Tài liệu Tổ chức dạy học theo góc chương chất khí vật lý 10 thpt theo hướng phát huy tính tích cực của hs (tt)

ĐẠI HỌC HUẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HUỲNH BẢO ĐẠI TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO GÓC CHƯƠNG “CHẤT KHÍ” VẬT LÝ 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO HƯỚNG PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy bộ môn Vật lý Demo Version - Select.Pdf SDK Mã số: 60140111 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC PGS. TS. LÊ CÔNG TRIÊM Thừa Thiên Huế, năm 2017 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết quả ngiên cứu ghi trong luận văn là trung thực, đƣợc các đồng tác giả cho phép sử dụng và chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ một công trình nào khác. Tác giả luận văn Huỳnh Bảo Đại Demo Version - Select.Pdf SDK ii MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa ............................................................................................................... i Lời cam đoan ...............................................................................................................ii MỤC LỤC ...................................................................................................................1 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .........................................................................4 DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH, SƠ ĐỒ................................................................5 MỞ ĐẦU ....................................................................................................................6 1. Lí do chọn đề tài ......................................................................................................6 2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................8 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................8 4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................9 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ..............................................................................................9 6. Giới hạn của đề tài ..................................................................................................9 7. Phƣơng pháp nghiên cứu .........................................................................................9 8. Những đóng góp mới của luận văn .........................................................................9 Demo - Select.Pdf SDK 9. Cấu trúc của luận Version văn ............................................................................................ 10 NỘI DUNG ..............................................................................................................11 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC THEO GÓC TRONG DẠY HỌC VẬT LÍ TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ..............................11 1.1. Quan điểm dạy học hiện đại ...............................................................................11 1.1.1. Dạy học theo định huớng phát triển năng lực .................................................11 1.1.2. Dạy học phân hóa ............................................................................................12 1.2. Dạy học theo góc ................................................................................................14 1.2.1. Khái niệm dạy học theo góc ............................................................................14 1.2.2. Cơ sở khoa học của dạy học theo góc .............................................................15 1.2.3. Đặc trƣng cơ bản của dạy học theo góc ..........................................................17 1.3. Dạy học theo góc ở Trung học phổ thông ..........................................................19 1.3.1. Đặc điểm tâm lý lứa tuổi của học sinh Trung học phổ thông .........................19 1.3.2. Tổ chức dạy học theo góc ở trung học phổ thông ...........................................21 1 1.3.4. Cách thiết kế phiếu học tập .............................................................................26 1.3.5. Các mức độ tổ chức của dạy học theo góc ......................................................27 1.4. Dạy học theo góc trong dạy học Vật lý THPT ...................................................30 1.4.1. Đặc điểm nội dung kiến thức Vật lý ở THPT .................................................30 1.4.2. Quy trình tổ chức dạy theo góc môn Vật lí ở bậc Trung học phổ thông ........31 1.5. Dạy học theo góc với việc phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học Vật lí ..........................................................................................................................35 1.5.1. Khái niệm ........................................................................................................35 1.5.2. Các biểu hiện của tính tích cực của học sinh trong dạy học theo góc ............35 1.5.3. Các biện pháp phát huy tính tích cực của HS trong dạy học theo góc ...........37 1.6. Điều tra thực trạng về dạy và học Vật lí của giáo viên và học sinh ..................39 1.6.1. Mục đích điều tra ............................................................................................39 1.6.2. Nội dung điều tra .............................................................................................40 1.6.3. Đối tƣợng điều tra ...........................................................................................40 1.6.4. Kết quả điều tra ...............................................................................................40 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1..........................................................................................45 Demo KẾ Version Select.Pdf Chƣơng 2. THIẾT TIẾN -TRÌNH DẠY SDK HỌC THEO GÓC MỘT SỐ KIẾN THỨC CHƢƠNG “CHẤT KHÍ” VẬT LÍ 10 THPT THEO HƢỚNG PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH .......................................................................46 2.1. Nội dung chuơng trình và đặc điểm kiến thức chƣơng “Chất Khí” Vật lí 10 THPT...46 2.1.1. Nội dung chuơng trình, mục tiêu kiến thức chƣơng “Chất Khí” Vật lí 10 THPT ....46 2.1.2. Những đặc điểm kiến thức chƣơng “Chất khí” cần lƣu ý ...............................47 2.2. Thiết kế quy trình dạy học theo góc một số kiến thức Chƣơng “Chất khí” Vật lí 10 THPT theo hƣớng phát huy tính tích cực của HS. ...............................................48 2.2.1. Bài: Quá trình đẳng nhiệt. Định luật Bôilơ-Mariốt .........................................49 2.2.2. Bài: Quá trình đăng tích. Định luật Sác-Lơ ....................................................59 2.2.3. Bài: Phƣơng Trình Trạng Thái Khí Lí Tƣởng ................................................70 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2..........................................................................................82 Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ..............................................................83 3.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm .........................................................................83 2 3.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sƣ phạm..................................................................83 3.3. Đối tƣợng thực nghiệm sƣ phạm ........................................................................83 3.4. Phƣơng pháp thực nghiệm .................................................................................84 3.5. Thời gian thực nghiệm .......................................................................................84 3.6. Những khó khăn gặp phải khi tiến hành thực nghiệm sƣ phạm ........................84 3.7. Nội dung thực nghiệm ........................................................................................84 3.8. Diễn biến và kết quả thực nghiệm sƣ phạm .......................................................85 3.8.1. Xây dựng tiêu chí để đánh giá.........................................................................85 3.8.2. Phân tích diễn biến thực nghiệm .....................................................................85 3.8.3. Phân tích hiệu quả tiến trình dạy học đối với việc phát huy tính tích cực của học sinh .....................................................................................................................90 3.8.4. Phân tích định lƣợng .......................................................................................92 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3........................................................................................102 KẾT LUẬN ............................................................................................................104 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................106 PHỤ LỤC Demo Version - Select.Pdf SDK 3 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt STT Chữ viết đầy đủ 1. ĐC Đối chứng 2. ĐG Đánh giá 3. DH Dạy học 4. ĐHSP Đại học Sƣ phạm 5. DHTG Dạy học theo góc 6. GV Giáo viên 7. HN Hà Nội 8. HS Học sinh 9. KT Kiến thức 10. Nxb Nhà xuất bản 11. PHT Phiếu học tập 12. pp Phƣơng pháp 13.Demo Version PPDH - Select.Pdf SDK Phƣơng pháp dạy học 14. SGK Sách giáo khoa 15. ST Sáng tạo 16. TC Tích cực 17. THCVĐ Tình huống có vấn đề 18. THPT Trung học phổ thông 19. TL Tự lực 20. TN Thí nghiệm 21. TNSP Thực nghiệm Sƣ phạm 4 DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH, SƠ ĐỒ Trang BẢNG Bảng 2.1. Kết quả khảo sát HS khối 10 tại trƣờng PT DTNT THPT AG ................40 Bảng 2.2. Kết quả điều tra phong cách học tập Vật lí của HS khối 10 trƣờng PT DTNT THPT An Giang ............................................................................................42 HÌNH Hình 3.1. Biểu đồ phân bố điểm của hai nhóm TN và ĐC .......................................93 Hình 3.2. Biểu đồ phân loại học lực HS của hai nhóm TN và ĐC ...........................94 Hình 3.3. Đồ thị phân phối tần suất ..........................................................................97 Hình 3.4. Đồ thị phân phối tần suất tích lũy .............................................................97 Hình 3.5. Biểu đồ phân bố điểm của hai nhóm TN và ĐC .......................................98 Hình 3.6. Biểu đồ phân loại học lực HS của hai nhóm TN và ĐC ...........................98 Hình 3.7. Đồ thị phân phối tần suất ........................................................................101 Hình 3.8. Đồ thị phân phối tần suất tích lũy ...........................................................101 Demo Version - Select.Pdf SDK SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Một số phong cách học của học sinh .......................................................15 Sơ đồ 1.2. Quy trình học theo góc của HS ................................................................21 Sơ đồ 1.3. Quy trình dạy học theo góc đối với GV...................................................23 Sơ đồ 1.4. Các cách chuyển góc trong dạy học theo góc ..........................................29 Sơ đồ 1.5. Nghiên cứu cùng một nội dung theo các phong cách khác nhau ............32 Sơ đồ 1.6. Nghiên cứu nhiều nội dung theo chủ đề với các phong cách khác nhau .......33 Sơ đồ 2.1. Cấu trúc nội dung kiến thức chƣơng “Chất Khí” Vật lí 10 THPT ..........46 5 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Thời gian qua giáo dục nƣớc ta đã và đang thay đổi trong toàn bộ quá trinh dạy học: Mục tiêu, nội dung, phƣơng pháp, phƣơng tiện, tổ chức thực hiện, đánh giá. Tuy nhiên, việc tổ chức dạy học nhằm phát huy đƣợc khả năng, sở trƣờng của cá nhân từng HS và phát triển năng lực toàn diện của HS thì còn hạn chế. Đổi mới phƣơng pháp phải góp phần đào tạo con ngƣời phát triển toàn diện, đáp ứng cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc. Điều này đã đƣợc khẳng định trong Nghị quyết Hội nghị lần thƣ 8 Ban chấp hành Trung Ƣơng khoá XI về Đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục có ghi: “...Đa dạng hóa nội dung, tài liệu học tập, đáp ứng yêu cầu của các bậc học, các chƣơng trình giáo dục, đào tạo và nhu cầu học tập suốt đời của mọi ngƣời. Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phƣơng pháp dạy và học theo hƣớng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiên thức, kỹ năng của ngƣời học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để ngƣời học tự cập Demo Version - Select.Pdf SDKlực; chuyển từ học chủ yếu trên nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học” [1, tr. 86]. Từ năm học 2012 - 2013, dự án VNEN (mô hình trƣờng học mới) đã đƣợc triển khai trên 1447 trƣờng tiểu học thuộc 63 tỉnh, thành phố cả nƣớc. Mô hình VNEN nhấn mạnh đến vai trò tự chủ, tích cực của ngƣời học từ khâu quản lí, điều hành hoạt động của lớp học đến việc tổ chức các hoạt động học tập. Với mô hình này HS sẽ có nhiều cơ hội thể hiện mình, chủ động hơn trong mọi hoạt động học tập cũng nhƣ sinh hoạt, trên tinh thần hợp tác. Kết quả học tập sẽ do HS tự ĐG chính mình, đánh giá bạn cùng nhóm và sẽ đƣợc ghi vào bảng đo sự tiến độ. GV sẽ là ngƣời tổ chức hƣớng dẫn các hoạt động cho HS, không tham gia cho điểm HS, HS hình thành các thói quen làm việc trong học tập nhƣ: HS sử dụng tài liệu, đồ dùng học tập rồi làm việc theo nhóm; ghi tên bài vào vở, tìm hiểu mục tiêu của bài học, 6 bẳt đầu hoạt động cơ bản, báo cáo kết quả với GV, thực hành cá nhân rồi cùng trao đổi, chia sẻ với bạn, trao đổi nhóm; ứng dụng, đánh giá, ... Dạy học theo mô hình VNEN đã rất quan tâm đến hoạt động học của HS, tạo đƣợc môi trƣờng học tập để HS có thể phát huy tốt tích tích cực, chủ động và sáng tạo. Vì vậy mô hình VNEN có thể đƣợc vận dụng ở các bậc học cao hơn. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy, mỗi cá nhân ngƣời học có đặc điểm tâm sinh lí riêng biệt, có nhu cầu nhận thức và khả năng phát triên trí tuệ khác nhau. Chính vì vậy, một mặt GV cần soạn thảo tiến trình dạy học đáp ứng đƣợc sự phân hóa HS. Mặt khác, tiến trình dạy học phải huy động tối đa các phong cách học khác nhau để ngƣời học có thể học sâu với đa phong cách học. GV có thể cung cấp những lựa chọn để một số HS có thề học tập độc lập trong khi đó một số HS khác lại học tập cùng nhau hoặc đáp ứng những phong cách học tập khác nhau cùa HS nhƣ: Học qua nghiên cứu tài liệu, học qua phân tích dựa trên lí thuyết; học qua trải nghiệm, khám phá, làm thử; học qua thực hành áp dụng và học qua quan sát. Nhƣ vậy, quá trình dạy học vừa đảm bảo yêu cầu chung nhƣng vẫn tôn trọng sự khác biệt trong học tập và chính sự thích ứng đƣợc với các khác biệt đó, chất lƣợng và hiệu quả dạy học Demo Version - Select.Pdf SDK đƣợc nâng cao. Hƣớng tới dạy học đáp ứng các yêu cầu nói trên, cần phải tổ chức cho đƣợc các tiến trình dạy học phù hợp nhƣ: dạy học theo góc, dạy học theo hợp đồng, dạy học theo dự án, dạy học theo chù đề... đồng thời phải biết sử dụng các kỹ thuật dạy học hiện đại nhƣ kỹ thuật khăn trải bàn, kỹ thuật các mảnh ghép, bể cá, công não... . Ở đây chúng tôi quan tâm đến tổ chức dạy học theo góc (comer work/working in conners). Dạy học theo góc (DHTG) đƣợc hiểu theo nghĩa là “Một mô hình, theo đó HS thực hiện các nhiệm vụ khác nhau tại các vị trí cụ thể trong không gian lớp học, nhƣng cùng hƣớng tới chiếm lĩnh một nội dung học tập theo các phong cách học khác nhau” [41]. Tổ chức DHTG là một cách tổ chức học tập mà GV quan tâm tới việc học của từng HS, chứ không nhƣ kiểu dạy học truyền thống là tất cả HS phải cùng nghiên cứu vấn đề theo một hƣớng mà GV đã vạch sẵn duy nhất. Với cách tiếp cận đó, GV có nhiều cơ hội hơn để giúp cho quá trình dạy học cùa mình trở nên linh 7 hoạt và sáng tạo. DHTG còn quan tâm đƣợc đến sở thích và đáp ứng sự khác biệt của từng cá nhân HS. Trong chƣơng trình vật lí 10 THPT (chƣơng trình cơ bản), phần Nhiệt học là một trong những nội dung trọng tâm, cơ bản. Kiến thức phần này đƣợc xây dựng từ các thí nghiệm đòi hỏi độ chính xác cao, đặc biệt là chƣơng "Chất khí". Vì vậy, khi dạy học chƣơng "Chất khí", giáo viên gặp rất nhiều khó khăn trong việc hình thành các thuyết, các định luật cho học sinh. Hơn nữa, HS cũng rất dễ chán nản khi phải tiếp thu thụ động những kiến thức này. Nếu vận dụng tốt phƣơng pháp DHTG thì sẽ phát huy đƣợc đa phong cách học của HS, tạo đƣợc điều kiện để HS học sâu và với cảm giác thoải mái. Mặc khác, Chƣơng “Chất khí” ở phần Nhiệt học THPT có nhiều con đƣờng để cho HS tiếp cận các kiến thức nhƣ: Dựa trên phân tích lý thuyết, dựa trên nghiên cứu thực nghiệm, vận dụng giải thích thực tiễn. Đồng thời một số kiến thức trong chƣơng “Chất khí” này có cấu trúc khá thống nhất nhƣ: Định luật Bôi-Lơ, Ma-Ri-Ôt, định luật Săc-lơ, phƣơng trình trạng thái, … Chính vì thế có nhiều cơ hội để tổ chức DHTG các nội dung kiến thức này mang lại hiệu quả cao cho HS trong học tập. Demo - Select.Pdf SDKphân tích đặc điểm nội dung chủ Dựa trên cơ sởVersion lý luận của DHTG, với việc yếu của kiến thức về Chất khí, chúng tôi thấy có thể thiết kế tiến trình DHTG chƣơng “Chất khí” Vật lý 10 THPT theo hƣớng phát huy tính tích cực của HS trong học tập. Với những lý do trên chúng tôi chọn đề tài: “Tổ chức dạy học theo góc chương Chất Khí Vật lý 10 THPT theo hướng phát huy tính tích cực của HS”. 2. Mục tiêu nghiên cứu Đề xuất đƣợc quy trình và các biện pháp dạy học theo góc trong dạy học một số kiến thức chƣơng “Chất khí” phần Nhiệt học Vật lý 10 THPT theo hƣớng tích cực hóa hoạt động học tập của HS. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Hoạt động dạy của GV và hoạt động học của HS lớp 10 trƣờng PT DTNT THPT An Giang trong giờ học Vật lý. - Một số kiến thức chƣơng Chất khí Vật lý THPT, gồm các kiến thức về: Thuyết cấu tạo chất, quá trình đẳng nhiệt, quá trình đẳng tích, phƣơng trình trạng thái,… 8 4. Giả thuyết khoa học Nếu đề xuất đƣợc quy trình kèm theo các biện pháp DHTG và vận dụng quy trình cũng nhƣ các biện pháp đó vào dạy học một số kiến thức phần “Nhiệt học” Vật lý 10 THPT thì sẽ tích cực hoá đƣợc hoạt động học tập của học sinh, từ đó chất lƣợng học tập sẽ đƣợc nâng cao. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu lí luận về tính tích cực, tự lực nhận thức và về hoạt động dạy học Vật lí nhằm phát huy tính tích cực, tự lực nhận thức của học sinh; - Điều tra thực trạng dạy - học ở trƣờng PT DTNT THPTAN GIANG; - Đề xuất một số biện pháp nhằm phát huy tính tích cực, tự lực nhận thức của HS trong dạy học; - Vận dụng các biện pháp trên vào dạy chƣơng “ Chât khí”(vật lý 10 cơ bản) cho HS trƣờng PT DTNT THPT An Giang; - Thực nghiệm sƣ phạm. 6. Giới hạn của đề tài Nghiên cứu đề xuất một số biện pháp trong dạy học phù hợp với nội dung Version - Select.Pdf bài học, điềuDemo kiện, cơ sở vật chất, khả năng SDK nhận thức của học sinh Trƣờng PT DTNT THPT An Giang. 7. Phƣơng pháp nghiên cứu - Nghiên cứu lí luận - Điều tra, khảo sát tình hình dạy học vật lí ở trƣờng PT DTNT THPT An Giang theo hƣớng phát huy tích cực của HS - Thực nghiệm sƣ phạm (trong đó có sử dụng phƣơng pháp thống kê toán học để xử lí, phân tích các số liệu, dữ kiện thu đƣợc từ thực nghiệm, từ đó rút ra kết luận) 8. Những đóng góp mới của luận văn - Đóng góp về mặt lí luận + Hệ thống hóa, bổ sung lí luận về dạy học theo góc ở bậc THPT + Đề xuất quy trình dạy học theo góc trong dạy học Vật lí bậc THPT - Đóng góp về mặt thực tiễn 9 + Soạn thảo tiến trình DHTG một số kiến thức trong chƣơng “Chất khí” Vật lý 10 THPT theo quy trình đã đề xuất để minh họa cho phần lí luận DHTG + Các tiến trình dạy học này có thể làm tài liệu tham khảo cho giáo viên (GV) các trƣờng THPT 9. Cấu trúc của luận văn Luận văn gồm phần mở đầu, chƣơng 1, chƣơng 2, chƣơng 3, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục. Demo Version - Select.Pdf SDK 10