Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo cho học sinh trong dạy học lịch s...

Tài liệu Tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo cho học sinh trong dạy học lịch sử địa phương ở trường trung học phổ thông huyện ba vì hà nội

.PDF
114
15512
163

Mô tả:

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC LÊ THỊ NGA TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƢƠNG Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN BA VÌ – HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ NGHÀNH SƢ PHẠM LỊCH SỬ HÀ NỘI – 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC LÊ THỊ NGA TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƢƠNG Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN BA VÌ – HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ NGHÀNH SƢ PHẠM LỊCH SỬ CHUYÊN NGÀNH: Lí luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Lịch sử Mã số: 60 14 01 11 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Văn Ninh HÀ NỘI – 2015 LỜI CẢM ƠN Với những tình cảm chân thành, tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu trƣờng Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội, các thầy cô giáo khoa Sƣ phạm – trƣờng Đại học Giáo dục đã tận tình giảng dạy và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin trân trọng cảm ơn Sở giáo dục và đào tạo Hà Nội, Ban giám hiệu và toàn thể giáo viên tổ Lịch sử, các em học sinh trƣờng THPT Ba Vì đã tạo mọi điều kiện cho tôi trong quá trình học tập cũng nhƣ quá trình chúng tôi tiến hành điều tra, thực nghiệm sƣ phạm phục vụ luận văn. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn tới thầy giáo TS. Nguyễn Văn Ninh, ngƣời thầy đã tận tình giảng dạy, giúp đỡ và trực tiếp hƣớng dẫn cũng nhƣ đã hết lòng động viên và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình nghiên cứu, tìm tòi tƣ liệu và viết luận văn. Cuối cùng, tôi xin gửi tất cả lòng biết ơn sâu sắc tới những ngƣời thân trong gia đình, bạn bè đã động viên giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn. Mặc dù bản thân đã rất nỗ lực, cố gắng song khó tránh khỏi những hạn chế thiếu sót. Kính mong Quý thầy, cô giáo và những ngƣời quan tâm đóng góp ý kiến để luận văn đƣợc hoàn thiện hơn. Một lần nữa tôi xin bày tỏ lòng tri ân đến Quý vị! Hà Nội, tháng 11 năm 2015 Tác giả luận văn Lê Thị Nga i DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN - HS : Học sinh - GV : Giáo viên - THPT : Trung học phổ thông - TNST : Trải nghiệm sáng tạo ii MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... i DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1..................................................................................................... 15 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG. ....................................................................................... 15 1.1. Cơ sở lí luận........................................................................................ 15 1.1.1.Một số khái niệm thuật ngữ cơ bản........................................................ 15 1.1.2. Đặc điểm của hoạt động trải nghiệm sáng tạo....................................... 19 1.1.2.1. Nội dung của hoạt động trải nghiệm sáng tạo mang tính tích hợp và phân hóa cao ................................................................................................... 19 1.1.2. 2. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo được thực hiện dưới nhiều hình thức đa dạng ............................................................................................................ 20 1.1.2.3.Hoạt động trải nghiệm mang tính sáng tạo. ....................................... 22 1.1.2.4. Hoạt động TNST đòi hỏi sự phối hợp, liên kết nhiều lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường ....................................................................... 22 1.1.2.5. Hoạt động TNST giúp lĩnh hội những kinh nghiệm mà các hình thức học tập khác không thực hiện được. ............................................................... 23 1.1.3 .Cơ sở xuất phát của vấn đề tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông. ..................................................... 24 1.1.3.1. Xuất phát từ mục tiêu, chiến lược đào tạo con người trong bối cảnh mới ................................................................................................................... 24 1.1.3.2. Xuất phát từ đặc trưng của việc nhận thức lịch sử ............................ 25 1.1.3.3. Xuất phát từ yêu cầu đổi mới phương pháp, chương trình, sách giáo khoa THPT sau năm 2015 ............................................................................... 27 1.1.4. Các hình thức, phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong nhà trường phổ thông. ........................................................................... 27 1.1.5. Vai trò của hoạt động trải nghiệm sáng tạo. ........................................ 32 1.1.6. Ý nghĩa của học tập trải nghiệm sáng tạo trong dạy học Lịch sử ........ 34 iii 1.1. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 35 1.2.1. Thực trạng dạy và học Lịch sử ở trường phổ thông ............................. 35 1.2.2. Thực trạng của việc tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo trong dạy học Lịch sử ở trường THPT ............................................................ 36 1.2.2.1. Mục đích ............................................................................................. 36 1.2.2.2. Đối tượng khảo sát ............................................................................. 36 12.2.3. Nội dung khảo sát................................................................................ 37 1.2.2.4. Phương pháp khảo sát........................................................................ 37 1.2.2.5. Kết quả khảo sát ................................................................................. 37 TIỂU KẾT CHƢƠNG 1 ............................................................................... 40 1.Về cơ sở lí luận ............................................................................................ 40 2. Về mặt cơ sở thực tiễn ................................................................................ 41 CHƢƠNG 2..................................................................................................... 42 MỘT SỐ HÌNH THỨC VÀ BIỆN PHÁP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƢƠNG Ở TRƢỜNG THPT HUYỆN BA VÌ – HÀ NỘI .......................... 42 2.1. Cấu trúc, mục tiêu, nội dung chƣơng trình Lịch sử phổ thông ................ 42 2.1.1. Cấu trúc ................................................................................................. 42 2.1.2. Mục tiêu................................................................................................. 43 2.2.3. Nội dung chương trình môn Lịch sử THPT .......................................... 44 2.2. Xác định nội dung phần lịch sử địa phƣơng thành phố Hà Nội trong chƣơng trình Lịch sử THPT cần tổ chức hoạt động học tập TNST. ............... 46 2.2.1. Mục tiêu ................................................................................................. 46 2.2.2. Xác định nội dung kiến thức lịch sử địa phương thành phố Hà Nội để tổ chức hoạt động học tập TNST. ........................................................................ 48 2.3. Những yêu cầu khi tổ chức hoạt động TNST .......................................... 51 2.4. Qui trình thực hiện hoạt động học tập TNST cho học sinh ..................... 53 2.4.1. Quy trình tổ chức dạy học nói chung .................................................... 53 2.4.2. Quy trình tổ chức hoạt động TNST trong dạy học Lịch sử địa phương. ......................................................................................................................... 53 iv 2.5. Một số hình thức và biện pháp tổ chức hoạt động học tập TNST cho học sinh trong dạy học Lịch sử địa phƣơng ở trƣờng THPT huyện Ba Vì – Hà Nội ......................................................................................................................... 55 2.5.1. Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo bằng hình thức đóng vai ...... 55 2.5.2. Tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm bằng phương pháp điều tra, khảo sát địa phương.................................................................................................. 57 2.5.3. Tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm bằng hình thức tham quan học tập .................................................................................................................... 58 2.5.4. Tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm bằng hình thức dạy học dự án60 2.5.5. Tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm bằng phương pháp tình huống ......................................................................................................................... 63 2.6. Thực nghiệm sƣ phạm .............................................................................. 65 2.6.1. Mục đích thực nghiệm ........................................................................... 65 2.6.2. Nội dung thực nghiệm ........................................................................... 65 2.6.3. Tiến hành thực nghiệm .......................................................................... 66 2.6.4. Kết quả thực nghiệm ............................................................................ 66 TIỂU KẾT CHƢƠNG 2.................................................................................. 70 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ......................................................................... 71 1. Kết luận ....................................................................................................... 71 2. Kiến nghị ..................................................................................................... 71 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 73 PHỤ LỤC ........................................................................................................ 77 PHỤ LỤC 1: PHIẾU KHẢO SÁT VÀ KẾT QUẢ KHẢO SÁT ................... 77 Phụ lục 1.1: PHIẾU ĐIỀU TRA (DÀNH CHO GIÁO VIÊN) ....................... 77 Phụ lục 1.2: KẾT QUẢ ĐIỀU TRA GIÁO VIÊN .......................................... 79 Phụ lục 1.3: PHIẾU ĐIỀU TRA (DÀNH CHO HỌC SINH) ........................ 82 Phụ lục 1.4: KẾT QUẢ ĐIỀU TRA HỌC SINH............................................ 84 PHỤ LỤC 2 ..................................................................................................... 87 Phụ lục 2.1: KẾ HOẠCH TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO TẠI DI TÍCH LỊCH SỬ - VĂN HÓA ĐÌNH CHU QUYẾN - BA VÌ. ............................................................................................ 87 v Phụ lục 2.2. KẾ HOẠCH TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO TẠI LÀNG NÓN PHÚ CHÂU – BA VÌ. ................. 93 Phụ lục 2.3: CÔNG CỤ ĐÁNH GIÁ ............................................................. 98 Phụ lục 2.4: PHIẾU ĐIỀU TRA SAU QUÁ TRÌNH THỰC NGHIỆM ...... 101 Phụ lục 2.5. MỘT SỐ BÀI VIẾT CỦA HỌC SINH SAU BUỔI TRẢI NGHIỆM TẠI LÀNG NÓN PHÚ CHÂU – BA VÌ – HÀ NỘI. .................. 103 Phụ lục 2.6: MỘT SỐ HÌNH ẢNH TRONG BUỔI HỌC TẬP TRẢI NGHIỆM TẠI LÀNG NÓN PHÚ CHÂU VÀ ĐÌNH CHU QUYẾN - BA VÌ – HÀ NỘI. ....................................................................................................................... 106 vi MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Ngƣời Việt Nam từ xƣa vẫn quan niệm: “Trăm hay không bằng tay quen”. “Học đi đôi với hành”, “Đi một ngày đàng, học một sàng khôn”. Để nhấn mạnh yếu tố thực hành và vận dụng thực tế. Hơn 2000 năm trƣớc, Khổng Tử (551 – 479 TCN) đã nói “Những gì tôi nghe, tôi sẽ quên. Những gì tôi thấy, tôi sẽ nhớ. Những gì tôi làm, tôi sẽ hiểu” Còn nhà triết học Hy Lạp, Xôcrat (470 – 399 TCN) cũng nêu quan điểm “Ngƣời ta phải học bằng cách làm một việc gì đó; Với những điều bạn nghĩ là mình biết, bạn sẽ thấy không chắc chắn cho đến khi làm nó”. Những tƣ tƣởng của các nhà giáo dục, các nhà triết học thời cổ đại có thể đƣợc coi là nguồn gốc tƣ tƣởng đầu tiên của học qua trải nghiệm. Tƣ tƣởng này thực sự đƣợc đƣa vào giáo dục hiện đại từ những năm đầu của thế kỉ XX. Năm 1902, tại Mĩ, “Câu lạc bộ trồng ngô” đầu tiên dành cho học sinh đƣợc thành lập với mục đích dạy cho trẻ thực hành trồng ngô, ứng dụng kĩ thuật nông nghiệp thông qua trải nghiệm các công việc thực tế của nhà nông từ gieo trồng, chăm sóc đến thu hoạch ngô. Năm 1907, tại Anh, học qua trải nghiệm đƣợc tổ chức thông qua phong trào “Hƣớng đạo sinh” với các hoạt động trải nghiệm nhƣ cắm trại, kĩ năng sống trong rừng…Cho đến năm 1977, học qua trải nghiệm đã chính thức đƣợc thừa nhận bằng văn bản và đƣợc tuyên bố rộng rãi khi Hiệp hội giáo dục trải nghiệm đƣợc thành lập. Ngày nay, học qua trải nghiệm đang đƣợc tiếp tục triển khai trên phạm vi toàn thế giới và đƣợc nhìn nhận nhƣ là một triển vọng tƣơng lai tƣơi sáng cho giáo dục toàn cầu trong những thập kỉ tiếp theo Ở nƣớc ta, một trong những quan điểm đổi mới giáo dục và đào tạo đƣợc nêu trong Nghị quyết Hội nghị trung ƣơng 8 khóa XI của BCHTW là: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa 1 dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học…” [23, tr. 5]. Theo đó quan điểm chỉ đạo của Đảng là: “Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triến toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội” [23, tr. 2]. Điều đó cho thấy, việc đổi mới hình thức, phƣơng pháp dạy học theo Chƣơng trình mới sau năm 2015 đặc biệt nhấn mạnh hình thức học tập trải nghiệm Trong những năm qua, bộ môn Lịch sử ở trƣờng phổ thông là một trong những môn học bị cho là môn “phụ”, nặng nề, nhàm chán, khô khan thậm chí là môn học mà học sinh “sợ nhất”. Tâm lý sợ dẫn đến chán ghét môn học đã làm chất lƣợng dạy và học thấp, làm cho xã hội không khỏi lo lắng. Nâng cao chất lƣợng dạy và học lịch sử đang là vấn đề bức thiết đặt ra. Một trong những giải pháp góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học theo Dự thảo chƣơng trình mới sau năm 2015 là tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học lịch sử. Hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo là hình thức học tập gắn học tập với thực tiễn, gắn giáo dục trong nhà trƣờng với giáo dục ngoài xã hội, “phá vỡ” không gian lớp học, đồng thời có sự tham gia của nhiều nguồn lực xã hội vào quá trình giáo dục. Đây là một hình thức tổ chức dạy học tạo điều kiện cho học sinh có những trải nghiệm khám phá mới mẻ, qua đó góp phần hình thành năng lực, kĩ năng làm việc nhóm, kĩ năng sƣu tầm, đánh giá tƣ liệu sự kiện lịch sử, phát triển năng lực ngƣời học. Nhƣ vây, việc đƣa hoạt động giáo dục trải nghiệm vào xây dựng cấu trúc chƣơng trình giáo dục phổ thông mới đã cho thấy tầm quan trọng của hình thức dạy học này trong việc nâng cao chất lƣợng dạy và học nói chung và dạy học Lịch sử nói riêng. Xuất phát từ thực tiễn dạy học Lịch sử ở trƣờng phổ thông hiện nay và yêu cầu của việc tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo cho học sinh trong dạy học Lịch sử, chúng tôi lựa chọn vấn đề “: Tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo cho học sinh trong dạy học Lịch sử địa phương ở trường THPT huyện Ba Vì – Hà Nội” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn tốt nghiệp của mình. 2 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Vấn đề hoạt động học tập qua trải nghiệm sáng tạo không phải là vấn đề mới với nhiều nƣớc trên thế giới, nhƣng với Việt Nam vấn đề này còn khá mới mẻ. Đặc biệt chƣa có tài liệu nghiên cứu, tác phẩm, luận văn, luận án nào trình bày cụ thể chi tiết đến tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo trong dạy học Lịch sử. Vì vậy trong quá trình nghiên cứu chúng tôi đã tham khảo, tiếp cận các loại tài liệu đề cập đến những vấn đề chung của hoạt động trải nghiệm sáng tạo nhƣ sau: 2.1. Tài liệu nước ngoài Lý luận về giáo dục đã đƣợc nhiều các nhà tâm lí học, giáo dục học quan tâm nghiên cứu và hoàn thiện từ khá sớm. Hệ thống lý luận về hoạt động trải nghiệm sáng tạo tuy có nhiều nghiên cứu khác nhau song đƣợc trình bày thống nhất với hệ thống lý luận về hoạt động dạy học. Đầu tiên phải kể đến Lý thuyết Hoạt động nghiên cứu về bản chất quá trình hình thành con ngƣời. Luận điểm cơ bản của Lý thuyết Hoạt động, đã trở thành nguyên tắc nghiên cứu bản chất ngƣời và quá trình hình thành con ngƣời, đó là “Tâm lí hình thành thông qua hoạt động”. Điều này có nghĩa là, chỉ thông qua hoạt động của chính bản thân con ngƣời, thì bản chất ngƣời, nhân cách ngƣời đó mới đƣợc hình thành và phát triển. Hoạt động là phƣơng thức tồn tại của con ngƣời. Không có hoạt động, không có con ngƣời, do vậy cũng không có xã hội loài ngƣời. Nguyên tắc “Tâm lí hình thành thông qua hoạt động” có ý nghĩa chỉ đạo, tổ chức các hoạt động giáo dục con ngƣời trong nhà trƣờng trong học tập và giáo dục, rèn luyện, việc lĩnh hội tri thức, kĩ năng, kĩ xảo…là hoạt động của chính ngƣời học. Con ngƣời có tự lực hoạt động mới biến kiến thức, kinh nghiệm mà xã hội tích lũy đƣợc thành tri thức của bản thân. Cùng với Lý thuyết Hoạt động, Lý thuyết tương tác xã hội đã chỉ ra rằng môi trƣờng xã hội – lịch sử không chỉ là đối tƣợng, là điều kiện, phƣơng tiện mà còn là môi trƣờng hình thành tâm lý mỗi cá nhân. Con ngƣời tƣơng tác với những ngƣời xung quanh, tƣơng tác trong môi trƣờng xã hội, đã giúp hình thành tâm lý ngƣời. Vận dụng nguyên lý trên trong giáo dục, L.X. Vƣgôtxki, nhà Tâm lí học Hoạt động nổi tiếng trong nghiên cứu của mình đã chỉ ra rằng: “trong giáo dục, trong một 3 lớp học, cần coi trọng sự khám phá có trợ giúp (assisted discovery) hơn là sự tự khám phá. Ông cho rằng sự khuyến khích bằng ngôn ngữ của giáo viên và sự cộng tác của các bạn cùng tuổi trong học tập là rất quan trọng” [25, tr. 13]. Điều này cho thấy để hình thành tri thức, kỹ năng, kĩ xảo có hiệu quả cao, không chỉ coi trọng sự chỉ dẫn, hƣớng dẫn của giáo viên mà phải coi trọng hoạt động cùng nhau, coi trọng sự hợp tác, làm việc cùng nhau giữa những ngƣời học. Còn nhà Tâm lí học Nhận thức hàng đầu là Jean Piaget chuyên nghiên cứu bản chất nhận thức từ góc độ cá nhân, cũng đã có những kết luận trùng hợp với L.X. Vƣgôtxki khi nghiên cứu nhận thức ở ngƣời. Lí thuyết của J. Piaget về sự giải quyết mâu thuẫn trong quá trình phát triển nhận thức đã cho rằng: “các cá nhân, trong trường hợp tương tác cùng nhau, khi có những mâu thuẫn nhận thức xuất hiện đã tạo ra sự mất cân bằng về nhận thức, do đó đã thúc đẩy khả năng và hoạt động nhận thức, thúc đẩy sự phát triển nhận thức của mỗi người” [35, tr. 32] Trong những năm 80 – 90 của thế kỉ XX Lý thuyết Kiến tạo ra đời và phát triển , các tác giả của Lý thuyết Kiến tạo quan niệm hoạt động học là quá trình ngƣời học tự kiến tạo, tự xây dựng tri thức cho chính mình. “Người học tự xây dựng những cấu trúc trí tuệ riêng về nội dung học, lựa chọn những thông tin phù hợp, giải nghĩa thông tin trên cơ sở vốn kinh nghiệm (tri thức đã có) và nhu cầu hiện tại, bổ sung những thông tin mới để tìm ra ý nghĩa của tài liệu mới” [35, tr. 34 ]. Nhƣ vậy, hoạt động học là quá trình ngƣời học tự kiến tạo tri thức cho chính mình chứ không phải giáo viên mang sẵn lời giải đến cho họ, Ngoài ra, Lý thuyết Kiến tạo còn cho rằng: hoạt động học đƣợc hiểu không phải là hoạt động nhận thức cá nhân thuần túy mà là hoạt động cá nhân trong sự tƣơng tác, giao lƣu với các cá nhân khác, chịu ảnh hƣởng của hoàn cảnh cụ thể. Từ quan niệm trên về hoạt động học, Lý thuyết Kiến tạo quan niệm hoạt động dạy là hoạt động của giáo viên nhằm tổ chức và hƣớng dẫn hoạt động học ngƣời học. Ngƣời học là chủ thể tích cực của hoạt động học. Một trong những lý thuyết nghiên cứu trực tiếp đến hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học là Lý thuyết Học từ trải nghiệm của David A Kolb. Trong Lý thuyết học từ trải nghiệm, Kolb cũng chỉ ra rằng “Học từ trải nghiệm là quá trình học theo đó kiến thức, năng lực được tạo ra thông qua việc chuyển hóa kinh nghiệm. Học từ trải nghiệm gần giống với học thông qua làm những khác ở chỗ là 4 nó gắn với kinh nghiệm và cảm xúc cá nhân” . Lý thuyết “Học từ trải nghiệm” là cách tiếp cận về phƣơng pháp học đối với các lĩnh vực nhận thức. Nếu nhƣ mục đích của việc dạy học chủ yếu là hình thành và phát triển hệ thống tri thức khoa học, năng lực và hành động khoa học cho mỗi cá nhân thì mục đích hoạt động giáo dục là hình thành và phát triển những phẩm chất, tƣ tƣởng, ý chí, tình cảm, sự đam mê, các giá trị, kĩ năng sống và những năng lực chung khác cần có ở con ngƣời trong xã hội hiện đại. Để phát triển sự hiểu biết khoa học, chúng ta có thể tác động vào nhận thức của ngƣời học; nhƣng để phát triển và hình thành phẩm chất thì ngƣời học phải đƣợc trải nghiệm. Nhƣ vậy, trong lý thuyết của Kolb, trải nghiệm sẽ làm cho việc học trở nên hiệu quả bởi trải nghiệm ở đây là sự trải nghiệm có định hƣớng, có dẫn dắt chứ không phải sự trải nghiệm tự do, thiếu định hƣớng. Từ giữa thế kỉ XX, nhà khoa học giáo dục nổi tiếng ngƣời Mĩ, John Dewey, đã chỉ ra hạn chế của giáo dục nhà trƣờng và đƣa ra quan điểm về vai trò của kinh nghiệm trong giáo dục. Với triết lí giáo dục đề cao vai trò của kinh nghiệm, Dewey cũng chỉ ra rằng, những kinh nghiệm có ý nghĩa giáo dục giúp nâng cao hiệu quả giáo dục bằng cách kết nối ngƣời học và những kiến thức đƣợc học với thực tiễn. Theo ông học qua trải nghiệm xảy ra khi một người sau khi tham gia trải nghiệm nhìn lại và đánh giá, xác định cái gì là hữu ích hoặc quan trọng cần nhớ và sử dụng những điều này để thực hiện các hoạt động khác trong tương lai. Trong cuốn “Phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông”, tác giả Vaghin, đã khẳng định vai trò quan trọng của hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử. Tác giả cũng chỉ rõ nội dung của hoạt động ngoại khóa rất phong phú và phân loại các loại hoạt động này theo nguồn nhận thức: lời nói của giáo viên, sử dụng tài liệu thành văn, đồ dùng trực quan, đồng thời tác giả cũng nhấn mạnh 16 hình thức ngoại khóa: đọc sách, công tác lịch sử địa phƣơng, tham quan di tích lịch sử….Nhƣ vậy, thông qua hoạt động ngoại khóa học sinh sẽ đƣợc tham gia trực tiếp vào các hoạt động nhằm hình thành những năng lực. Trong cuốn “Phương pháp dạy học lịch sử ở trường trung học” do N.G. Đairi (Chủ biên), cũng đề cập đến tầm quan trọng của hoạt động ngoại khóa. Đồng thời tác giả đã nêu ra ý kiến thay từ “công tác ngoại khóa” bằng từ “hoạt động ngoài lớp” và đề xuất một số nội dung cơ bản của hoạt động ngoài lớp trong dạy học lịch sử. 5 Nhƣ vậy, các lý thuyết trên đều khẳng định vai trò, tầm quan trọng của hoạt động, của sự tƣơng tác, của kinh nghiệm đối với sự hình thành nhân cách con ngƣời. Năng lực chỉ đƣợc hình thành khi chủ thể đƣợc hoạt động, đƣợc trải nghiệm. Những quan điểm này chính là cơ sở lý thuyết cho việc xây dựng hoạt động trải nghiệm trong giáo dục. Vận dụng quan điểm học tập trải nghiệm sáng tạo, rất nhiều các quốc gia trên thế giới đã đƣa học tập trải nghiệm sáng tạo vào chƣơng trình giáo dục từ rất sớm và đạt đƣợc hiệu quả cao trong giáo dục. Tại Hàn Quốc (một trong những quốc gia có nền giáo dục phát triển nhất của khu vực), trong cuốn “ Hoạt động trải nghiệm sáng tạo” – Bộ KH - KT và GD Hàn Quốc, 2009, đã nói tới một trong những chƣơng trình đổi mới của giáo dục Hàn Quốc là hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là những hoạt động nằm ngoài các hệ thống các môn học trong nhà trƣờng, đó là những hoạt động tự chủ, hoạt động câu lạc bộ, hoạt động từ thiện và hoạt động định hƣớng. Hoạt động trải nghiệm sáng tại Hàn Quốc không tách rời hệ thống các môn học trong nhà trƣờng mà có quan hệ tƣơng tác, bổ trợ nhau để hình thành và phát triển những phẩm chất, tƣ tƣởng, ý chí, kĩ năng sống và năng lực cần có trong xã hội hiện đại. Hoạt động này mang tính thực tiễn rất cao, gắn bó với đời sống và cộng đồng, có tính tổng hợp nhiều lĩnh vực giáo dục. Ở nƣớc Anh, việc học đƣợc chia sẻ bởi nhà trƣờng và nhiều tổ chức, cá nhân, xã hội cùng chung tay gánh vác. Trong “ Chương trình giáo dục phổ thông Anh Quốc” ( 2013). Trung tâm Widehorizon thành lập năm 2004 (Chân trời rộng mở) nhƣ là niềm hi vọng của giáo dục ngoài trời trong đó có dạy học phiêu lƣu - mạo hiểm - một hình thức của hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Tầm nhìn sứ mạng của tổ chức này đơn giản là: “Chúng tôi tin rằng mỗi đứa trẻ đều có cơ hội trải nghiệm những tri thức về phiêu lƣu mạo hiểm nhƣ là một phần đƣợc giáo dục trong cuộc đời chúng”. Tầm nhìn chiến lƣợc ấy bắt đầu từ một hiện thực đƣợc cho là khó tin: Hơn 50% trẻ con nƣớc Anh chƣa từng biết đến nông thôn, miền quê là gì, riêng thủ đô London con số này là 35%. Việc nhiều trẻ em chƣa biết đến nông thôn là gì, cùng với sự suy giảm đáng kể cơ hội giáo dục thông qua các tổ chức tham quan cho trẻ con ở các trƣờng phổ thông là nguyên nhân lớn của sự lo lắng tƣơng lại trẻ nhỏ, 6 về quyền đƣợc kết nối với thiên nhiên giảm sút và vô số nhƣng lợi ích liên quan đến “giáo dục ngoài trời” - một hình thức của tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Tóm lại, nghiên cứu của các nhà tâm lí học, các nhà giáo dục học, cũng nhƣ mô hình học tập trải nghiệm mà các nƣớc trên thế giới đang tiến hành đều khẳng định rõ vai trò, tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong việc hình thành và phát triển năng lực học sinh. Đây chính là nội dung chúng tôi tiếp cận vận dụng trong dạy học Lịch sử ở Việt Nam nhằm tiếp cận với nền giáo dục thế giới. 2.2. Trong nước Xác định tầm quan trọng của hoạt động TNST trong dạy học, Nghị quyết Hội nghị trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo có đề cập đến vấn đề tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh nhƣ là một phƣơng pháp dạy học tích cực trong quá trình dạy học. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo bản chất là những hoạt động giáo dục nhằm hình thành và phát triển cho học sinh phẩm chất tƣ tƣởng, ý chí tình cảm, giá trị và kĩ năng sống và những năng lực cần có của con ngƣời trong xã hội hiện đại. Nội dung của hoạt động trải nghiệm sáng tạo đƣợc thiết kế theo hƣớng tích nhiều lĩnh vực, môn học thành các chủ điểm mang tính chất mở. Hình thức và phƣơng pháp tổ chức đa dạng, phong phú, mềm dẻo, linh hoạt, mở về không gian thời gian, quy mô, đối tƣợng và số lƣợng…để học sinh có nhiều cơ hội tự trải nghiệm và phát huy tối đa khả năng sáng tạo của các em. Trong Dự thảo Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể Việt Nam sau 2015, cũng đề cập đến 8 lĩnh vực học tập chủ chốt và hoạt động giáo dục với tên gọi hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Trong đó, hoạt động trải nghiệm sáng tạo là hoạt động mới với cả 3 cấp học, đƣợc phát triển từ các hoạt động tập thể, hoạt động ngoài giờ lên lớp, ngoại khóa của chƣơng trình hiện hành, đƣợc thiết kế thành các chuyên đề tự chọn nhằm giúp học sinh phát triển các năng lực, kỹ năng, niềm tin, đạo đức…nhờ vận dụng những tri thức, kiến thức, kỹ năng đã học đƣợc từ nhà trƣờng và những kinh nghiệm của bản thân vào thực tiễn cuộc sống một cách sáng tạo thông qua các hình thức và phƣơng pháp chủ yếu nhƣ: tham quan, thực địa, câu lạc bộ, hoạt động xã hội/tình nguyện, diễn đàn, giao lƣu, hội thảo, trò chơi, cắm trại, thực hành lao động. Điều này cho thấy tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm 7 sáng tạo cũng nhƣ định hƣớng đổi mới mạnh mẽ hoạt động này ở trƣờng phổ thông trong giai đoạn tới. Ở Việt Nam, một số công trình nghiên cứu về lí luận dạy học cũng đề cập đến vấn đề tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo. Ngƣời đầu tiên nghiên cứu phát triển ứng dụng Lý thuyết Hoạt động vào nhà trƣờng chính là GS.VS. Phạm Minh Hạc. Theo ông, thông qua hoạt động của chính cá nhân, bản thân mới đƣợc hình thành và phát triển. Nhƣ vậy, trong học tập và giáo dục, rèn luyện, việc lĩnh hội tri thức, kĩ năng, kĩ xảo, lĩnh hội các giá trị xã hội là hoạt động của ngƣời học. Con ngƣời có tự hoạt động mới biến kiến thức, kinh nghiệm mà xã hội tích lũy đƣợc thành tri thức của bản thân “Hoạt động không chỉ rèn luyện trí thông minh bằng hoạt động, mà còn thu hẹp sự cưỡng bức của nhà giáo thành sự hợp tác bậc cao” [8, tr. 14]. Trong nƣớc, thời gian qua cũng có nhiều bài báo, bài nghiên cứu khoa học về tình hình học tập trải nghiệm sáng tạo nhƣ: Kỉ yếu hội thảo: “Tổ chức hoạt đông trải nghiệm sáng tạo cho học sinh phổ thông và mô hình phổ thông gắn với sản xuất kinh doanh tại địa phương” của Bộ Giáo dục và Đào tạo, đã thu hút rất nhiều bài viết của các tác giả trong cả nƣớc. Đã có 19 bài của 21 tác giả gửi đến hội thảo, trong số đó có một số bài viết hay, đã đề cập ở mức độ nóng vấn đề tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh nhƣ: Trong bài viết “Một số vấn đề về hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong chương trình giáo dục phổ thông mới”, PGS.TS Lê Huy Hoàng, trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội có đề cập tới quan niệm về hoạt động trải nghiệm sáng tạo là “hoạt động mang xã hội, thực tiễn đến với môi trường giáo dục trong nhà trường để học sinh tự trải nghiệm trong tập thể, qua đó hình thành và thể hiện được phẩm chất, năng lực; nhận ra năng khiếu, sở thích, đam mê; bộc lộ và điều chỉnh cá tính, giá trị; nhận ra chính mình cũng như khuynh hướng phát triển của bản thân; bổ trợ cho và cùng với các hoạt động dạy học trong chương trình giáo dục thực hiện tôt nhất mục tiêu giáo dục” [35, tr. 62]. Tác giả cũng đề cập đến nội dung, đặc điểm của hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Từ kinh nghiệm hoạt động sáng tạo ở Hàn Quốc tác giả đƣa ra vấn đề trải nghiệm sáng tạo thông qua nghiên cứu khoa học kĩ thuật và giáo dục STEM. 8 Bài viết của PGS.TS. Đỗ Ngọc Thống nghiên cứu “Hoạt động trải nghiệm sáng tạo – kinh nghiệm quốc tế và vấn đề của Việt Nam”. Trong đó, tác giả giới thiệu kinh nghiệm tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong giáo dục phổ thông nƣớc Anh và Hàn Quốc. Đây đều là những nƣớc đã đƣa hoạt động trải nghiệm sáng tạo vào chƣơng trình đào tạo từ sớm và đạt đƣợc những kết quả to lớn. Từ đó tác giả đƣa ra kết luận: “Lâu nay chương trình giáo dục phổ thông Việt Nam đã có hoạt động giáo dục nhưng chưa được chú ý đúng mức; chưa hiểu đúng vị trí, vai trò và tính chất của các hoạt động giáo dục. Chưa xây dựng được một chương trình hoạt động giáo dục đa dạng, phong phú và chi tiết với đầy đủ các thành tố của một chương trình giáo dục. Chưa có hình thức đánh giá và sử dụng kết quả các hoạt động giáo dục một cách phù hợp” [35, tr. 20]. ThS. Bùi Ngọc Diệp trong bài viết “Hình thức tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong nhà trường phổ thông”, cũng đƣa ra quan niệm về hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong nhà trƣờng phổ thông. Theo đó “Các em được chủ động tham gia vào tất cả các khâu của quá trình hoạt động: từ thiết kế hoạt động đến chuẩn bị, thực hiện và đánh giá kết quả hoạt động phù hợp với đặc điểm lứa tuổi và khả năng của bản thân; các em được trải nghiệm, được bày tỏ quan điểm, ý tưởng; được đánh giá và lựa chọn ý tưởng hoạt động, được thể hiện, tự khẳng định bản thân, được tự đánh giá và đánh giá kết quả hoạt động của bản thân, của nhóm mình và của bạn bè,…” [35, tr. 85]. Hoạt động trải nghiệm diễn ra với nhiều hình thức nhƣ: hoạt động câu lạc bộ, tổ chức trò chơi, diễn đàn, sân khấu tƣơng tác, tham quan dã ngoại, hội thi, tổ chức sự kiện, hoạt động giao lƣu hay hoạt động chiến dịch, hoạt động nhân đạo… Bài viết của PGS.TS Đinh Thị Kim Thoa, ĐHGD - ĐHQGHN “ Hoạt động trải nghiệm sáng tạo góc nhìn từ lí thuyết và học từ trải nghiệm” có đề cập đến sự khác biệt giữa học đi đôi với hành, học thông qua làm và học từ trải nghiệm. Trong đó, “học từ trải nghiệm gần giống với học thông qua làm nhưng khác ở chỗ là nó gắn với kinh nghiệm và cảm xúc cá nhân” [35, tr. 49]. Tác giả cũng đƣa ra mô hình và chu trình học từ trải nghiệm của David Kolb và vận dụng lý thuyết “Học từ trải nghiệm” của Kolb vào việc dạy học và giáo dục trong trƣờng học. Theo tác giả, để phát triển sự hiểu biết khoa học, chúng ta có thể tác động vào nhận thức của ngƣời 9 học; nhƣng để phát triển và hình thành năng lực (phẩm chất) thì ngƣời học phải trải nghiệm. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là hoạt động giáo dục thông qua sự trải nghiệm và sáng tạo của cá nhân trong việc kết nối kinh nghiệm học đƣợc trong nhà trƣờng với thực tiễn cuộc sống, nhờ đó các kinh nghiệm đƣợc tích lũy thêm và dần chuyển hóa thành năng lực… Trong lĩnh vực lịch sử, bài viết cuả TS. Nguyễn Văn Ninh, khoa Lịch Sử, ĐHSPHN, “Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học lịch sử lớp 10” có đề cập tới khái niệm, biện pháp và hình thức của hoạt động trải nghiêm sáng tạo. Ngoài ra, tác giả đã đƣa ra một số ví dụ cụ thể về các hình thức tổ chức hoạt động TNST trong dạy học lịch sử lớp 10 Trong tài liệu tập huấn mới nhất của bộ Giáo dục và Đào tạo năm 2015, “Kĩ năng xây dựng và tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong trường trung học”, đã tập hợp đầy đủ và hệ thống những nghiên cứu của các nhà giáo dục đầu ngành về hoạt động trải nghiệm sáng tạo nhƣ: PGS. TS. Nguyễn Thúy Hồng, PGS.TS. Đinh Thị Kim Thoa, TS. Ngô Thị Thu Dung, ThS. Bùi Ngọc Diệp, ThS. Nguyễn Thị Thu Anh. Tài liệu đề cập những vấn đề chung của hoạt động trải nghiệm nhƣ khái niệm, đặc điểm; xác định mục tiêu, yêu cầu, xây dựng nội dung và cách thức tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong trƣờng phổ thông; đánh giá hoạt động trải nghiệm với phƣơng pháp và công cụ cụ thể. Ở Việt Nam, trong những năm qua hầu hết các nhà trƣờng đã triển khai các phƣơng pháp, hình thức tổ chức dạy học theo hƣớng phát huy tính tích cực, chủ động, tự học, phát triển năng lực học sinh. Trong đó, nhiều trƣờng đã triển khai các mô hình trƣờng học gắn với cộng đồng, tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo. Mặc dù là một hình thức dạy học khá mới mẻ, song đã có một số trƣờng ở nƣớc ta đƣa mô hình học tập này vào thực hiện và bƣớc đầu đạt kết quả tốt: Trƣờng phổ thông vùng cao Việt Bắc, trƣờng THPT Tuyên Quang, trƣờng THPT Thực Nghiệm, THPT Nguyễn Tất Thành…Ở mỗi trƣờng với đặc thù ở địa phƣơng và thực tiễn của nhà trƣờng, mô hình học tập trải nghiệm đƣợc đƣa ra phù hợp. Ở trƣờng phổ Vùng caoViệt Bắc đã tổ chức yêu cầu tổ nhóm nghiên cứu tổng thể chƣơng trình SGK THPT ba năm nhằm tìm ra điểm hạn chế cần khắc phục, xây dựng kế hoạch chi tiết cho từng môn theo định hƣớng phát triển năng lực học 10 sinh dựa trên nguyên tắc: phù hợp, phát huy đƣợc năng lực học sinh. Đảm bảo tình logic, tính thống nhất giữa các môn học, đảm bảo thời lƣợng của các môn học. Còn trƣờng THPT Nguyễn Tất Thành đã xây dựng và thực hiện đề án “Xây dựng trƣờng phổ thông thực hành Nguyễn Tất Thành theo mô hình phát triển năng lực chung” của chƣơng trình quốc gia, lựa chọn hình thức phù hợp với thực tiễn nhà trƣờng đáp ứng yêu cầu phát triển năng lực học sinh. Hình thức tổ chức dạy học đa dạng gồm: dạy học dự án, dạy học trải nghiệm…Hình thức tổ chức dạy học này tạo điều kiện cho học sinh đƣợc trải nghiệm, đƣợc khám phá, qua đó góp phần hình thành năng lực tự học, năng lực giải quyết vấn đề, khả năng hợp tác và khát vọng học tập suốt đời. Nhà trƣờng, ngoài hình thức học tập trên lớp, nhà trƣờng còn tiến hành những hoạt động ngoài lớp giúp cho không gian lớp học đƣợc mở rộng thêm. Các hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh đã đƣợc nhà trƣờng tổ chức nhƣ: - Các hoạt động tập thể “Chào học sinh lớp 10” dành cho khối THPT, “Vui tết trung thu” cho học sinh khối THCS, các chƣơng trình tham quan, dã ngoại, học tập thực tế, chƣơng trình dạy kĩ năng sống, Học kì quân đội…. - Tổ chức các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo chủ đề: cuộc thi “Hùng biện tiếng Anh”, “Cuộc thi Sách và Tôi”, triển lãm tranh “Nơi cảm xúc thăng hoa”… Các mô hình học tập trải nghiệm trên đây không chỉ là sợi dây gắn kết ngƣời học – ngƣời dạy, ngƣời học với nhà trƣờng mà còn là cầu nối giúp học sinh phát triển năng lực, những kĩ năng sống cần thiết để có hành trang vững bƣớc vào đời. Mô hình học tập trải nghiệm này cũng đã rút ra rất nhiều kinh nghiệm cho việc trong xây dựng chƣơng trình trong thời gian tới đây. Nhƣ vây, các nguồn tài liệu trong nƣớc và thế giới đều đề cập đến vai trò của hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học nhằm phát triển năng lực học sinh. Các tài liệu này cũng làm rõ khái niệm, nội dung, hình thức tổ chức, …của hoạt động trải nghiệm nhƣng chƣa có tài liệu nào đề cập cụ thể đến hoạt động học tập trải nghiệm trong môn Lịch sử. Môn học Lịch sử với những đặc trƣng riêng, hình thành và phát triển năng lực chuyên biệt của học sinh cần đƣợc nghiên cứu, tiếp cận theo những đặc trƣng riêng biệt… Mặc dù, chƣa có tài liệu nào đề cập cụ thể đến việc tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo trong dạy học Lịch sử nhƣng 11 các công trình nghiên cứu trên là nguồn tài liệu tham khảo quí giá cho đề tài nghiên cứu của chúng tôi. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài chính là vấn đề cách thức tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo cho học sinh trong dạy học Lịch sử địa phƣơng ở trƣờng THPT huyện Ba Vì – Hà Nội. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nội dung: đi sâu nghiên cứu các hình thức và biện pháp tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo cho học sinh trong dạy học Lịch sử địa phƣơng ở trƣờng THPT huyện Ba Vì – Hà Nội. Phạm vi thực nghiệm: chúng tôi tiến hành thực nghiệm tại trƣờng THPT Ba Vì – Ba Vì – Hà Nội 4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Mục đích nghiên cứu Khẳng định vai trò và ý nghĩa của hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo, từ đó đƣa ra các hình thức và biện pháp tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm trong dạy học Lịch sử địa phƣơng ở trƣờng THPT huyện Ba Vì – Hà Nội. 4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu + Nghiên cứu cơ sở lí luận của việc tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo nhƣ khái niệm, nội dung, yêu cầu, các hình thức tổ chức học tập trải nghiệm sáng tạo. + Nghiêm cứu cơ sở thực tiễn của hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo. + Nghiên cứu nội dung chƣơng trình môn Lịch sử THPT, phần Lịch sử địa phƣơng của Hà Nội để xác định nội dung tiến hành hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo. 12
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan

Tài liệu vừa đăng