Tài liệu Tìm hiểu về việc sử dụng phương pháp dạy học bằng tình huống trong dạy học môn đạo đức cho học sinh lớp 4 ở một số trường tiểu học khu vực huyện mê linh – hà nội

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC =====o0o===== LƢƠNG THỊ HOÀN TÌM HIỂU VỀ VIỆC SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC BẰNG TÌNH HUỐNG TRONG DẠY HỌC MÔN ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH LỚP 4 Ở MỘT SỐ TRƢỜNG TIỂU HỌC KHU VỰC HUYỆN MÊ LINH, TP HÀ NỘI KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Giáo dục học Hà Nội, 2017 TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC =====o0o===== LƢƠNG THỊ HOÀN TÌM HIỂU VỀ VIỆC SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC BẰNG TÌNH HUỐNG TRONG DẠY HỌC MÔN ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH LỚP 4 Ở MỘT SỐ TRƢỜNG TIỂU HỌC KHU VỰC HUYỆN MÊ LINH, TP HÀ NỘI KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Giáo dục học Ngƣời hƣớng dẫn ThS. Nguyễn Thị Xuân Lan Hà Nội, 2017 LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên của khóa luận, tôi xin bày tỏ sự lòng biết ơn sâu sắc tới Thạc sĩ Nguyễn Thị Xuân Lan đã tận tình chỉ bảo, giúp đỡ, định hƣớng khoa học để tôi từng bƣớc hoàn thành khóa luận với đề tài: Tìm hiểu về việc sử dụng phương pháp dạy học bằng tình huống trong dạy học môn Đạo đức cho học sinh lớp 4 ở một số Trường Tiểu học khu vực huyện Mê Linh – Hà Nội. Qua đây tôi cũng xin đƣợc gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Ban giám hiệu và các giáo viên khối lớp 4 ở trƣờng Tiểu học Thanh Lâm A, trƣờng Tiểu học Thanh Lâm B, trƣờng Tiểu học Tiền Phong B,cùng các thầy cô trong khoa Giáo dục Tiểu học trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội 2 đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi hoàn thành khóa luận này. Đây là lần đầu tiên tôi làm quen với việc nghiên cứu khoa học nên không tránh khỏi sự thiếu sót. Rất mong đƣợc sự góp ý của thầy cô và các bạn đọc để bài khóa luận của tôi đƣợc hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 19 tháng 4 năm 2017 Sinh viên Lƣơng Thị Hoàn LỜI CAM ĐOAN Đề tài: “Tìm hiểu về việc sử dụng phương pháp dạy học bằng tình huống trong dạy học môn Đạo đức cho học sinh lớp 4 ở một số trường Tiểu học khu vực huyện Mê Linh – Hà Nội.” là công trình nghiên cứu của riêng tôi dƣới sự hƣớng dẫn của Thạc sĩ Nguyễn Thị Xuân Lan. Các số liệu trong đề tài nghiên cứu này là trung thực, rõ ràng, chính xác và chƣa từng đƣợc công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào. Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Hà Nội, ngày 19 tháng 4 năm 2017 Sinh viên Lƣơng Thị Hoàn DANH MỤC VIẾT TẮT TCN: Trƣớc Công Nguyên Tr: Trang NXB: Nhà xuất bản DANH MỤC BẢNG Bảng 1. Bảng tổng hợp ý kiến về tác dụng của phƣơng pháp dạy học bằng tình huống trong môn Đạo đức lớp 4. ........................................................ 35 Bảng 2. Thực trạng về việc khai thác nội dung trong môn Đạo đức lớp 4 khi sử dụng phƣơng pháp dạy học bằng tình huống.37 .................................... Bảng 3. Thực trạng việc thực hiện nguyên tắc dạy học khi sử dụng phƣơng pháp dạy học bằng tình huống ............................................................................ 39 Bảng 4. Bảng tổng hợp ý kiến về sử dụng phối hợp phƣơng pháp dạy học bằng tình huống với các phƣơng pháp dạy học khác trong dạy học môn Đạo đức lớp 4 .............................................................................................................. 41 Bảng 5. Bảng tổng hợp ý kiến về hình thức tổ chức dạy học khi dạy học bằng tình huống trong môn Đạo đức lớp 4. ........................................................ 43 Bảng 6. Bảng tổng hợp ý kiến về cách kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học khi dạy học bằng tình huống trong môn Đạo đức lớp 3............................................ 44 MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ......................................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu đề tài ........................................................................... 2 3. Mục đích nghiên cứu: ................................................................................. 4 4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu ........................................................... 4 5. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................... 4 6. Giả thuyết khoa học.................................................................................... 4 7. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................. 4 8. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................ 5 9. Cấu trúc khóa luận...................................................................................... 5 PHẦN NỘI DUNG ........................................................................................... 6 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ VIỆC SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC BẰNG TÌNH HUỐNG TRONG DẠY HỌC MÔN ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH LỚP 4 ............................................................................................ 6 1.1. Một số vấn đề về phƣơng pháp dạy học tiểu học .................................... 6 1.1.1. Khái niệm phương pháp dạy học tiểu học......................................... 6 1.1.2. Đặc điểm của phương pháp dạy học tiểu học ................................... 7 1.1.3. Vấn đề phân loại các phương pháp dạy học tiều học ..................... 10 1.1.4. Hệ thống các phương pháp dạy học tiều học .................................. 15 1.2. Một số vấn đề về phƣơng pháp dạy học bằng tình huống .................... 20 1.2.1. Một số vấn đề về tình huống dạy học .............................................. 20 1.2.2. Một số vấn đề về phương pháp dạy học bằng tình huống .............. 24 1.3. Môn Đạo đức lớp 4 và việc sử dụng phƣơng pháp dạy học bằng tình huống trong dạy học môn Đạo đức cho học sinh lớp 4 ............................... 28 1.3.1. Khái quát nội dung môn Đạo đức lớp 4 .......................................... 28 1.3.2. Ý nghĩa của phương pháp dạy học bằng tình huống trong dạy học môn Đạo đức cho học sinh lớp 4 ............................................................... 29 1.3.3. Quy trình thực hiện dạy học bằng tình huống trong môn Đạo đức lớp 4 .......................................................................................................... 30 Kết luận chƣơng 1 ........................................................................................ 32 Chƣơng 2. THỰC TRẠNG VỀ VIỆC SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC BẰNG TÌNH HUỐNG TRONG DẠY HỌC MÔN ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH LỚP 4 Ở MỘT SỐ TRƢỜNG TIỂU HỌC KHU VỰC HUYỆN MÊ LINH- HÀ NỘI ........................................................................................ 33 2.1. Khảo sát đối tƣợng nghiên cứu ............................................................. 33 2.2. Thực trạng nhận thức của giáo viên về vai trò của phƣơng pháp dạy học bằng tình huống trong môn Đạo đức lớp 4 .................................................. 34 2.3. Thực trạng việc khai thác nội dung trong môn Đạo đức lóp 4 khi sử dụng phƣơng pháp dạy học bằng tình huống. .............................................. 36 2.4. Thực trạng vận dụng nguyên tắc dạy học trong dạy học bằng tình huống ở môn Đạo đức lớp 4. ................................................................................... 38 2.5. Thực trạng sử dụng phối hợp phƣơng pháp dạy học bằng tình huống với các phƣơng pháp dạy học khác trong dạy học Đạo đức lớp 4 ..................... 40 2.6. Thực trạng về việc sử dụng các hình thức tổ chức dạy học khi dạy học bằng tình huống trong môn Đạo đức lớp 4 .................................................. 42 2.7. Thực trạng về việc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh khi dạy học bằng tình huống trong môn Đạo đức lớp 4. .................................... 44 Kết luận chƣơng 2 ........................................................................................ 46 Chƣơng 3. MỘT SỐ BIỆN PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ CỦA VIỆC SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC BẰNG TÌNH HUỐNG TRONG MÔN ĐẠO ĐỨC LỚP 4 .................................................................. 47 3.1. Đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả của việc sử dụng phƣơng pháp dạy học bằng tình huống trong môn Đạo đức lớp 4............... 47 3.2. Đề xuất một số tình huống để dạy học môn Đạo đức lớp 4 .................. 47 3.3. Thiết kế bài học đạo đức có sử dụng phƣơng pháp dạy học bằng tình huống cho học sinh lớp 4 ............................................................................. 49 Kết luận chƣơng 3 ........................................................................................ 56 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ......................................................................... 57 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 58 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Bậc tiểu học là bậc học “nền tảng”, đặt những viên gạch đầu tiên cho sự hình thành và phát triển nhân cách con ngƣời, nhằm hình thành ở học sinh những cơ sở ban đầu cho sự phát triển và lâu dài về đức - trí - thể - mĩ và kĩ năng cơ bản để học sinh tiếp tục học cao hơn. Chính vì vậy, nhân cách của con ngƣời muốn đƣợc xây dựng và phát triển, cần bắt đầu ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trƣờng đặc biệt là giai đoạn tiểu học. Việc giáo dục nhân cách cho học sinh nói chung và cho học sinh tiểu học nói riêng có thể thực hiện bằng nhiều con đƣờng, trong đó dạy học là con đƣờng quan trọng nhất. Trong các môn học ở tiểu học, môn Đạo đức là một môn học có chức năng “chuyên biệt” nhằm giáo dục đạo đức và nhân cách cho học sinh. Dạy học môn đạo đức nhằm góp phần xây dựng cho trẻ em những tính cách nhất định và bồi dƣỡng cho các em những quy tắc hành vi thể hiện trong thái độ với bạn bè, gia đình, ngƣời khác và đối với Nhà nƣớc, Tổ quốc. Trong quá trình dạy học môn đạo đức cho học sinh lớp 4 có thể sử dụng rất nhiều các phƣơng pháp dạy học nhƣ phƣơng pháp kể chuyện, phƣơng pháp đàm thoại, phƣơng pháp giảng giải, phƣơng pháp thảo luận nhóm, phƣơng pháp làm việc cá nhân, phƣơng pháp tập luyện theo mẫu hành vi, phƣơng pháp trò chơi…. Mỗi phƣơng pháp dạy học đều có những ƣu điểm và mặt hạn chế khác nhau. Tuy nhiên, trên thực tế khi dạy học môn Đạo đức các phƣơng pháp truyền thống chƣa thật sự gây đƣợc nhiều hứng thú cho học sinh, chƣa thực sự giúp học sinh hóa thân vào trong tình huống để giải quyết và rút ra ý nghĩa của nội dung bài học. Nhằm giải quyết những mặt hạn chế đó, một phƣơng pháp dạy học mới rất đang đƣợc chú ý và cho hiệu quả cao trong mỗi bài học đó là phƣơng pháp dạy học bằng tình huống. Dạy học bằng tình huống là một hình thức khoa học về việc dạy cách học, học cách học. Kiểu dạy học này có ý nghĩa sƣ phạm rất lớn, vì nó sinh 1 động, cụ thể, thực tế, dễ gây hứng thú cho học sinh và đƣa bài học đến với học sinh một cách gần gũi nhất. HS sẽ năng động và mạnh dạn hơn, dần dần sẽ tự nâng mình lên trong nhận thức và hành động sáng tạo. Cách dạy học bằng tình huống còn giúp HS cải thiện các kỹ năng sống và làm việc nhƣ hợp tác theo nhóm gắn kết với độc lập suy nghĩ, tìm ra lối thoát và vƣợt lên chính mình bằng mọi cách sáng tạo. Với xu thế đổi mới phƣơng pháp dạy học hiện nay, phƣơng pháp dạy học bằng tình huống đang dần đƣợc quan tâm và sử dụng trong dạy học nhiều bộ môn ở cả phổ thông và đại học. Trong việc dạy đạo đức ở tiểu học nói chung cũng nhƣ ở lớp 4 nói riêng, nhiều giáo viên đã nhận thức đƣợc ý nghĩa của việc sử dụng phƣơng pháp này. Tuy nhiên, việc nắm vững cơ sở lý luận của phƣơng pháp cũng nhƣ hiệu quả sử dụng của nó trên thực tế còn chƣa cao. Đó là những lí do thúc đẩy tôi chọn đề tài: “ Tìm hiểu về việc sử dụng phƣơng pháp dạy học bằng tình huống trong dạy học môn Đạo đức cho học sinh lớp 4 ở một số trƣờng Tiểu học khu vực huyện Mê Linh – Hà Nội” để nghiên cứu trong khóa luận tốt nghiệp của mình. 2. Lịch sử nghiên cứu đề tài Tình huống vốn đã đƣợc sử dụng từ lâu trong lịch sử giáo dục thế giới, thậm chí từ thời Cổ đại. Ở phƣơng Đông, phƣơng pháp xử lí tình huống đã đƣợc đề cập đến trong nhiều kinh sách, văn học cổ qua các thi đại của Trung Quốc mà tiêu biểu là đức Khổng Tử (551- 487 TCN), với nhiều tình huống theo hƣớng nêu vấn đề đặc sắc cá thể hóa tiếp nhận. Phƣơng pháp xử lí tình huống là những bài học quý báu về răn dạy con ngƣời, là phƣơng pháp giáo dục tích cực cho hậu thế. Nhật Bản cũng đã thực hiện phƣơng pháp tình huống trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt trong ngành quản lí, du lịch. Bí quyết thành công trong xử lí tình huống của ngƣời Nhật Bản bao gồm 4 bƣớc: Tình huống – Phân tích – Tổng hợp – Hành động 2 Ở phƣơng Tây, Mĩ là nƣớc sớm nghiên cứu và áp dụng tình huống trong giáo dục – đào tạo. Năm 1870, giáo sƣ Christopher Columbus Langdell đã khởi xƣớng phƣơng pháp dạy học tình huống cho khoa Luật của Trƣờng Đại học Kinh doanh Havard và đã đƣợc chấp nhận một vài năm sau đó. Năm 1919, Trƣờng Đại học Western Ontario của Canada cũng đã bắt đầu áp dụng phƣơng pháp tình huống trong dạy học kinh doanh nhờ sự dũng cảm tiên phong của W.Sherwood Fox – Trƣởng khoa Cơ bản, và K.P.R Neville – Trƣởng phòng Giáo dục. Đến nay, Trƣờng Kinh doanh Richard Ille của đại học Western Ontario đã trở thành cơ sở uy tín số một ở Canada trong việc áp dụng tình huống vào giảng dạy. Từ cuối những năm 60 cho đến những năm 80 của thế kỉ XX, một nhóm các nhà nghiên cứu khác lại đi sâu vào tình huống có vấn đề trong giao tiếp sƣ phạm, giáo dục học sinh.Có thể kể đến một số nhà nghiên cứu sau: L.Ph.Xpirin, M.A Xtdepinxki, M.L Phrumxki (1974) Hiện nay, phƣơng pháp dạy học tình huống đang đƣợc các nhà nghiên cứu giáo dục đào tạo trên thế giới quan tâm và phát triển thành một trong những phƣơng pháp dạy học hiện đại mang lại hiệu quả giáo dục cao. Ở Việt Nam, phƣơng pháp này cũng đang đƣợc tiếp cận rộng rãi với các công trình nghiên cứu, nhiều kiến nghị trong các hội thảo khoa học về đổi mới phƣơng pháp dạy học của một số tác giả sau: Hồ Ngọc Đại, Đỗ Đình Hoan, Đặng Thành Hƣng, Nguyễn Kỳ, Trần Kiều, Phan Trọng Luận…. Trong đó, một số tác giả đã đề cập đến phƣơng pháp dạy học bằng tình huống ở các nghiên cứu nhƣ: - Thái Duy Tuyên, Phương pháp dạy học truyền thống và đổi mới. Thái Duy Tuyên là ngƣời có công nghiên cứu tƣơng đối toàn diện về lĩnh vực đổi mới phƣơng pháp trong giai đoạn hiện nay. - Lƣu Thu Thủy (1997), Đổi mới phương pháp day học Đạo đức ở Tiểu học, NXB Giáo dục. Tuy nhiên các công trình nghiên cứu nói trên mới chỉ đề cập đến ở mức độ khát quát về phƣơng pháp dạy học này. Việc nghiên cứu có hệ thống 3 những vấn đề lí luận của phƣơng pháp cũng nhƣ thực trạng sử dụng chúng trong dạy học nói chung và dạy học đạo đức cho học sinh Tiểu học nói riêng còn chƣa đƣợc quan tâm nghiên cứu. 3. Mục đích nghiên cứu: Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lí luận về phƣơng pháp dạy học bằng tình huống, đề tài khảo sát thực trạng về việc sử dụng phƣơng pháp này trong dạy học môn đạo đức cho học sinh lớp 4 và đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả của việc sử dụng phƣơng pháp trong dạy học đạo đức cho học sinh tiểu học nói chung, cho học sinh lớp 4 nói riêng. 4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 4.1. Khách thể nghiên cứu: Sử dụng phƣơng pháp dạy học trong dạy học môn đạo đức cho học sinh lớp 4 4.2. Đối tƣợng nghiên cứu: Sử dụng phƣơng pháp dạy học bằng tình huống trong dạy học môn đạo đức cho học sinh lớp 4 5. Phạm vi nghiên cứu Vì thời gian có hạn, chúng tôi chỉ tập trung nghiên cứu ở một số trƣờng tiểu học khu vực huyện Mê linh. Đó là các trƣờng: Trƣờng Tiểu học Thanh Lâm A, trƣờng Tiểu học Thanh Lâm B và trƣờng Tiểu học Tiền Phong B. 6. Giả thuyết khoa học Phƣơng pháp dạy học bằng tình huống trong dạy học môn đạo đức cho học sinh tiểu học nói chung và học sinh lớp 4 nói riêng đã đƣợc sử dụng nhƣng chƣa thƣờng xuyên. Vì vậy, còn nhiều hạn chế về mặt hiệu quả. Nếu hiểu rõ về cơ sở lí luận của phƣơng pháp, phát hiện đƣợc thực trạng sử dụng phƣơng pháp và đề xuất đƣợc một số biện pháp hợp lí khi sử dụng phƣơng pháp thì sẽ góp phần nâng cao hiệu quả của dạy học môn đạo dức cho học sinh tiểu học. 7. Nhiệm vụ nghiên cứu 7.1. Tìm hiểu những vấn đề lí luận về việc sử dụng phƣơng pháp dạy 4 học bằng tình huống trong dạy học nói chung, trong dạy học môn đạo đức cho học sinh tiểu học nói riêng. 7.2. Kháo sát thực trạng sử dụng phƣơng pháp dạy học bằng tình huống trong dạy học môn đạo dức cho học sinh lớp 4 ở một số trƣờng tiểu học khu vực huyện Mê Linh 7.3. Đề xuất một số biện pháp nhằm vận dụng và nâng cao hiệu quả của việc sử dụng phƣơng pháp dạy học bằng tình huống trong dạy học môn đạo đức cho học sinh lớp 4 nói riêng và cho học sinh tiểu học nói chung. 8. Phƣơng pháp nghiên cứu 8.1. Nhóm các phƣơng pháp nghiên cứu lí luận Bao gồm các phƣơng pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa tài liệu liên quan đến đề tài nghiên cứu để xây dựng cơ sở lí luận của đề tài. 8.2. Nhóm các phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn - Phƣơng pháp quan sát - Phƣơng pháp điều tra - Phƣơng pháp phỏng vấn 8.3. Phƣơng pháp thống kê toán học 9. Cấu trúc khóa luận Phần 1: Mở đầu Phần 2: Nội dung Chƣơng 1: Cơ sở lí luận về việc sử dụng phƣơng pháp dạy học bằng tình huống trong môn Đạo đức cho học sinh lớp 4 Chƣơng 2: Thực trạng về việc sử dụng phƣơng pháp dạy học bằng tình huống trong dạy học môn Đạo đức cho học sinh lớp 4 ở một số trƣờng Tiểu học khu vực huyện Mê Linh- Hà Nội Chƣơng 3: Một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả của việc sử dụng phƣơng pháp dạy học bằng tình huống trong môn Đạo đức lớp 4 Phần 3: Kết luận và kiến nghị 5 PHẦN NỘI DUNG Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ VIỆC SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC BẰNG TÌNH HUỐNG TRONG DẠY HỌC MÔN ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH LỚP 4 1.1. Một số vấn đề về phƣơng pháp dạy học tiểu học 1.1.1. Khái niệm phương pháp dạy học tiểu học 1.1.1.1. Phƣơng pháp là gì? Phƣơng pháp là một khái niệm trừu tƣợng vì nó không mô tả những trạng thái, những tồn tại tính trong thế giới hiện thực, mà chủ yếu mô tả phƣơng pháp dạy học trong quá trình nhận thức và hoạt động thực tiễn của con ngƣời. Nhƣ vậy, phƣơng pháp là cách thức, là con đƣờng nhằm đạt đƣợc mục đích đề ra. Khái niệm chung này đƣợc vận dụng vào việc xác định khái niệm phƣơng pháp dạy học [3; Tr 174]. 1.1.1.2. Phƣơng pháp dạy học là gì? Phƣơng pháp dạy học là phƣơng pháp đƣợc xây dựng và vận dụng vào một quá trình cụ thể - quá trình dạy học. Đây là quá trình đƣợc đặc trƣng bởi tính chất hai mặt, nghĩa là bao gồm hai hoạt động – hoạt động dạy của thầy và hoạt động học của trò. Hai hoạt động này tồn tại và đƣợc tiến hành trong mối quan hệ biện chứng: hoạt động dạy đóng vai trò chủ đạo (tổ chức, điều khiển) và hoạt động học của trò đóng vai trò tích cực, chủ đạo (tự tổ chức, tự điều khiển). Vì vậy, phƣơng pháp dạy học là tổng hợp cách thức làm việc của thầy và trò. Trong quá trình thực hiện những cách thức đó, thầy giữ vai trò tích cực chủ động. Có nhiều định nghĩa khái nhau về phƣơng pháp dạy học. Sau đây là một số định nghĩa về phƣơng pháp dạy học: - Phƣơng pháp dạy học là một hệ thống những hành động có mục đích của giáo viên nhằm tổ chức hoạt động nhận thức và thực hành của học sinh, đảm bảo học sinh lĩnh hội nội dung học vấn (I.Ia. Larner, 1981). 6 - Phƣơng pháp dạy học là cách thức tƣơng tác giữ thầy và trò nhằm giải quyết nhiệm vụ giáo dƣỡng, giáo dục và phát triển trong quá trình dạy học (Iu. K.Babnxki, 1983). - Theo quan điểm điều khiển học, phƣơng pháp dạy học là cách thức tổ chức hoạt động nhận thức của học sinh và diều khiển hoạt động này. - Theo bản chất của nội dung, phƣơng pháp dạy học là sự vận động của nội dung dạy học. Nhƣ vậy, phƣơng pháp dạy học là tổ hợp cách thức hoạt động của thầy và trò trong quá trình dạy học, đƣợc tiến hành dƣới vai trò chủ đạo của thầy nhằm thực hiện tốt các nhiệm vụ dạy học [3; Tr 174]. 1.1.1.3. Những dấu hiệu đặc trƣng của phƣơng pháp dạy học - Nó phản ánh sự vận động của nội dung đã đƣợc nhà trƣờng quy định. - Phản ánh cách trao đổi thông tin giữ thầy và trò - Phản ánh cách thức điều khiển hoạt động nhận thức và kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động. 1.1.2. Đặc điểm của phương pháp dạy học tiểu học 1.1.2.1. Phƣơng pháp dạy học tiểu học phụ thuộc vào nội dung dạy học. Nội dung dạy học quy định phƣơng pháp dạy học. Nội dung dạy học đƣợc triển khai trên cơ sở mục đích dạy học đã đề ra. Nội dung dạy học phản ánh cái khách quan (thế giới của khoa học tự nhiên, khoa học xã hội, nghệ thuật…), phƣơng pháp dạy học là cái chủ quan - là cách thức, là con đƣờng nhằm truyền tải nội dung dạy học đã xây dựng [3; Tr 175]. - Nội dung dạy học thay đổi sẽ kéo theo sự thay đổi của phƣơng pháp dạy học. Trong nhà trƣờng tiểu học, học sinh đƣợc lĩnh hội hệ thống tri thức, kĩ năng, kĩ xảo thông qua các môn học. Do đó, phải sử dụng nhiều phƣơng pháp dạy học khác nhau để phù hợp với nội dung từng môn học. Hay nói cách khác, nội dung dạy học mang tính toàn diện thì phƣơng pháp dạy học tiểu học cũng phải mang tính toàn diện. 7 - Nội dung dạy học vừa đảm bảo tính cơ bản, vừa đảm bảo tính hiện đại. Tính cơ bản là tiền đề, là cơ sở ban đầu - đặt nền móng cho quá trình lĩnh hội tri thức, hình thành kĩ năng, kĩ xảo cho học sinh tiểu học. Còn tính hiện đại của nội dung dạy học nhằm giúp học sinh tiếp cận với tri thức hiện có của loài ngƣời. Do vậy, các phƣơng pháp dạy học ở tiểu học bao gồm: phƣơng pháp dạy học truyền thống và phƣơng pháp dạy học hiện đại (đổi mới). Các phƣơng pháp dạy học này đƣợc sử dụng linh hoạt trong giờ lên lớp. 1.1.2.2. Phƣơng pháp dạy học tiểu học phụ thuộc vào các đặc điểm tâm sinh lý của ngƣời học - Nhận thức của học sinh tiểu học chủ yếu là nhận thức cảm tính: từ cụ thể (trực quan sinh động) đến trừu tƣợng (con đƣờng 1), cho nên phƣơng pháp dạy học trực quan rất hay đƣợc sử dụng trong nhà trƣờng tiểu học. Tuy vậy, để phát huy khả năng trí tuệ của học sinh ngƣời ta phải sử dụng hai con đƣờng (trừu tƣợng đến cụ thể). - Độ tuổi học sinh tiều học còn thấp (6-11 tuổi), năng lực chú ý và trí nhớ kém bền vững, do đó không nên kéo dài nội dung bài học từ giờ này sang giờ khác. Ở nhà trƣờng tiểu học, thời gian và bài tập bao giờ cũng ngắn gọn, vừa đủ; nội dung bài học đƣợc giải quyết. Nhƣ vậy, không nên sử dụng một phƣơng pháp dạy học duy nhất mà phải kết hợp nhiều phƣơng pháp dạy học khác nhau nhằm giúp học sinh tập trung chú ý, hứng thú học tập. - Học sinh tiểu học luôn hiếu động, hàm chơi thích cái mới lạ nhƣng lại chóng chán. Đối với trẻ, trò chơi sẽ kích thích tính tò mò, muốn tìm hiểu khám quá ở trẻ. Ở đây, giáo viên cần chú ý đến đặc điểm hoạt động của trẻ từ vui chơi là chủ yếu (ở lứa tuổi mẫu giáo) sang học tập là hoạt động chủ đạo ở lứa tuổi học. Điều này đòi hỏi giáo viên phải có sự kết hợp cần thiết để phối hợp hài hòa hai hoạt động này. 1.1.2.3. Phƣơng pháp dạy học phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau 8 - Các phƣơng tiên dạy học hỗ trợ không nhỏ đến hiệu quả khi sử dụng phƣơng pháp dạy học ở tiểu học. Điều này phụ thuộc nhiều vào cơ sở vật chất và đồ dùng ở mỗi nhà trƣờng. Giáo viên cần sử dụng tối đa phƣơng tiện dạy học hiện có để giờ học đạt hiệu quả cao. Đồ dùng trực quan gắn liền với phƣơng pháp dạy học ở tiểu học. - Ngoài ra, khi các hình thức tổ chức dạy học (hoạt động nội khóa và hoạt động ngoại khóa) thay đổi sẽ kéo theo sự thay đổi của các phƣơng pháp dạy học tiểu học. Nếu nhƣ hình thức tổ chức dạy học chủ yếu hiện nay ở bậc tiểu học là hình thức lớp – bài, gắn liền với hình thức này, giáo viên thƣờng sử dụng các phƣơng pháp dạy học khác nhau trong giờ lên lớp nhƣ: thuyết trình, trực quan, vấn đáp, thực hành, dạy học, nêu vấn đề, kiểm tra…;khi hình thức dạy học thay đổi, nhƣ thảo luận nhóm, tự học cá nhân lúc đó phƣơng pháp phù hợp là luyện tập, làm việc độc lập với sách; khi hình thức tổ chức dạy học là tham quan ngoại khóa phƣơng pháp dạy học đƣợc sử dụng là trực quan, trong đó phƣơng pháp quan sát của ngƣời học dƣới vai trò chỉ đạo của giáo viên đóng vai trò chủ yếu. 1.1.2.4. Phƣơng pháp dạy học tiểu học phụ thuộc vào vai trò vị trí của nhà sƣ phạm (giáo viên) - Vai trò của thầy, cô giáo có vị trí quan trọng. Đối với học sinh tiểu học, thầy, cô giáo luôn là “ngƣời mẫu lí tƣởng”. Do vậy, một giờ học thành công hay không phụ thuộc vào phần lớn khả năng sƣ phạm của giáo viên. Với giáo viên tiểu học, ngoài năng lực nghiệpvụ chuyên môn, rất cần một ngoại hình ƣa nhìn, khuôn mặt, giọng nói, nụ cƣời đôn hậu và cả một chút năng khiếu nghệ thuật (múa,cá, vẽ…). Những điều kiện này sẽ giúp ích nhiều cho giáo viên trong quá trình dạy học tiểu học [3; Tr 177]. - Đặc điểm riêng của bậc tiểu học là thầy, cô giáo vừa là giáo viên chủ nhiệm lớp, vừa là giáo viên đứng lớp chủ yếu ở các môn học. Vì vậy, sự vận 9 dụng một cách linh hoạt các phƣơng pháp dạy học khác nhau để giờ học đỡ nhàm chán, khô cứng thuộc về khả năng sƣ phạm của mỗi giáo viên. 1.1.3. Vấn đề phân loại các phương pháp dạy học tiều học 1.1.3.1. Phân loại theo nguồn tri thức và đặc điểm tri giác thông tin Bao gồm: nhóm dùng lời và chữ (thuyết trình, vấn đáp, nghiên cứu sách giáo khoa), nhóm trực quan (trình bày trực quan và quan sát); nhóm thực hành (thực hành trong phòng thí nghiệm, luyện tập, ôn tập…) Đây đƣợc coi là các phƣơng pháp dạy học truyền thống trong các nhà trƣờng phổ thông hiện nay. Các tác giả khi đƣa ra hệ thống phƣơng pháp dạy học này đã căn cứ vào nguồn tri thức và đặc điểm tri giác thông tin: - Từ nguồn tri thức là trình độ chuyên môn và khả năng sƣ phạm của giáo viên chúng ta có phƣơng pháp thuyết trình, vấn đáp; từ nguồn tri thức là tài liệu và sách giáo khoa chúng ta có phƣơng pháp nghiên cứu sách giáo khoa và các tài liệu khác của học sinh dƣới vai trò chỉ đạo hƣớng dẫn của giáo viên. - Đặc điểm tri giác thông tin là của học sinh. Đối với học sinh tiều học, chủ yếu là trực quan – minh họa (nhận thức cảm tính), do đó phƣơng pháp dạy học trực quan là rất cần thiết ở bậc tiểu học. - Nhờ các phƣơng pháp dạy học dùng lời và chữ; dạy học trực quan mới chỉ cung cấp hệ thống tri thức (dạy bài mới) đến cho ngƣời học; tri thức này sẽ biến thành của học sinh, phải thông qua hình thành hệ thống các thao tác, kĩ năng, kĩ xảo – yêu cầu phải sử dụng nhóm các phƣơng pháp dạy học thực hành (ôn tập, luyện tập…). 1.1.3.2. Phân loại theo các nhiệm vụ cơ bản của lý luận dạy học Các phƣơng pháp truyền thụ tri thức; hình thành kĩ năng, kĩ xảo; ứng dụng tri thức; hoạt động sáng tác; củng cố, kiểm tra. - Cách phân loại này dựa vào các nhiệm vụ dạy học: cung cấp tri thức; hình thành kĩ năng, kĩ xảo; hoạt động sáng tạo điển hình (từ dạy học); từ đó 10 hình thành kiểu nhân cách mà xã hội đòi hỏi (tính giáo dục). Các nhiệm vụ này đƣợc giải quyết thông qua các nội dung dạy học cụ thể trong nhà trƣờng tiểu học. - Theo quan điểm của các tác giả đều không chỉ ra cách thức, con đƣờng tƣờng minh đi tới kết quả, tức là không chỉ rõ các phƣơng pháp dạy học trong nhà trƣờng mà chỉ đƣa ra kết quả của quá trình dạy học tiểu học (hệ thống tri thức, kĩ năng, kĩ xảo; hoạt động sáng tạo). Còn cách thức, con đƣờng dẫn tới kết quả đó phụ thuộc vào khả năng sƣ phạm của mỗi giáo viên. - Mối liên hệ giữa ngƣời học và ngƣời dạy đƣợc thực hiện bằng phƣơng pháp củng cố và kiểm tra. 1.1.3.3. Phân loại theo đặc điểm nhận thức của học sinh Gồm các phƣơng pháp: giải thích – minh họa; tái hiện; trình bày nêu vấn đề, tìm kiếm từng phần, nghiên cứu. - Để xây dựng một hệ thống phƣơng pháp hợp lý, ổn định cần nghiên cứu phƣơng pháp trong mối quan hệ với mục đích và nội dung dạy học. Phƣơng pháp đƣợc xem nhƣ là hệ quả tất yếu rút ra từ mục đích và nội dung, trong đó mục đích và nội dung lại đƣợc triển khai trên đặc điểm nhận thức của học sinh. - Theo I.Ia.Lerner, trên quan điểm lý luận dạy học, cấu trúc văn hóa thể hiện thông qua nội dung dạy học gồm 4 yếu tố cơ bản: + Hệ thống tri thức về tự nhiên, xã hội, tƣ duy, hỗ trợ và cách thức hành động. + Hệ thống những kinh nghiệm thực hiện cách thức hành động (kĩ năng, kĩ xảo). + Hệ thống kinh nghiệm + Hệ thống chuẩn mực đối với thế giới và con ngƣời. Để lĩnh hội các yếu tố văn hóa nói trên trong quá trình học tập, học sinh phải liên tục vận dụng hai dạng hoạt động nhận thức cơ bản: tái hiện và sáng 11