Tài liệu Tiểu luận nghiệp vụ bảo hiểm tiền gửi

LỜI NÓI ĐẦU Trong hai thập niên qua, kể từ năm 1986, Việt nam đã thực sự đổi mới, mở cửa nền kinh tế theo định hướng thị trường có sự quản lý của nhà nước. Cùng với quá trình chuyển đổi cấu trúc, xây dựng và hoàn thiện các chính sách quản lý, chúng ta đã vượt qua những khó khăn thử thách, kinh tế liên tục đạt tốc độ tăng trưởng cao, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân. Để có những thành tựu vĩ đại đó, Chính phủ đã thể hiện rõ vai trò của người chỉ đạo điều hành nền kinh tế nói chung và đặc biệt là hệ thống tài chính ngân hàng quốc gia nói riêng trong ổn định tiền tệ, huy động các nguồn vốn cho tăng trưởng và hội nhập quốc tế. Với thu nhập ngày càng tăng thì rõ ràng nhu cầu gửi tiền trong ngân hàng nhằm đảm bảo an toàn cho đồng tiền của mình cũng tăng lên, và với những rủi ro có thể gặp phải thì việc bảo hiểm cho đồng tiền là rất quan trọng. Chính vì vậy nghiệp vụ bảo hiểm tiền gửi ra đời như một tất yếu nhằm cân bằng nền kinh tế cũng như vì mục tiêu phát triển đất nước. Trong quá trình thực hiện đề tài này, em xin chân thành cảm ơn cô giáo, Thạc sĩ. Nguyễn Thị Ngọc Hương đã giúp đỡ em hoàn thành đề tài này. Tuy vậy trong quá trình làm chắc chắn vẫn còn nhiều sai sót. Rất mong sự thông cảm từ cô giáo. . 1 NỘI DUNG I. LÝ LUẬN CHUNG VỀ BẢO HIỂM TIỀN GỬI 1. Sự cần thiết của nghiệp vụ bảo hiểm tiền gửi Trong các hoạt động kinh tế Việt Nam hiện nay tín dụng là một trong những hoạt động phát triển rất mạnh mẽ. Hoạt động này đem lại lợi nhuận cao nhưng những rủi ro cũng có thể xảy ra bất cứ khi nào như:rủi ro mất khả năng thanh toán, rủi ro lãi suất, rủi ro tỷ giá hối đoái…, gây thiệt hại cho các tổ chức tín dụng, nhiều khi còn làm phá sản. Một số nguyên nhân như: - Do môi trường kinh tế chưa ổn định làm cho 1 số doanh nghiệp không đứng vững trên thị trường. - Do quản lí nhà nước còn sơ hở, nhiều hạn chế dẫn đến những hành vi lừa đảo - Do trình độ quản lí của các doanh nghiệp chưa cao, nhiều hạn chế,sơ hở… Cùng với những nguyên nhân trên, khách hàng cũng góp phần tạo nên những rủi ro tín dụng. Như: sử dụng vốn vay sai mục đích, sản xuất kinh doanh thua lỗ, cố tình không trả nợ, hoặc tài sản thế chấp, giấy tờ pháp lí không đảm bảo Mặt khác, bản thân các tổ chức tín dụng cũng gây ra các rủi ro như: Không chấp hành nghiêm túc các thể lệ tín dụng và vi phạm quá trình xét duyệt cho vay, không kiểm tra được việc sử dụng vốn của người vay, quá chú trọng về lợi nhuận, đặt lợi nhuận lên trên các nguyên tắc… Ngoài ra còn có những nguyên nhân khác như sự thay đổi về chính trị, pháp luật, chế độ của nhà nước….. Những rủi ro tín dụng xảy ra gây nên những hậu quả khôn lường: 2 - Đối với nền kinh tế: Nếu có rủi ro gây thiệt hại lớn hoặc làm phá sản một vài tổ chức tín dụng sẽ gây ra tâm lí không an tâm đối với nhân dân,họ đua nhau rút tiền làm phá sản hàng loạt ngân hàng và tổ chức tín dụng,làm nhiều doanh nghiệp mất vốn và ảnh hưởng đến cả nền kinh tế - Đối với ngân hàng và các tổ chức tín dụng: Ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động kinh doanh của họ:Giảm lợi nhuận, thua lỗ hoặc mất khả năng chi trả - Đối với khách hàng: Có thể mất vốn dẫn đến khó khăn trong sản xuất kinh doanh… Do đó có thể thấy sự cần thiết của bảo hiểm tiền gửi ra đời như một sự đảm bảo an toàn tiền gửi cho những người gửi tiền tại các tổ chức tham gia tiền gửi,góp phần tạo sụ ổn định cho các tổ chức tín dụng, đảm bảo sự phát triển lành mạnh của ngân hàng va các tổ chức tín dụng 2. Giới thiệu chung về bảo hiểm tiền gửi 2.1 Khái niệm bảo hiểm tiền gửi Bảo hiểm tiền gửi là cam kết công khai của tổ chức bảo hiểm tiền gửi đối với tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi về việc trả tiền gửi (bao gồm phần gốc và lãi) cho người gửi tiền trong trường hợp tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi vì lí do nào đó bị chấm dứt hoạt động và không có khả năng thanh toán cho người gửi tiền. Do đó sẽ hình thành hợp đồng bảo hiểm giữa ba đối tượng: tổ chức bảo hiểm tiền gửi, tổ chức tham gia bảo hiểm và người gửi tiền. Tổ chức bảo hiểm tiền gửi là tổ chức nhận đóng góp tài chính từ tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi và trách nhiệm thực hiện việc chi trả tiền bảo hiểm tới người có tiền gửi thuộc đối tượng được bảo hiểm tại tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi khi tổ chức đó ngừng hoạt động và mất khả năng thanh toán. 3 Tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi là các ngân hàng và tổ chức tài chính phi ngân hàng có thực hiện huy động tiền gửi. Các tổ chức này khi tham gia bảo hiểm tiền gửi có trách nhiệm đóng góp tài chính cho tổ chức bảo hiểm tiền gửi và được quyền yêu cầu tổ chức bảo hiểm tiền gửi chi trả tiền bảo hiểm cho người gửi tiền tại tổ chức đó trong trường hợp tổ chức này mất khả năng thanh toán . Hiện nay trên thế giới có 3 hình thức đóng góp tài chính : - Đóng góp một khoản tiền khi được chấp nhận tham gia bảo hiểm tiền gửi - Đóng phí bảo hiểm tiền gửi - Khi có một tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi bị đổ vỡ tổ chức bảo hiểm tiền gửi sẽ yêu cầu các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi đóng góp để hỗ trợ. Tham gia bảo hiểm tiền gửi là quy định bắt buộc với các tổ chức tín dụng và các tổ chức không phải là tín dụng nhưng được phép thực hiện một số hoạt động ngân hàng theo quy định của luật các tổ chức tín dụng có nhận tiền gửi của tổ chức, cá nhân.Công ty bảo hiểm nhận trách nhiệm của các tổ chức tín dụng đối với các khoản tiền gửi. Tổ chức tín dụng là doanh ngiệp được thành lập theo quy định của Luật tổ chức tín dụng và các quy định khác của pháp luật để hoạt động kinh doanh tiền tệ, thực hiện các dịch vụ ngân hàng với nội dung nhận tiền gửi và sử dụng tiền gửi để cấp tín dụng, cung ứng các dịch vụ thanh toán. Người gửi tiền thuộc đối tượng được bảo hiểm là những người đã gửi tiền tại tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi và khoản tiền đó thuộc đối tượng được bảo hiểm theo quy định. Những người gửi tiền này không phải tham gia đóng góp cho tổ chức bảo hiểm tiền gửi nhưng sẽ được tổ chức bảo hiểm tiền gửi thanh toán tiền gửi kể cả tiền lãi tích luỹ trên tiền gửi đó 4 trong hạn mức chi trả tiền bảo hiểm tiền gửi (nếu chi trả tiền bảo hiểm tiền gửi có xác định hạn mức), hoặc thanh toán toàn bộ tiền gửi (nếu chi trả tiền bảo hiểm tìn gửi không có xác định giới hạn) khi có sự kiện chấm dứt hoạt động của tổ chức nhận tiền gửi. 2.2. Mục đích của bảo hiểm tiền gửi Tuỳ thuộc vào tình hình kinh tế- xã hội của mỗi nước mà hoạt động bảo hiểm tiền gửi ở đó đáp ứng nhiều mục đích khác nhau, song nhìn chung lại những mục đích cơ bản cần hướng đến là: - Bảo vệ quyền của người gửi tiền thông qua nhiều khía cạnh khác nhau như đảm bao hoạt động của ngân hàng, thực hiện chi trả cho người gửi tiền khi có sự cố xảy ra đối với các tổ chức nhận tiền gửi, đặc biệt bảo vệ quyền lợi cho những người gửi tiền ít có điều kiện tiếp cận thông tin về điều hành và tình hình hoạt động của tổ chức tín dụng. - Giảm thiểu tình trạng đổ vỡ ngân hàng, từ đó xây dựng một hệ thống tài chính ổn định, góp phần ổn đinh xã hội. - Tạo nên một thị trường cạnh tranh bình đẳng cho các tổ chức tài chính dù quy mô và trình độ phát triển khác nhau - Tạo nên một cơ chế pháp lí trong đó quy định rõ rang trách nhiệm và quyền của các bên có liên quan nhằm giảm bớt gánh nặng tài chính cho người đóng thuế trong trường hợp ngân hàng đổ vỡ. 2.3. Vai trò của hoạt động bảo hiểm tiền gửi Chúng ta xem xét vai trò của bảo hiểm tiền gửi dưới 3 góc độ: 2.3.1. Đối với người gửi tiền Hoạt động bảo hiểm tiền gửi tạo sự an tâm, tin cậy cho người gửi tiền và đảm bảo quyền lợi cho họ. Điều này được lí giải bởi các nguyên nhân sau: 5 Thứ nhất, tổ chức bảo hiểm tiền gửi cung cấp cho công chúng những thông tin về các ngân hàng ở một mức độ nào đó giúp họ nắm bắt được tình hình hoạt động của các ngân hàng. Khi đó họ chọn lựa được nơi gửi tiền mà họ cảm thấy yên tâm nhất Thứ hai, những người gửi tiền tại các ngân hàng sẽ không bị thiẹt hại nếu như ngân hàng đó lâm vào tình trạng bị đóng cửa hay mất khả năng thanh toán. Với bản chất chuyển giao rủi ro của bảo hiểm thì các tổ chức bảo hiểm tiền gửi sẽ chi trả cho người gửi tiền theo quy định, hơn nữa tổ chức bảo hiểm tiền gửi còn tham gia vào quá trình thanh lí tài sản của tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi sau khi đổ vỡ để tiếp tục chi trả cho những người gửi tiền có số tiền gửi thuộc đối tượng được bảo hiểm lớn hơn hạn mức chi trả. Nhờ vậy, họ có thể tiếp tục hoạt động sản xuất kinh doanh mà không bị ảnh hưởng đáng kể. Đặc biệt, những người đã tích luỹ cả đời để có được số tiền ít ỏi lo tuổi già, đã gửi toàn bộ mồ hôi công sức của mình vào tổ chức tín dụng với một niềm tin tuyệt đối rằng tổ chức tín dụng là nơi cất giữ an toàn nhất cho mình. Vì thế nếu vì một nguyên nhân nào đó mà tổ chức này không thể trả lại số tiền đó thì niềm tin của họ sẽ bị đổ vỡ nghiêm trọng. Do đó vai trò của bảo hiểm tiền gửi không chỉ tính bằng tièn mà còn cả niềm tin của người gửi tiền. 2.3.2. Đối với hệ thống ngân hàng Vai trò của bảo hiểm tiền gửi rất quan trọng bởi hệ thống ngân hàng được ví như hệ thống thần kinh của một nền kinh tế, hệ thống này có hoạt động thông suốt, lành mạnh và hiệu quả thì các nguồn lực tài chính mới có thể được luân chuyển , phân bổ và sử dụng có hiệu quả, kích thích tăng trưởng kinh tế một cách bền vững. 6 Trước đây, hoạt động ngân hàng chưa có hệ thống đánh giá rủi ro đầy đủ, chưa được phép trích dự phòng rủi ro,và cũng không được hỗ trợ khi có rủi ro xảy ra. Từ khi có bảo hiểm tiền gửi tất cả các yếu tố trên đều được đảm bảo, hoạt động ngân hàng yên tâm hơn, tăng thêm uy tín với khách hàng. Cụ thể:  Hoạt động bảo hiểm tiền gửi đảm bảo cho hệ thống ngân hàng hoạt động an toàn và hiệu quả, góp phần củng cố và tăng cường uy tín của các ngân hàng. Thông qua các quy định an toàn và cơ chế giám sát hoạt động ngân hàng, bảo hiểm tiền gửi đã góp phần nâng cao khả năng quản trị rủi ro, khả năng điều hành ngân hang nói riêng và nghành tài chính nói chung. Nhờ có quỹ bảo hiểm tiền gửi, tổ chức bảo hiểm tiền gửi đủ khả năng hỗ trợ tài chính cũng như chi trả tiền gửi kịp thời khi tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi lâm vào tình trạng khó khăn, qua đó ngăn chặn việc rút tiền hàng loạt và tránh dẫn đến sự sụp đổ của hệ thống ngân hàng khi một vài tổ chức ngân hàng gặp rắc rối.  Hoạt động bảo hiểm tiền gửi tạo điều kiện thuạn lợi cho tất cả các ngân hàng cạnh tranh một cách bình đẳng, từ đó phát triển tốt hơn. Bởi thông thường trong nèn kinh tế thị trường các ngân hàng có ưu thế về quy mô hoạt động lớn, uy tín và bề dày phát triển sẽ tạo được niềm tin cho người gửi tiền, nhờ đó vốn huy động dễ dàng hơn. Như vậy các ngân hàng mới ra đời hoặc có quy mô nhỏ sẽ bị thiệt thòi do chưa tạo được vị thế. Tuy nhiên khi có hoạt động bảo hiểm tiền gửi với quy định bắt buộc mọi đối tượng tham gia thì người gửi tiền sẽ được bảo vệ cho dù họ gửi tiền ở bất cứ ngân hàng nào.  Tạo động lực để các ngân hàng giám sát lẫn nhau, thúc đẩy nhau nâng cao chất lượng hoạt động. Tổ chức bảo hiểm tiền gửi hoạt động trên cơ chế hỗ trợ lẫn nhau trong cộng đồng các tổ chức huy động tiền gửi để giải quyết các khó khăn (đặc biệt là tình trạng khó khăn gây đóng cửa ngân 7 hàng) của mỗi tổ chức trong cộng động các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi bằng chíng nguồn lực huy động từ các thành viên của cộng đồng. Điều này làm cho các ngân hàng tham gia bảo hiểm tiền gửi có nhu cầu giám sát lẫn nhau trong hoạt động 2.3.3. Đối với xã hội Nhờ có hoạt động bảo hiểm tiền gửi nguồn vốn cho đầu tư phát triển được huy động dễ dàng hơn. Các ngân hàng vốn là trung gian trong việc huy động tiền gửi của nhân dân và cho các cá nhân tổ chức vay vốn. Thông thường nhiều người dân thích lựa chọn việc gửi tiền vào ngân hàn hơn là việc đầu tư vào lĩnh vực khác vì đã xác định trước mức lãi suất, thu nhập từ đó sẽ ổn định hơn, ngoài ra viẹc gửi tiền vào ngân hàng không đòi hỏi kiến thức chuyên môn nhiều như các hình thức đầu thư khác, do đó việc huy động tiền gửi từ dân là khá dễ dàng. Khi có bảo hiểm tiền gửi tính rủi ro của việc gửi tiền càng thấp vì đã đươc bảo hiểm ở một phạm vi nhất định đối với tiền gửi của công chúng trong hệ thống ngân hàng, rất thích hợp với các nhà đầu tư không thích mạo hiểm. Nhờ vào công cụ này mà hệ thống ngân hàng đã thực hiện chức năng trung gian tài chính một cách tích cực. Hơn nữa, tiền gửi của dân cư có tính ổn định cao và thường gửi có kì hạn nên rất ưu việt để ngân hàng huy động cho đầu tư có kì hạn. Vì thế nếu ngân hàng có hoạt động hiệu quả, xá định mức lãi suất thoả đáng, thủ tục gửi tiền và rút tiền nhanh gọn, đảm bảo an toàn tiền gửi của người gửi tiền thì ngân hàng đó sẽ chiếm được ưu thế trong viẹc huy động tiền gửi của các cá nhân. Tổ chức bảo hiểm tiền gửi với vai trò đối với hệ thống ngân hàng như đã nói trên sẽ tạo điều kiện để hệ thống ngân hàng huy động vốn có hiệu quả. Mặt khác, trong trường hợp có sự đổ vỡ của các tổ chức nhận tiền gửi, do đã được sự bảo vệ của tổ chức bảo hiểm tiền gửi nên sẽ không gây 8 tâm lí hoang mang, lo lắng cho người gửi tièn, tránh sự hỗn loạn, gây mất trật tự xã hội. 2.4. Những rủi ro ảnh hưởng đến hoạt động bảo hiểm tiền gửi Rủi ro là một yếu tố thường được nhắc đến đầu tiên trong các loại hình bảo hiểm. Rủi ro ám chỉ một số hình thức không chắc chắn về một hậu quả của một tình huống nhất định. Có rất nhiều định nghĩa về rủi ro, chẳng hạn: - Rủi ro là khả năng xảy ra một sự cố không may - Rủi ro là sụ kết hợp các nguy cơ - Rủi ro là sự không thể đoán trước một khuynh hướng dẫn đến kết quả thực khác với dự đoán, - Rủi ro là sự không chắc chắn về tổn thất - Rủi ro là khả năng xảy ra tổn thất Trong hoạt động bảo hiểm tiền gửi cũng tồn tại nhiều rủi ro nhưng người ta chia thành 3 loại chính: Rủi ro đạo đức, rủi ro thông tin không đối xứng, rủi ro của tổ chức bảo hiểm tiền gửi. 2.4.1. Rủi ro đạo đức Rủi ro đạo đức được nói đến trong hoạt động bảo hiểm tiền gửi là cách cư xử thiếu đạo đức khi tiếp cận và sử dụng các dịch vụ ngân hàng, gây ra những ảnh hưởng không tốt tới hoạt động bảo hiểm tiền gửi và sự thiếu an toàn của hệ thống ngân hàng. Trong hoạt động bảo hiểm tiền gửi có rất nhiều đối tượng thụ hưởng từ chính sách này nhưng được phân thành đối tượng thụ hưởng trực tiếp (là những người gửi tiền thuộc đối tượng được bảo hiểm) và đối tượng thụ hưởng gián tiếp (gồm những người làm viẹc trong ngân hàng, người đi vay vốn trong ngân hàng và rộng hơn là toàn thể dân cư của quốc gia). Tất cả 9 các đối tượng nói trên đều gây ra rủi ro đạo đức cho hoạt động bảo hiểm tiền gửi. Chẳng hạn: - Người gửi tiền được bảo hiểm không quan tâm đến việc thu thập thông tin của tổ chức mà họ gửi tiền. Nhờ thế, với việc ấn định mức lãi suất cao thì bất kì tổ chức nhận tiền gửi nào cũng dễ dang huy động được tiền gửi từ người dân - Về phía các ngân hàng, do có sự hỗ trợ, đảm bảo từ tổ chức bảo hiểm tiền gửi họ có thể chấp nhận rủi ro cao hơn trong hoạt động, giảm vốn, dự trữ từ đó khó khăn hơn trong việc giải quyết các vấn đề về thanh khoản, đặc biệt là trong các tình huống có khủng hoảng xảy ra. - Người vay tiền có thể quyết định vay ở ngân hàng yếu kém với thủ tục có thể được châm chước và lãi suát mềm hơn la vay ở ngân hàng tốt với thủ tục đầy đủ và lãi suất hợp lí. Bởi vì, khi có hoạt động bảo hiểm tiền gửi họ không còn lo sợ xảy ra trường hợp ngân hàng yếu có thể bị đóng cửa và tiền vay của họ có thể bị đòi hoàn trả đột ngột trước hạn làm ảnh hưởng tới hoạt động sản xuất kinh doanh của họ. * Tác hại của cư xử thiếu đạo đức có thể được xem xét dưới 2 góc độ: Thứ nhất, ảnh hưởng tới quy luật cung cầu về tiền gửi. Lãi suất mà ngân hàng ấn định khi huy động tiền gửi là giá cả của việc sử dụng vốn, các ngân hàng sẽ trả cho người gửi tiền ngoài phần gốc còn them một khoản tính theo mức lãi suất này.Khi ngân hàng có nhu cầu vốn lớn họ thường tăng lãi suất để kích thích người gửi tiền vào ngân hàng.Hơn nữa, nếu đầu tư vào ngân hàng mà độ rủi ro không đáng kể so với đầu tư ở lĩnh vực khác thì sự lựa chọn để gửi tiền là tối ưu với họ. Hoạt động bảo hiểm tiền gửi chỉ nhằm hạn chế rủi ro thông qua các biện pháp kiểm tra, giám sát của tổ chức bảo hiểm tiền gửi và thông qua 10 việc chia sẻ rủi ro chứ không thể xoá bỏ được hoàn toàn rủi ro. Song trên thực tế những người thụ hưởng chính sách bảo hiểm tiền gửi cho rằng những rủi ro này được chuyển hoàn toàn cho tổ chức bảo hiểm tiền gửi nên họ chỉ quan tâm đến tiện lợi khi gửi tiền và mức lãi suất hấp dẫn. Các ngân hàng muốn huy động nhiều tiền gửi chỉ việc tạo điều kiện thuận lợi và lãi suất hấp dẫn là có thể thu hút được nhiều vốn . Điều này đã ảnh hưởng khách quan đến sự vận động của quy luật cung cầu tiền gửi. Thứ hai, ảnh hưởng tới tính ổn định trong hoạt động của hệ thống ngân hàng. Việc tăng lãi suất một cách tuỳ tiện cao hơn cho phép như trên đã nói khiến các ngân hàng phải cho vay vào các lĩnh vực có lãi suất cao để có thể có lãi . Trong những lĩnh vực đó rủi ro la rất cao, dẫn đến đổ vỡ là vấn đề không thể tránh khỏi. 2.4.2. Rủi ro thông tin không đối xứng Bất cứ hoạt động nào cũng chịu ảnh hưởng của thông tin không đối xứng, song với hoạt động bảo hiểm thì rủi ro này gây ra những hậu quả nghiêm trọng. Trong hoạt động bảo hiểm tiền gửi, thông tin không đối xứng là việc tổ chức bảo hiểm và tổ chức tham gia bảo hiểm hiểu rõ về hoạt động của chính mình nhưng khó khăn trong viẹc thu thập thông tin và điều chỉnh hành vi của đối tác. Điều này gây rủi ro rất lớn cho tổ chức bảo hiểm tiền gửi, dễ dẫn đến trường hợp phải chi trả tiền bảo hiểm. Do đó để ngăn chặn tình trạng này, các tổ chức bảo hiểm tiền gửi đưa ra nhiều biện pháp ngăn chặn tình trạng này, trong đó hữu hiệu nhất là tăng cường công tác kiểm tra giám sát tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi Những tổn thất gây ra: Thứ nhất, gây áp lực tài chính lớn đối với tổ chức bảo hiểm tiền gửi. Khi tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi chỉ là ngân hàng yếu kém, quy mô nhỏ, độ rủi ro cao thì khả năng đổ vỡ của ngân hang tham gia bảo hiểm tiền 11 gửi ở hệ thống này là lớn hơn và như vậy việc tổ chức bảo hiểm tiền gửi phải chi trả là không thể tránh khỏi. Thứ hai, phá vỡ cơ chế cộng đồng tương trợ - cơ chế đảm bảo sự bền vững của hoạt động bảo hiểm tièn gửi. Do việc tham gia bảo hiểm tiền gửi chủ yếu là các ngân hàng yếu kém chỉ có một số ít ngân hàng hoạt động tốt, do đó nguồn đóng quỹ bảo hiểm tiền gửi không đảm bảo quy luật số đông bù số ít. 2.4.3. Rủi ro của tổ chức bảo hiểm tiền gửi Tổ chức bảo hiểm tiền luôn hướng tới những mục tiêu cơ bản đã đề ra, vì vậy cần quan tâm đến 3 khía cạnh sau : - Nguồn lực tài chính - Quy định về vai trò và trách nhiệm của tổ chức bảo hiểm tiền gửi - Mô hình tổ chức Tổ chức bảo hiểm tiền gửi cần đảm bảo có được nguồn vốn hoạt động hiệu quả và không ngừng tăng cường nguồn lực tài chính dưới nhièu hình thức để có thể duy trì bộ máy hoạt động có hiệu quả, thực hiện hỗ trợ kịp thời đối với khách hàng tham gia bảo hiểm tiền gửi cũng như chi trả kịp thời cho người gửi tiền thuộc đối tượng được bảo hiểm khi có ngân hàng bị đóng cửa và mất khả năng thanh toán, từ đó tránh sự đổ vỡ hàng loạt của ngân hàng. Có nhiều nguyên nhân gây ra việc thiếu hụt vốn hoạt động cho tổ chức bảo hiểm tiền gửinhư xác định không đủ quy mô vốn nhằm triển khai có hiệu qủa hoạt động bảo hiểm tiền gửi, xác định tỉ lệ phí quá thấp hoặc thu không đầy đủ, công tác quản lí hành chính kém hiệu quả, khách hàng tham gia hoạt động có rủi ro lớn hơn mức cho phép, trống tránh nghĩa vụ 12 đóng góp tài chính cho tổ chức bảo hiểm hoặc gặp rủi ro khách quan mang tính thảm hoạ, hệ thống. Ở một khía cạnh khác, quy định về trách nhiệm, vai trò của tổ chức bảo hiểm tiền gửi là nhân tố chủ quan song cũng có thể dẫn đến rủi ro khi quy định không đầy đủ hoặc thiếu tính hiệu lực làm cho tổ chức ấy không đạt được những mục tiêu đã đề ra. Rủi ro về mô hình tổ chức thực ra là nguyên nhân của khía cạnh thứ hai. Rủi ro này của tổ chức bảo hiểm tiiền gửi phản ánh tình trạng xây dựng mô hình tổ chức không phù hợp va gây khó khăc, cản trở họ thực hiện có hiệu quả vai trò và chức năng đã đề ra. Vì thế tổ chức bảo hiểm tiền gửi đòi hỏi phải có tính độc lập cao trong hoạt động, có nguồn lực tài chính đủ mạnh, có cơ sở pháp lí đầy đủ và mang tính hiệu quả cao. Các vấn đề đó chỉ có thể đạt được khi có một mô hình tổ chức bảo hiểm tiền gửi được thành lập phù hợp với đặc điểm, lịch sử và trình độ phát triển của quốc gia đó II. HOẠT ĐỘNG TIỀN GỬI Ở VIỆT NAM 1. Giới thiệu về tổ chức bảo hiểm tiền gửi Việt Nam Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam (Deposit Inusurance of Vietnam - DIV) là tổ chức tài chính Nhà nước được thành lập theo Quyết định số 218/1999/QĐ-TTg ngày 09/11/1999 của Thủ tướng Chính phủ và chính thức hoạt động từ ngày 07/7/2000. Hoạt động của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam không vì mục tiêu lợi nhuận mà nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền, góp phần duy trì sự ổn định của các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi và sự phát triển an toàn lành mạnh hoạt động ngân hàng. Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam có trụ sở chính tại Thủ đô Hà Nội và 6 chi nhánh tại các khu vực kinh tế trọng điểm của đất nước: Chi nhánh khu 13 vực Hà Nội trụ sở tại thành phố Hà Nội, Chi nhánh khu vực thành phố Hồ Chí Minh trụ sở tại thành phố Hồ Chí Minh, Chi nhánh khu vực Đông Bắc Bộ trụ sở tại thành phố Hải Phòng, Chi nhánh khu vực Bắc Trung Bộ trụ sở tại thành phố Vinh- Nghệ An, Chi nhánh khu vực Đồng bằng Sông Cửu Long trụ sở tại thành phố Cần thơ, Chi nhánh khu vực Nam Trung bộ và Tây Nguyên trụ sở tại thành phố Nha Trang – Khánh Hòa. Những năm qua, được sự quan tâm của Chính phủ, sự phối hợp và giúp đỡ có hiệu quả của các bộ, ban, ngành chức năng, sự quan tâm tạo điều kiện của cấp ủy, chính quyền các cấp, sự nỗ lực cố gắng của tập thể cán bộ, viên chức trong toàn hệ thống, hoạt động của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam đã thực sự góp phần quan trọng vào công cuộc đổi mới đất nước, tái cấu trúc hệ thống ngân hàng, duy trì sự ổn định, phát triển an toàn lành mạnh của hệ thống các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi, bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền, là nhân tố quan trọng trong việc phát huy nguồn vốn nội lực để phát triển kinh tế, giữ vững ổn định, an ninh kinh tế, chính trị và trật tự an toàn xã hội. Chính sách về bảo hiểm tiền gửi được kiểm nghiệm bằng thực tế hoạt động của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam hơn 7 năm qua đã thực sự đi vào cuộc sống, được cuộc sống chấp nhận. Đó là minh chứng khẳng định vị trí, vai trò, sự cần thiết của một định chế tài chính quan trọng đối với nền kinh tế nói chung và mạng an toàn tài chính quốc gia nói riêng. Để hoạt động bảo hiểm tiền gửi ngày càng đáp ứng tốt hơn yêu cầu phát triển và hội nhập của nền kinh tế khi mà đất nước đã gia nhập Tổ chức thương mại thế giới (WTO), Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam đã xây dựng và triển khai thực hiện Chiến lược phát triển giai đoạn 2007 – 2010, định hướng đến năm 2020 với mục tiêu, nhiệm vụ tổng quát được xác định là: Xây dựng Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam trở thành một định chế tài chính lớn mạnh; hội nhập và phát triển bền vững; bảo vệ tốt nhất quyền lợi người gửi 14 tiền, nâng cao niềm tin công chúng và sự ổn định của hệ thống tài chính quốc gia bằng các công cụ bảo hiểm tiền gửi theo mô hình của tổ chức giảm thiểu rủi ro và được triển khai thực hiện đồng bộ trên cơ sở của Luật bảo hiểm tiền gửi (đang xúc tiến xây dựng). Nhiệm vụ, mục tiêu tổng quát trên đây đã, đang và sẽ được Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam triển khai thực hiện bằng sự nỗ lực, cố gắng của đội ngũ cán bộ Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam đảm bảo các tiêu chuẩn về năng lực chuyên môn, đạo đức nghề nghiệp, có khả năng làm việc năng động, sáng tạo, hiệu quả trên tinh thần hợp tác và gắn bó với tổ chức. Vì vậy, chắc chắn Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam sẽ hoàn thành được, nhiệm vụ, mục tiêu đề ra. 2. Cơ cấu tổ chức Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam là một tổ chức tài chính Nhà nước , hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận, hoạch toán độc lập, đảm bảo an toàn về vốn, tự bù đắp chi phí và được mở chi nhánh tại các địa bàn trong cả nước, nhằm bảo vệ quyền lợi và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền, góp phần duy trì sự ổn định của tổ chức tín dụng, đảm bảo sự an toàn, lành mạnh cho hoạt động ngân hàng. DIV có cơ cấu tổ chức bộ máy gồm Hội đồng quản trị, ban điều hành, phòng, ban, bộ phận ở hội sở chính và 6 chi nhánh khu vực. Trong đó, cơ quan trung ương của DIV là hội sở chính, có trụ sở tại Hà nội. Hoạt động của hội sở chính la hoạch định các chính sách, chiến lược phát triển và các quy định để triển khai các hoạt động của DIV và giám sát kiểm tra việc thực hiện các chính sách và quy định được ban hành. Trong những năm qua, cùng với việc ổn định bộ máy và triển khi đầy đủ các hoạt động nghiệp vụ về bảo hiểm tiền gửi, DIV đã mở rộng mạng lưới hoạt động của mình tới các khu vực thuộc phạm vi cả nước, đó là 15 thành lập 6 chi nhánh bảo hiểm tiền gửi khu vực gồm: chi nhánh tại TPHCM, chi nhánh khu vực Hà nội, chi nhánh khu vực đồng bằng sông Cửu Long (tại Cần Thơ), chi nhánh khu vực Nam trung bộ và Tây nguyên (tại Nha Trang), chi nhánh khu vực Đông bắc bộ (tại Hải Phòng), và chi nhánh khu vực Bắc trung bộ (tại Nghệ An). Đây là những địa bàn kinh tế trọng điểm của cả nước, đồng thời là nơi tập trung nhiều tổ chức tài chính và tổ chức tín dụng. Các chi nhánh của DIV khu vực trên từng địa bàn chịu trách nhiệm uản lí khách hàng tham gia bảo hiểm tiền gửi ở địa bàn đó. Ngoài ra Hội sở chính quản lí trực tiếp các khách hàng ở một số địa bàn chưa có chi nhánh khu vực. Các tổ chức thuộc đối tượng bắt buộc tham gia bảo hiểm tiền gửi phải làm thủ tục đăng kí tham gia tại các chi nhánh DIV trên địa bàn hay Hội sở chính theo phân vùng đảm nhận. Khi được chấp nhận tham gia bảo hiểm tiền gửi, tổ chức này sẽ thực hiện trách nhiệm của tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi, chi nhánh DIV khu vực sẽ thực hiện các nghiệp vụ của mình đối với các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi trên địa bàn. Hệ thống các ngân hàng thương mại nhà nước có 4 ngân hàng lớn, đó là ngân hàng ngoại thương Việt Nam, Ngân hàng công thương Việt Nam, Ngân hàng đầu tư và phát triển Việt Nam, Ngân hàng Nông nghiệp và phát triển Việt Nam thuộc diện khách hàng trực tiếp tại hội sở chính của bảo hiểm tiền gửi Việt Nam nhưng từ tháng 1/2004, 4 ngân hàng này được chuyển giao cho chi nhánh DIV khu vực Hà Nội quản lí. 3. Hoạt động bảo hiểm tiền gửi ở Việt Nam 3.1. Quy định hoạt động ở Việt Nam Ngay từ khi ra đời hoạt động bảo hiểm tiền gửi ở Việt Nam đã được điều chỉnh bởi Nghị định 89/NĐ-CP ngày 1/9/1999 của Chính phủ về bảo 16 hiểm tiền gửi, từ đó đến nay đã có nhiều Quyết định, Nghị định ,Thông tư ra đời để ngày càng hoàn thiện hơn chính sách về bảo hiểm tiền gửi cũng như để đảm bảo quyền lợi cho người gửi tiền. Và gần đây nhất là sự ra đời của Nghị định số 109/2005/NĐ-CP ngày 24/8/2005 về viẹc sửa đổi bổ sung một số điều của Nghị định số 89/1999/NĐ-Cp. Hiện nay hoạt động bảo hiểm tiền gửi ở Việt Nam được quy định như sau: 3.1.1. Đối tượng tham gia bảo hiểm tiền gửi Theo quy định tại khoản 1 điều 2 Nghị định 89/1999/NĐ-CP : “Các tổ chức tín dụng và tổ chức không phải là tổ chức tín dụng được phép thực hiện một số hoạt động ngân hàng theo quy định của Luật các tổ chức tín dụng có nhận tiền gửi của cá nhân phải bắt buộc tham gia bảo hiểm tiền gửi”. Mặt khác, theo quy định tại điều 3 của nghị định này : “ Tiền gửi được bảo hiểm là đồng tiền Việt Nam của cá nhân gửi tại tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi”. Hiện nay, theo khoản 2 điều 1 Nghị địng số 109 thì ngoài cá nhân đối tượng người gửi tiền đã mở rộng thêm gồm : hộ gia đình, tổ hợp tác, doanh nghiệp tư nhân và công ty hợp doanh. Có thể thấy viẹc tham gia bảo hiểm tiền gửi là bắt buộc với các tổ chức có nhận tiền gửi bằng đồng tiền Việt Nam của các cá nhân , hộ gia đình, tổ hợp tác, doanh nghiẹp tư nhân và công ty hợp doanh. 3.1.2. Đối tượng được bảo hiểm Các tổ chức tín dụng nhận tiền gửi từ dân cư sau đó đem những khoản tiền gửi này cho vay hoặc đầu tư vào nền kinh tế, quá trình này tiềm ẩn nhiều rủi ro có thẻ dẫn đến thua lỗ hoặc các cá nhân tổ chức đi vay không trả được nợ hoặc trả không đúng hạn . Khi đó việc trả tiền vốn và lãi cho người gửi tiền sẽ gặp khó khăn thậm chí tổ chức nhận tiền gửi không thể thanh toán được và dẫn đến đổ vỡ. Các tổ chức tín dụng này tham gia 17 bảo hiểm tiền gửi nhằm tránh nguy cơ nói trên . Như vậy, về thực chất đối tượng được bảo hiểm chính là phần trách nhiệm của tổ chức tín dụng đối với các khoản tiền gửi của dân chúng . Nhưng bảo hiểm tiền gửi cũng chỉ quy định bảo hiểm phần trách nhiệm này đối với một số loại tiền gửi nhất định. Theo Điều 3 Nghị định 89 , khoản 2 điều 1 Nghị định 109 và mục II Thông tư 03/2000/TT-NHNH5 ngày 16/03/2000 về hướng dẫn thi hành Nghị định 89 quy định tiền gửi được bảo hiểm là tiền gửi bằng đồng Việt Nam của các cá nhân ( bao gồm người cư trú và người không cư trú ), hộ gia đình, tổ hợp tác, doanh nghiẹp tư nhân và công ty hợp doanh tham gia bảo hiểm tiền gửi gồm : - Tiền gửi tiết kiệm không kì hạn , có kì hạn. - Tiền gửi không kì hạn , có kì hạn bao gồm cả tiền gửi trên tài khoản cá nhân hay người đại diện theo pháp luật - Tiền mua các chứng chỉ tiền gửi và các trái phiếu ghi danh do cơ quan Nhà nước có thẩm quyền cho phép tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi phát hành. DIV không bảo hiểm đối với các loại chứng chỉ tiền gửi và trái phiếu vô danh do tổ chức tham gia baỏ hiểm tiền gửi phát hành, không bảo hiẻm cho các loại tiền gửi bằng ngoại tệ để góp phần thực hiện cơ chế quản lí ngoại hối của Nhà nước. Tuy nhiên trong điều kiện đầu tư nước ngoài vào Việt Nam ngày càng nhiều cũng như nhu cầu trao đổi , dự trữ ngoại tệ của người dân và các tổ chức ngày càng lớn thì việc không bảo hiểm cho các loại tiền này là rất đáng tiếc . Theo khoản 2 Điều 1 Nghị định 109 quy định không bảo hiểm tiền gửi cho những người trực tiếp hoặc gián tiếp có quyền quyết định sự tồn tại của tổ chức nhận tiền gửi, gồm : 18 - Tìền gửi của người là cổ đông sở hữu trên 10% vốn điều lj hoặc nắm giữ trên 10% cốn cổ phần có quyền bỏ phiếu của tổ chức tham gia bảo hiẻm tiền gửi đó - Tiền gửi của thành viên hội đồng quản trị , Ban kiểm soát , Tổng giám đốc (giám đốc), Phó tổng giám đốc (Phó giám đốc) của tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi đó Việc không bảo hiểm tièn gửi cho những người trực tiếp tham gia vào việc quản trị, điều hành của chính tổ chức tiín dụng mà mình gửi tiền là đúng mục tiêu của chính sách bảo hiểm tiền gửi, tránh sự lạm dụng , có thể trực tiếp hoặc gián tiếp tham gia vào những quyết sách dẫn đến sự phá ssản của ngân hàng. 3.1.3. Các rủi ro được bảo hiểm  Sự phá sản của tổ chức tín dụng Phá sản là trường hợp các tổ chức tín dụng không thể trả nợ một cách đày đủ hoặc quỹ tín dụng không thể trực tiếp kinh doanh vì thiếu vốn.Trong trường hợp này ,các công việc của tổ chức kinh doanh phải được giao cho ban thanh lí tài sản xử lí các tài sản còn lại theo quy định pháp lí về phá sản của nhà nước.  Sự giải thể bắt buộc của tổ chức tín dụng Giải thể bắt buộc là do không tuân thủ các quy tắc, luật lệ của nhà nước hoặc có thể do chủ nợ đề nghị toà án ra lệnh tuyên bố giải thể vì tổ chức tín dụng từ chối thanh toán và chỉ có cách này mới hi vọng thu hồi được tiền.  Phải chấp hành lệnh thanh lí vì một lí do khác với việc phá sản hay mất khả năng thanh toán của tổ chức tín dụng 19 Trường hợp này xảy ra khi cơ quan có thẩm quyền xét thấy quỹ mặc dù vẫn có khả năng thanh toán nhưng không đúng mục đích đã đề ra, không muốn toà án can thiệp mà quyết định thanh lí quỹ không cho hoạt động tiếp .Trong trường hợp này, bảo hiểm sẽ giải quyết bồi thường cho những người gửi tiền nhưng sẽ được thế quyền để được hưởng số tiền thanh lí tài sản hay đòi nợ.  Giải thể tự nguyện do bị đặt trong tình trạng có nguy cơ dẫn đến phá sản của tổ chức tín dụng Tình trạng có nguy cơ dẫn đến phá sản của tổ chức tín dụng là tình trạng tổ chức tín dụng bị thua lỗ trong hoạt động kinh doanh hoặc gặp khó khăn khi áp dụng các biện pháp tài chính cần thiết mà vẫn mất khả năng thanh toán nợ đến hạn. Tuy nhiên .không muốn toà án can thiệp ,các cổ đông của tổ chức tín dụng chấp nhận tuyên bố giải thể. Trong trường hợp này, bảo hiểm cũng có trách nhiêm bồi thường đói với các khoản tiền gửi có kì hạn mà tổ chức tín dụng không thanh toán hết sau khi có quyết định giải thể.  Không thể thực hiện việc thanh toán cho những người gửi tiền vì một mệnh lệnh của toà án tối cao đối với tổ chức tín dụng Xảy ra trong trường hợp tổ chức tín dụng cố ý không thanh toán nợ và chủ nợ đệ đơn lên toà án để có lệnh bắt buộc quỹ phải tuyên bố phá sản hay thanh lí để trả nợ, các chủ nợ cho rằng chỉ có cách này họ mới thu được các khoản nợ.Lệnh của toà án được áp dụng khi: - Tổ chức tín dụng không có phương án hoà giải và có giải pháp tổ chức lại hoạt động kinh doanh của tổ chức tín dụng theo yêu cầu của toà án - Tổ chức tín dụng không tham gia hội nghị chủ nợ để trình bày các phương án hoà giải và các giải pháp tổ chức lại hoạt động kinh doanh của tổ chức tín dụng 20