năm hình thái kinh tế xã hội khác nhau (cộng sản nguyên thủy, chiếm hữu nô lệ, phong kiến, tư bản chủ nghĩa, xã hội chủ nghĩa). Dù ở hình thái xã hội nào con người cũng cần giao tiếp trực tiếp hoặc gián tiếp với nhau để tồn tại và phát triển. Trong thời kì nguyên thủy con người giao tiếp với nhau đơn giản, không hề có lòng đố kỵ lẫn nhau bởi lúc đó xã hội chưa phát triển con người chủ yếu sống bầy đàn, của cải vật chất chia đều cho mỗi người. Cùng với sự phát triển của xã hội thì mối giữa người với người, giữa cá nhân với cộng đồng bắt đầu trở nên phức tạp và đòi hỏi mỗi cá nhân phải có cách ứng xử, giao tiếp, điều chỉnh thái độ hành vi của mình sao cho phù hợp với những phép tắc, quy định chung của mọi người, của cộng đồng và xã hội. Trong các tài liệu nghiên cứu hiện nay có rất nhiều quan niệm khác nhau về lễ giáo: Thời xưa người ta cho rằng lễ giáo là những điều giáo dục về khuôn phép sống theo tư tưởng nho giáo bị trói buộc trong vòng lễ giáo phong kiến. - Dưới góc độ xã hội: Giáo dục lễ giáo là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch nhằm trang bị cho con người những quy tắc, nguyên tắc chuẩn mực lễ giáo, rèn cho con người hành vi lễ giáo phù hợp với yêu cầu xã hội mà con người đang sống, trên cơ sở đó hình thành và phát triển nhân cách con người xã hội mới. - Dưới góc độ cá nhân: Lễ giáo chính là phẩm chất, nhân cách của con người phản ánh ý thức, tình cảm, ý chí, hành vi thói quen và cách ứng xử của họ trong mối quan hệ giữa con người với xã hội; giữa bản thân họ với người khác, với chính bản thân mình. 4 Dù có nhiều quan niệm khác nhau về lễ giáo nhưng nhìn chung lễ giáo vẫn được quan niệm là một hiện tượng xã hội phản ánh các mối quan hệ hiện thực bắt nguồn từ bản thân cuộc sống con người. Nó là một hệ thống các quy tắc ứng xử, các chuẩn mực xã hội mà cộng đồng tập thể xây dựng nên, buộc con người trong quan hệ giao tiếp ứng xử với mọi người với xã hội phải lấy các quy tắc, các chuẩn mực đó làm thước đo, làm cơ sở để điều chỉnh hành vi thái độ của mình sao cho phù hợp với lợi ích chung của mọi người, của cộng đồng và xã hội. Góp phần làm cho mọi người trong xã hội ngày càng xích lại gần nhau, xã hội ngày càng xuất hiện nhiều cá nhân có nhân cách tốt đẹp. Với trẻ mầm non lễ giáo được xem như là những chuẩn mực đạo đức sơ đẳng nhất về hành vi ứng xử cũng như thái độ yêu quý bạn bè, kính trọng yêu thương ông bà, cha mẹ ,cô giáo và những người thân yêu nhất của trẻ. 1.2. Nội dung giáo dục lễ giáo cho trẻ ở trƣờng mầm non Giáo dục lễ giáo hình thành cho trẻ những thói quen hành vi văn minh lễ phép. Trẻ ở lứa tuổi mầm non rất giàu tình cảm có thể nói đây là giai đoạn mà tình cảm ảnh hưởng rất mạnh đến hành động của trẻ. Đứa trẻ chỉ thực hiện hành vi tốt với đối tượng chúng cảm thấy yêu quý và có sự khuyến khích khen ngợi của người lớn. Rõ ràng trong quá trình giáo dục lễ giáo cho trẻ mầm non không thể thiếu sự giúp đỡ của người lớn đặc biệt là giáo viên mầm non. Làm cách nào để sự giúp đỡ của người lớn thật sự có kết quả tốt trong quá trình hình thành lễ giáo cho trẻ mầm non? Nhiều công trình nghiên cứu đã chứng minh rằng nếu biết vận dụng những đặc điểm tâm lí ở từng độ tuổi để xây dựng nội dung giáo dục lễ giáo cho phù hợp với trẻ thì sự giúp đỡ ấy sẽ đạt thành tích cao trong quá trình giáo dục lễ giáo cho trẻ. Do đó, để giáo dục lễ giáo cho trẻ mầm non đạt hiệu quả cao điều cần làm trước tiên là xác định những nội dung giáo dục lễ giáo cho phù hợp với độ tuổi trẻ. Giáo dục lễ giáo cho trẻ ở trường mầm non bao gồm những nội dung 5 chính sau đây: 1.2.1.Trẻ biết chào hỏi mọi người khi gặp gỡ hoặc chia tay Trẻ có thể học cách chào hỏi từ rất sớm, thậm chí ngay khi mới biết nói. Vào lúc này, phụ huynh đã có thể dạy trẻ cách nói "xin chào" khi gặp mặt hoặc "tạm biệt" khi chia tay. Khi trẻ khoảng 3 tuổi trở lên, phụ huynh và giáo viên nên bắt đầu dạy trẻ chi tiết hơn về cách chào hỏi. - Trẻ phải hiểu được tại sao chúng ta phải chào mọi người? - Trong trường hợp nào thì chào? (Khi gặp người quen, khi khách đến nhà, khi có khách đến lớp, trước khi đi học và khi đi học về,...) - Cách chào như thế nào? (khi chào nên nhìn thẳng vào mặt người mà mình chào, nếu chào người lớn nên khoanh tay, nếu là bạn bè cùng tuổi có thể vừa chào vừa vẫy tay. Thay vì chỉ nói xin chào, trẻ nên chào đầy đủ cả tên, địa vị của người mình gặp, như "cháu chào chú A", hoặc "con chào ông B"... dạy trẻ sử dụng một số câu hỏi khi chào như: “Bác đang làm gì đấy ạ?” hoặc “Bác đi đâu vậy ạ?”,...) Có thể bắt đầu bằng cách khuyến khích trẻ quan tâm đến những người trong gia đình như dạy trẻ luôn chào hỏi một cách vui vẻ, thường xuyên hỏi han mọi người về công việc, sức khỏe, cảm xúc...của họ. Ví dụ: khuyến khích trẻ chào hỏi ông bà khi đi học về: “Cháu chào ông/ bà. Hôm nay ông bà ở nhà có gì vui không ạ?”, hoặc hỏi han công việc của cha mẹ: “Hôm nay ở cơ quan của bố/ mẹ có gì vui không ạ?” hay “Hôm nay mẹ mệt à? Mẹ có cần con làm gì giúp không?” [1]. 1.2.2. Trẻ biết thể hiện sự quan tâm khi người khác cần và đáp lại sự quan tâm của người khác - Trẻ hiểu tại sao phải quan tâm và đáp lại sự quan tâm của người khác? Ở độ tuổi mẫu giáo bé, một loại động cơ mang tính đạo đức xã hội được hình thành, thể hiện sự quan tâm của trẻ đối với những người xung quanh, đối 6 với bạn bè. Trong điều kiện có sự giáo dục đúng đắn thì loại động cơ này sẽ được phát triển mạnh ở các giai đoạn sau. Những giá trị lễ giáo như sự quan tâm chia sẻ đến mọi người và đáp lại sự quan tâm của người khác nên được khắc sâu vào tâm trí trẻ ngay từ khi còn nhỏ. - Khi nào cần chia sẻ quan tâm đến người khác? Rèn luyện cho trẻ tính nhạy cảm thông qua việc chú ý đến nét mặt, ngôn ngữ cơ thể, thái độ, cảm xúc... của ông bà, cha mẹ, anh chị, bạn bè,để biết trạng thái sức khỏe, tinh thần, tình cảm của họ. Ngoài ra, nên giúp trẻ nhớ những sự kiện, những ngày kỉ niệm trong gia đình và giúp trẻ thể hiện tình cảm của mình thông qua những hành động cụ thể hoặc khi gặp những người già, thương binh, khuyết tật,... đang cần sự giúp đỡ của mình. Khi được mọi người giúp việc gì phải biết cảm ơn,.. - Cách thể hiện sự quan tâm đó như thế nào? Ví dụ: vẽ một bức tranh tặng mẹ nhân ngày 8/3; tự làm một món quà nhỏ cho em nhân ngày sinh nhật; hát múa, đọc thơ cho ông bà nghe mỗi khi về thăm ông bà; gọi điện hỏi thăm khi bố đi công tác xa,... Trên thực tế, trẻ 3 tuổi đã biết chia sẻ quan tâm và đáp lại sự quan tâm của người khác, nhưng không phải lúc nào chúng cũng thể hiện điều đó ra ngoài và thể hiện một cách phù hợp. Do vậy, giáo viên cần chăm lo, dạy dỗ, uốn nắn tình cảm cách cư xử của trẻ một cách trực tiếp, giúp trẻ bước đầu có những cử chỉ, lời nói, hành vi sự quan tâm khi người khác cần và đáp lại sự quan tâm của người khác. Để hành vi văn minh này trở thành một trong những thói quen lễ giáo sớm được hình thành ở trẻ [1]. 1.2.3. Trẻ biết thể hiện sự biết lỗi và cư xử đúng mực khi người khác có lỗi với mình - Trẻ hiểu tại sao mình phải nhận lỗi, phải xin lỗi? Tư duy của trẻ mẫu giáo bé còn gắn liền với cảm xúc và ý muốn chủ 7 quan. Đôi khi trẻ có những hành động, thái độ chống lại người lớn, tuy nhiên nếu được người lớn để ý và giáo dục con ngay từ thuở nhỏ trẻ sẽ sớm hình thành thái độ lễ phép và cách hành xử lễđộ. Giáo viên có thể giải thích với trẻ về giá trị của hai từ “xin lỗi”. Điều này sẽ giúp trẻ hiểu được đôi khi một lời xin lỗi là điều cần thiết nhất. Trước khi để trẻ biết thể hiện sự biết lỗi người cần giúp trẻ nhận ra lỗi của mình, không nên đổ thừa cho người khác. Từ đó, trẻ sẽ có trách nhiệm hơn với việc làm của mình. Đồng thời, giúp trẻ hiểu rằng có nhiều trường hợp mắc lỗi xảy ra có thể do vô ý, đòi hỏi trẻ có cách xin lỗi phù hợp với từng tình huống. - Trẻ phải biết cách thể hiện sự biết lỗi và cư xử đúng mực khi người khác có lỗi với mình Việc dạy trẻ biết thể hiện sự biết lỗi và cư xử đúng mực khi người khác có lỗi với mình nên được giáo viên và phụ huynh quan tâm và cân nhắc khi dạy cho trẻ. Trẻ nên biết rằng ai cũng có thể mắc lỗi, nhưng tha thứ có thể làm lành những lỗi lầm tồi tệ nhất. Không phải xấu hổ khi xin sự tha thứ hay khi tha thứ cho người khác. Ngược lại, tha thứ và xin được tha thứ là dấu hiệu của lòng dũng cảm. Hãy khuyến khích trẻ nuôi dưỡng thái độ này và bỏ qua những sai lầm, tổn thương mà người khác gây ra[1]. 1.2.4. Trẻ biết thể hiện các yêu cầu khi tham gia vào hội thoại Bước đầu tiên để trẻ tham gia cuộc hội thoại là phải biết thể hiện nhu cầu muốn được tham gia cuộc hội thoại đó. Ở độ tuổi lên 3, trẻ thường có cách thể hiện dựa vào bản năng và thường chỉ hành động theo những gì bản thân muốn. - Cần phải cho trẻ hiểu các yêu cầu khi tham gia hội thoại: Dạy trẻ cách nói năng (nói năng phải mạch lạc, mạnh dạn; không nói nhanh, không nói tục chửi bậy,...), cách xưng hô với bạn bè, người lớn. 8 - Cần cho trẻ hiểu cách thể hiện khi tham gia hội thoại: Trong giờ học muốn nói phải giơ tay, nếu cần ra ngoài phải xin phép cô, cô giáo hỏi ai thì người đó trả lời, không nói leo, muốn mượn hay lấy cái gì phải hỏi và được sự đồng ý mới sử dụng, trong lớp muốn ra ngoài phải xin phép cô; biết thưa gửi, vâng dạ; không gật, lắc, ừ, nói trống không với người lớn,... để hướng trẻ đến những suy nghĩ đúng đắn, dạy trẻ biết cách ứng xử cho phù hợp với các nguyên tắc, chuẩn mực xã hội. Giáo viên nên thường xuyên nói chuyện với trẻ trong quá trình dạy dỗ. Cần thay đổi ngữ điệu và giọng nói sao cho phù hợp với nội dung và hoàn cảnh khi giao tiếp. Hướng dẫn trẻ biết sử dụng các câu đề nghị khi tham gia cuộc hội thoại. - Cho trẻ hiểu được ý nghĩa của những việc làm đó 1.3. Phƣơng pháp và hình thức giáo dục lễ giáo cho trẻ Việc hình thành hành vi văn minh lễ phép cho trẻ là cả một quá trình tác động lâu dài về nhiều mặt cả về nhận thức, tình cảm lẫn hành vi. Quá trình tác động này đòi hỏi phải có sự phối hợp chặt chẽ giữa mục đích, nội dung và biện pháp. Nếu mục đích và nội dung giáo dục đã được xác định, nhưng không có con đường chuyển tải thì hiệu quả giáo dục sẽ rất thấp. Chính vì thế, muốn giáo dục lễ giáo cho trẻ 3 tuổi thành công cần xác định được các hoạt động giáo dục cụ thể. Trên thực tế, có nhiều hoạt động giáo dục lễ giáo cho trẻ 3 tuổi, những hoạt động này không tách biệt mà hỗ trợ, bổ sung cho nhau tạo ra những tác động tổng hợp lên trẻ. Sau đây là một số hoạt động giáo dục lễ giáo cho trẻ 3 tuổi ở trường mầm non: 1.3.1. Giáo dục thông qua hoạt động học tập Như chúng ta đã biết, ở trường mầm non không có giờ học đạo đức riêng, do đó giáo dục lễ giáo cho trẻ được hình thành thông qua hoạt động tích hợp lồng ghép với nội dung bài dạy của các lĩnh vực khác với mức độ phù hợp. Từ đó, việc lồng ghép nội dung giáo dục lễ giáo vào hoạt động học tập 9 có nhiều ưu thế nhằm hình thành cho trẻ những thói quen, hành vi lễ phép có văn hóa,… Để phát huy tối đa vai trò của hoạt động học tập đối với giáo dục lễ giáo, đòi hỏi giáo viên phải biết vận dụng một cách sáng tạo thông qua hoạt động có chủ đích để trẻ có những cảm xúc vui vẻ thoải mái, hình thành ở trẻ tình yêu quê hương đất nước, tình cảm giữa những con người gần gũi, biết yêu cái thiện ghét cái ác, tôn trọng lẽ phải, lên án cái xấu xa. Qua đó, tình cảm chân thực của trẻ được thể hiện một cách thiết thực [1]. 1.3.2. Giáo dục thông qua hoạt động vui chơi Như chúng ta đã biết, cuối tuổi ấu nhi (tuổi lên ba) ở trẻ xuất hiện một mâu thuẫn giữa một bên là tính độc lập đang được phát triển mạnh, muốn tự mình làm tất cả mọi việc như người lớn và một bên là khả năng còn quá non yếu của trẻ, không thể làm nổi những việc đó [2]. Để giải quyết mâu thuẫn này, trẻ phải tìm kiếm một hoạt động mới: không làm thật mọi việc như người lớn thì làm giả vờ. Do đó, trò chơi đóng vai theo chủ đề xuất hiện và chuyển sang vị trí chủ đạo. Khi tham gia trò chơi đóng vai theo chủ đề, trẻ được thực hành trải nghiệm nhiều vai chơi khác nhau trong cuộc sống của người lớn. Qua đó, trẻ biết giao tiếp, ứng xử phù hợp như: biết chào hỏi lễ phép, biết cảm ơn khi được giúp đỡ, xin lỗi khi làm sai, có cách cư xử đúng mức khi người khác có lỗi với mình, biết thể hiện yêu cầu khi tham gia hội thoại. Vui chơi là hoạt động mà trẻ được thể hiện bản thân một cách rõ nét, trẻ được học làm người, trải nghiệm những xúc cảm tình cảm. Do vậy, những yếu tố đạo đức xuất hiện ngay trong bản thân trẻ một cách tích cực chứ không phải dưới lới nói trừu tượng và nó có tác dụng hình thành động cơ đúng cho trẻ. Nếu chú ý quan sát giáo viên sẽ thấy được tính cách, hành vi của từng trẻ trong khi chơi. Vì vậy, giáo viên sẽ kịp thời uỗn nắn, điều chỉnh những biểu hiện chưa phù hợp của trẻ, giúp trẻ hình thành những kỹ năng khi vui chơi, những thói quen hành vi văn minh trong giao tiếp [1]. 10 1.3.3. Giáo dục thông qua tổ chức chế độ sinh hoạt hàng ngày Giáo dục lễ giáo cho trẻ thông qua chế độ sinh hoạt hàng ngày là biện pháp cũng hết sức quan trọng góp phần vào việc hình thành nhân cách cho trẻ nhằmbiến những khái niệm lễ giáo thành những hành vi thói quen lễ giáo. Chỉ trong hoạt động thực tiễn, trong mối quan hệ với mọi người trẻ mới lĩnh hội được các quy tắc hành vi trong cuộc sống, mới tập hành động theo các tiêu chuẩn lễ giáo. Vì thói quen tức là những hành vi được tự động hóa, được lặp đi lặp lại nhiều lần và gắn liền với nhu cầu, lúc đó trẻ sẽ thực hiện các hành vi lễ giáo một cách tự nhiên. Giáo viên nên tận dụng các thời điểm trong ngày để nói chuyện với trẻ về các mối quan hệ, các hành vi ứng xử đúng sai của con người với con người. Giải thích với trẻ vì sao phải ứng xử như vậy. Khuyến khích trẻ suy nghĩ, chia sẻ cảm xúc, ý tưởng, thể hiện thái độ tích cực đối với mọi người. Khi trò chuyện, giải thích cho trẻ nên dùng câu đơn giản, ngắn gọn rõ ràng, gắn với kinh nghiệm sống của trẻ, cần kiên nhẫn lắng nghe và trả lời các câu hỏi của trẻ. Tổ chức chế độ sinh hoạt chính là tổ chức cuộc sống của trẻ và bằng chính cuộc sống đó mà giáo dục trẻ em. Từ đó, mà trẻ có những thái độ, những hành vi đúng đắn trong cuộc sống hàng ngày như chào hỏi lễ phép, tôn trọng người lớn, đoàn kết với bạn bè, nhường nhịn giúp đỡ bạn bè,... Do vậy, cần tổ chức cuộc sống của trẻ như một chỉnh thể, nhằm phát triển theo phương hướng và mục tiêu mà xã hội đòi hỏi. Hơn nữa, cuộc sống của trẻ luôn vận động và phát triển, nên những gì giáo dục trẻ phải mới mẻ, thân thiết với cuộc sống hiện tại và cần thiết cho tương lai của chúng[1]. 1.3.4. Phối hợp với gia đình Giáo dục lễ giáo là việc hết sức quan trọng đòi hỏi sự tham gia của cả gia đình, nhà trường và xã hội. Bởi “Cây giáo dục chỉ đơm hoa và kết trái ngọt khi có sự chăm sóc và vun xới của nhà trường, gia đình và xã hội” như 11 Dorothy Holte đã nói. Ông bà, cha mẹ, anh chị là tấm gương sáng để trẻ noi theo, gần gũi, chia sẻ, tâm sự, động viên và cùng trẻ tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong cuộc sống và tuyệt nhiên không được so sánh hay áp đặt ý nghĩ chủ quan của mình. Có không ít phụ huynh khi gửi con đến trường mầm non là yên tâm giao trọng trách giáo dục trẻ cho nhà trường và giáo viên mà quên rằng vai trò của gia đình là vô cùng quan trọng trong việc phối hợp với nhà trường giáo dục con cái bởi “cha mẹ là những người thầy đầu tiên của trẻ”, ngay cả khi giao trẻ cho cô giáo mầm non thì vai trò của cha mẹ cũng không hề mờ nhạt đi. Cha mẹ cần đi cùng con trong suốt quãng đường đời mà những năm tháng tuổi thơ sẽ tạo nên một nền tảng chắc chắn cho trẻ khi trưởng thành. Nắm được phương pháp giáo dục của nhà trường, phụ huynh sẽ hiểu rõ những nội dung giáo dục của trẻ ở lớp cũng như việc giáo dục hành vi lễ giáo cho trẻ. Mặt khác, phụ huynh cũng có thể tham gia đánh giá được cách giáo dục của mình có phù hợp với nhà trường không. Gia đình và nhà trường cần là người bạn đồng hành cùng chí hướng thì việc thói quen lễ giáo trẻ mới đạt được hiệu quả. Và quan trọng hơn là phụ huynh có điều kiện tiếp xúc với môi trường học tập sinh hoạt của trẻ, có điều kiện trao đổi với các cô giáo. Việc giáo dục thói quen lễ giáo cho trẻ chỉ có thể đạt hiệu qủa nếu có sự phối hợp giáo dục giữa gia đình và nhà trường. Từ đó, tạo sợi dây liên kết giữa gia đình và nhà trường, giúp trẻ được sống trong một môi trường giáo dục tốt. Qua đó, còn dạy cho trẻ bài học cần phải có mối quan hệ tích cực với người xung quanh [1]. 1.4. Ý nghĩa của giáo dục lễ giáo đối với trẻ ở trƣờng mầm non Dưới sự giáo dục của người lớn, đứa trẻ ngay từ những tháng năm đầu tiên của cuộc đời thực sự có thể lĩnh hội một số khái niệm, biểu tượng lễ giáo đơn giản và có hành vi. Người lớn bằng những hình thức giáo dục khác nhau 12 sẽ cung cấp cho trẻ những khái niệm, những chuẩn lễ giáo mà xã hội đã qui định cho một con người, đồng thời uốn nắn sửa chữa cho trẻ những hành vi, thái độ đi lệch chuẩn. Ở trường mầm non, khi giao tiếp với giáo viên, trẻ được chứng kiến những hành vi của họ và sự đánh giá "nên", "không nên" hay "được phép" "không được phép" của giáo viên. Từ đó, trẻ biết được cái gì tốt cái gì xấu và trẻ nhanh chóng tiếp thu những điều đó như là cơ sở vững chắc cho sự hình thành và phát triển nhân cách. Nếu trong khoảng thời gian từ 0 - 6 tuổi trẻ không nhận được sự tác động nào từ người lớn thì nhân cách của trẻ không được hình thành, đứa trẻ sẽ sống và hành động theo bản năng. Chính vì vậy, nếu muốn nhân cách của trẻ phát triển theo hướng tốt thì ngay từ tuổi mầm non chúng ta phải chăm lo giáo dục trẻ về mọi mặt nhất là về mặt lễ giáo. Giáo dục lễ giáo hình thành cho trẻ những thói quen hành vi văn minh lễ phép, những phẩm chất đạo đức tốt. Nhất là trong thời đại hiện nay, nhiều hành vi thói quen tốt đang không được coi trọng thì giáo dục lễ giáo cho trẻ ngay ở lứa tuổi mầm non là việc làm phù hợp và cần thiết. Thói quen văn minh của trẻ không phải tự nhiên mà có, nó chỉ được hình thành và phát triển dưới ảnh hưởng trực tiếp của giáo dục lễ giáo. Giáo dục lễ giáo thực sự có ý nghĩa quan trọng trong sự hình thành và phát triển nhân cách của trẻ lứa tuổi mầm non. Qua đó, trẻ biết cách giao tiếp lễ phép, biết chào hỏi, cảm ơn, xin lỗi và có hành vi ứng xử đúng mực với những người xung quanh; tình yêu thương, sự kính trọng, lòng biết ơn đối với người lớn tuổi và tình thân ái đối với bạn bè. Nói cách khác, giáo dục lễ giáo giúp hoàn thiện cả về phẩm chất đạo đức và tính cách, lối sống của trẻ hình thành cho trẻ nhân cách con người mới xã hội chủ nghĩa. 1.5. Đặc điểm của trẻ 3 tuổi - Đặc điểm tâm lý Một trong những đặc điểm tâm lí quan trọng của trẻ 3 tuổi là sự bắt đầu 13 có ý thức về bản ngã (còn gọi là cái “tôi” của một người) trẻ dần nhận ra mình là một con người riêng biệt, trẻ biết tách mình ra khỏi mọi nguời xung quanh để nhận ra chính mình. Trẻ quan tâm nhiều hơn tới thế giới xung quanh: trẻ chú ý hơn tới các vật dụng gia đình, các công việc hàng ngày của người thân và bắt chước một công việc mà trẻ thích. Trẻ biết thể hiện cảm xúc của mình: biết bày tỏ tình cảm của mình với ông, bà, cha, mẹ, thể hiện “tinh thần đoàn kết” với các bạn cùng chơi. Giai đoạn này, trò chơi đóng vai theo chủ đề vùa mới xuất hiện rất non nớt. Quan hệ giữa các vai chơi còn mờ nhạt, lỏng lẻo nhưng nó vẫn góp phần tạo ra ở trẻ mọt cấu tạo tâm lý mới. Xuất hiện những khủng hoảng ở trẻ: đôi khi trẻ có hành động và thái độ chống đối lại người lớn, không chịu làm theo một số yêu cầu của bố mẹ hoặc cô giáo. Trẻ có nhiều thắc mắc, chúng ta thường nghe trẻ hỏi những câu hỏi “tại sao” như “Tại sao trời mưa?”, “Tại sao con vịt đi được trên nước” và không chịu thỏa hiệp nếu cha mẹ trả lời qua loa. Tư duy của trẻ là tư duy trực quan - hình tượng. Tuy nhiên, các biểu tượng và hình tượng trong trẻ còn gắn liền với hành động và bị chi phối mạnh mẽ bởi cảm xúc. Nhờ tư duy mà trẻ có thể lĩnh hội được khái niệm và những thao tác lôgic đơn giản [2]. - Đặc điểm sinh lý Sự phát triển cơ thể trẻ diễn ra chậm hơn giai đoạn trước, chức năng của các bộ phận được hoàn thiện dần. Chiều cao trung bình của trẻ lứ tuổi này khoảng 90 - 100 cm, cân nặng trung bình từ 14- 16 kg. Hệ tiêu hóa ngày càng hoàn thiện, quá trình hình thành men tiêu hóa được tăng cường, sự hấp thụ thức ăn ngày càng tốt hơn. 14