Lêi nãi ®Çu
Cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa cã sù qu¶n lý cña nhµ níc. Th× b¶o hiÓm x· héi ngµy mét ph¸t triÓn vµ
trëng thµnh nhanh chãng. B¶o hiÓm x· héi lµ mét trong nh÷ng bé phËn cÊu
thµnh vµ ®ãng vai trß quan träng trong c¸c chÝnh s¸ch x· héi. Quan ®iÓm nµy
thÓ hiÖn tÝnh thèng nhÊt cao c¶ cña c¸c níc vÒ tÝnh x· héi cña b¶o hiÓm x·
héi. Nã lµ mét bé phËn kh«ng thÓ thiÕu vµ cã tÝnh æn ®Þnh trong hÖ thèng
chÝnh s¸ch b¶o ®¶m x· héi. Môc tiªu cña b¶o hiÓm x· héi lµ nh»m tho¶ m·n
nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu cña ngêi lao ®éng trong trêng hîp bÞ gi¶m hoÆc mÊt
thu nhËp mÊt viÖc lµm.
Nhng trong thùc tÕ, t¹i ®Êt níc ta sè lîng lao ®éng tham gia vµo b¶o
hiÓm x· héi cßn rÊt h¹n chÕ. Sù h¹n chÕ nµy do nh÷ng nguyªn nh©n nµo? vµ
lµm sao ®Ó nghµnh b¶o hiÓm x· héi më réng ®îc ®èi tîng tham gia vµo b¶o
hiÓm x· héi . Do vËy viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi “vÊn ®Ò më réng ®èi tîng tham
gia cña b¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam”.SÏ gióp chóng ta phÇn nµo biÕt ®îc
nguyªn nh©n tõ ®ã ®a ra mét sè nhËn xÐt vÒ khã kh¨n vµ thuËn lîi cña viÖc më
réng vµ nh÷ng kiÕn nghÞ gióp c¬ quan b¶o hiÓm x· héi më réng ®îc ®èi tîng
tham gia. Tõ ®ã gióp nghµnh b¶o hiÓm x· héi ph¸t triÓn ngµy cµng v÷ng
m¹nh. §¸p øng ®îc yªu cÇu x· héi ®Æt ra.
Do cã sù h¹n chÕ vÒ kh¶ n¨ng vµ thêi gian nªn bµi viÕt ch¾c ch¾n kh«ng
tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt vµ cßn nÆng vÒ lý luËn, em rÊt mong ®îc sù ®ãng
gãp chØ b¶o cña c¸c thÇy, c« ®Ó bµi viÕt ®îc hoµn thiÖn h¬n. §Ó hoµn thµnh ®Ò
¸n nµy ®îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña gi¸o viªn híng dÉn Th¹c sü Ph¹m ThÞ
§Þnh, em xin ch©n thµnh c¶m ¬n!
1
Ch¬ng I
B¶o hiÓm x· héi vµ sù cÇn thiÕt më réng
®èi tîng tham gia.
I.Thùc tr¹ng b¶o hiÓm x· héi trong thêi gian võa qua.
1.sù ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm x· héi níc ta trong nh÷ng n¨m võa qua.
Sau c¸ch m¹ng th¸ng 8 thµnh c«ng, trªn c¬ së hiÕn ph¸p n¨m 1946 cña
níc ViÖt Nam D©n Chñ Céng Hoµ, chÝnh phñ ®· ban hµnh mét lo¹t c¸c s¾c
lÖnh quy ®Þnh vÒ c¸c chÕ ®é, trî cÊp èm ®au, tai n¹n, hu trÝ cho c«ng nh©n
viªn chøc nhµ níc (cã s¾c lÖnh 29/SL ngµy 12/3/1947 ; s¾c lÖnh 76/SL ngµy
20/5/1950 vµ s¾c lÖnh ngµy 22/5/1950). C¬ së ph¸p lý tiÕp theo cña b¶o hiÓm
x· héi ®îc thÓ hiÖn trong hiÕn ph¸p n¨m 1959. HiÕn ph¸p n¨m 1959 cña níc
ta ®· thõa nhËn c«ng nh©n viªn chøc cã quyÒn ®îc trî cÊp b¶o hiÓm x· héi.
QuyÒn nµy ®îc cô thÓ ho¸ trong ®iÒu lÖ t¹m thêi vÒ b¶o hiÓm x· héi ®èi víi
c«ng nh©n viªn chøc nhµ níc, ban hµnh kÌm theo nghÞ ®Þnh 218/CP ngµy
27/12/1961 vµ ®iÒu lÖ t¹m thêi vÒ b¶o hiÓm x· héi ®èi víi c«ng nh©n viªn
chøc nhµ níc ban hµnh kÌm theo nghÞ ®Þnh 161/CP ngµy 30/10/1964 cña
chÝnh phñ. Suèt trong nh÷ng n¨m th¸ng kh¸ng chiÕn chèng x©m lîc, chÝnh
s¸ch b¶o hiÓm x· héi níc ta ®· ®ãng gãp phÇn æn ®Þnh vÒ mÆt thu nhËp, æn
®Þnh cuéc sèng cho c«ng nh©n viªn chøc, qu©n nh©n vµ gia ®×nh hä, gãp phÇn
rÊt lín vÒ ®éng viªn søc ngêi søc cña cho th¾ng lîi trong cuéc kh¸ng chiÕn
chèng x©m lîc thèng nhÊt ®Êt níc.
§Æc ®iÓm cña thêi kú nµy lµ:
Nguån kinh phÝ hoµn toµn do ng©n s¸ch nhµ níc cÊp.
¸p dông b¾t buéc cho c«ng nh©n viªn chøc nhµ níc.
Quü tµi chÝnh B¶o HiÓm X· Héi n»m trong ng©n s¸ch nhµ níc.
B¶o hiÓm x· héi ®îc thùc hiÖn bëi tæng liªn ®oµn lao ®éng vµ bé lao ®éng
th¬ng binh vµ x· héi.
B¶o hiÓm x· héi thùc hiÖn díi n¨m chÕ ®é.
Tõ n¨m 1986, ViÖt Nam tiÕn hµnh c¶i c¸ch kinh tÕ vµ tiÕn hµnh chuyÓn ®æi
nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang c¬ chÕ thÞ trêng. Sù thay ®æi
míi vÒ c¬ chÕ kinh tÕ ®ßi hái cã nh÷ng thay ®æi t¬ng øng vÒ chÝnh s¸ch x· héi
nãi chung vµ chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi nãi riªng. HiÕn ph¸p n¨m 1992 ®·
nªu râ: “Nhµ níc thùc hiÖn chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi ®èi c«ng nh©n viªn chøc
nhµ níc vµ ngêi lµm c«ng ¨n l¬ng, khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc b¶o
hiÓm x· héi kh¸c ®èi víi ngêi lao ®éng”. Trong v¨n kiÖn §¹i héi VII cña
2
§¶ng Céng S¶n ViÖt Nam còng ®· chØ râ, cÇn ®æi míi chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x·
héi theo híng mäi ngêi lao ®éng vµ c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ thuéc c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ ®Òu cã nghÜa vô ®ãng b¶o hiÓm x· héi, thèng nhÊt t¸ch quü b¶o hiÓm
x· héi ra khái ng©n s¸ch. TiÕp ®Õn v¨n kiÖn §¹i Héi §¶ng lÇn thø VIII còng
®· nªu lªn “më réng ®èi tîng b¶o hiÓm x· héi ®èi víi ngêi lao ®éng thuéc c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ.” Nh vËy, c¸c v¨n kiÖn trªn cña ®¶ng vµ nhµ níc lµ nh÷ng
c¬ së ph¸p lý quan träng cho viÖc ®æi míi chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi níc ta
theo c¬ chÕ thÞ trêng. Ngay sau khi bé luËt lao ®éng cã hiÖu lùc ngµy
26/1/1995. chÝnh phñ ®· ban hµnh nghÞ ®Þnh 12/CP ngµy 26/1/1995 vÒ ®iÒu lÖ
b¶o hiÓm x· héi ®èi víi ngêi lao ®éng trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Néi dung
cña b¶n ®iÒu lÖ gãp phÇn thùc hiÖn môc tiªu cña ®¶ng vµ nhµ níc ®Ò ra, gãp
phÇn c«ng b»ng vµ sù tiÕn bé x· héi, gãp phÇn lµnh m¹nh ho¸ thÞ trêng lao
®éng vµ ®ång thêi ®¸p øng ®îc sù mong mái cña ®«ng ®¶o ngêi lao ®éng
trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cña c¶ níc.
2.B¶n chÊt cña b¶o hiÓm x· héi ®èi víi ngêi lao ®éng.
2.1 Kh¸i qu¸t vÒ c¸c chÝnh s¸ch b¶o ®¶m x· héi.
ë níc ta ngoµi b¶o hiÓm x· héi chÝnh s¸ch b¶o ®¶m x· héi cßn cã cøu
trî x· héi vµ u ®·i x· héi.
Cøu trî x· héi lµ sù gióp ®ì cña nhµ níc vµ x· héi vÒ thu nhËp vµ c¸c
®iÒu kiÖn sinh sèng kh¸c ®èi víi mäi thµnh viªn cña x· héi, trong nh÷ng trêng
hîp bÞ bÊt h¹nh, rñi ro, nghÌo ®ãi kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó tù lo cuéc sèng tèi
thiÓu cña b¶n th©n vµ gia ®×nh. Sù gióp ®ì nµy ®îc thùc hiÖn b»ng c¸c quü dù
phßng cña nhµ níc, b»ng tiÒn hoÆc hiÖn vËt cña c¸c tæ chøc x· héi vµ nh÷ng
ngêi h¶o t©m.
u ®·i x· héi lµ sù ®·i ngé ®Æc biÖt c¶ vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nhµ níc, cña x· héi nh»m ®Òn ®¸p c«ng lao ®èi víi nh÷ng ngêi hay mét sè bé phËn
x· héi cã nhiÒu cèng hiÕn cho x· héi. Ch¼ng h¹n nh÷ng ngêi cã c«ng víi ®Êt
níc, liÖt sÜ vµ th©n nh©n liÖt sÜ, th¬ng binh, bÖnh binh v v...®Òu lµ nh÷ng ®èi tîng ®îc hëng sù ®·i ngé cña nhµ níc, cña x· héi. u ®·i x· héi tuyÖt nhiªn
kh«ng ph¶i lµ sù bè trÝ ban ¬n mµ nã lµ chÝnh s¸ch cã môc tiªu chÝnh trÞ - kinh
tÕ - x· héi, gãp phÇn cñng cè thÓ chÕ chÝnh trÞ cña nhµ níc tríc m¾t vµ l©u dµi
®¶m b¶o sù c«ng b»ng cña x· héi.
MÆc dï cã nhiÒu ®iÓm kh¸c nhau vÒ ®èi tîng vµ ph¹m vi song b¶o hiÓm x·
héi, cøu trî x· héi, u ®·i x· héi ®Òu lµ nh÷ng chÝnh s¸ch x· héi kh«ng thÓ
3
thiÕu ®îc cña mét quèc gia. Nh÷ng chÝnh s¸ch nµy lu«n bæ sung cho nhau, hç
trî nhau vµ tÊt c¶ ®Òu gãp phÇn b¶o ®¶m an toµn x· héi.
2.2 B¶n chÊt cña b¶o hiÓm x· héi
Con ngêi muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn tríc hÕt ph¶i ¨n ë mÆc vµ ®i l¹i ®Ó
tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu tèi thiÓu ®ã, ngêi ta ph¶i lao ®éng ®Ó lµm ra nh÷ng
s¶n phÈm cÇn thiÕt. Khi s¶n phÈm t¹o ra ngµy cµng nhiÒu th× cuéc sèng con
ngêi ngµy cµng ®Çy ®ñ vµ hoµn thiÖn, x· héi ngµy cµng v¨n minh h¬n.nh vËy
viÖc tho¶ m·n c¸c nhu cÇu sinh sèng vµ ph¸t triÓn cña con ngêi phô thuéc vµo
chÝnh kh¶ n¨ng cña hä. nhng trong thùc tÕ, kh«ng ph¶i lóc nµo con ngêi còng
chØ gÆp thu©n lîi, cã ®Çy ®ñ thu nhËp vµ mäi ®iÒu kiÖn sèng b×nh thêng. Tr¸i
l¹i cã rÊt nhiÒu trêng hîp khã kh¨n bÊt lîi, Ýt nhiÒu ngÉu nhiªn ph¸t sinh lµm
cho ngêi ta bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp hoÆc c¸c ®iÒu kiÖn sinh sèng kh¸c.
ch¼ng h¹n bÊt ngê bÞ èm ®au hay bÞ tai n¹n trong lao ®éng, mÊt viÖc lµm hay
khi tuæi giµ kh¶ n¨ng lao déng vµ kh¶ n¨ng tù phôc vô bÞ suy gi¶m ....khi r¬i
vµo nh÷ng trêng hîp nµy c¸c nhu cÇu trong cuéc sèng kh«ng v× thÕ mµ mÊt ®i,
tr¸i l¹i cßn t¨ng lªn, thËm trÝ cßn xuÊt hiÖn thªm mét sè nhu cÇu míi nh cÇn ®îc ®iÒu trÞ vµ ch÷a bÖnh khi èm ®au, tai n¹n th¬ng tËt nÆng cÇn ph¶i cã ngêi
ch¨m sãc vµ nu«i dìng v.v... bëi vËy muèn tån t¹i vµ æn ®Þnh cuéc sèng, con
ngêi vµ x· héi ph¶i t×m ra vµ thùc tÕ ®· t×m ra nhiÒu c¸ch gi¶i quyÕt kh¸c nhau
nh: san sÎ, ®ïm bäc lÉn nhau trong néi bé céng ®ång;®i vay, ®i xin hoÆc dùa
vµo sù cøu trî cña nhµ níc v.v...râ rµng, nh÷ng c¸ch ®ã lµ hoµn toµn thô ®éng
vµ kh«ng ch¾c ch¾n.
Khi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn, viÖc thuª mín nh©n c«ng trë nªn phæ
biÕn. Lóc ®Çu, ngêi chñ chØ cam kÕt tr¶ c«ng lao ®éng, nhng vÒ sau ®· ph¶i
cam kÕt b¶o ®¶m cho ngêi lµm thuª cã mét sè thu nhËp nhÊt ®Þnh ®Ó hä trang
tr¶i nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu khi kh«ng may bÞ èm ®au, tai n¹n, thai s¶n
v.v...trong thùc tÕ, nhiÒu khi c¸c trêng hîp trªn kh«ng x¶y ra vµ ngêi chñ
kh«ng ph¶i chi mét ®ång nµo. nhng còng cã khi x¶y ra dån dËp, buéc hä mét
lóc ph¶i bá ra mét kho¶n tiÒn lín mµ hä kh«ng muèn. V× thÕ m©u thuÉn chñ thî ph¸t sinh, giíi thî liªn kÕt ®Êu tranh buéc giíi chñ ph¶i thùc hiÖn cam kÕt.
Cuéc ®Êu tranh nµy diÔn ra ngµy cµng réng lín vµ cã t¸c ®éng ®Õn nhiÒu mÆt
®êi sèng kinh tÕ x· héi .Do vËy nhµ níc ph¶i ®øng ra can thiÖp vµ ®iÒu hoµ
m©u thuÉn. Sù can thiÖp nµy mét mÆt t¨ng cêng ®îc vai trß cña Nhµ Níc mÆt
kh¸c buéc c¶ giíi chñ vµ giíi thî ®ãng gãp mét kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh hµng
4
th¸ng ®îc tÝnh to¸n chÆt chÏ dùa trªn c¬ së x¸c suÊt x¶y ra ®èi víi ngêi lµm
thuª.
Víi c¸ch hiÓu nh trªn, b¶n chÊt cña b¶o hiÓm x· héi ®îc thÓ hiÖn ë mét sè néi
dung chñ yÕu sau ®©y:
- B¶o hiÓm x· héi lµ nhu cÇu kh¸ch quan, ®a d¹ng vµ phøc t¹p cña x· héi,
nhÊt lµ trong x· héi mµ s¶n xuÊt hµng ho¸ ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng,
mèi quan hÖ thuª mín lao ®éng ph¸t triÓn ®Õn mét møc ®é nµo ®ã. Kinh tÕ
cµng ph¸t triÓn th× b¶o hiÓm x· héi cµng ®a d¹ng vµ hoµn thiÖn. V× thÕ cã thÓ
nãi kinh tÕ lµ nÒn t¶ng cña b¶o hiÓm x· héi hay b¶o hiÓm x· héi kh«ng vît
qóa t×nh tr¹ng kinh tÕ cña mçi níc.
- Mèi quan hÖ gi÷a c¸c bªn trong b¶o hiÓm x· héi ph¸t sinh trªn c¬ së quan hÖ
lao ®éng vµ diÔn ra gi÷a 3 bªn: bªn tham gia b¶o hiÓm x· héi, bªn b¶o hiÓm
x· héi, vµ bªn ®îc b¶o hiÓm x· héi. Bªn tham gia b¶o hiÓm x· héi cã thÓ chØ
lµ ngêi lao ®éng hoÆc c¶ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng. Bªn b¶o
hiÓm x· héi (bªn nhËn nhiÖm vô b¶o hiÓm x· héi) th«ng thêng lµ c¬ quan
chuyªn tr¸ch do Nhµ Níc lËp ra vµ b¶o trî. Bªn ®îc b¶o hiÓm x· héi lµ ngêi
lao ®éng vµ gia ®×nh hä cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn rµng buéc cÇn thiÕt.
- Nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm trong
b¶o hiÓm x· héi cã thÓ lµ nh÷ng rñi ro ngÉu nhiªn tr¸i víi ý muèn chñ quan
cña con ngêi nh: èm ®au, tai n¹n lao ®éng bÖnh nghÒ nghiÖp...hoÆc còng cã
thÓ lµ nh÷ng trêng hîp x¶y ra kh«ng hoµn toµn ngÉu nhiªn nh: tuæi giµ thai
s¶n v.v...®ång thêi nh÷ng biÕn cè ®ã cã thÓ diÔn ra c¶ trong vµ ngoµi qu¸ tr×nh
lao ®éng.
- PhÇn thu nhËp cña ngêi lao ®éng bÞ gi¶m hoÆc bÞ mÊt ®i khi gÆp ph¶i nh÷ng
biÕn cè, rñi ro sÏ ®îc bï ®¾p hoÆc thay thÕ tõ mét quü tiÒn tÖ tËp trung ®îc tån
tÝch l¹i. Nguån quü nµy do bªn tham gia b¶o hiÓm x· héi ®ãng gãp lµ chñ yÕu,
ngoµi ra cßn ®îc sù hç trî cña nhµ níc.
- Môc tiªu cña b¶o hiÓm x· héi lµ nh»m tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu cña
ngêi lao ®éng trong trêng hîp bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp hoÆc mÊt viÖc lµm.
II. T×nh h×nh tham gia b¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam hiÖn nay.
1.Sè ngêi lao ®éng tham gia b¶o hiÓm x· héi ë ViÖt Nam hiÖn nay.
Theo bé luËt lao ®éng vÒ b¶o hiÓm x· héi, trong ®ã quy ®Þnh c¸c ®èi tîng sau ®©y ph¶i ¸p dông c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi :
- Ngêi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp nhµ níc.
5
- Ngêi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
ngoµi quèc doanh cã sö dông tõ 10 lao ®éng trë lªn.
- Ngêi lao déng viÖt nam lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc
ngoµi, khu chÕ xuÊt, khu c«ng nghiÖp; trong c¸c c¬ quan, tæ chøc níc ngoµi
hoÆc tæ chøc quèc tÕ t¹i viÖt nam, trõ trêng hîp §iÒu íc quèc tÕ mµ Céng hoµ
X· héi Chñ nghÜa ViÖt Nam ký kÕt hoÆc tham gia cã quy ®Þnh kh¸c.
- Ngêi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c tæ chøc kinh doanh dÞch vô thuéc c¬ quan
hµnh chÝnh, sù nghiÖp, c¬ quan §¶ng, ®oµn thÓ.
- Ngêi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc dÞch vô thuéc
lùc lîng vò trang.
- Ngêi gi÷ chøc vô d©n cö , bÇu cö lµm viÖc trong c¸c c¬ quan hµnh chÝnh sù
nghiÖp; ngêi lµm viÖc trong c¸c c¬ quan §¶ng, ®oµn thÓ tõ trung ¬ng ®Õn cÊp
huyÖn.
C¸c ®èi tîng trªn ®i häc, thùc tËp, c«ng t¸c ®iÒu dìng ë ngoµi níc mµ vÉn hëng tiÒn l¬ng hoÆc tiÒn c«ng th× còng thuéc ®èi tîng thùc hiÖn b¶o hiÓm x·
héi b¾t buéc.
Tuy nhiªn, sè ngêi ®îc tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi ë níc ta vÉn rÊt thÊp.
Theo sè liÖu thèng kª n¨m 2001 cho chóng ta thÊy: tæng sè ngêi ®îc tham gia
vµo b¶o hiÓm x· héi lµ:4.403.870 ngêi, t¨ng 161.140 ngêi so víi n¨m 2000 cã
nghÜa lµ sè ngêi chØ t¨ng 3.8% so víi n¨m 2000. C¨n cø vµo nh÷ng con sè trªn
cã thÓ cho ta thÊy mét c¸ch râ nÐt r»ng tèc ®é t¨ng ®èi tîng tham gia vµo b¶o
hiÓm x· héi vÉn cßn rÊt h¹n chÕ. Cã thÓ kh¼ng ®Þnh gÇn hoµn toµn sè ®èi tîng
tham gia nµy lµ thuéc lo¹i ®èi tîng ph¶i tham gia b¾t buéc.Trong ®ã phÇn lín
lµ ngêi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c khu vùc nhµ níc. Chóng ta còng cã thÓ rÔ
rµng lý gi¶i ®îc t×nh tr¹ng trªn bëi v× nh÷ng ®èi tîng nµy lµm c«ng ¨n l¬ng, hëng l¬ng tõ ng©n s¸ch nhµ níc. ë ®©y ngêi sö dông lao déng chÝnh lµ nhµ níc
(®ãng 15% so víi tæng quü l¬ng). Cßn l¹i mét tû lÖ t¬ng ®èi nhá trong tæng sè
tham gia lµ ngêi lao ®éng lµm viÖc trong khu vùc ngoµi quèc doanh cã sö
dông 10 lao ®éng trë lªn, c¸c doanh nghiÖp liªn doanh, doanh nghiÖp cã vèn
®Çu t níc ngoµi... ®©y còng lµ mét thùc tr¹ng ë viÖt nam chóng ta. Cã thÓ ®a ra
mét sè lý do c¬ b¶n chñ yÕu sau:
Tr×nh ®é nhËn thøc cña ngêi lao ®éng vÒ b¶o hiÓm x· héi cha cao. Hä chØ xuy
nghÜ tríc m¾t lµ kh«ng muèn mÊt ®i 5% tõ tiÒn l¬ng cña m×nh. §©y lµ thu
nhËp cã thÓ gióp hä chi tiªu cho cuéc sèng ®Æc biÖt ®èi víi nh÷ng gia ®×nh cã
møc sèng thÊp, Ýt cã tÝch luü.
6
- C¸c doanh nghiÖp lµ phÝa ngêi sö dông lao ®éng hä ph¶i ®ãng gãp mét phÇn
t¬ng ®èi lín cho ngêi lao ®éng mµ hä sö dông(15% tæng quü l¬ng). Do vËy hä
t×m c¸ch nÐ tr¸nh chèn ®ãng. §iÒu nµy dÉn ®Õn sè lîng lao ®éng tham gia vµo
b¶o hiÓm x· héi cha cao.
- Quy chÕ qu¶n lý c«ng t¸c thu cña c¬ quan b¶o hiÓm x· héi cha cao lµm cho
c¸c chñ sö dông lao ®éng cã thÓ chèn tr¸nh ®îc.
2.Tæng sè lùc lîng lao ®éng cña níc ta hiÖn nay.
2.1.Kh¸i niÖm lùc lîng lao ®éng.
Lùc lîng lao ®éng lµ bé phËn cña nguån lao ®éng bao gåm nh÷ng ngêi
trong ®é tuæi lao ®éng, ®ang lµm viÖc trong nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ nh÷ng ngêi thÊt nghiÖp song cã nhu cÇu t×m viÖc.
Nh vËy lùc lîng lao ®éng lµ bé phËn t¹o ra s¶n phÈm cho x· héi gãp
phÇn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña ®Êt níc.
2.2.Lùc lîng lao ®éng ë níc ta hiÖn nay.
Víi ®Æc thï cña níc ta lµ mét ®Êt níc ®ang ph¸t triÓn. Níc ta cã mét c¬
cÊu d©n sè trÎ, quy m« cña lao ®éng chiÕm 59.3% d©n sè. Víi ®Æc ®iÓm c¬
cÊu trªn cho ta thÊy mét sè lîi thÕ vµ h¹n chÕ cña nguån lao ®éng sau:
- ThuËn lîi: víi ®Æc ®iÓm cña d©n sè níc ta lµ d©n sè trÎ. Do ®ã, ®©y lµ lùc lîng råi rµo cho viÖc s¶n xuÊt ra s¶n phÈm, hµng ho¸ vµ dÞch vô phôc vô qu¸
tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña ®Êt níc; lùc lîng lao ®éng trÎ cã søc khoÎ,
n¨ng ®éng ,s¸ng t¹o trong lao ®éng. §Æc biÖt cã mét lùc lîng lao ®éng ®îc
®µo t¹o qua trêng líp. Hä cã thÓ lµm viÖc trong nh÷ng nghµnh nghÒ nÆng
nhäc, nh÷ng nghµnh nghÒ ®ßi hái kü thuËt cao.
- Khã kh¨n: §©y lµ lùc lîng lao ®éng trÎ mÆc dï ®îc qua ®µo t¹o nhng cßn
nÆng vÒ lý thuyÕt, thiÕu kinh nghiÖm thùc tiÔn do vËy ®ßi hái ph¶i qua rÌn
luyÖn trong thùc tÕ. Ngoµi ra,tÝnh æn ®Þnh trong c«ng viÖc cha cao.
Lùc lîng lao ®éng ë níc ta chñ yÕu tËp trung ë n«ng th«n. Theo sè liÖu
thèng kª cho thÊy 73% lùc lîng lao ®éng tËp trung ë n«ng th«n. §©y lµ khu
vùc cã ®Æc thï lµ lao ®éng theo mïa vô thu nhËp thÊp chØ kho¶ng
255.000(®ång)/1 ngêi/1 th¸ng.Thu nhËp trong gia ®×nh phÇn lín lµ ®Ó ®¸p øng
nhu cÇu chi tiªu tèi thiÓu.
Sè lao ®éng cßn l¹i (27% ) lµ lao ®éng lµm viÖc trong lÜnh vùc nhµ níc,
c¸c doanh nghiÖp t nh©n, doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi... Sè lao ®éng
lµm viÖc trong lÜnh vùc nµy cã thu nhËp æn ®Þnh ®îc sù qu¶n lý cña nhµ níc
7
trong viÖc thùc hiÖn c¸c chÕ ®é chÝnh s¸ch ®èi víi ngêi lao ®éng. Tuy nhiªn,
trong thùc tÕ hiÖn nay t×nh h×nh ®ãng b¶o hiÓm x· héi cho ngêi lao ®éng trong
c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh cßn hiÖn tîng trèn tr¸nh vµ nî ®äng
nhiÒu. HÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp cã sö dông lao ®éng mµ kh«ng thuéc diÖn
®ãng b¶o hiÓm x· héi b¾t buéc th× tham gia cßn h¹n chÕ.
Trong ®Ò tµi nµy, chóng ta sÏ tËp trung vµo viÖc nghiªn cøu ®Ó cã thÓ ®a
ra nh÷ng biÖn ph¸p t¨ng cêng c«ng t¸c thu quü ®èi víi c¸c doanh nghiÖp cßn
nî ®äng vµ chèn tr¸nh. §©y lµ nh÷ng doanh nghiÖp thuéc diÖn b¾t buéc ph¶i
®ãng b¶o hiÓm x· héi cho ngêi lao ®éng. Më réng cho nh÷ng ngêi lao ®éng
trong c¸c doanh nghiÖp kh«ng thuéc diÖn b¾t buéc cã thÓ tham gia vµo b¶o
hiÓm x· héi. §Æc biÖt lµ t¹o ®iÒu kiÖn cho ngêi lao ®éng lµm viÖc trong khu
vùc n«ng th«n cã thÓ tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi. §¶m b¶o quyÒn lîi c«ng
b»ng ®èi víi mäi ngêi lao ®éng trong x· héi( kh«ng ph©n biÖt ngµnh nghÒ,
giµu nghÌo... ).
III. Sù cÇn thiÕt më réng ®èi tîng tham gia vµo b¶o hiÓm x·
héi viÖt nam.
1.Vai trß cña b¶o hiÓm x· héi trong hÖ thèng an sinh x· héi ë viÖt nam.
ViÖt nam lµ mét níc ®«ng d©n (77 triÖu ngêi, ®øng hµng thø 12 trªn thÕ
giíi), nhng l¹i lµ mét trong nh÷ng níc nghÌo nhÊt thÕ giíi (víi thu nhËp b×nh
qu©n ®Çu ngêi cha ®Õn 400USD/n¨m). V× vËy, an sinh x· héi nãi chung vµ b¶o
hiÓm x· héi nãi riªng cã ý nghÜa rÊt to lín ®èi víi ngêi d©n vµ ngêi lao ®éng.
Qua gÇn 40 n¨m thùc hiÖn, chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi ®· ph¸t huy dÇn tõng
bíc, tõ chç ®èi tîng b¶o hiÓm x· héi chØ lµ c«ng nh©n viªn chøc nhµ níc, ®Õn
nay ®· më réng cho c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. TÝnh ®Õn
nay ®· cã kho¶ng 4 triÖu ngêi tham gia b¶o hiÓm x· héi vµ gÇn 2 triÖu ngêi
®ang hëng c¸c trî cÊp b¶o hiÓm x· héi thêng xuyªn.
ChÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi ®· gãp phÇn to lín vµo viÖc æn ®Þnh ®êi
sèng cho ngêi lao ®éng thô hëng b¶o hiÓm x· héi; gãp phÇn æn ®Þnh chÝnh trÞ
x· héi ®Êt níc. Tuy nhiªn, so víi tû lÖ lao ®éng c¶ níc th× tû lÖ lao ®éng tham
gia b¶o hiÓm x· héi cßn thÊp. Nh÷ng ngêi lao ®éng trong khu vùc phi kÕt cÊu,
lao ®éng trong khu vùc n«ng nghiÖp vµ lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp cã sö
dông díi 10 lao ®éng cha ®îc tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi, cha ®îc sù b¶o
vÖ cña hÖ thèng. §iÒu nµy ®· lµm t¨ng nguy c¬ g¸nh nÆng cña hÖ thèng an
sinh x· héi. NghÜa lµ t¨ng nguy c¬ cho c¸c chi phÝ c«ng céng ®Ó trî gióp cho
8
c¸c ®èi tîng nµy. Theo mét sè dù b¸o, d©n sè níc ta tiÕp tôc t¨ng trong 20
n¨m tíi, mÆc dï tèc ®é t¨ng ®· gi¶m. cã thÓ thÊy ®iÒu nµy qua c¸c sè liÒu sau:
§¬n vÞ tÝnh: 1000 (ngêi)
n¨m
D©n sè
D©n sè tõ 15 – 49 tuæi
2000
77.700
21.066
2005
82.500
23.663
2010
87.400
25.501
2015
92.300
25.958
2020
97.100
26.237
(Nguån: ch¬ng tr×nh môc tiªu ph¸t triÓn d©n sè – uû ban d©n sè vµ kÕ ho¹ch
ho¸ gia ®×nh).
§Õn nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû nµy, d©n sè níc ta sÏ ®¹t 100 triÖu ngêi
vµ lùc lîng lao ®éng kho¶ng 49 triÖu ngêi. §©y lµ lùc lîng lao ®éng ®«ng ®¶o
cã thÓ tham gia b¶o hiÓm x· héi nÕu nh chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi ®îc më
réng vµ nh vËy sÏ cã kho¶ng 50% d©n c ®· ®îc b¶o vÖ bëi hÖ thèng an sinh x·
héi quèc gia. Hay nãi c¸ch kh¸c, nguy c¬ rñi ro trong lao ®éng cña gÇn 50%
d©n c ®· ®îc b¶o vÖ bëi c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi. §iÒu nµy ®· gi¶m chi phÝ
c«ng céng ®Ó ®Ó thùc hiÖn c¸c trî gióp x· héi tèi thiÓu. XÐt díi khÝa c¹nh kinh
tÕ, khi c¸c chi phÝ c«ng céng cho trî gióp x· héi gi¶m ®i th× sè tiÒn tõ ng©n
s¸ch vµ x· héi sÏ ®îc ®Çu t vµo c¸c lÜnh vùc kh¸c cña nÒn kinh tÕ quèc d©n,
lµm cho ®êi sèng cña ngêi d©n ®îc “an sinh” h¬n. §©y lµ ý nghÜa rÊt lín lao
cña sù më réng vµ ph¸t triÓn b¶o hiÓm x· héi trong hÖ thèng an sinh x· héi
quèc gia. HÖ thèng b¶o hiÓm x· héi ®îc më réng gãp phÇn gi¶m bít nh÷ng
®èi tîng cÇn trî gióp x· héi. HiÖn nay ë viÖt nam, nh÷ng ®èi tîng cÇn trî gióp
rÊt nhiÒu nh nh÷ng ngêi giµ c« ®¬n kh«ng n¬i n¬ng tùa ( kho¶ng 300.000 ngêi), ngêi tµn tËt (kho¶ng 4 triÖu), trÎ em må c«i hoÆc cã hoµn c¶nh ®Æc biÖt
khã kh¨n (kho¶ng 200 ngµn ngêi),ngêi nghÌo (chiÕm 11% sè hé c¶ níc)...
nh÷ng ®èi tîng nµy ( kh«ng ph¶i tÊt c¶) nÕu ®îc tham gia vµo c¸c hÖ thèng
b¶o hiÓm x· héi ( hoÆc b¾t buéc hoÆc tù nguyÖn ), ®Æc biÖt lµ lao ®éng n«ng
th«n vµ n«ng d©n, n¬i chiÕm 80% d©n sè vµ trªn 70% lùc lîng lao ®éng c¶ níc, th× hä phÇn nµo ®îc sù b¶o vÖ cña hÖ thèng, ®îc sù san sÎ cña nh÷ng ngêi
cïng tham gia b¶o hiÓm nh vËy g¸nh nÆng cña ng©n s¸ch, cña c¸c quü c«ng
céng vµ cña céng ®ång sÏ nhÑ bít. §iÒu nµy còng cã nghÜa lµ hÖ thèng an sinh
x· héi quèc gia cµng ®¶m b¶o vµ ph¸t triÓn.TÊt nhiªn, ®Ó ®¹t ®îc sù an sinh x·
héi nãi chung, kh«ng chØ lµ tù th©n cña hÖ thèng mµ cßn phô thuéc vµo sù
ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi chung cña ®Êt níc.
9
2. Tû lÖ tham gia cña sè ngêi lao ®éng thÊp.
TÝnh ®Õn n¨m 2000 sè ngêi tham gia b¶o hiÓm x· héi t¨ng 69% so víi
n¨m 1995. còng trong n¨m 2000 sè ngêi hëng b¶o hiÓm x· héi trªn sè ngêi
nép b¶o hiÓm x· héi lµ 45,9%. Tuy nhiªn, theo sè liÖu n¨m 2001 sè ngêi tham
gia b¶o hiÓm x· héi cßn rÊt thÊp, chØ chiÕm kho¶ng 10,5% tæng sè lùc lîng
lao ®éng vµ chiÕm 68,3% tæng sè lao ®éng ph¶i ®ãng b¶o hiÓm x· héi b¾t
buéc vµ ®¹i ®a sè ngêi tham gia b¶o hiÓm x· héi lµ lao ®éng trong khu vùc
nhµ níc (87,4%). Sè ngêi tham gia b¶o hiÓm x· héi cña khu vùc ngoµi nhµ níc chØ chiÕm mét tû lÖ khiªm tèn (12,6%)
Nguyªn nh©n chÝnh lµ do ®¹i ®a sè ngêi lao ®éng kh«ng hiÓu ý nghÜa
cña b¶o hiÓm x· héi mµ coi ®ã nh lµ mét trong nh÷ng ho¹t ®éng b¶o hiÓm th¬ng m¹i. Ngêi sö dông lao ®éng thêng cã xu híng nÐ tr¸nh nép b¶o hiÓm x·
héi cho ngêi lao ®éng hay chØ ký kÕt hîp ®ång ng¾n h¹n díi 3 th¸ng. Do
nh÷ng quy ®Þnh b¾t buéc cña ph¸p luËt vÒ b¶o hiÓm x· héi nªn mét sè lín ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng khi tham gia b¶o hiÓm x· héi. MÆt kh¸c,
c¸c biÖn ph¸p kiÓm tra thùc hiÖn chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi Ýt hiÖu qu¶ nªn nhiÒu
ngêi sö dông lao ®éng s½n sµng nép ph¹t ®Ó kh«ng ph¶i ®ãng b¶o hiÓm x· héi
cho ngêi lao ®éng.
Tõ n¨m 1962, nhµ níc ®· cã chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi b¾t buéc ®èi
víi c«ng nh©n viªn chøc trong biªn chÕ nhµ níc. Cho ®Õn n¨m 1995 chÝnh
s¸ch b¶o hiÓm x· héi ®îc më réng ®Õn ngêi lao ®éng lµm c«ng ¨n l¬ng trong
c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh, ë nh÷ng doanh nghiÖp cã sö dông
10 lao ®éng trë lªn. Song, trong tæng sè kho¶ng 40 triÖu ngêi trong ®é tuæi lao
®éng cña c¶ níc th× míi chØ cã 10,5% tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi b¾t buéc
vµ còng chñ yÕu cho lao ®éng ë khu vùc nhµ níc. Nh vËy, cßn kho¶ng 89,5%
lùc lîng lao ®éng cha tham gia b¶o hiÓm x· héi. Trong ®ã, 62,27% lao ®éng ë
n«ng th«n (bao gåm: n«ng, l©m, ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp vµ dÞch vô).
Do vËy viÖc thÓ chÕ ho¸ chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi ®Ó mäi ngêi lao
®éng ®Òu ®îc quyÒn tham gia vµ hëng b¶o hiÓm x· héi lµ cÇn thiÕt vµ cã ý
nghÜa v« cïng quan träng. §Æc biÖt ®èi víi n«ng d©n, viÖc thùc hiÖn chÝnh
s¸ch b¶o hiÓm x· héi tao ®îc m«i trêng ph¸p lý ®Ó ngêi n«ng d©n tiÕt kiÖm
mét phÇn thu nhËp vµ tÝch luü nh÷ng n¨m th¸ng lao ®éng cña m×nh. Nh»m
®¶m b¶o cuéc sèng æn ®Þnh khi tuæi giµ vµ kh«ng ph¶i lo dùa vµo con ch¸u
còng nh sù cøu tÕ cña x· héi. §©y còng lµ gi¶i ph¸p quan träng ®Ó æn ®Þnh
chÝnh trÞ x· héi ë n«ng th«n trong t×nh h×nh hiÖn nay, ®¸p øng mong muèn
chÝnh ®¸ng cña ngêi n«ng d©n.
10
3.B¶o hiÓm x· héi gãp phÇn thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi.
B¶o hiÓm x· héi tiÕn hµnh ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a ngêi tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi.Tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi bao gåm
nh÷ng ngêi cã møc thu nhËp kh¸c nhau, lao ®éng trong nh÷ng nghµnh nghÒ
khu vùc kinh tÕ kh¸c nhau. hay nãi mét c¸ch tæng qu¸t, tham gia vµo b¶o
hiÓm x· héi bao gåm c¶ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng. C¸c bªn
tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi ®Òu ph¶i ®ãng mét tû lÖ nhÊt ®Þnh cña tiÒn l¬ng.
Tõ ®ã h×nh thµnh nªn quü b¶o hiÓm x· héi. Quü nµy ®îc qu¶n lý bëi c¬ quan
nhµ níc. Khi ngêi lao ®éng tham gia kh«ng may gÆp ph¶i c¸c rñi ro dÉn ®Õn
bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp. §iÒu nµy kh«ng chØ ¶nh hëng ®Õn cuéc sèng cña
hä mµ cßn ¶nh hëng ®Õn cuéc sèng cña gia ®×nh hä. Nhê cã quü b¶o hiÓm x·
héi mµ nh÷ng ngêi nµy ®îc trî cÊp mét phÇn nµo ®ã ®ñ ®Ó gióp hä vît qua
nh÷ng khã kh¨n æn ®Þnh cuéc sèng. Nhng sè lîng ngêi gÆp rñi ro nµy thêng
chiÕm mét tû träng nhá trong tæng sè nh÷ng ngêi tham gia ®ãng gãp. Nh vËy,
theo quy luËt sè ®«ng bï sè Ýt, b¶o hiÓm x· héi thùc hiÖn ph©n phèi l¹i thu
nhËp theo c¶ chiÒu däc vµ chiÒu ngang, b»ng h×nh thøc trî cÊp. B¶o hiÓm x·
héi ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a nh÷ng ngêi lao ®éng cã thu nhËp thÊp vµ thu
nhËp cao, gi÷a nh÷ng ngêi khoÎ m¹nh ®ang lµm viÖc víi nh÷ng ngêi èm yÕu
nghØ viÖc th«ng qua h×nh thøc ®ãng gãp t¹o nªn quü chung... Nh vËy, b¶o
hiÓm x· héi gãp phÇn t¹o ra sù c«ng b»ng gi÷a c¸c thµnh viªn trong x· héi.
T¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c thµnh viªn trong x· héi cã thÓ gi¸n tiÕp gióp ®ì hç trî
nhau. Khi mét sè Ýt c¸c thµnh viªn kh«ng may gÆp rñi ro. Tõ ®ã, ph¸t huy
truyÒn thèng l¸ lµnh ®ïm l¸ r¸ch cña d©n téc ta.
4. B¶o hiÓm x· héi gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng cho ngêi lao ®éng khi gÆp
khã kh¨n.
Khi ngêi lao ®éng bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp do mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng
hoÆc mÊt viÖc lµm th× phÇn thu nhËp nµy sÏ ®îc thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét
phÇn. Theo quy luËt sinh häc th× con ngêi suy cho cïng còng lµ mét sinh vËt
sèng còng tr¶i qua c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn sinh häc. Khi cßn trÎ cã ®Çy ®ñ søc
khoÎ th× cã thÓ lao ®éng t¹o ra cña c¶i vËt chÊt ®Ó nu«i sèng m×nh vµ gia ®×nh.
Nhng khi vÒ giµ søc khoÎ bÞ gi¶m sót kh«ng cßn kh¶ n¨ng lao ®éng ®©y lµ mét
tÊt yÕu kh«ng mét ai cã thÓ tr¸nh khái. Nh vËy ,sù ®¶m b¶o bï ®¾p thay thÕ
nµy ch¾c ch¾n sÏ x¶y ra. Cßn khi ngêi lao ®éng bÞ mÊt viÖc lµm hoÆc mÊt kh¶
n¨ng lao ®éng t¹m thêi (èm ®au, tai n¹n....)dÉn ®Õn gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp
th× th«ng qua b¶o hiÓm x· héi sÏ ®îc trî cÊp mét phÇn thu nhËp ®Ó hä cã thÓ
11
vît qua nh÷ng khã kh¨n. ViÖc bï ®¾p phÇn thu nhËp khi ngêi lao ®éng hÕt tuæi
lao ®éng th× ph¶i theo ®iÒu kiÖn quy ®Þnh cô thÓ. Cßn møc hëng trî cÊp t¹m
thêi ph¶i phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt,thêi ®iÓm vµ thêi h¹n hëng
ph¶i ®óng quy ®Þnh.
5. B¶o hiÓm x· héi gãp phÇn kÝch thÝch ngêi lao ®éng h¨ng h¸i lao ®éng
s¶n xuÊt n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng c¸ nh©n vµ n¨ng suÊt lao ®éng x·
héi.
Khi ngêi lao ®éng bÞ èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng, hoÆc khi vÒ giµ
th× lóc nµy ngêi lao ®éng gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n ®ång thêi trë thµnh gh¸nh
nÆng cho x· héi nhê cã b¶o hiÓm x· héi mµ hä ®îc trî cÊp, thay thÕ phÇn thu
nhËp bÞ mÊt. V× thÕ cuéc sèng cña hä vµ gia ®×nh hä lu«n ®îc ®¶m b¶o æn
®Þnh vµ cã chç dùa. Do ®ã, ngêi lao ®éng lu«n yªn t©m g¾n bã víi c«ng viÖc,
n¬i lµm viÖc. Khi ngêi lao ®éng cßn khoÎ m¹nh tham gia lao ®éng s¶n xuÊt,
ngêi lao ®éng ®îc chñ sö dông lao ®éng tr¶ l¬ng hoÆc tiÒn c«ng. Bëi v×, do cã
sù ®¶m b¶o cho cuéc sèng cña hä còng nh gia ®×nh hä tõ ®ã hä rÊt tÝch cùc
h¨ng say trong lao ®éng s¶n xuÊt, kh«ng ngõng t×m tßi ®a ra nh÷ng s¸ng t¹o
trong lao ®éng s¶n xuÊt tiÕt kiÖm ®îc nguyªn vËt liÖu. Tõ ®ã n©ng cao n¨ng
xuÊt lao ®éng, gi¶m ®îc chi phÝ s¶n xuÊt dÉn ®Õn t¨ng lîi nhuËn. T¸c dông
nµy biÓu hiÖn nh mét ®ßn bÈy kinh tÕ kÝch thÝch ngêi lao ®éng n©ng cao n¨ng
xuÊt lao déng c¸ nh©n vµ kÐo theo lµ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi. §iÒu nµy lµm
t¨ng tæng s¶n phÈm quèc d©n gãp phÇn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt níc trong sù
nghiÖp c«ng nghiÖp hãa hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc hiÖn nay.
6. B¶o hiÓm x· héi g¾n bã lîi Ých ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng,
gi÷a ngêi lao ®éng víi x· héi.
Trong thùc tÕ lao ®éng s¶n xuÊt, ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao
®éng vèn cã nh÷ng m©u thuÉn néi t¹i, kh¸ch quan vÒ tiÒn l¬ng (ngêi sö dông
lao ®éng th× muèn tr¶ mét møc tiÒn c«ng nhá ®Ó tèi ®a ho¸ lîi nhuËn cßn ngêi
lao ®éng l¹i muèn cã tiÒn c«ng lao ®éng cao ®Ó chi tiªu cho cuéc sèng), tiÒn
c«ng thêi gian lao ®éng v.v...th«ng qua viÖc cïng nhau ®ãng gãp vµo quü b¶o
hiÓm x· héi mµ nh÷ng m©u thuÉn nµy ®îc gi¶i quyÕt. §Æc biÖt, c¶ hai giíi nµy
®Òu thÊy nhê b¶o hiÓm x· héi mµ m×nh cã lîi vµ ®îc b¶o vÖ tõ ®ã lµm hä hiÓu
nhau h¬n vµ g¾n bã ®îc lîi Ých ®îc l¹i víi nhau.
7.Mét sè t¸c dông kh¸c cña b¶o hiÓm x· héi.
12
Trong trêng hîp ngêi lao ®éng bÞ èm ®au, bÖnh tËt, mÊt viÖc...nÕu
kh«ng cã sù trî cÊp cña b¶o hiÓm x· héi hoÆc kh«ng cã mét nguån nµo kh¸c
®Ó gióp hä chi tiªu cho nhu cÇu tèi thiÓu th× nóc ®ã sÏ dÉn ®Õn chÝnh b¶n th©n
ngêi lao ®éng cïng víi ngêi phô thuéc trong gia ®×nh hä l©m vµo t×nh tr¹ng
khã kh¨n (thiÕu ¨n con c¸i kh«ng cã tiÒn ¨n häc ...). §iÒu nµy cã thÓ dÉn ®Õn
c¸c tÖ n¹n x· héi (trém c¾p, cíp giËt) nÕu x¶y ra trong mét ph¹m vi nhá th×
lµm mÊt trËt tù an ninh ë mét khu vùc. NÕu x¶y ta ë diÖn réng th× sÏ ¶nh hëng
®Õn sù æn ®Þnh chÝnh trÞ cña ®Êt níc. Nhê cã b¶o hiÓm x· héi mµ ®¶m b¶o
cuéc sèng cña hä th«ng qua h×nh thøc trî cÊp tõ ®ã b¶o hiÓm x· héi ®· gi¸n
tiÕp gióp æn ®Þnh an ninh, chÝnh trÞ cña ®Êt níc.
XÐt trªn cÊp ®é cña mét x· héi th× th«ng qua h×nh thøc b¶o hiÓm nãi
chung, b¶o hiÓm x· héi nay riªng ®· gãp phÇn lµm gi¶m tæng rñi ro cho x· héi
hay nay c¸ch kh¸c nã ®· lµm gi¶m tÝnh kh«ng ch¾c ch¾n.Th«ng qua viÖc thu
phÝ b¶o hiÓm. Dùa trªn quy luËt sè lín ®Ó h×nh thµnh nªn quü tµi chÝnh b¶o
hiÓm dù tr÷ ®Ó båi thêng nh÷ng thiÖt h¹i do nh÷ng rñi ro g©y ra. Nh vËy, ®Ó
®¶m b¶o quy luËt sè ®«ng bï sè Ýt th× b¶o hiÓm x· héi ph¶i më réng ®èi tîng
tham gia mét c¸ch réng r·i.
Th«ng qua h×nh thøc b¶o hiÓm x· héi ®· gióp c¸c doanh nghiÖp gi¶m ®îc c¸c khã kh¨n vÒ tµi chÝnh, nh©n sù khi ngêi lao ®éng cña m×nh kh«ng may
gÆp rñi ro. §Æc biÖt ®èi víi nh÷ng ngêi lao ®éng cã vÞ trÝ quan träng trong
doanh nghiÖp. Qua ®ã ®¶m b¶o cho nhµ s¶n xuÊt æn ®Þnh ®îc qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt trong mäi ®iÒu kiÖn x¶y ra. Nh vËy b¶o hiÓm x· héi ®· t¹o ®iÒu kiÖn gÇn
nh tèt nhÊt cho s¶n xuÊt vÒ møc ®é gi¸, cÊu tróc gi¸. §Æc biÖt nã gióp c¸c
doanh nghiÖp võa vµ nhá gi÷ v÷ng vÞ trÝ c¹nh tranh víi c¸c doanh nghiÖp lín.
Do ®ã, víi viÖc më réng ®èi tîng tham gia ë c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá (vÝ
dô ë c¸c doanh nghÖp cã sö dông díi 10 lao ®éng. SÏ ph¸t huy ®îc c¸c t¸c
dông trªn cña b¶o hiÓm x· héi.
ë níc ta hiÖn nay, chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi míi chØ do nhµ níc thùc
hiÖn. B¶o hiÓm x· héi ®· cã 61 chi nh¸nh ë 61 tØnh thµnh trªn ®Êt níc ta.Sè lîng nµy ph¶n ¸nh ®îc chñ tr¬ng chÝnh s¸ch cña nhµ níc ta trong viÖc thùc
hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi. HÖ thèng b¶o hiÓm x· héi cña ®Êt níc ta lµ rÊt lín
nã thu hót mét sè lîng lín lao ®éng lµm viÖc trong nghµnh nµy. NÕu më réng
®èi tîng tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi th× nghµnh b¶o hiÓm x· héi ph¶i më
réng c«ng t¸c thu phÝ b¶o hiÓm, c«ng t¸c qu¶n lý vµ ®Çu t quü, c«ng t¸c chi tr¶
chÕ ®é. SÏ cÇn thªm mét sè lîng lao ®éng ®¸ng kÓ lµm viÖc trong nghµnh nµy
nh vËy ta thÊy víi viÖc më réng th× nã ®· gãp mét phÇn nµo ®ã trong viÖc gi¶i
13
quyÕt vÊn ®Ò thÊt nghiÖp hiÖn nay. §Æc biÖt nã ®· t¹o ra c¬ héi viÖc lµm cho
c¸c sinh viªn chuyªn nghµnh b¶o hiÓm khi ra trêng.
§Ó b¶o tån vµ ph¸t triÓn quü ®¶m b¶o chi tr¶ th× c¸c c«ng ty b¶o hiÓm
nãi chung vµ c¬ quan b¶o hiÓm x· héi nay riªng ph¶i ®em ®Çu t quü. HiÖn
nay, trªn thÕ giíi nghµnh b¶o hiÓm ®ãng gãp tõ 10% ®Õn 15% tæng thÞ trêng
vèn. ChiÕm tõ 10% ®Õn 19% GDP. ë viÖt nam, nghµnh b¶o hiÓm còng chiÕm
0,6% GDP. Víi ®Æc thï ®Êt níc ta lµ mét ®Êt níc ®ang ph¸t triÓn rÊt cÇn c¸c
nguån vèn ®Ó ph¸t triÓn ®Êt níc. Vµ thùc tÕ hiÖn nay víi chñ tr¬ng cña §¶ng
vµ nhµ níc ta, ®ang cã nh÷ng chÝnh s¸ch kªu gäi, huy ®éng vèn ®Çu t tõ c¸c
nguån kh¸c nhau. §¶ng ta ®· nhËn ®Þnh r»ng : ph¶i ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ b»ng
néi lùc cña chÝnh m×nh. Vèn ®Çu t níc ngoµi lµ quan träng nhng yÕu tè quyÕt
®Þnh l¹i lµ vèn ®Çu t trong níc. §Ó huy ®éng vèn ®Çu t trong níc th× ph¶i
th«ng qua c¸c tæ chøc tµi chÝnh, b»ng c¸c c«ng cô tµi chÝnh. Më réng ®èi tîng
tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi sÏ gióp c¬ quan b¶o hiÓm x· héi thu ®îc nhiÒu
phÝ h¬n, quü tµi chÝnh chung lín h¬n. Tõ ®ã nã ®ãng gãp vµo viÖc ®Çu t ph¸t
triÓn ®Êt níc. Ngoµi ra th«ng qua h×nh thøc ®ãng b¶o hiÓm x· héi mµ cã thÓ
huy ®éng ®îc sè tiÒn nhµn rçi cña ngêi lao ®éng, mÆc dï sè tiÒn nhµn rçi cña
mçi mét ngêi th× nhá nhng nÕu huy ®éng cña nhiÒu ngêi th× ®ã lµ mét sè tiÒn
lín. Môc tiªu cña ngµnh b¶o hiÓm níc ta lµ sÏ ®ãng gãp 2% vµo GDP cña ®Êt
níc
Th«ng qua nh÷ng t¸c dông c¬ b¶n trªn chóng ta thÊy viÖc më réng ®èi tîng
tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi lµ rÊt cÇn thiÕt trong t×nh h×nh hiÖn nay.
14
Ch¬ng II
TÝnh kh¶ thi cña viÖc më réng ®èi tîng tham gia vµo
b¶o hiÓm x· héi ë níc ta.
I.VÒ phÝa ngêi lao ®éng.
Ngêi lao ®éng lµ ®èi tîng ®ãng gãp vµo quü b¶o hiÓm x· héi vµ còng lµ
®èi tîng ®îc hëng c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi. Nh ®· tr×nh bµy ë c¸c phÇn
trªn. §Êt níc ta cßn mét sè lîng lín ngêi lao ®éng cha tham gia vµo b¶o hiÓm
x· héi. Nªn viÖc triÓn khai viÖc më réng ®èi tîng tham gia lµ rÊt cÇn thiÕt vµ
®ßi hái viÖc triÓn khai mét c¸ch nhanh chãng. Trong qu¸ tr×nh triÓn khai sÏ
gÆp ph¶i nh÷ng thuËn lîi khã kh¨n g×? phÇn nµy chóng ta sÏ ®Ò cËp ®Õn nh÷ng
thuËn lîi vµ khã kh¨n ®èi víi mét sè ®èi tîng lao ®éng chñ yÕu.
§èi víi ngêi n«ng d©n vµ lao ®éng ë n«ng th«n. Qua mét sè cuéc kh¶o
s¸t cho thÊy trong sè n«ng d©n vµ lao ®éng n«ng th«n, sè ngêi ë nhãm tuæi tõ
25 –55 chiÕm ®¹i ®a sè (87-90%). §©y lµ nhãm ngêi ®ang lµ lùc lîng lao
®éng chñ chèt cña c¸c gia ®×nh n«ng th«n. §ång thêi, nh÷ng ngêi nµy còng lµ
nhãm chñ yÕu tham gia b¶o hiÓm x· héi. Sè ngêi nµy cã nguyÖn väng tham
gia b¶o hiÓm x· héi rÊt cao. NguyÖn väng tham gia b¶o hiÓm x· héi cña tõng
nhãm tuæi nh sau:
Nhãm tuæi
16 – 24
25 – 40
41 – 54
55 - 60
Nam
88,23
87,50
92,41
71,43
N÷
100,00
89,02
92,22
88,89
Nhu cÇu tham gia b¶o hiÓm x· héi ë nhãm 41-54 tuæi lµ cao nhÊt. Cã lÏ
do nhãm nµy ®· bíc ®Çu bíc sang “ngìng giµ” theo quan niÖm truyÒn thèng ë
n«ng th«n, vµ v× vËy hä ®· nghÜ ®Õn cuéc sèng khi vÒ giµ díi sù b¶o trî cña
quü b¶o hiÓm x· héi. Do cha ®îc hëng b¶o hiÓm x· héi nªn nhu cÇu tham gia
vµo b¶o hiÓm x· héi cña ngêi n«ng d©n rÊt lín. Qua ®iÒu tra cho thÊy cã gÇn
90% sè ngêi cã nguyÖn väng tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi.So víi cuéc ®iÒu
tra tríc ®©y th× hiÖn nay nhu cÇu cña ngêi n«ng ®· t¨ng nªn rÊt nhiÒu. Gi÷a
c¸c nhãm lao ®éng, nhu cÇu tham gia b¶o hiÓm x· héi cã sù kh¸c biÖt nhÊt
®Þnh. Nh÷ng ngêi lµm diªm nghiÖp cã nguyÖn väng tham gia vµo b¶o hiÓm x·
15
héi rÊt lín (98,11%) trong khi ®ã nhu cÇu cña nh÷ng ngêi trång c©y c«ng
nghiÖp tû lÖ nµy l¹i thÊp h¬n (76,43%)
Nhu cÇu tham gia b¶o hiÓm x· héi kh«ng chØ cho chÝnh b¶n th©n ngêi
lao ®éng n«ng th«n mµ cßn ®èi víi c¸c thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh. §©y lµ
mét ®Æc ®iÓm trong truyÒn thèng gia ®×nh ViÖt nam. Do sèng nhiÒu thÕ hÖ
trong cïng m¸i nhµ. C¸c thµnh viªn trong gia ®×nh lo toan cho nhau kh«ng chØ
trong hiÖn t¹i mµ c¶ trong t¬ng lai cã mét tû lÖ kh¸ lín (47%) s½n sµng tham
gia b¶o hiÓm x· héi cho ngêi th©n cña m×nh. Nhu cÇu tham gia b¶o hiÓm x·
héi cña ngêi d©n n«ng th«n mang ®Ëm nÐt v¨n ho¸. Hä lo toan cho tuæi giµ
h¬n cuéc sèng hiÖn t¹i. Qua kÕt qu¶ kh¶o s¸t cho thÊy, trong sè nh÷ng ngêi cã
nhu cÇu tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi th× cã tíi 91,07% cã nhu cÇu tham gia
tuæi giµ vµ kho¶ng 40,02% muèn tham gia chÕ ®é tö tuÊt.
XÐt vÒ kh¶ n¨ng tham gia b¶o hiÓm x· héi ta thÊy: kh¶ n¨ng tham gia
b¶o hiÓm x· héi cña ngêi lao ®éng n«ng th«n, th«ng qua t×nh tr¹ng lµm viÖc
vµ kh¶ n¨ng t¹o thu nhËp. Ngoµi c¸c c«ng viÖc chÝnh cã mét tû lÖ kh¸
lín(56,36%) cã lµm thªm c¸c nghÒ phô. Nh vËy sù ®a d¹ng ho¸ c«ng viÖc ë
n«ng th«n ®· t¹o kh¶ n¨ng lín h¬n cho ngêi lao ®éng ë n«ng th«n cã thªm thu
nhËp. Thu nhËp b¶n th©n ngêi lao ®éng cã s kh¸c biÖt gi÷a c¸c nhãm lao
®éng.§iÒu nµy cho thÊy kh¶ n¨ng tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi cña c¸c nhãm
lao ®éng lµ kh¸c nhau. Ngêi lao ®éng n«ng th«n chi tiªu kh¸ t»n tiÖn. Do vËy
mµ hä ®· tÝch luü ®îc ë møc ®é nhÊt ®Þnh (gÇn 51% tæng thu). Tuy nhiªn, ®iÒu
nµy kh«ng cã nghÜa lµ hä kh¸ gi¶ mµ ch¼ng qua hä ®· ®Ó giµnh ®Ó chi dïng
vµo nh÷ng viÖc kh¸c cña gia ®×nh. Bëi lÏ nÕu so s¸nh møc chi tiªu cña ngêi
lao ®éng víi møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi trong gia ®×nh th× møc chi tiªu
c¶u ngêi lao ®éng lín h¬n 1,12 lÇn. Còng nh c¸c ®èi tîng cha tham gia b¶o
hiÓm x· héi kh¸c, kh¶ n¨ng tham gia cña ngêi n«ng d©n cßn rÊt h¹n chÕ. §iÒu
nµy do mét phÇn thu nhËp thùc tÕ thÊp mÆt kh¸c do nhËn thøc vÒ b¶o hiÓm x·
héi cña ngêi lao ®éng ë n«ng th«n cßn rÊt h¹n chÕ. §©y lµ nh÷ng khã kh¨n
chñ yÕu khi më réng ®èi tîng tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi cho nh÷ng ngêi
n«ng d©n.
§èi víi nh÷ng lao ®éng lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc
doanh, lao ®éng tù do. Víi viÖc më réng b¶o hiÓm x· héi cã nh÷ng thuËn lîi
lµ: ®©y lµ mét sè lîng lín lao ®éng cha tham gia b¶o hiÓm x· héi. B¶n chÊt
cña b¶o hiÓm x· héi lµ mét chÝnh s¸ch x· héi do ®ã nh÷ng ®èi tîng nµy rÊt
mong mái ®îc tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi. Tõ ®ã hä s½n sµng gióp ®ì t¹o
mäi ®iÒu kiÖn cho viÖc më réng, tÝch cùc tham gia vµo viÖc më réng. Tuy
16
nhiªn, cßn mét sè Ýt ngêi cha hiÓu râ vÒ chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi nªn hä
cßn cã t tëng nÐ tr¸nh kh«ng tham gia. MÆt kh¸c, cßn cho thÊy nhËn thøc cña
ngêi lao ®éng vÒ b¶o hiÓm x· héi th«ng qua c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i
chóng vµ tæ chøc c«ng ®oµn cßn rÊt h¹n chÕ, cha thÊy ®îc ý nghÜa cña 5% tiÒn
l¬ng tham gia ®ãng gãp, ®Ó ®îc hëng cao h¬n do cã phÇn c¸c chñ doanh
nghiÖp ®ãng so víi quü tiÒn l¬ng vµ nhµ níc hç trî, lµ lîi Ých thiÕt th©n cña
chÝnh m×nh, v× lîi Ých cña nh÷ng th©n nh©n vµ cña c¶ céng ®ång. Bªn c¹nh ®ã
nh÷ng ®èi tîng lao ®éng nµy rÊt khã qu¶n lý. §©y còng lµ nh÷ng khã kh¨n
cho viÖc më réng ®èi tîng tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi
II. VÒ phÝa ngêi sö dông lao ®éng.
Sau mét thêi gian níc ta thùc hiÖn qu¸ tr×nh ®æi míi nÒn kinh tÕ th× nÒn
kinh tÕ níc ta ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn râ rÖt. Tõ nÒn kinh tÕ tËp trung quan
liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù ®iÒu tiÕt qu¶n lý cña nhµ níc. Tõ
nÒn kinh tÕ chØ cã thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc vµ hîp t¸c x·. §· chuyÓn thµnh
nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ vËn ®éng theo quy luËt cña thÞ trêng. Tõ
nÒn kinh tÕ kh«ng cã quan hÖ thuª mín lao ®éng sang cã quan hÖ thuª mín
lao ®éng. Víi sù ra ®êi cña luËt doanh nghiÖp ®· khuyÕn khÝch hµng lo¹t c¸c
doanh nghiÖp võa vµ nhá ra ®êi, ®¸p øng ®îc nhu cÇu ph¸t triÓn cña thÞ trêng
hiÖn nay. §i ®«i víi nã lµ ph¸t sinh nhiÒu quan hÖ thuª mín lao ®éng gi÷a ngêi chñ sö dông lao ®éng víi ngêi lao ®éng. §Æc trng cña c¸c doanh nghiÖp nµy
lµ thêng thuª mín sè lîng lao ®éng nhá. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y víi sù c¸c
chÝnh s¸ch cña nhµ níc vÒ khu vùc n«ng th«n th× hµng lo¹t c¸c m« h×nh kinh
tÕ trang tr¹i ra ®êi ë nh÷ng n¬i nµy còng xuÊt hiÖn quan hÖ thuª mín lao ®éng.
Nh vËy ta thÊy khi më réng ®èi tîng tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi th× gÆp
thuËn lîi lµ: sè lao ®éng sè ®¬n vÞ tæ chøc cã sö dông lao ®éng cha tham gia
vµo b¶o hiÓm x· héi cßn ë møc kh¸ cao ®Æc biÖt ë nh÷ng n¬i cã sö dông díi
10 lao ®éng (thuéc ®èi tîng tham gia tù nguyÖn ). Bªn c¹nh ®ã nh÷ng ngêi sö
dông lao ®éng nµy hä nhËn thøc ®îc b¶o hiÓm x· héi lµ mét chÝnh s¸ch phi lîi
nhuËn vµ viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch nµy cho ngêi lao ®éng cña m×nh lµ mét
nghÜa vô ®Ó ®¶m b¶o quyÒn lîi cho ngêi lao ®éng vµ còng lµ quyÒn lîi cña
chÝnh m×nh. Bëi v× nh ®· tr×nh bµy ë phÇn t¸c dông cña b¶o hiÓm x· héi. Khi
tham gia b¶o hiÓm x· héi cho ngêi lao ®éng gióp chñ sö dông lao ®éng æn
®Þnh ®îc mäi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, kinh doanh trong trêng hîp s¶y ra víi ngêi
lao ®éng cña m×nh. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn kh«ng tr¸nh khái mét
sè khã kh¨n chñ yÕu sau: ®©y lµ c¸c doanh nghiÖp, c¬ së s¶n xuÊt cã quy m«
17
võa vµ nhá ®iÒu nµy g©y khã kh¨n cho viÖc qu¶n lý gi¸m s¸t viÖc ®ãng phÝ
®Þnh kú cña ngêi lao ®éng vµ ngêi chñ sö dông lao ®éng. Thùc tÕ hiÖn nay
nhiÒu doanh nghiÖp t nh©n cha thùc hiÖn ký kÕt hîp ®ång lao ®éng hoÆc cã
ký, l¹i ký hîp ®ång lao ®éng ng¾n h¹n, hay hîp ®ång thêi vô ®Ó trèn ®ãng b¶o
hiÓm x· héi. Mét sè doanh nghiÖp gÆp khã kh¨n vÒ s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n
phÈm, thËm chÝ cã c¸c doanh nghiÖp ®ang trong t×nh tr¹ng sôp ®æ, ®©y còng lµ
khã kh¨n khi thùc hiÖn vÊn ®Ò më réng. Chñ sö dông lao ®éng sÏ nÐ tr¸nh nép
b¶o hiÓm x· héi cho ngêi lao ®éng. C¸c “«ng chñ” kh«ng ®êi nµo muèn mÊt
®i 15% tæng quü l¬ng lµ sè tiÒn ®· ®îc ho¹ch to¸n vµo gi¸ thµnh s¶n phÈm. DÜ
nhiªn, nÕu kh«ng nép b¶o hiÓm x· héi cho ngêi lao ®éng th× 15% l¬ng Êy ®îc
xem nh lµ thu nhËp cña c¸c “«ng chñ”. Ngoµi ra, ph¶i thõa nhËn lµ hÇu hÕt
trong c¸c doanh nghiÖp nµy cßn thiÕu tæ chøc ®¹i diÖn b¶o vÖ quyÒn lîi chÝnh
®¸ng, hîp ph¸p cho ngêi lao ®éng. Nªn khi ngêi sö dông lao ®éng chèn tr¸nh
kh«ng ®ãng b¶o hiÓm x· héi th× rÊt khã cã thÓ ®Êu tranh buéc chñ sö dông lao
®éng ph¶i ®ãng cho ngêi lao ®éng.
III. VÒ phÝa nhµ níc.
1. ViÖc qu¶n lý thu phÝ vµ thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô chi tr¶.
Cïng víi viÖc më réng ®èi tîng tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi th× ®i ®«i
víi nã lµ viÖc më réng c«ng t¸c tæ chøc qu¶n lý cña c¬ quan qu¶n lý nhµ níc.
VÊn ®Ò më réng tæ chøc qu¶n lý sÏ ®¸p øng ®îc nhu cÇu vÒ qu¶n lý thu, chi
tr¶ trî cÊp. H¬n n÷a nã ®em l¹i c«ng ¨n viÖc lµm cho mét sè ngêi lao ®éng.
HiÖn nay ë níc ta sè c¸n bé lµm viÖc trong nghµnh b¶o hiÓm x· héi cã tr×nh
®é chuyªn m«n cßn thiÕu rÊt nhiÒu. Cßn nhiÒu c¸n bé vÉn chÞu ¶nh hëng cña
c¬ chÕ quan liªu cßn cã th¸i ®é cha ®óng ®èi víi c¸n bé tham gia vµo b¶o
hiÓm x· héi. Khi thùc hiÖn më réng còng gÆp khã kh¨n ë viÖc tæ chøc qu¶n lý
nhÊt lµ trong t×nh h×nh hiÖn nay chóng ta thùc hiÖn viÖc chuyÓn b¶o hiÓm y tÕ
sang b¶o hiÓm x· héi khiÕn cho c«ng viÖc qu¶n lý còng gÆp kh«ng Ýt nh÷ng
khã kh¨n. Cßn nhiÒu ngêi sö dông lao ®éng nî ®äng ®ãng b¶o hiÓm x· héi
cho ngêi lao ®éng. §èi víi nh÷ng ngêi lao ®éng tù do lµm viÖc ë n«ng th«n cã
thu nhËp kh«ng æn ®Þnh còng sÏ g©y khã kh¨n cho c«ng t¸c thu. Do vËy ph¶i
chuÈn bÞ ®µo t¹o ®îc mét ®éi ngò c¸n bé cã ®ñ phÈm chÊt chÝnh trÞ, cã ®ñ vÒ
tr×nh ®é chuyªn m«n, cã tinh thÇn phôc vô ngêi d©n. §iÒu nµy còng ¶nh hëng
®Õn ®èi tîng tham gia. Bªn c¹nh ®ã, Nhµ níc ta cha cã ph¸p chÕ quy ®Þnh sö
ph¹t ®ñ lín ®èi víi nh÷ng chñ sö dông lao ®éng cßn nî ®äng. Do vËy, cßn cã
rÊt nhiÒu chñ sö dông lao ®éng mÆc dï hä cã ®Çy ®ñ kh¶ n¨ng tµi chÝnh ®Ó
18
®ãng b¶o hiÓm x· héi cho ngêi lao ®éng nhng hä l¹i cè t×nh kh«ng ®ãng vµ
s½n sµng chÞu nép ph¹t. Bëi v× hä chØ cÇn tÝnh to¸n mét lÇn bÞ ph¹t chØ cã
kho¶ng tõ 1 ®Õn 2 triÖu. §iÒu nµy qu¸ rÎ so víi ®ãng b¶o hiÓm x· héi cho ngêi
lao ®éng.
Ngoµi viÖc thu phÝ b¶o hiÓm x· héi cßn ®i ®«i víi nã lµ thùc hiÖn viÖc
chi tr¶ c¸c chÕ ®é. HiÖn nay ë níc ta cã kho¶ng 2 triÖu lao ®éng ®ang hëng
c¸c trî cÊp b¶o hiÓm x· héi thêng xuyªn. ViÖc t¨ng ®èi tîng tham gia th× còng
®ång nghÜa víi ciÖc t¨ng ®èi tîng hëng vµ sÏ ¶nh hëng ®Õn quü.
2. Thùc hiÖn viÖc ®Çu t quü b¶o hiÓm x· héi.
Nh chóng ta ®· biÕt, theo quy luËt sè ®«ng bï sè Ýt vµ tÝnh trung b×nh th×
sè tiÒn mµ mçi ngêi lao ®éng ®ãng vµo quü b¶o hiÓm x· héi sÏ nhá h¬n tæng
sè tiÒn mµ ngêi lao ®éng ®îc hëng trî cÊp tõ c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi. Do
vËy ®Ó cã thÓ ®¶m b¶o ®ñ kh¶ n¨ng tµi chÝnh cho quü b¶o hiÓm x· héi ®Ó ®¶m
b¶o cã thÓ chi tr¶ cho c¸c ®èi tîng trong thêi gian dµi th× ph¶i tiÕn hµnh ®Çu t
quü. ViÖc ®Çu t quü ph¶i ®¶m b¶o nguyªn t¾c an toµn cã nghÜa lµ viÖc ®Çu t
ph¶i ®¶m b¶o t¨ng trëng quü vµ lu«n lu«n ®¶m b¶o ®îc kh¶ n¨ng chi tr¶
Níc ta lµ mét níc ®ang ph¸t triÓn. Toµn §¶ng toµn d©n ta ®ang thùc
hiÖn sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Chóng ta rÊt cÇn c¸c
nguån vèn ®Çu t tõ ngoµi níc vµ trong níc. Cã rÊt nhiÒu c¸c c«ng tr×nh dù ¸n
®Çu t cÇn c¸c nguån vèn. §Æc biÖt lµ c¸c c«ng tr×nh vïng s©u, vïng xa, biªn
giíi, h¶i ®¶o. §¶ng vµ nhµ níc ta x¸c ®Þnh nguån vèn trong níc lµ quyÕt ®Þnh.
Do ®ã, viÖc sö dông quü ®Ó ®Çu t ngoµi viÖc lµm t¨ng trëng quü cßn gãp phÇn
vµo môc tiªu ph¸t triÓn ®Êt níc. Nh ®· tr×nh bµy ë trªn b¶o hiÓm x· héi nh lµ
mét biÖn ph¸p huy ®éng thu hót nguån vèn nhµn rçi tõ ngêi lao ®éng trong x·
héi. Khi thùc hiÖn më réng ®èi tîng tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi th× quü b¶o
hiÓm x· héi sÏ t¨ng nªn lµm cho c«ng t¸c ®Çu t ®îc thuËn lîi h¬n cã ®ñ nguån
vèn ®Ó ®Çu t vµo nh÷ng dù ¸n lín. Tuy nhiªn, trong qua tr×nh ®Çu t còng kh«ng
tr¸nh khái mét sè khã kh¨n nh ®éi ngò c¸n bé cã hiÓu biÕt vÒ lÜnh vùc ®Çu t
cßn thiÕu. Trong qu¸ tr×nh ®Çu t cha ®¶m b¶o ®îc nguyªn t¾c an toµn hoÆc qua
chó träng nguyªn t¾c an toµn dÉn ®Õn lîi nhuËn tõ viÖc ®Çu t cßn thÊp.
Ch¬ng III
Gi¶i ph¸p ®Ó thùc hiÖn viÖc më réng ®èi tîng
tham gia.
19
I. Nhµ níc cÇn ®a ra c¸c ®iÒu kiÖn bæ sung, c¸c quy ®Þnh vÒ
®èi tîng tham gia tù nguyÖn còng nh b¾t buéc.
Nhµ níc qu¶n lý thèng nhÊt chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi ,tæ chøc thùc
hiÖn bé m¸y b¶o hiÓm x· héi. Bëi v×, ®©y lµ mét bé phËn cÊu thµnh c¸c chÝnh
s¸ch x· héi, nã võa lµ nh©n tè æn ®Þnh, võa lµ nh©n tè ®éng lùc ph¸t triÓn kinh
tÕ x· héi. Cho nªn, vai trß cña nhµ nø«c lµ rÊt quan träng. Thùc tÕ ®· chØ râ,
nÕu kh«ng cã sù can thiÖp cña nhµ níc, nÕu kh«ng cã sù qu¶n lý vÜ m« cña
nhµ níc th× mèi quan hÖ gi÷a ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng sÏ
kh«ng ®îc duy tr× bÒn v÷ng mèi quan hÖ ba bªn sÏ bÞ ph¸ vì.
Tríc hÕt, ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng viÖc kh¼ng ®Þnh chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x·
héi lµ kh©u ®Çu tiªn vµ quan träng nhÊt. Sù qu¶n lý cña nhµ níc vÒ vÊn ®Ò nµy
thÓ hiÖn ë viÖc x©y dùng c¸c dù ¸n luËt, c¸c v¨n b¶n ph¸p quy vÒ b¶o hiÓm x·
héi vµ ban hµnh thùc hiÖn. Sau ®ã lµ híng dÉn kiÓm tra c¸c tæ chøc, c¸c nh©n
thùc hiÖn chÝnh s¸ch. §èi víi viÖc ®¶m b¶o vËt chÊt cho b¶o hiÓm x· héi th×
vai trß cña nhµ níc phô thuéc vµo c¸c chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi do nhµ níc
quy ®Þnh. §Ó qu¶n lý b¶o hiÓm x· héi, nhµ nø¬c sö dông c¸c c«ng cô chñ yÕu,
nh luËt ph¸p bé m¸y tæ chøc. Theo quy ®Þnh cña bé lao ®éng vÒ b¶o hiÓm x·
héi ë níc ta vÒ ®èi tîng tham gia b¾t buéc vµo b¶o hiÓm x· héi. Th× hiÖn nay
níc ta cã kho¶ng 15% lùc lîng lao ®éng tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi. §©y lµ
mét tû lÖ thÊp. Do vËy, ®Ó më réng ®èi tîng tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi
thuéc lo¹i b¾t buéc. §ßi hái, nhµ níc ph¶i ban hµnh c¸c quy ®Þnh, b¾t buéc
c¸c ®èi tîng ph¶i tham gia b¶o hiÓm x· héi vÝ nh theo quy ®Þnh hiÖn hµnh lµ:
c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh cã sö dông
10 lao ®éng trë nªn. Th× nay, cã thÓ quy víi viÑc sö dông lao ®éng thÊp h¬n ®·
ph¶i tham gia vµo b¶o hiÓm x· héi b¾t buéc cho ngêi lao ®éng (ch¼ng h¹n tõ 5
lao ®éng trë lªn). CÇn ban hµnh c¸c quy ®Þnh sao cho phï hîp víi h×nh thøc sö
dông lao ®éng hiÖn nay (vÝ dô nh h×nh thøc kinh tÕ trang tr¹i míi chØ xuÊt hiÖn
trong mét sè n¨m gÇn ®©y).
§èi víi c¸c ®èi tîng tham gia b¶o hiÓm x· héi díi h×nh thøc tù nguyÖn
theo quy ®Þnh hiÖn hµnh. Nhµ níc xem xÐt cã thÓ ®a ra nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ
®Ó chuyÓn mét sè ®èi tîng thuéc diÖn tham gia tù nguyÖn sang h×nh thøc b¾t
buéc. CÇn cã h×nh thøc khuyÕn khÝch ®Ó sè lîng tham gia b¶o hiÓm x· héi ®îc
cao h¬n.
II. VÒ bªn c¬ quan b¶o hiÓm x· héi viÖt nam.
1.CÇn hoµn thiÖn vµ tõng bíc bæ sung thªm c¸c chÕ ®é hëng.
20
- Xem thêm -
.DOC 
33 
46 
145 
