Tài liệu Tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo cho học sinh trong dạy học lịch sử việt nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ xix ở trường thpt tỉnh phú thọ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA LỊCH SỬ NGUYỄN THU QUỲNH TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM (TỪ NGUỒN GỐC ĐẾN GIỮA THẾ KỈ XIX) Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH PHÚ THỌ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Phương pháp dạy học Lịch sử Người hướng dẫn khoa học TS. NGUYỄN VĂN NINH HÀ NỘI - 2017 LỜI CẢM ƠN Em xin bày tỏ biết ơn sâu sắc đến TS. Nguyễn Văn Ninh, người đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo, giúp đỡ em trong suốt quá trình thực hiện khóa luận của mình. Đồng thời em xin gửi lời chân thành tới các thầy cô giáo, các em học sinh trường THPT Cổ Loa (Hà Nội), trường THPT Vĩnh Chân (Phú Thọ) đã giúp đỡ em trong quá trình điều tra, khảo sát. Em xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong khoa Lịch sử, đặc biệt là các thầy cô trong bộ môn Lý luận và phương pháp dạy học Lịch sử ở trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 đã tạo điều kiện thuận lợi và giúp đỡ em trong quá trình học tập, nghiên cứu tại Khoa và Trường. Em xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 26 tháng 04 năm 2017 Sinh viên Nguyễn Thu Quỳnh LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là trình nghiên cứu riêng của mình. Những số liệu và kết quả trong khóa luận là hoàn toàn trung thực. Đề tài chưa được công bố trong bất cứ một công trình khoa học nào khác Hà Nội, ngày 26 tháng 04 năm 2017 Sinh viên Nguyễn Thu Quỳnh DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT NGHĨA CÁCH VIẾT TẮT 1 DHLS Dạy học lịch sử 2 GV Giáo viên 3 HS Học sinh 4 NXB Nhà xuất bản 5 SGK Sách giáo khoa 6 THPT Trung học phổ thông 7 TNST Trải nghiệm sáng tạo MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................ 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 5 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................... 5 5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ................................. 6 6. Giả thuyết nghiên cứu ................................................................................... 7 7. Đóng góp của khóa luận................................................................................ 7 8. Cấu trúc của khóa luận .................................................................................. 7 NỘI DUNG ....................................................................................................... 8 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG.................. 8 1.1. Cơ sở lí luân ............................................................................................... 8 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản ......................................................................... 8 1.1.2. Đặc điểm của hoạt động trải nghiệm sáng tạo ..................................... 12 1.1.3. Các hình thức, phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong nhà trường phổ thông ...................................................................... 15 1.1.4.Vai trò, ý nghĩa của hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học Lịch sử ............................................................................................................. 25 1.1.5. Những yêu cầu khi tổ chức hoạt động TNST ........................................ 28 1.1.6. Qui trình thực hiện hoạt động học tập TNST cho học sinh .................. 31 1.1.7. Định hướng đổi mới của hoạt động học tập TNST ............................... 33 1.2. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 33 1.2.1. Thực trạng dạy và học Lịch sử ở trường phổ thông ............................. 33 1.2.2. Thực trạng của việc tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo trong dạy học Lịch sử ở trường THPT...................................................... 37 Tiểu kết chương 1............................................................................................ 40 CHƯƠNG 2. MỘT SỐ HÌNH THỨC VÀ BIỆN PHÁP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ NGUỒN GỐC ĐẾN GIỮA THẾ KỈ XIX Ở TRƯỜNG THPT TỈNH PHÚ THỌ .................................................... 42 2.1. Vị trí, mục tiêu,nội dung lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX chương trình chuẩn (chương trình lịch sử lớp 10 chuẩn) ............. 42 2.1.2.Vị trí........................................................................................................ 42 2.1.2. Mục tiêu ................................................................................................. 42 2.1.3. Nội dung ................................................................................................ 44 2.2. Một số hình thức và biện pháp tổ chức hoạt động học tập TNST cho học sinh trong dạy học Lịch sử từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX ở trường THPT tỉnh Phú Thọ ............................................................................. 49 2.2.1. Tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo bằng hình thức đóng vai ........................................................................................................... 49 2.2.2. Tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo bằng hình thức tham quan học tập tại các di tích .................................................................... 52 2.2.3. Tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm bằng hình thức sinh hoạt văn hóa, văn nghệ............................................................................................ 54 2.4. Thực nghiệm sư phạm .............................................................................. 57 2.4.1. Mục đích thực nghiệm ........................................................................... 57 2.4.2. Nội dung và phương pháp thực nghiệm. ............................................... 58 2.4.3. Tiến hành thực nghiệm .......................................................................... 58 2.4.4. Kết quả thực nghiệm ............................................................................. 59 Tiểu kết chương 2............................................................................................ 60 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 62 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 64 PHỤ LỤC MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Lịch sử là môn học có ưu thế và sở trường trong giáo dục thế hệ trẻ bởi lịch sử không chỉ là quá khứ mà còn là kết tinh giá trị các thế hệ trước để lại và thế hệ sau cần tiếp nối và phát huy. Lịch sử cung cấp cho chúng ta những kiến thức tổng hợp về kinh tế, chính trị, xã hội và quân sự để giáo dục tư tưởng tình cảm đạo đức góp phần hoàn thiện nhân cách cho học sinh. Tuy nhiên trong những năm qua, bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông là một trong những môn học bị cho là môn “phụ”, HS không thích học lịch sử, chán học sử, sợ học sử thậm chí ghét nó và có những hành động phản kháng… Việc đó sẽ trở nên nghiêm trọng nếu như chúng ta không khắc phục được vị trí, vai trò của môn Lịch sử trong trường THPT và trong xã hội. Nhằm đưa môn Lịch sử trở về đúng vai trò và vị trí xứng đáng của nó cũng như góp phần nâng cao chất lượng dạy học Lịch sử trong trường THPT, Đảng và nhà nước đã tiến hành cải cách, đổi mới giáo dục. Theo Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học” [29]. Theo đó quan điểm chỉ đạo của Đảng là: “Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội” [29]. Điều đó cho thấy, việc đổi mới hình thức, 1 phương pháp dạy học theo Chương trình mới sau năm 2015 đặc biệt nhấn mạnh hình thức học tập trải nghiệm. Hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo là hình thức học tập gắn học tập với thực tiễn, gắn giáo dục trong nhà trường với giáo dục ngoài xã hội, “phá vỡ” không gian lớp học, đồng thời có sự tham gia của nhiều nguồn lực xã hội vào quá trình giáo dục. Đây là một hình thức tổ chức dạy học tạo điều kiện cho học sinh có những trải nghiệm khám phá mới mẻ, qua đó góp phần hình thành năng lực, kĩ năng làm việc nhóm, kĩ năng sưu tầm, đánh giá tư liệu sự kiện lịch sử, phát triển năng lực người học. Xuất phát từ thực tiễn dạy học Lịch sử ở trường phổ thông hiện nay và vai trò quan trọng của việc tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo cho học sinh trong dạy học Lịch sử, tôi lựa chọn vấn đề: “Tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạ ch học inh tr ng dạ học ịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX ở trường tỉnh Phú Thọ” làm đề tài nghiên cứu cho khóa luận tốt nghiệp của mình. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Vấn đề hoạt động học tập qua trải nghiệm sáng tạo trong dạy học nói chung và DHLS nói riêng nhằm hình thành và phát triển các năng lực cho học sinh được rất nhiều nhà khoa học, nhà giáo dục, học giả, cá nhân quan tâm nghiên cứu ở nhiều khía cạnh khác nhau: Trong cuốn “Phương pháp dạy học lịch sử ở trường trung học” do N.G. Đairi (Chủ biên), tác giả đã đề cập đến tầm quan trọng của hoạt động ngoại khóa. Đồng thời tác giả đã nêu ra ý kiến thay từ “công tác ngoại khóa” bằng từ “hoạt động ngoài lớp” và đề xuất một số nội dung cơ bản của hoạt động ngoài lớp trong dạy học lịch sử. Tiếp đó, trong cuốn “Phương pháp dạy học lịch sử” tập 2, các tác giả Phan Ngọc Liên (Chủ biên), Trịnh Đình Tùng, Nguyễn Thị Côi cũng đã trình 2 bày về vị trí, ý nghĩa và các hình thức hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử. Tuy nhiên cuốn sách còn đề cập sâu đến công tác ngoại khóa lịch sử địa phương trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông . Đây là nguồn tư liệu quý báu cho những giáo viên giảng dạy bộ môn lịch sử, giúp người tiếp cận nó đúc rút được về mặt lý luận và kinh nghiệm dạy học để tác nghiệp. Nhận thức được thực trạng dạy- học lịch sử hiện nay, cuốn “Dạy và học tích cực một số phương pháp và kĩ thuật dạy học” của Bộ giáo dục và đào tạoDự án Việt-Bỉ đã đề ra một số định hướng đổi mới phương pháp dạy và học theo hướng tích cực, theo đó gắn dạy học lịch sử với thực tế, phát huy sự sáng tạo của học sinh. Trong tài liệu tập huấn mới nhất của bộ Giáo dục và Đào tạo năm 2015, “Kĩ năng xây dựng và tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong trường trung học”, đã tập hợp đầy đủ và hệ thống những nghiên cứu của các nhà giáo dục đầu ngành về hoạt động trải nghiệm sáng tạo như: PGS. TS. Nguyễn Thúy Hồng, PGS.TS. Đinh Thị Kim Thoa, TS. Ngô Thị Thu Dung, ThS. Bùi Ngọc Diệp, ThS. Nguyễn Thị Thu Anh. Tài liệu đề cập những vấn đề chung của hoạt động trải nghiệm như khái niệm, đặc điểm; xác định mục tiêu, yêu cầu, xây dựng nội dung và cách thức tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong trường phổ thông; đánh giá hoạt động trải nghiệm với phương pháp và công cụ cụ thể. Trong bài viết “Một số vấn đề về hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong chương trình giáo dục phổ thông mới”, PGS.TS Lê Huy Hoàng, trường Đại học Sư phạm Hà Nội có đề cập tới quan niệm về hoạt động trải nghiệm sáng tạo là hoạt động mang xã hội, thực tiễn đến với môi trường giáo dục trong nhà trường để học sinh tự trải nghiệm trong tập thể, qua đó hình thành và thể hiện được phẩm chất, năng lực; nhận ra năng khiếu, sở thích, đam mê; bộc lộ và điều chỉnh cá tính, giá trị; nhận ra chính mình cũng như khuynh hướng 3 phát triển của bản thân; bổ trợ cho và cùng với các hoạt động dạy học trong chương trình giáo dục thực hiện tôt nhất mục tiêu giáo dục.Tác giả cũng đề cập đến nội dung, đặc điểm của hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Từ kinh nghiệm hoạt động sáng tạo ở Hàn Quốc tác giả đưa ra vấn đề trải nghiệm sáng tạo thông qua nghiên cứu khoa học kĩ thuật và giáo dục STEM. Bài viết của PGS.TS. Đỗ Ngọc Thống nghiên cứu “Hoạt động trải nghiệm sáng tạo – kinh nghiệm quốc tế và vấn đề của Việt Nam”. Trong đó, tác giả giới thiệu kinh nghiệm tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong giáo dục phổ thông nước Anh và Hàn Quốc. Đây đều là những nước đã đưa hoạt động trải nghiệm sáng tạo vào chương trình đào tạo từ sớm và đạt được những kết quả to lớn. Từ đó tác giả đưa ra kết luận: Lâu nay chương trình giáo dục phổ thông Việt Nam đã có hoạt động giáo dục nhưng chưa được chú ý đúng mức; chưa hiểu đúng vị trí, vai trò và tính chất của các hoạt động giáo dục. Chưa xây dựng được một chương trình hoạt động giáo dục đa dạng, phong phú và chi tiết với đầy đủ các thành tố của một chương trình giáo dục. Chưa có hình thức đánh giá và sử dụng kết quả các hoạt động giáo dục một cách phù hợp. Lê Thị Nga với đề tài “Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh trong dạy học lịch sử địa phương ở trường trung học phổ thông huyện Ba Vì - Hà Nội” (Luận văn Thạc sĩ ngành sư phạm Lịch sử, Đại học Giáo dục – ĐHQGHN, 2015), nội dung của luận văn đã đi sâu nghiên cứu đặc điểm, nội dung, hình thức và thực trạng của hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học. Bên cạnh đó, tác giả còn tiến hành tổ chức hoạt động trải nghiêm sáng tạo cho học sinh lớp 11A1 tại làng nón Phú Châu. Luận văn Thạc sĩ “Dạy học lịch sử địa phương cấp trung học cơ sở trên địa bàn huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ” tác giả Hoàng Thu Giang đã đi sâu làm rõ vai trò, nội dung, tình hình dạy học lịch sử địa phương ở trường trung 4 học phổ thông nói chung . Ngoài ra tác giả còn thiết kế một số nội dung và phương pháp dạy học lịch sử địa phương ở trường trung học cơ sở trên địa bàn huyện Phù Ninh. Như vậy, tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo có vai trò quan trọng trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông. Các công trình nghiên cứu trên mới tập trung vào hoạt động trải nghiệm sáng tạo một cách khái quát như làm rõ khái niệm, nội dung, hình thức tổ chức,… của hoạt động trải nghiệm hay có những công trình nghiên cứu mới chỉ dừng lại ở việc tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong lịch sử địa phương mà mà chưa có công trình nào nghiên cứu về việc tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh trong dạy học bài nội khóa kết hợp với lịch sử địa phương cùng các hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Mặc dù vậy nhưng đây là những tài liệu quý giá giúp tôi hoàn thành khóa luận tốt nghiệp của mình. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng Đối tượng nghiên cứu của đề tài chính là vấn đề cách thức tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo cho học sinh trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX ở trường THPT tỉnh Phú Thọ. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nội dung: đi sâu nghiên cứu các hình thức và biện pháp tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo cho học sinh trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX ở trường THPT tỉnh Phú Thọ. Phạm vi đi tôi tiến hành thực nghiệm tại trường THPT tỉnh Phú Thọ. 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Mục đích nghiên cứu Khẳng định vai trò và ý nghĩa của hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo, từ đó đưa ra các hình thức và biện pháp tổ chức hoạt động học tập trải 5 nghiệm trong dạy học Lịch sử từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX ở trường THPT tỉnh Phú Thọ. 4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu + Nghiên cứu cơ sở lí luận của việc tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo như khái niệm, nội dung, yêu cầu, các hình thức tổ chức học tập trải nghiệm sáng tạo. + Nghiên cứu cơ sở thực tiễn của hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo. + Nghiên cứu nội dung chương trình môn Lịch sử THPT - phần Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX để xác định nội dung tiến hành hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo. + Đề xuất các hình thức và biện pháp tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo cho học sinh trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX ở trường THPT tỉnh Phú Thọ. + Thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng tính khả thi của đề tài. 5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở phương pháp luận Dựa trên lí luận của chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm đường lối của Đảng và Nhà nước về giáo dục và đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử. 5.2. Phương pháp nghiên cứu + Phương pháp nghiên cứu lí thuyết: Đọc và phân tích, tổng hợp các tài liệu về Giáo dục học, tài liệu lịch sử, phương pháp dạy học lịch sử, chương trình, sách giáo khoa phổ thông phần Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX và các tài liệu khác có liên quan. + Phương pháp thực tiễn: Đề tài tiến hành điều tra để lấy ý kiến của học sinh và giáo viên bằng phiếu điều tra. Thực nghiệm sư phạm nhằm khẳng định kết quả nghiên cứu của khóa luận. 6 6. Giả thuyết nghiên cứu Nếu vận dụng đúng cách thức tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo cho học sinh trong dạy học phần Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX ở trương THPT tỉnh Phú Thọ theo đúng đề tài thì sẽ tạo được sự say mê học tập Lịch sử của học sinh. 7. Đóng góp của khóa luận + Khẳng định được vai trò, ý nghĩa của hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo trong học lịch sử. + Phản ánh được thực trạng dạy và học lịch sử, thực trạng của việc tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo ở trường phổ thông. + Đề xuất một số hình thức và biện pháp tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo trong chương trình Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX ở trường THPT. 8. Cấu trúc của khóa luận Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, khóa luận gồm 2 chương: Chương 1: Cơ ở lí luận và thực tiễn của hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo trong dạy học Lịch sử ở trường trung học phổ thông Chương 2: Một số hình thức và biện pháp tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo cho học sinh trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX ở trường THPT tỉnh Phú Thọ 7 NỘI DUNG CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Cơ sở lí luận 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản Trải nghiệm Trong đời sống hàng ngày, chúng ta thường xuyên nhắc đến thuật ngữ trải nghiệm, chính vì mức độ phổ biến của thuật ngữ này nên cũng có nhiều quan niệm khác nhau về trải nghiệm Theo quan điểm của triết học, sự trải nghiệm được hiểu là kết quả của sự tương tác giữa con người với thế giới khách quan. Sự tương tác này bao gồm cả hình thức và kết quả của các hoạt động thực tiễn trong xã hội, bao gồm cả kĩ thuật và kĩ năng, cả nguyên tắc hoạt động và phát triển thế giới khách quan. Nhà triết học vĩ đại người Nga Solovyev V.S quan niệm rằng trải nghiệm là kiến thức kinh nghiệm thực tế; là thể thống nhất gồm kiến thức và kĩ năng. Trải nghiệm là kết quả của sự tương tác giữa con người và thế giới, được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Qua nghiên cứu các tài liệu triết học, ta có thể thấy được một số cách để định nghĩa về trải nghiệm: Trải nghiệm là một phạm trù triết học, được đúc rút từ toàn bộ hoạt động của con người ở mội mặt, như một thể thống nhất giữa kiến thức, kĩ năng, tình cảm và ý chí. Đặc trưng bằng cơ chế kế thừa di sản xã hội, lịch sử, văn hóa. 8 Trải nghiệm là một phạm trù của nhận thức luận, được đúc kết từ sự thống nhất của hoạt động tình cảm – nhận thức. Trải nghiệm dưới góc nhìn sư phạm được hiểu theo một vài ý nghĩa sau: Trải nghiệm trong đào tạo là một hệ thống kiến thức và kĩ năng có được trong quá trình giáo dục và đào tạo chính quy. Trải nghiệm là kiến thức, kĩ năng mà trẻ nhận được bên ngoài các cơ sở giáo dục: thông qua giao tiếp với nhau, với người lớn, hay qua tài liệu tham khảo không được giảng dạy trong nhà trường… Từ điển tiếng Việt định nghĩa: Trải có nghĩa là “đã từng qua, từng biết, từng chịu đựng”, còn nghiệm có nghĩa là “kinh nghiệm thực tế nhận thấy điều đó đúng”. Như vậy, trải nghiệm có nghĩa là quá trình chủ thể được trực tiếp tham gia hoạt động và rút ra những kinh nghiệm cho bản thân. Bách khoa toàn thư mở Wikipedia định nghĩa trải nghiệm hay kinh nghiệm là tổng quan khái niệm bao gồm tri thức, kĩ năng trong quan sát sự vật hoặc sự kiện đạt được thông qua tham gia vào hoặc tiếp xúc đến sự vật hoặc sự kiện đó. Lịch sử của từ “trải nghiệm” gần nghĩa với khái niệm “thử nghiệm”. Thực tiễn cho thấy trải nghiệm đạt được thường thông qua thử nghiệm. Trải nghiệm thường đi đến một tri thức về sự hiểu biết đến sự vật, hiện tượng, sự kiện. Sáng tạo Sáng tạo là từ mà chúng ta thường nghe thấy nhiều nhất, như con người sáng tạo, công ty sáng tạo,… Có rất nhiều quan niệm khác nhau về sáng tạo. Một số câu trả lời khi tìm kiếm cụm từ này trên Google: Là dám nghĩ khác và dám làm khác. Là một ý tưởng mới, phù hợp với thời đại và không gian sinh ra nó, và ý tưởng đó mang lại giá trị. Là một cái gì đó mới mẻ táo bạo và khác thường. 9 Theo từ điển Tiếng Việt: Sáng tạo là tạo ra những giá trị mới về vật chất và tinh thần. Tìm ra cái mới, cách giải quyết mới, không bị gò bó, phụ thuộc vào cái đã có. Theo từ điển Bách khoa Việt Nam: Sáng tạo là hoạt động tạo ra cái mới. Có thể sáng tạo trong bất cứ lĩnh vực nào: khoa học, sản xuất, nghệ thuật… Khái niệm sáng tạo hay còn gọi là năng lực sáng tạo được sử dụng đồng nghĩa với nhiều thuật ngữ khác như: sự sáng tạo, tư duy hay óc sáng tạo, sản phẩm hay nhân cách sáng tạo vv… Các thuật ngữ này đều có liên quan đến một thuật ngữ gốc Latin “Crear” và mang một nghĩa chung là sự sản xuất, tạo ra, sinh ra một cái gì đó mà trước đây chưa hề có, chưa tồn tại. Như vậy, sáng tạo là một thuộc tính nhân cách tồn tại như một tiềm năng ở con người. Tiềm năng sáng tạo có ở mọi người bình thường và được huy động trong từng hoàn cảnh sống cụ thể. Mỗi người khi tạo ra cái mới cho cá nhân thì sáng tạo đó được xem xét trên bình diện cá nhân, còn tạo ra cái mới liên quan đến một nền văn hóa thì sáng tạo đó được xem xét trên bình diện xã hội. Hoạt động giáo dục, hoạt động dạy học và hoạt động TNST Hoạt động giáo dục theo nghĩa rộng là những hoạt động có chủ đích, có kế hoạch hoặc có sự định hướng của nhà giáo dục, được thực hiện thông qua những hình thức phù hợp để chuyển tải nội dung giáo dục tới người học nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục. Hoạt động giáo dục này bao gồm: hoạt động dạy học và hoạt động giáo dục (theo nghĩa hẹp). Hoạt động giáo dục theo nghĩa hẹp được hiểu là những hoạt động có chủ đích, có kế hoạch, do nhà giáo dục định hướng, thiết kế, tổ chức trong và ngoài giờ học, trong và ngoài nhà trường nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục theo nghĩa hẹp, hình thành ý thức, phẩm chất, giá trị sống hay các năng lực tâm lí xã hội… 10 Hoạt động dạy học là quá trình người dạy tổ chức và hướng dẫn hoạt động học của người học nhằm giúp người học lĩnh hội tri thức khoa học, kinh nghiệm của xã hội loài người để phát triển trí tuệ và hoàn thiện nhân cách người học. Như vậy, hoạt động dạy học chủ yếu nhằm phát triển mặt trí tuệ, hoạt động giáo dục theo nghĩa hẹp chủ yếu nhằm phát triển mặt phẩm chất đạo đức, đời sống tình cảm. Trong chương trình giáo dục phổ thông hiện hành, hoạt động giáo dục (nghĩa hẹp) thực hiện các mục tiêu giáo dục thông qua một loạt các hoạt động như hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, hoạt động tập thể… Theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới, hoạt động giáo dục (theo nghĩa rộng) bao gồm hoạt động dạy học và các mục tiêu của hoạt động giáo dục (nghĩa hẹp) nói trên sẽ được thực hiện chỉ trong một hoạt động có tên gọi là hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Như vậy hoạt động trải nghiệm sáng tạo sẽ thực hiện tất cả các mục tiêu và nhiệm vụ của các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, hoạt động tập thể,… và thêm vào đó là những mục tiêu và nhiệm vụ giáo dục giai đoạn mới. Vậy khái niệm hoạt động học tập TNST trong nhà trường phổ thông có thể được hiểu là các hoạt động giáo dục thực tiễn được tiến hành song song với hoạt động dạy học trong nhà trường. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là: một bộ phận của quá trình giáo dục, được tổ chức ngoài giờ học các môn văn hóa trên lớp và có mối quan hệ bổ sung, hỗ trợ cho hoạt động dạy học. Thông qua các hoạt động thực hành, những việc làm cụ thể và các hành động của học sinh, hoạt động trải nghiệm sáng tạo sẽ khai thác kinh nghiệm của mỗi cá nhân, tạo cơ hội cho các em vận dụng một cách tích cực những kiến thức đã học vào thực tế và đưa ra được những sáng tạo của mình, từ đó phát huy và nuôi dưỡng tính sáng tạo của mỗi cá nhân. 11 Từ khái niệm này cho thấy, so với các hoạt động ngoài giờ lên lớp đang được tiến hành hiện nay trong chương trình phổ thông thì hoạt động TNST sẽ phong phú hơn cả về nội dung , phương pháp và hình thức hoạt động. Đặc biệt mỗi hoạt động phải phù hợp với mục tiêu phát triển những phẩm chất, năng lực nhất định của học sinh. Các khái niệm này đều khẳng định vai trò định hướng, hướng dẫn của nhà giáo dục (không phải là hoạt động trải nghiệm tự phát). Nhà giáo dục không tổ chức, phân công học sinh một cách trực tiếp mà chỉ hỗ trợ, giám sát. Học sinh được trực tiếp, chủ động tham gia các hoạt động. Phạm vi các chủ đề hay nội dung hoạt động và kết quả đầu ra là năng lực thực tiễn, phẩm chất và tiềm năng sáng tạo; và hoạt động là phương thức cơ bản của sự hình thành và phát triển nhân cách con người. Từ kết quả nghiên cứu các lí thuyết trên có thể thấy học tập trải nghiệm sáng tạo là phương thức hoạt động chỉ sự tương tác, sự tác động của chủ thể với đối tượng xung quanh và ngược lại. Hoạt động ở đây là hoạt động của chính bản thân chủ thể. Những hoạt động này vừa mang tính trải nghiệm, thử và sai, vừa là cách thức nhận thức, tác động của riêng mỗi chủ thể. Qua hoạt động giải quyết vấn đề mà thu nhận những giá trị cần thiết cho bản thân đó chính là quá trình mang tính trải nghiệm. Học tập trải nghiệm sáng tạo nhấn mạnh đến sự trải nghiệm, thúc đẩy năng lực sáng tạo của người học. Trong đó “trải nghiệm” là phương thức giáo dục và “sáng tạo” là mục tiêu giáo dục. 1.1.2. Đặc điểm của hoạt động trải nghiệm sáng tạo 1.1.2.1. Trải nghiệm và sáng tạo là dấu hiệu cơ bản của hoạt động Hoạt động TNST là hoạt động được thực hiện phối hợp một cách hợp lí cả hai khâu trải nghiệm và sáng tạo. Hoạt động TNST tạo cơ hội cho học sinh trải nghiệm trong thực tiễn để tích lũy và chiêm nghiệm các kinh nghiệm các kinh nghiệm, từ đó có thể khái 12 quát thành hiểu biết theo cách của riêng mình, đó đã được gọi là sáng tạo của riêng bản thân học sinh. Hoạt động TNST có khả năng huy động sự tham gia tích cực của học sinh ở tất cả các khâu của quá trình hoạt động: từ thiết kế hoạt động đến chuẩn bị, thực hiện và đánh giá kết quả hoạt động phù hợp với đặc điểm lứa tuổi và khả năng của bản thân; tạo cơ hội cho các em được trải nghiệm, được bày tỏ quan điểm, ý tưởng sáng tạo; được đánh giá và lựa chọn ý tưởng hoạt động, được thể hiện, tự khẳng định bản thân, được tự đánh giá và đánh giá kết quả hoạt động của bản thân, của nhóm mình và của bạn bè… 1.1.2.2. Nội dung hoạt động trải nghiệm sáng tạo mang tính tích hợp và phân hóa cao Nội dung của hoạt động trải nghiệm rất đa dạng và mang tính tích hợp, tổng hợp kiến thức, kĩ năng của nhiều môn học, nhiều lĩnh vực học tập và giáo dục như: giáo dục đạo đức, giáo dục trí tuệ, giáo dục kĩ năng sống, giáo dục giá trị sống, giáo dục thẩm mĩ, giáo dục thể chất, giáo dục lao động, giáo dục an toàn giao thông, giáo dục môi trường, giáo dục phòng chống ma túy, giáo dục phòng chống HIV/AIDS và tệ nạn xã hội, giáo dục các phẩm chất người lao động, nhà nghiên cứu… Điều này giúp cho các nội dung giáo dục thiết thực hơn, gần gũi với cuộc sống thực tế hơn, đáp ứng được nhu cầu hoạt động của học sinh, giúp các em vận dụng vào thực tiễn cuộc sống một cách dễ dàng, thuận lợi hơn. Bên cạnh hoạt động có tính tích hợp, học sinh được lựa chọn một số hoạt động chuyên biệt phù hợp với năng lực, sở trường, hứng thú của bản thân để phát triển năng lực sáng tạo riêng biệt của mỗi cá nhân. 1.1.2.3. Hoạt động trải nghiệm sáng tạ được tổ chức dưới nhiều hình thức đa dạng Hoạt động TNST được tổ chức dưới nhiều hình thức khác nhau như trò chơi, hội thi, diễn đàn, giao lưu, tham quan du lịch, sân khấu hóa (kịch, thơ, 13