Tài liệu Tổ chức dạy học tích hợp theo chủ đề trong phần lịch sử việt nam lớp 10, chương trình chuẩn (giai đoạn từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ xix)

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA LỊCH SỬ LÊ THỊ HỒNG THÚY TỔ CHỨC DẠY HỌC TÍCH HỢP THEO CHỦ ĐỀ TRONG PHẦN LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 10 THPT, CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN (GIAI ĐOẠN TỪ NGUỒN GỐC ĐẾN GIỮA THẾ KỈ XIX) KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học Lịch sử Hà Nội - 2017 LỜI CẢM ƠN Em xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới Ths. Chu Ngọc Quỳnh, người đã chỉ bảo, tận tình hướng dẫn, giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi để em hoàn thành khóa luận này. Em cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới toàn thể các thầy (cô) giáo trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2, đặc biệt là các thầy (cô) là giảng viên Khoa Lịch sử trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2, Thư viện trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội, Thư viện trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Thư viện Quốc gia Việt Nam, các thầy (cô) giáo và toàn thể các em học sinh trường THPT Yên Dũng số 2, trường THPT Yên Dũng số 3, trường THPT Lạng Giang 1 đã nhiệt tình giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi trong thời gian em làm khóa luận. Cuối cùng em xin trân trọng cảm ơn gia đình, bạn bè đã luôn quan tâm, động viên và giúp đỡ em trong quá trình hoàn thành khóa luận. Hà Nội, ngày 27 tháng 04 năm 2017 Sinh viên thực hiện Lê Thị Hồng Thúy LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu riêng của mình. Những số liệu và kết quả trong khóa luận là hoàn toàn trung thực. Đề tài chưa được công bố trong bất cứ một công trình khoa học nào khác. Hà Nội, ngày 27 tháng 04 năm 2017 Sinh viên Lê Thị Hồng Thúy DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Trung học phổ thông THPT Giáo viên GV Học sinh HS Phương pháp dạy học PPDH Sách giáo khoa SGK DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1. Bảng tổng hợp ý kiến GV và HS về phương pháp dạy học trong giờ học Lịch sử ở trường THPT (%) Bảng 1.2. Bảng tổng hợp ý kiến giáo viên và học sinh về mức độ hứng thú của HS đối với các phương pháp dạy học môn Lịch sử ở trường phổ thông (%) Hình 1.3. Biểu đồ tổng hợp ý kiến HS về mức độ yêu thích đối với các phương pháp học tập môn Lịch sử (%) Bảng 2.1. Bảng thể hiện mức độ tham gia của HS vào các hoạt động được tổ chức trong lớp học ở lớp thử nghiệm 10A1 (%) Hình 2.2. Biểu đồ thể hiện mức độ hứng thú của HS vào các hoạt động được tổ chức trong lớp học ở lớp thử nghiệm 10A1 (%) MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ......................................................................... 3 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ................................................................. 7 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................ 7 5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu .............................. 8 6. Giả thuyết nghiên cứu ................................................................................ 8 7. Đóng góp mới của đề tài ............................................................................ 9 8. Cấu trúc khóa luận ..................................................................................... 9 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC DẠY HỌC TÍCH HỢP THEO CHỦ ĐỀ TRONG MÔN LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG THPT ............................................................................................................... 10 1.1. Cơ sở lý luận ......................................................................................... 10 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản ................................................................ 10 1.1.1.1. Tích hợp và dạy học tích hợp .................................................. 10 1.1.1.2. Dạy học tích hợp theo chủ đề .................................................. 13 1.1.2. Vai trò, ý nghĩa của việc tổ chức dạy học tích hợp theo chủ đề trong môn Lịch sử ở trường THPT .......................................................... 15 1.1.3. Quy trình tổ chức dạy học tích hợp theo chủ đề trong môn Lịch sử ở trường THPT ......................................................................................... 16 1.1.3.1. Quy trình xây dựng giáo án theo hướng tích hợp .................... 16 1.1.3.2. Quy trình tổ chức dạy học tích hợp theo chủ đề ...................... 17 1.1.4. Một số phương pháp và kĩ thuật dạy học có thể sử dụng trong dạy học tích hợp theo chủ đề trong môn Lịch sử ở trường THPT .................. 19 1.1.5. Yêu cầu cơ bản khi tổ chức tích hợp theo chủ đề trong môn Lịch sử ở trường THPT ......................................................................................... 24 1.2. Cơ sở thực tiễn ...................................................................................... 27 1.2.1. Thực trạng dạy học môn Lịch sử ở trường phổ thông hiện nay .. 27 1.2.2. Thực trạng tổ chức dạy học tích hợp theo chủ đề tích hợp trong môn Lịch sử ở trường phổ thông hiện nay ............................................... 30 1.2.2.1. Mục đích, nội dung điều tra khảo sát....................................... 30 1.2.2.2. Kết quả khảo sát ....................................................................... 31 Chương 2 QUY TRÌNH THIẾT KẾ DẠY HỌC TÍCH HỢP THEO CHỦ ĐỀ TRONG PHẦN LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 10 THPT, CHƯƠNGTRÌNH CHUẨN (GIAI ĐOẠN TỪ NGUỒN GỐC ĐẾN GIỮA THẾ KỈ XIX)........ 42 2.1. Vị trí, mục tiêu, nội dung cơ bản của phần lịch sử Việt Nam lớp 10 THPT (giai đoạn từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX).................................. 42 2.1.1. Vị trí, cấu trúc chương trình Lịch sử Việt Nam lớp 10 THPT, chương trình chuẩn (giai đoạn từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX) ......... 42 2.1.2. Mục tiêu .......................................................................................... 43 2.1.3. Nội dung ......................................................................................... 44 2.2. Xây dựng một số chủ đề tích hợp trong phần Lịch sử Việt Nam lớp 10, chương trình chuẩn (giai đoạn từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX) ............ 47 2.2.1. Chủ đề “Hình tượng rồng qua các triều đại Lý - Trần - Lê Sơ” ... 47 2.2.2. Chủ đề “Dấu tích của con người trên lãnh thổ Việt Nam” ........... 51 2.3. Quy trình tổ chức dạy học tích hợp theo chủ đề trong phần Lịch sử Việt Nam lớp 10 THPT, chương trình chuẩn (giai đoạn từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX) ................................................................................................... 54 2.3.1. Quy trình tổ chức dạy học chủ đề “Hình tượng Rồng qua các triều đại Lý - Trần - Lê sơ” .............................................................................. 54 2.3.2. Quy trình tổ chức dạy học chủ đề “Dấu hiệu của con người trên lãnh thổ Việt Nam” .................................................................................. 59 2.4. Thử nghiệm sư phạm ............................................................................ 64 2.4.1. Mục đích thử nghiệm sư phạm ....................................................... 64 2.4.2. Đối tượng và thời gian thử nghiệm ................................................ 65 2.4.3. Nội dung và phương pháp thử nghiệm ........................................... 66 2.4.4. Kết quả thử nghiệm ........................................................................ 67 2.4.4.1. Ý kiến đánh giá của GV........................................................... 67 2.4.4.2. Kết quả phản hồi ý kiến của học sinh sau giờ học .................. 68 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 72 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 74 PHỤ LỤC ........................................................................................................ 77 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Quá trình toàn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ, làm thay đổi tất cả các lĩnh vực, trong đó đặc biệt là khoa học và công nghệ, giáo dục và đào tạo,… dẫn tới sự chuyển biến nhanh chóng về cơ cấu và chất lượng nguồn nhân lực của nhiều quốc gia. Điều này đòi hỏi giáo dục và đào tạo phải có những thay đổi một cách căn bản và toàn diện, từ triết lý, mục tiêu đến nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức dạy học… nhằm phát triển cho người học hệ thống năng lực cần thiết để có thể tham gia hiệu quả vào thị trường lao động trong nước và quốc tế. Vì vậy, phát triển chương trình giáo dục phổ thông dựa trên tiếp cận năng lực là một nhu cầu tất yếu khách quan và phù hợp với yêu cầu phát triển của xã hội. Xuất phát từ yêu cầu đó đòi hỏi giáo dục phải có những chuyển biến mới để đào tạo ra lớp người lao động năng động, sáng tạo và phát triển toàn diện. Cùng với các môn học khác, môn Lịch sử trong trường phổ thông góp phần to lớn vào việc giáo dục thế hệ trẻ trở thành nguồn nhân lực chất lượng cao. Nâng cao chất lượng giáo dục được xem là vấn đề sống còn. Thực tiễn giáo dục trong những năm gần đây cho thấy, việc giáo dục Lịch sử cho học sinh đã có những bước phát triển nhất định. Nhiều GV cố gắng trong cải tiến phương pháp và nâng cao tính hấp dẫn của môn học. Một số HS đã vươn lên đạt điểm cao trong các kì thi học sinh giỏi môn Lịch sử. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khác nhau, hiệu quả giáo dục Lịch sử còn nhiều bất cập, hạn chế gây ra sự bức xúc và trở thành nỗi lo âu của cả xã hội. Điều đó không chỉ được phản ánh qua điểm số các kì thi tốt nghiệp phổ thông và tuyển sinh vào đại học, cao đẳng mà còn qua kết quả điều tra xã hội học, qua các sân chơi truyền hình và dư luận xã hội. Dạy học tích hợp theo chủ đề là một trong những quan điểm dạy học phù hợp với mục tiêu đổi mới và đáp ứng được nhu cầu học tập của HS hiện 1 nay. Dạy học tích hợp theo chủ đề góp phần tạo tư duy lôgic cho HS, kiến thức cung cấp cho học sinh mang tính hệ thống và có mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Dạy học tích hợp là cách dạy học hiệu quả trong việc hướng dẫn HS huy động những kiến thức đã học, rèn luyện các kĩ năng học tập. Vì vậy, nếu áp dụng dạy học tích hợp theo chủ đề để dạy và học các môn học ở trường phổ thông sẽ phát huy tính tích cực, chủ động và gây hứng thú học tập cho HS. Nhiều nước trên thế giới đã vận dụng quan điểm dạy học tích hợp trong quá trình biên soạn sách giáo khoa. Ở mức độ cao, nhiều môn học được tích hợp thành các môn chung (ví dụ như tích hợp các môn Vật lý, Hóa học, Sinh học thành môn Khoa học tự nhiên…) và thành một môn mới. Ở mức độ vừa, các môn học gần nhau được ghép thành một môn chung nhưng vẫn giữ vị trí độc lập, chỉ tích hợp ở các phần trùng nhau. Vận dụng trong môn Lịch sử, có thể dạy học tích hợp nội dung môn Lịch sử theo chủ đề, chuyên đề giúp học sinh hình thành kiến thức hệ thống. Có thể tích hợp liên môn giữa môn Lịch sử với các môn học khác nhằm làm cho kiến thức các môn bổ sung cho nhau: Lịch sử và Ngôn ngữ, Lịch sử và Kinh tế, Lịch sử và Triết học, Lịch sử và Văn học, Lịch sử và Địa lý… Trước những hạn chế còn tồn tại trong quá trình dạy và học ở trường phổ thông đặt ra yêu cầu phải đổi mới toàn diện nhằm nâng cao chất lượng môn Lịch sử, đặc biệt là tích cực chuẩn bị từ sau năm 2015 thực hiện chương trình giáo dục phổ thông mới. Đổi mới quá trình dạy học Lịch sử là đổi mới từ mục tiêu đến nội dung chương trình, phương pháp và hình thức tổ chức dạy học, hình thức và nội dung đánh giá cũng như các điều kiện dạy học và đặc biệt là đội ngũ GV. Tại Hội thảo khoa học Quốc gia về dạy học Lịch sử ở trường phổ thông Việt Nam, các nhà khoa học, nhà quản lý giáo dục, giảng viên, giáo viên đã đề xuất một số định hướng ban đầu về việc xây dựng chương trình và SGK môn Lịch sử ở trường Phổ thông sau năm 2015. Một 2 trong những phương án nhận được sự ủng hộ đông đảo nhất tại hội thảo là đề nghị áp dụng dạy học Lịch sử theo chủ đề ở trường THPT. Trong chương trình Giáo dục tổng thể đã ban hành cũng đã nêu phát triển dạy học theo hướng tích hợp, chú trọng phát triển năng lực người học. “Dạy học tích hợp là định hướng dạy học giúp học sinh phát triển khả năng huy động tổng hợp kiến thức, kỹ năng,... thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau để giải quyết có hiệu quả các vấn đề trong học tập và trong cuộc sống, được thực hiện ngay trong quá trình lĩnh hội tri thức và rèn luyện kỹ năng; phát triển được những năng lực cần thiết, nhất là năng lực giải quyết vấn đề.” [12; tr.6]. Trong chương trình Giáo dục tổng thể có thể hiện sự tích hợp các môn học. Các môn Lịch sử, Địa lý, Giáo dục công dân,… không còn là những môn riêng biệt nữa mà được tổng hợp thành môn Khoa học Xã hội. Các môn Toán, Vật lý, Hóa,… được tổng hợp thành môn Khoa học Tự nhiên. Các môn Âm nhạc, Mỹ thuật, Thể thao được thiết kế thành các chuyên đề cùng với Hoạt động trải nghiệm sáng tạo để học sinh tự chọn. (Tính tích hợp thể hiện qua sự huy động, kết hợp, liên hệ các yếu tố có liên quan với nhau của nhiều lĩnh vực để giải quyết có hiệu quả một vấn đề và thường đạt được nhiều mục tiêu khác nhau). Từ những lí do trên, với mong muốn góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn Lịch sử và sẵn sàng để tham gia vào đổi mới quá trình dạy học Lịch sử, tôi quyết định lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Tổ chức dạy học tích hợp theo chủ đề trong phần Lịch Sử Việt Nam lớp 10, chương trình chuẩn (giai đoạn từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX)” 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Trong nhiều cuốn sách, các nhà nghiên cứu đã đề cập đến dạy học tích hợp theo chủ đề và vai trò, ý nghĩa to lớn của dạy học tích hợp trong quá trình đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục hiện nay. 3 Trong cuốn “Tài liệu tập huấn dạy học tích hợp ở trường THCS và THPT” (của Cục Nhà giáo và Cán bộ quản lí cơ sở giáo dục, chương trình đảm bảo chất lượng giáo dục trường học SEQAP) đã đưa ra khái niệm dạy học tích hợp và mục tiêu của dạy học tích hợp. Dựa trên chương trình giáo dục hiện nay tác giả đã đưa ra những nguyên tắc lựa chọn nội dung tích hợp ở trường phổ thông sao cho phù hợp và đảm bảo các yếu tố khoa học. Cuốn sách cũng đã đề cập đến những năng lực chung cần hình thành cho học sinh để từ đó xây dựng các chủ đề tích hợp nhằm phát triển năng lực cho học sinh, hơn nữa để có phương pháp phù hợp trong quá trình giảng dạy. Bài viết “Xu thế tích hợp môn học trong nhà trường phổ thông” đăng trên Tạp chí giáo dục 2/2002 của TS. Nguyễn Minh Phương và TS. Cao Thị Thặng đã nêu lên những quan điểm chung về tích hợp, xu hướng tích hợp ở nước ngoài và đề xuất xây dựng môn học theo quan điểm tích hợp ở Việt Nam. Theo đó, ta thấy được tích hợp là một xu hướng mới đã và đang được nhiều nước trên thế giới quan tâm thực hiện với nhiều hiệu quả to lớn. TS. Nguyễn Anh Dũng trong bài viết “Tích hợp kiến thức các bộ môn khoa học xã hội trong dạy học Lịch sử ở trường phổ thông” in trong “Một số chuyên đề phương pháp dạy học Lịch sử” (2002) đã trình bày một số vấn đề về tích hợp các kiến thức bộ môn khoa học xã hội (chủ yếu là Địa lý, Văn học, GDCD) trong dạy học lịch sử. Tuy chỉ khái quát về xu hướng tích hợp liên môn trong dạy học Lịch sử mà không đề cập đến tích hợp Lịch sử theo chủ đề nhưng bài viết đã nhấn mạnh xu hướng tích hợp ngày càng phổ biến ở trong nước cũng như trên thế giới và hiệu quả to lớn khi dạy học tích hợp. Cũng trong cuốn “Một số chuyên đề phương pháp dạy học Lịch sử” (2002) TS. Ngô Minh Oanh trong bài viết “Về mối quan hệ giữa kiến thức lịch sử thế giới và Lịch sử Việt Nam ở trường phổ thông” đã nêu lên cơ sở thực tiễn và cơ sở khoa học của vấn đề, chỉ ra con đường, biện pháp sử dụng 4 kiến thức lịch sử thế giới để dạy tốt lịch sử Việt Nam. Vận dụng kiến thức lịch sử thế giới để dạy tốt lịch sử Việt Nam là một biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học và vai trò của người giáo viên là vô cùng quan trọng trong việc vận dụng sáng tạo các phương pháp và biện pháp dạy học thích hợp. Từ mối quan hệ mật thiết gắn bó giữa lịch sử thế giới và lịch sử Việt Nam chúng ta có thể xây dựng được các chủ đề lịch sử phù hợp dựa trên sự tích hợp kiến thức lịch sử thế giới và Việt Nam góp phần giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn tiến trình lịch sử dân tộc, so sánh với các dân tộc trên thế giới cũng như sự đóng góp của dân tộc vào lịch sử nhân loại. Trong giáo trình “Phương pháp dạy học Lịch sử tập I” do Phan Ngọc Liên chủ biên (2010) có đề cập đến dạy học tích hợp. Đặc biệt, trong đó đã nhấn mạnh đến dạy học tích hợp liên môn. Việc dạy học tích hợp liên môn đòi hỏi giáo viên Lịch sử không chỉ có kiến thức vững chắc về bộ môn mà còn phải nắm vững nội dung, chương trình các môn học được giảng dạy ở trường phổ thông, trước hết là Văn học, Địa lí, Giáo dục công dân. HS có vai trò tích cực, chủ động trong việc học tập theo hướng tích hợp vì ở đây các em huy động những kiến thức đã học để hiểu sâu, toàn diện một sự kiện. Các em được ôn tập, củng cố, tổng hợp các kiến thức ở mức cao hơn và biết vận dụng thông minh trong học tập. Tuy không đề cập nhiều theo hướng tích hợp chủ đề nhưng tài liệu đã tập trung phân tích rõ ý nghĩa của dạy học tích hợp trong xu thế phát triển chung của giáo dục hiện nay đặc biệt là nhấn mạnh sự tích hợp liên môn giữa các môn học. Trong cuốn “Phương pháp ôn tập Lịch sử ở trường phổ thông – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn” (2012), TS. Hoàng Thanh Tú đã chỉ ra việc căn cứ vào trình độ học sinh, loại bài ôn tập trong chương trình, mục tiêu cần đạt để lựa chọn, cấu trúc nội dung ôn tập phù hợp với hình thức tổ chức và phương pháp tiến hành. “Các nội dung ôn tập có thể cấu trúc theo hai kiểu 5 điển hình là cấu trúc theo chủ đề khái quát và so sánh các sự kiện trong mối quan hệ đồng đại/lịch đại và cấu trúc theo chủ đề tương ứng với các nội dung về chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa, khởi nghĩa, kháng chiến, chiến tranh”. Dạy và học Lịch sử theo các chủ đề, chuyên đề không chỉ tạo tư duy logic cho học sinh, tăng khả năng hiểu bài mà còn giúp quá trình ôn tập hiệu quả hơn. Trên cơ sở đó học sinh được ôn tập, củng cố, tổng hợp các kiến thức ở mức độ cao và biết vận dụng sáng tạo trong học tập. Trong cuốn “Dạy học tích hợp phát triển năng lực của học sinh” (quyển 2)(2016) do Trần Thị Thanh Thủy (chủ biên) đã nhận thức được tầm quan trọng của việc dạy học tích hợp theo chủ đề trong môn Lịch sử hiện nay, và đề cập rất cụ thể tới việc dạy học tích hợp theo chủ đề theo hướng phát triển năng lực của học sinh. Các mức độ của dạy học tích hợp theo chủ đề. Các tác giả cũng đã nêu ra một số chủ đề tích hợp trong môn Lịch sử cho người đọc tham khảo. Trong khóa luận tốt nghiệp của sinh viên Trương Thị Hòa - Trường Đại học Giáo dục “Phương pháp dạy học các chủ đề trong phần lịch sử Việt Nam lớp 11 THPT, chương trình chuẩn” (2013) đã nêu ra cách dạy học theo chủ đề. Trong khóa luận còn nêu ra các phương pháp có thể sử dụng trong dạy học Lịch sử theo chủ đề, là những phương pháp dạy học tích cực, nhằm gây hứng thú cho HS. Khóa luận chủ yếu đề cập đến việc xây dựng các chủ đề dạy học trong chương trình Lịch sử lớp 11, chứ chưa chú trọng vào hướng tích hợp với các môn học khác. Luận văn thạc sĩ của tác giả Chu Ngọc Quỳnh “Sử dụng Bảo tàng Dân tộc học và Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam trong dạy học Lịch sử lớp 10 trung học phổ thông” 2015 (Trường Đại học Giáo dục) cũng đã đề cập đến việc tích hợp các môn học và kiến thức xã hội đó là sử dụng nguồn tư liệu từ bảo tàng 6 vào việc xây dựng chủ đề dạy học. Tác giả đã bắt đầu xây dựng các chủ đề có tính tích hợp về cả văn hóa và thông sử sử dụng các nguồn tư liệu từ bảo tàng. Nhìn chung, các công trình nghiên cứu ở trên đã trình bày những nội dung cơ bản về dạy học tích hợp và nhấn mạnh vận dụng dạy học tích hợp trong môn Lịch sử, nhiệm vụ của GV và HS cũng như những ưu điểm của dạy học tích hợp. Khẳng định tích hợp là một xu hướng chung của nhiều nước trên thế giới và là xu thế tất yếu trong quá trình đổi mới Giáo dục và Đào tạo ở nước ta. Tuy nhiên, các tài liệu chưa đi sâu vào việc xây dựng các chủ đề tích hợp trong môn Lịch sử, vận dụng các phương pháp dạy học vào dạy các chủ đề Lịch sử. Trên cơ sở đó, báo cáo sẽ đi sâu vào trình bày cơ sở lí luận, thực tiễn của dạy học Lịch sử theo chủ đề, đề xuất một số chủ đề và phương pháp dạy học các chủ đề đó trong chương trình Lịch sử Việt Nam lớp 10 THPT, chương trình chuẩn (giai đoạn từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX). 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Tổ chức dạy học tích hợp theo chủ đề trong phần lịch sử Việt Nam lớp 10 THPT, chương trình chuẩn (giai đoạn từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ XIX). - Phạm vi nghiên cứu: Về nội dung: Phần Lịch sử Việt Nam lớp 10 THPT, chương trình chuẩn (giai đoạn từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ XIX). Về địa bàn khảo sát: THPT Lạng Giang 1, THPT Yên Dũng số 2, THPT Yên Dũng số 3. 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích nghiên cứu: Đề xuất cách thức xây dựng một số chủ đề tích hợp trong môn Lịch sử lớp 10 THPT, chương trình chuẩn (giai đoạn từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ XIX) và PPDH phù hợp các chủ đề đó, đáp ứng yêu cầu 7 dạy học tích hợp theo chủ đề, góp phần nâng cao chất lượng dạy học Lịch sử ở trường trung học phổ thông. Nhiệm vụ nghiên cứu: Để đạt được mục tiêu trên, đề tài thực hiện các nhiệm vụ: - Nghiên cứu cơ sở lý luận về dạy học tích hợp nói chung và dạy học tích hợp theo chủ đề trong môn Lịch sử nói riêng. - Nghiên cứu chương trình, SGK môn Lịch sử hiện hành ở trường THPT. - Tiến hành điều tra cơ bản đối với giáo viên và học sinh ở một số trường THPT để đánh giá thực trạng việc dạy học Lịch sử theo các chủ đề. - Đề xuất một số cách thức xây dựng các chủ đề theo hướng tích hợp tiêu biểu trong chương trình Lịch sử ở trường THPT và PPDH phù hợp. - Tiến hành thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả thực nghiệm. 5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lý luận: Sưu tầm, tổng hợp, phân tích hệ thống, khái quát hóa những tài liệu từ sách, báo, tạp chí về lý luận phương pháp dạy học, đổi mới phương pháp dạy học, dạy học theo các chủ đề. - Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi và phương pháp thực nghiệm. - Phương pháp thống kê toán học. 6. Giả thuyết nghiên cứu Nếu xây dựng được các chủ đề và tổ chức tốt các hoạt động dạy học Lịch sử theo chủ đề tích hợp ở trường THPT theo hướng đề xuất của đề tài sẽ góp phần phát triển năng lực tư duy và năng lực thực hành trong môn Lịch sử cho học sinh, đồng thời đóng góp đề xuất vào quá trình biên soạn các chủ đề tích hợp trong chương trình, sách giáo khoa môn Lịch sử mới. 8 7. Đóng góp mới của đề tài - Khẳng định vai trò, ý nghĩa của phương pháp dạy học theo chủ đề tích hợp đặc biệt là vận dụng trong dạy học Lịch sử ở trường THPT theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh. - Đề xuất một số cách thức xây dựng các chủ đề trong dạy học Lịch sử ở trường THPT và lựa chọn PPDH phù hợp. - Đặc biệt trong xu thế chung của việc đổi mới chương trình và SGK Lịch sử theo hướng tích hợp các chủ đề sẽ cung cấp cho giáo viên và học sinh có bước tiếp cận ban đầu, sẵn sàng và chủ động trong dạy và học Lịch sử theo yêu cầu mới. 8. Cấu trúc khóa luận Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục thì cấu trúc của khóa luận gồm 2 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn trong việc tổ chức dạy học chủ đề tích hợp trong môn Lịch sử ở trường THPT. Chương 2: Một số biện pháp tổ chức dạy học chủ đề tích hợp trong phần lịch sử Việt Nam lớp 10 THPT, chương trình chuẩn (giai đoạn từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ XIX). 9 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC DẠY HỌC TÍCH HỢP THEO CHỦ ĐỀ TRONG MÔN LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG THPT 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản 1.1.1.1. Tích hợp và dạy học tích hợp Về khái niệm “tích hợp”: Tích hợp (tiếng Anh, tiếng Đức, tiếng Pháp: Integration) có nguồn gốc từ tiếng Latinh Integration với nghĩa: xác lập cái chung, cái toàn thể, cái thống nhất trên cơ sở những bộ phận riêng lẻ. Theo từ điển Anh - Anh từ Integration có nghĩa là kết hợp những phần, những bộ phận với nhau trong một tổng thể. Những phần, những bộ phận có thể khác nhau nhưng tích hợp với nhau. Tích hợp là sự hợp nhất, sự hòa nhập, sự kết hợp. Nội hàm khoa học khái niệm tích hợp có thể hiểu một cách khái quát là sự hợp nhất hay nhất thể hóa các bộ phận khác nhau, để đưa tới một khái niệm mới như là một thể thống nhất trên những nét bản chất nhất của các thành phần đối tượng chứ không phải là phép cộng giản đơn những thuộc tính của các thành phần ấy. [10; tr.8]. Tích hợp là một nguyên tắc của quá trình dạy học, nhưng có thể vận dụng như một phương pháp dạy học cụ thể. “Phương pháp dạy học tích hợp là cách thức giáo viên hướng dẫn học sinh vận dụng những kiến thức, kĩ năng đã có trong việc hình thành kiến thức, kĩ năng mới trong cùng môn học hoặc của môn học khác” [19; tr. 109]. Như vậy, tích hợp có hai tính chất cơ bản, liên kết mật thiết với nhau, quy định lẫn nhau, đó là tính liên kết và tính toàn vẹn. [10; tr.8] 10 Lồng ghép các nội dung cần thiết vào những nội dung vốn có của một môn học. Ví dụ: lồng ghép nội dung giáo dục dân số, giáo dục môi trường, bảo vệ sức khỏe, giáo dục tiết kiệm... vào nội dung các môn học: địa lý, sinh học, vật lý, hóa học, toán, ngoại ngữ, giáo dục công dân... Xây dựng môn học tích hợp từ các môn học truyền thống. Giáo viên có thể tích hợp các nội dung ở các môn học khác nhau, hoặc các kiến thức khác liên quan đến bài giảng để chuyển tải đến học sinh những chủ đề giáo dục lồng ghép thông qua các hình thức truyền đạt bằng trình chiếu, giảng dạy, thảo luận, dạy học theo dự án. Về khái niệm “dạy học tích hợp”: Theo từ điển Giáo dục học: Dạy học tích hợp: Hành động liên kết các đối tượng nghiên cứu, giảng dạy, học tập của cùng một lĩnh vực hoặc một vài lĩnh vực khác nhau trong cùng một kế hoạch dạy học. [11; tr. 8] Dạy học tích hợp là định hướng dạy học giúp cho học sinh phát triển khả năng huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng,... thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau để giải quyết có hiệu quả các vấn đề trong học tập và trong cuộc sống, được thực hiện ngay trong quá trình lĩnh hội tri thức và rèn luyện kĩ năng, phát triển được những năng lực cần thiết, nhất là năng lực giải quyết vấn đề. Dạy học tích hợp là hành động liên kết một cách hữu cơ, có hệ thống các đối tượng nghiên cứu, học tập của một vài lĩnh vực môn học khác nhau thành nội dung thống nhất, dựa trên cơ sở các mối quan hệ lý luận và thực tiễn được đề cập trong các môn học đó nhằm hình thành ở HS những năng lực cần thiết. [10; tr.13] Theo từ điển Bách khoa toàn thư Xô Viết: “Tích hợp là một khái niệm của lý thuyết hệ thống, chỉ trạng thái liên kết các phần tử riêng rẽ thành cái toàn thể cũng như quá trình dẫn đến trạng thái này”. [8; tr.259] 11 Về quan niệm dạy học tích hợp trong môn Lịch sử: Thực trạng của việc dạy và học Lịch sử trong nhà trường phổ thông hiện nay còn những tồn tại những hạn chế là nội dung của nhiều bài giảng Lịch sử rất khô khan, nhiều sự kiện nên chưa tạo được hứng thú học lịch sử đối với HS. HS hiểu một cách rời rạc, nông cạn về kiến thức Lịch sử, không nắm được mối liên hệ hữu cơ giữa các tri thức thuộc lĩnh vực đời sống xã hội, về kiến thức liên môn… Dạy học theo chủ đề tích hợp là một trong những nguyên tắc quan trọng trong dạy học nói chung và dạy học Lịch sử nói riêng, đây được coi là một quan niệm dạy học hiện đại, nhằm phát huy tính tích cực của HS, đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục. Dạy học tích hợp làm cho người học sử nhận thức được sự phát triển xã hội một cách liên tục, thống nhất, thấy được mối liên hệ hữu cơ giữa các lĩnh vực của đời sống xã hội, khắc phục được tính tản mạn rời rạc trong kiến thức. Dạy học tích hợp trong môn Lịch sử là hình thức liên kết những kiến thức giao thoa với môn Lịch sử như Ngữ văn, Địa lí, Tin học, Giáo dục công dân. Rèn luyện kĩ năng sống, Giáo dục bảo vệ di sản văn hóa địa phương… để học sinh tiếp thu kiến thức, biết vận dụng kiến thức lịch sử vào cuộc sống và ngược lại từ cuộc sống để giải quyết các vấn đề liên quan đến lịch sử…Trong chương trình phổ thông, giáo viên có thể sử dụng phương pháp tích hợp trong hầu hết các bài dạy, từ đó làm tăng hứng thú cho học sinh. Như vậy, chúng ta có thể hiểu tích hợp là sự kết hợp hài hòa giữa các môn học để thiết kế bài học cho một môn học khác. Dùng kiến thức của một phần, một bài để dạy cho nội dung kiến thức của bài khác. Dạy học tích hợp là liên kết các môn học để tổng hợp kiến thức trong một chủ đề dạy học nhất định. Như vậy, nhằm khắc sâu kiến thức và hình thành năng lực sau bài học thì việc dạy học tích hợp là rất cần thiết. 12