Më ®Çu
Trong cuéc sèng sinh ho¹t còng nh trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh
hµng ngµy dï lu«n chó ý ng¨n ngõa vµ ®Ó ý phßng ngõa nhng con ngêi vÉn cã
nguy c¬ gÆp ph¶i nh÷ng rñi ro bÊt ngê x¶y ra. Cã ngêi cã thÓ vuît qua nhng cã
nh÷ng ngêi kh«ng thÓ vît qua khái,chÝnh v× vËy b¶o hiÓm ra ®êi. Do nhu cÇu cña
con ngêi cña con ngêi, ho¹t ®éng b¶o hiÓm ngµy cµng ph¸t triÓn vµ kh«ng thÓ
thiÕu ®èi víi mçi c¸ nh©n, doanh nghiÖp vµ mçi quèc gia. Ngµy nay, sù giao lu
kinh tÕ, v¨n ho¸ gi÷a c¸c quèc gia ngµy ph¸t triÓn th× b¶o hiÓm còng ngµy cµng
më réng. H×nh thøc b¶o hiÓm x· héi còng kh«ng ngo¹i lÖ. Nã ®îc kh¸ sím vµ
®Õn nay ®· ®îc thùc hiÖn ë tÊt c¶ níc trªn thÕ giíi. BHXH lµ sù ®¶m b¶o thay thÕ
hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp ®èi víi ngêi lao ®éng khi hä gÆp ph¶i nh÷ng biÕn
cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm trªn c¬ së h×nh thµnh vµ
sö dông mét quü tiÒn tÖ tËp trung nh»m ®¶m b¶o ®êi sèng cho ngêi vµ gia ®×nh
hä, gãp phÇn ®¶m b¶o an toµn x· héi.
Sau h¬n 10 n¨m më cöa thÞ trêng b¶o hiÓm, ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm
t¹i ViÖt Nam ®ã ®¹t ®îc tèc ®é t¨ng tröëng rÊt cao, tæng doanh thu phÝ baá hiÓm
toàn thÞ trêng t¨ng b×nh qu©n 26,5% trong giai ®o¹n 1993 - 2005 c¬ cÊu tû träng
doanh thu dÞch vô b¶o hiÓm trong GDP còng t¨ng nhanh tõ 0,37% GDP n¨m
1993 lªn 2,03%/GDP n¨m 2005. Vµ gãp phÇn vµo qu¸ tr×nh t¨ng trëng cña ®Êt níc th× BHXH ViÖt Nam còng kh«ng ngõng ®îc ph¸t triÓn.
Ngay sau khi bé luËt lao ®éng cã hiÖu lùc tõ ngµy 01/01/1995 ChÝnh phñ ®·
ban hµnh NghÞ ®Þnh 12/ CP ngµy 26/01/1995 vÒ ®iÒu lÖ BHXH ®èi víi ngêi lao
®éng trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ.Néi dung cña b¶n ®iÒu lÖ nµy gãp phÇn thùc
hiÖn môc tiªu cña §¶ng vµ nhµ níc ®Ò ra gãp phÇn thùc hiÖn c«ng b»ng vµ sù
tiÕn bé x· héi, gãp phÇn lµm l¹nh ho¸ thÞ trêng lao ®éng vµ ®ång thêi ®¸p øng ®îc sù mong mái cña ®«ng ®¶o ngêi lao ®éng trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cña c¶
níc. Vµ trong suèt 10 n¨m ho¹t ®éng BHXH ®· thùc hiÖn tèt vai trß cña m×nh:
thay thÕ, bï ®¾p thu nhËp cho ngêi lao ®éng khi gÆp rñi ro, tiÕn hµnh ph©n phèi
phÊn phèi lai thu nhËp gi÷a nh÷ng tham gia BHXH, gãp phÇn kÝch thÝch ngêi lao
®éng h¨ng h¸i lao ®éng, g¾n bã lîi Ých gi÷a ngêi lao ®éng víi ngêi sö dông lao
®éng, gi÷a ngêi lao ®éng víi x· héi.
Tríc nh÷ng biÕn ®éng lín cña t×nh kinh tÕ ViÖt Nam ®Æc biÖt lµ khi ViÖt
Nam gia nhËp WTO nhËn thÊy luËt BHXH cò cßn nhiÒu thiÕu sãt, t¹i kú häp thø
9 Quèc héi kho¸ XI, ngµy 29 th¸ng 6 n¨m 2006, Quèc héi th«ng qua mét sè
LuËt quan träng trong ®ã cã luËt BHXH sè 71/2006/ QH11 vµ Chñ tÞch níc
NguyÔn Minh TriÕt ®· ký lÖnh sè 13/2006/ L- CTN ban hµnh ngµy 12/7/2006.
Víi 11 ch¬ng, 141 ®iÒu LuËt BHXH quy ®Þnh vÒ chÕ ®é chÝnh s¸ch BHXH :
quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm cña ngêi lao ®éng, cña c¬ quan tæ chøc , c¸ nh©n tham gia
BHXH, tæ chøc BHXH, quü BHXH , thñ tôc thùc hiÖn BHXH vµ qu¶n lý nhµ níc vÒ BHXH cã lîi cho ngêi lao ®éng.
1
Néi dung
1.B¶n chÊt cña b¶o hiÓm x· héi
1.1 Sù ra ®êi cña b¶o hiÓm x· héi
B¶o hiÓm x· héi lµ lo¹i h×nh x· héi ra ®êi muén h¬n so víi b¶o hiÓm th¬ng
m¹i tuy nhiªn cho ®Õn nay nã ®· ®îc triÓn khai ë tÊt c¶ c¸c níc trªn thÕ giíi. Sù
ra ®êi cña b¶o hiÓm x· héi (BHXH) phï hîp víi nhu cÇu kh¸ch quan khi nÒn
hµng ho¸ ra ®êi vµ ph¸t triÓn. Khi nÒn ®¹i c«ng nghiÖp ra ®êi ë hÇu hÕt c¸c níc
Ch©u ¢u th× viÖc thuª míc lao ®éng lµm thuª ®· ra ®êi vµ ngµy cµng trë lªn phæ
biÕn. ViÖc thuª mín h×nh thµnh mèi quan hÖ chñ thî mét c¸ch rÊt tù nhiªn . Mèi
quan hÖ nµy lóc ®Çu tëng rÊt su«n sÎ nhng dÇn ®· ph¸t sinh mét lo¹t c¸c m©u
thuÉn trong ®ã m©u thuÉn lín vµ chñ yÕu nhÊt lµ vÊn ®Ò tiÒn c«ng ,tiÒn l¬ng, vÊn
®Ò thêi gian lµm viÖc vµ ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò khi ngêi lao ®éng kh«ng may bÞ tai
n¹n èm ®au , khi ngêi lao ®éng n÷ sinh ®Î … chñ cã tr¶ tiÒn hay kh«ng. Lóc ®Çu
giíi chñ tuyªn bè kh«ng tr¶ l¬ng cho nªn ngêi lao ®éng ph¶i tù lo.Vµ ngêi lao
®éng tù gi¶i quyÕt b»ng c¸ch h×nh thµnh nh÷ng héi t¬ng hç ®Ó gióp ®ì lÉn nhau
trong lóc khã kh¨n . Nhng c¸ch thøc nµy hoµn toµn mang tÝnh chÊt tù ph¸t .
Tuy nhiªn giíi chñ ngµy cµng bãc lét c«ng nh©n thËm tÖ h¬n b»ng c¸ch kÐo
dµi thêi gian lµm viÖc ,t¨ng cêng ®é lµm viÖc …. Tõ ®ã lµm cho ngêi lao ®éng bÞ
tai n¹n , èm ®au ngµy cµng nhiÒu , tõ ®ã lµm bïng ph¸t nh÷ng cuéc ®Êu tranh
biÓu t×nh ®ßi giíi chñ ph¶i tr¶ tiÒn c«ng tiÒn l¬ng cho hä trong nh÷ng ngµy èm,
nghØ thai s¶n. Cuéc ®Êu tranh ngµy cµng lan réng buéc chÝnh phñ c¸c níc ph¶i
can thiÖp . ChÝnh phñ yªu cÇu ph¶i thùc hiÖn theo ®óng yªu cÇu cña ngêi lao
®éng nhng giíi chñ vÉn kh«ng nghe . ChÝnh v× vËy cuéc ®Êu tranh ®· trë nªn cao
trµo vµ lan réng kh¾p thÕ giíi buéc chÝnh phñ ph¶i can thiÖp b»ng c¸ch:
+ Yªu cÇu thî ph¶i trÝch tõ tiÒn l¬ng cña m×nh hµng th¸ng mét sè tiÒn nhÊt
®Þnh ®Ó ®ãng gãp vµo quü chung.
+ Yªu cÇu chñ còng ph¶i ®ãng gãp vµo quü nµy.
+ Nhµ níc lµ ngêi ®øng ra bo¶ trî vµ qu¶n lý quü vµ ding quü ®ã trî cÊp
cho ngêi lao ®éng trong nh÷ng trêng hîp nãi trªn .
Toµn bé nh÷ng mèi quan hÖ nãi trªn ®îc thÕ giíi lóc ®ã gäi lµ BHXH cho
ngêi lao ®éng.
Sù xuÊt hiÖn cña BHXH lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan khi mµ mäi thµnh viªn
trong x· héi ®Òu c¶m thÊy sù cÇn thiÕt ph¶i tham gia hÖ thèng BHXH vµ sù cÇn
thiÕt ph¶i tiÕn hµnh b¶o hiÓm cho ngêi lao ®éng .V× vËy , BHXH ®· trë thµnh
nhu cÇu vµ quyÒn lîi cña ngêi lao ®éng vµ ®îc thõa nhËn lµ mét nhu cÇu tÊt yÕu
kh¸ch quan, mét trong nh÷ng quyÒn lîi cña con ngêi nh trong Tuyªn ng«n nh©n
quyÒn cña §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc häp th«ng qua ngµy 10-12-1948; ®· nªu:
“TÊt c¶ mäi ngêi víi t c¸ch lµ thµnh viªn cña x· héi cã quyÒn hëng B¶o
hiÓm x· héi”
1.2 B¶n chÊt cña BHXH
Cã nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ BHXH nhng nh×n trung cã thÓ hiÓu
BHXH lµ sù bï ®¾p mét phÇn thu nhËp bÞ mÊt khi gÆp ph¶i nh÷ng rñi ro x· héi
nh èm ®au tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghª nghiÖp dÉn ®Õn bÞ gi¶m hoÆc mÊt søc lao
®éng , mÊt viÖc lµm th«ng qua mét quü tµi chÝnh tËp trung tõ sù ®ãng gãp cña
ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng ®ång thêi cã thªm sù hç trî mét phÇn
cña nhµ níc .Tõ ®ã ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä æn ®Þnh ®îc cuéc sèng . Tõ
®Þnh nghi· trªn b¶n chÊt cña b¶o hiÓm ®ù¬c thÓ hiÖn ë nh÷ng néi dung c¬ b¶n
sau:
+ BHXH lµ sù ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a c¸c thµnh viªn trong x· héi sù
ph©n phèi l¹i thu nhËp nµy ®îc thùc hiÖn theo c¶ chiÒu däc vµ chiÒu ngang( theo
thêi gian vµ kh«ng gian) . Ngêi sö dông lao ®éng vµ nhµ níc kh«ng ®îc trùc tiÕp
hëng mµ chØ cã ngêi lao ®éng míi ®îc hëng .Ngêi lao ®éng mÆc dï lµ ngêi trùc
2
tiÕp ®îc hëng nhng phÇn lín sè tiÒn ®ãng gãp chñ yÕu lµ cña ngêi sö dông lao
®éng vµ mét phÇn cña nhµ níc ngêi lao ®éng ph¶i ®ãng rÊt Ýt.
+ C¸c rñi ro x· héi ®îc b¶o hiÓm trong chÝnh s¸ch x· héi thêng lµ nh÷ng
rñi ro liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh lao ®éng nh tai n¹n lao ®éng , bÖnh nghÒ nghiÖp
hoÆc lµ nh÷ng rñi ro biÕn cè hoÆc sù kiÖn cã tÝnh chÊt tÊt yÕu c¬ b¶n trong cuéc
sèng con ngêi nh èm ®au , thai s¶n.
+Môc ®Ých cña BHXH lµ gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng cña ngêi lao ®éng vµ
gia ®×nh hä khi gÆp ph¶i nh÷ng rñi ro x· héi, gãp phÇn vµo sù an toµn chung vµ
sù æn ®Þnh kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi cña ®Êt níc
+BHXH lµ tÊt yÕu kh¸ch quan ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn g¾n liÒn víi nÒn
kinh tÕ thÞ trêng khi søc lao ®éng trë thµnh hµng ho¸ ®Æc biÖt.
1.3 §èi tîng cña BHXH
§èi tîng cña BHXH chÝnh lµ thu nhËp cña ngêi lao ®éng bÞ biÕn ®éng gi¶m
hoÆc mÊt ®i do bÞ gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng , mÊt viÖc lµm cña nh÷ng
ngêi lao ®éng tham gia BHXH.
§èi tîng tham gia BHXH lµ nh÷ng ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng.
1.4 T¸c dông cña BHXH
+ Ngêi lao ®éng : thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ngêi lao
®éng tham gia b¶o hiÓm khi hä bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp do mÊt kh¶ n¨ng lao
®éng hoÆc mÊt viÖc lµm. §ång thêi kÝch thÝch ngêi lao ®éng h¨ng h¸i lao ®éng
s¶n xuÊt n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng c¸ nh©n vµ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi.
+X· héi : tiÕn hµnh ph©n phèi va ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a nh÷ng ngêi
tham gia BHXH. Tham gia BHXH kh«ng chØ cã ngêi lao ®éng mµ c¶ nh÷ng ngêi
sö dông sö dông lao ®éng, BHXH gãp phÇn thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi. G¾n bã
lîi Ých gi÷a ngêi lao ®éng –ngêi sö dông lao ®éng , gi÷a ngßi lao ®éng –x·
héi. §èi víi nhµ níc chi cho BHXH lµ c¸ch thøc chi Ýt nhÊt vµ cã hiÖu qu¶ nhÊt
nhng vÉn gi¶i quyÕt ®îc khã kh¨n vÒ ®êi sèng cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä
gãp phÇn lµm cho s¶n xuÊt æn ®Þnh, kinh tÕ chÝnh trÞ ®îc ph¸t triÓn vµ an toµn
h¬n. Gióp gi¶m g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch nhµ níc ®ång thêi quü b¶o hiÓm cßn
lµ nguån ®Çu t ®¸ng kÓ cho nÒn kinh tÕ quèc d©n.
+ Ngêi sö dông lao ®éng : khi ngêi lao ®éng ®îc ®ãng b¶o hiÓm th× sÏ kÝch
thÝch ngêi lao ®éng h¨ng h¸i lao ®éng h¬n tõ ®ã lµm n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng vµ
lîi nhuËn cña ngêi sö dông lao ®éng t¨ng. Sù tham gia ®ãng gãp BHXH kh«ng
chØ ngêi sö dông lao ®éng mµ cßn ngêi lao ®éng vµ nhµ níc. Cã sù san xÎ bít
g¸nh nÆng cho ngêi sö dông lao ®éng.
1.5 TÝnh chÊt cña BHXH
TÝnh b¶o hiÓm
Ngêi tham gia b¶o hiÓm kh«ng chØ lµ ngêi ®ãng gãp duy nhÊt mµ cßn c¶ ngêi sö dông lao ®éng vµ nhµ níc
+Nh»m gióp c¸c thµnh viªn trong x· héi æn ®Þnh thu nhËp khi gÆp rñi ro.
+ ThÓ hiÖn sù san xÎ rñi ro.
+ Ho¹t ®éng trªn c¬ së sè ®«ng bï sè Ýt.
B¶o ®¶m nguyªn t¾c cã ®ãng míi cã hëng
TÝnh x· héi
Mang ®Çy ®ñ tÝnh chÊt x· héi nãi chung. Ngêi lao ®éng ®ãng vai trß quan
träng vµ ®«ng ®¶o nhÊt trong x· héi, cã ¶nh hëng lín nhÊt ®Õn sù ph¸t triÓn cña
®Êt níc.Mäi ngêi trong x· héi ®Òu cã quyÒn b×nh ®¼ng tham gia b¶o hiÓm x· héi
vµ BHXH ph¶i cã tr¸ch nhiÖm b¶o hiÓm cho mäi ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä kÓ
c¶ khi hä cßn ®ang trong ®é tuæi lao ®éng.
2.Nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n vÒ b¶o hiÓm x· héi
2.1. ChÝnh s¸ch B¶o hiÓm x· héi lµ mét bé phËn cÊu thµnh vµ lµ bé phËn
quan träng nhÊt trong chÝnh s¸ch x· héi
Môc ®Ých chñ yÕu cña chÝnh s¸ch nµy nh»m ®¶m b¶o ®êi sèng cho mäi ngêi
lao ®éng vµ gia ®×nh hä, khi ngêi lao ®éng bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp do bÞ gi¶m
3
hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng , mÊt viÖc lµm. Thùc chÊt , ®©y lµ mét trong nh÷ng
chÝnh ®èi víi con ngêi, nh»m ®¸p øng mét trong nh÷ng quyÒn vµ nhu cÇu hiÓn
nhiªn cña con ngêi . ChÝnh s¸ch BHXH cßn thÓ hiÖn tr×nh ®é v¨n minh, tiÒm lùc
vµ søc m¹nh kinh tÕ , kh¶ n¨ng tæ chøc vµ qu¶n lý cña mçi quèc gia.
2.2. Ngêi sö dông lao ®éng ph¶i cã nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖm BHXH cho ngêi lao ®éng.
Ngêi sö dông lao ®éng thùc chÊt lµ c¸c tæ chøc, c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c c¸
nh©n cã thuª mín lao ®éng. Hä ph¶i cã nghÜa vô ®ãng gãp vµo quü BHXH vµ cã
tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c chÕ ®é BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng mµ m×nh
sö dông theo ®óng luËt ph¸p quy ®Þnh. Ngêi lao ®éng lµm viÖc b×nh thêng th×
ph¶i tr¶ l¬ng tho¶ ®¸ng cho hä .Khi hä gÆp rñi ro , bÞ èm ®au , tai n¹n lao ®éng
… c¸c doanh nghiÖp ph¶i cã tr¸ch nhiÖm BHXH cho hä.
2.3. Ngêi lao ®éng ®îc b×nh ®¼ng vÒ nghi· vô vµ quyÒn lîi ®èi vèi BHXH.
Mäi ngêi lao ®éng trong x· héi ®Òu ®îc háng BHXH nh tuyªn ng«n nh©n
quyÒn ®· nªu, ®ång thêi b×nh ®¼ng vÒ nghÜa vô ®ãng gãp vµ quyÒn lîi trî cÊp
BHXH . Ngêi lao ®éng khi gÆp rñi ro nÕu muèn ®îc b¶o hiÓm th× b¶n th©n ngêi
lao ®éng ph¶i cã tr¸ch nhiÖm tham gia BHXH ®Ó tù b¶o vÖ m×nh.
2.4. Møc trî cÊp BHXH phô thuéc vµo c¸c yÕu tè
- T×nh tr¹ng mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng
- TiÒn l¬ng lóc ®ang ®i lµm
- Ngµnh nghÒ c«ng t¸c vµ thêi gian c«ng t¸c
- Tuæi thä b×nh qu©n cña ngêi lao ®éng
- §iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi cña ®Êt níc trong tõng thêi kú
VÒ nguyªn t¾c møc trî cÊp BHXH ph¶I thÊp h¬n møc l¬ng lóc ®ang ®i lµm,
nhng vÉn ph¶i ®¶m b¶o møc sèng tèi thiÓu. Quan ®iÓm nµy võa ph¶n ¸nh tÝnh
cén ®éng x· héi, võa ph¶n ¸nh nguyªn t¾c ph©n phèi l¹i quü BHXH cho nh÷ng
ngêi tham gia BHXH. Trî cÊp BHXH lµ lo¹i trî cÊp thay thÕ tiÒn l¬ng. Mµ tiÒn l¬ng lµ kho¶n tiÒn mµ ngêi lao ®éng tr¶ cho ngêi lao ®éng khi hä thùc hiÖn ®îc
nh÷ng c«ng viÖc hoÆc ®Þnh møc c«ng viÖc nµo ®ã. NÕu møc trî cÊp trî cÊp b»ng
hoÆc cao h¬n tiÒn l¬ng th× kh«ng mét ngêi lao ®éng nµo ph¶i cè g¾ng t×m kiÕm
viÖc lµm vµ tÝch cùc lµm viÖc ®Ó cã l¬ng , mµ ngîc l¹i sÏ lîi dông BHXH ®Ó ®îc
nhËn trî cÊp. H¬n n÷a , c¸ch lËp quü BHXH theo ph¬ng thøc dµn tr¶I rñi ro còng
kh«ng cho phÐp tr¶ trî cÊp BHXH b»ng tiÒn l¬ng lóc ®ang ®i lµm.
2.5. Nhµ níc qu¶n lý thèng nhÊt chÝnh s¸ch BHXH , tæ chøc bé m¸y thùc
hÞªn chÝnh s¸ch BHXH
Thùc tÕ cho thÊy nÕu kh«ng cã sù can thiÖp cña nhµ níc , nÕu kh«ng cã sù
qu¶n lý vÜ m« cña nhµ níc th× mèi quan hÖ gi÷a ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông
lao ®éng sÏ kh«ng ®îc duy tr× bÒn v÷ng. Nhµ níc ph¶i qu¶n lý toµn bé quy tr×nh
qu¶n lý mét c¸ch chÆt chÏ vµ th«ng nhÊt.Tríc hÕt ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng viÖc
ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch BHXH lµ kh©u ®Çu tiªn vµ quan träng nhÊt. Sù qu¶n lý
nµy cña nhµ níc vÒ vÊn ®Ò nµy thÓ hiÖn ë viÖc x©y dung c¸c dù ¸n luËt, c¸c v¨n
b¶n ph¸p quy vÒ BHXH vµ ban hµnh thùc hiÖn . Sau ®ã lµ híng dÉn , kiÓm tra,
thanh tra c¸c tæ chøc , c¸ nh©n thùc hiÖn chÝnh s¸ch. §Ó qu¶n lý BHXH, nhµ níc
sö dông c¸c c«ng cô chñ yÕu nh luËt ph¸p vµ bé m¸y tæ chøc. Nh×n chung ,hÇu
hÕt c¸c níc trªn thÕ giíi , viÖc qu¶n lý vÜ m« BHXH ®Òu ®îc nhµ níc giao cho bé
lao ®éng hoÆc bé x· héi trùc tiÕp ®iÒu hµnh
3. Quü BHXH
3.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm
BHXH lµ mét chÝnh s¸ch x· héi tuy nhiªn kh¸c víi c¸c chÝnh s¸ch ë chç chi
tiªu thêng ®îc lÊy tï ng©n s¸ch nhµ níc cßn ®èi víi BHXH lÊy tõ quü BHXH.
BHXH lµ mét quü tËp trung ®éc lËp n»m ngoµi ng©n s¸ch , chØ ®¶m b¶o cho viÖc
chi tr¶ trong néi bé cña hÖ thèng ®Ó c©n b»ng thu chi ,cã chi cã hëng.
Quü b¶o hiÓm cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau:
4
+ Quü ra ®êi, tån t¹i vµ ph¸t triÓn g¾n víi môc ®Ých ®¶m b¶o æn ®Þnh cuéc
sèng cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi gÆp ph¶i c¸c biÕn cè, rñi ro lµm gi¶m
hoÆc mÊt thu nhËp tõ lao ®éng.
+Ph©n phèi quü BHXH võa mang tÝnh chÊt hoµn tr¶ võa mang tÝnh chÊt
kh«ng hoµn tr¶. TÝnh chÊt hoµn tr¶ : ngêi lao ®éng lµ ®èi tîng tham gia vµ ®ãng
gãp BHXH ®ång thêi hä còng lµ ®èi tîng ®îc nhËn trî cÊp . TÝnh kh«ng hoµn tr¶
: cïng tham gia ®ãng BHXH nhng cã ngêi ®îc hëng trî cÊp nhiÒu lÇn vµ nhiÒu
chÕ ®é kh¸c nhau , nhng còng cã nh÷ng ngêi ®îc nhËn Ýt lÇn h¬n, thËm chÝ
kh«ng ®îc nhËn . Møc trî cÊp thêng lín h¬n so víi møc ®ãng gãp cña hä.
+ Qu¸ tr×nh tÝch luü ®Ó b¶o tån gi¸ trÞ vµ b¶o ®¶m an toµn vÒ tµi chÝnh ®èi
víi quü BHXH lµ mét vÊn ®Ò mang tÝnh nguyªn t¾c. §Æc ®iÓm nµy xuÊt ph¸t tõ
chøc n¨ng c¬ b¶n nhÊt cña BHXH lµ ®¶m b¶o an toµn vÒ thu nhËp cho ngêi lao
®éng.V× vËy ®Õn lît m×nh, BHXH ph¶i tù b¶o vÖ m×nh tríc nguy c¬ mÊt an toµn
vÒ tµi chÝnh.
+ Quü BHXH lµ h¹t nh©n , lµ néi dung vËt chÊt cña tµi chÝnh BHXH. Nã lµ
kh©u tµi chÝnh trung gian cïng víi ng©n s¸ch nhµ níc vµ tµi chÝnh doanh nghiÖp
h×nh thµnh nªn hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia.
+ Sù ra ®êi , vµ tån t¹i ph¸t triÓn quü BHXH phô thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t
triÓn kinh tÕ – x· héi cña tõng quèc gia vµ ®iÒu kiÖn lÞch sö trong tõng thêi kú
nhÊt ®Þnh cña ®Êt níc.
3.2. Nguån h×nh thµnh
Quü b¶o hiÓm x· héi ®îc h×nh thµnh tõ nh÷ng nguån c¬ b¶n sau:
+VÒ phÝa ngêi lao ®éng : sù ®ãng gãp mét phÇn ®Ó BHXH cho m×nh võa
biÓu hiÖn sù tù g¸nh chÞu trùc tiÕp rñi ro cña m×nh , võa cã thÓ hiÖn ý nghÜa rµng
buéc nghÜa vô vµ quyÒn lîi mét c¸ch chÆt chÏ.
+VÒ phÝa ngêi sö dông lao ®éng: sù ®ãng gãp mét phÇn BHXH cho ngêi lao
®éng sÏ tr¸nh ®îc thiÖt h¹i kinh tÕ do ph¶i chi ra mét kho¶n tiÒn lín khi cã rñi ro
x¶y ra ®èi víi ngêi lao ®éng mµ m×nh thuª mín. §ång thêi nã cßn gãp phÇn
gi¶m bít t×nh tr¹ng tranh chÊp , kiÕn t¹o ®îc mèi quan hÖ tèt ®Ñp gi÷a chñ vµ
thî.
+VÒ phÝa nhµ níc: BHXH kh«ng thÓ thiÕu ®îc sù ®ãng gãp cña nhµ níc.Tríc hÕt c¸c luËt lÖ cña nhµ níc vÒ BHXH lµ nh÷ng chuÈn mùc ph¸p lý mµ c¶ ngêi
lao ®éng vµ ngêi sñ dông lao ®éng ®Òu ph¶i tu©n theo, nh÷ng tranh chÊp chñ thî
trong lÜnh vùc BHXH cã c¬ së ®Ó gi¶i quyÕt. Ngoµi ra b»ng nhiÒu h×nh thøc ,
biÖn ph¸p vµ møc ®é can thiÖp kh¸c nhau ®· lµm chç dùa cho ho¹t ®éng BHXH
ch¾c ch¾n vµ æn ®Þnh.
VÒ møc ®ãng gãp BHXH mét sè nø¬c quy ®Þnh ngêi sö dông lao ®éng ph¶i
chôi toµn bé chi phÝ cho chÕ ®é tai n¹n lao ®éng. ChÝnh phñ tr¶ chi phÝ y tÕ vµ trî
cÊp gia ®×nh,c¸c chÕ ®é cßn l¹i c¶ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng cung
®ãng gãp mçi bªn b»ng nhau. §èi víi níc ta:
+ Ngêi sö dông lao ®éng ®ãng b»ng tæng quü tiÒn l¬ngcña nh÷ng ngêi tham
gia BHXH trong ®¬n vÞ .Trong ®ã , 10% chi tr¶ c¸c chÕ ®é hu trÝ, rö tuÊt vµ 5%
®Ó chi c¸c chÕ ®é thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghª nghiÖp.
+ Ngêi lao ®éng ®ãng b»ng 5% tiÒn l¬ng th¸ng ®Ó chi c¸c chÕ ®é hu trÝ vµ
tö tuÊt.
+Nhµ níc ®ãng vµ hç trî thªm ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm
®èi víi ngêi lao ®éng
+ C¸c nguån kh¸c
Møc ®ãng BHXH thùc chÊt lµ phÝ BHXH. PhÝ BHXH lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh
sù c©n ®èi thu chi quü BHXH. Khi x¸c ®Þnh phÝ BHXH vÉn ph¶i ®¶m b¶o
nguyªn t¾c : C©n b»ng thu chi, lÊy sè ®«ng bï sè Ýt vµ cã dù phßng. Møc phÝ x¸c
®Þnh ph¶i ®îc c©n ®èi víi møc hëng, víi nhu cÇu BHXH vµ ®iÒu chØnh sao cho
tèi u nhÊt.
PhÝ BHXH ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
5
P = f1 + f1 + f3
Trong ®ã:
P: PhÝ BHXH
f1: PhÝ thuÇn tuý trî cÊp BHXH
f2 : PhÝ dù phßng
f3 : PhÝ qu¶n lý
3.3. Môc ®Ých sö dông
Quü BHXH tríc hÕt ®îc sö dông ®Ó chi tr¶ trî cÊp cho ngêi lao ®éng khi
gÆp ph¶i c¸c rñi ro x· héi.
Chi tr¶ cho c¸c chi phÝ qu¶n lý cña bé m¸y hµnh chÝnh c«ng ®øng ra tæ chøc
thùc hiÖn BHXH.
Chi ®Çu t t¨ng trëng quü BHXH.
Tuy nhiªn qu¸ tr×nh sö dông quü BHXH mµ phÇn sö dông nhiÒu nhÊt lµ ®Ó
chi tr¶ c¸c chÕ ®é cßn phô thuéc vµo viÖc thµnh lËp quü BHXH theo ph¬ng thøc
nµo:
+ NÕu chØ thµnh lËp mét quü BHXH tËp trung thèng nhÊt th× viÖc chi tr¶
còng ph¶i ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt theoc¸c néi dung chi tr¶.
+ NÕu quü BHXH ®îc h×nh thµnh 2 lo¹i : Quü BHXH ng¾n vµ quü BHXH
dµi h¹n th× viÖc chi tr¶ vµ vµ qu¶n lý sÏ cô thÓ h¬n. Ph¬ng thøc nµy ®¶m b¶o cho
c«ng t¸c chi tr¶ s¸t thùc tÕ vµ ®óng môc ®Ých h¬n.
+ NÕu quü BHXH ®îc thµnh lËp theo tõng chÕ ®é th× viÖc chi tr¶ sÏ cµng trë
nªn ®¬n gi¶n vµ ®¶m b¶o ®óng môc ®Ých.
Theo c«ng ø¬c quèc tÕ Gi¬nev¬ sè 102/1952 cña tæ chøc lao ®éng ILO rñi
ro x· héi ®· khuyÕn nghÞ c¸c níc thùc hiÖn theo 9 chª ®é. §©y cßn ®îc gäi lµ hÖ
thèng c¸c chÕ ®é BHXH bao gåm:
+Ch¨m sãc y tÕ: HiÖn nay ph¸t triÓn lªn mét bËc cao h¬n ®ã chÝnh lµ b¶o
hiÓm y tÕ, nã tr¶ cho phÝ kh¸m ch÷a bÖnh.
Sù cÇn thiÕt cña b¶o hiÓm y tÕ:
Bï ®¾p chi phÝ kh¸m ch÷a bÖnh ph¸t sinh khi ngêi lao ®éng bÞ èm ®au
bÖnh tËt
Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm y tÕ ®îc thùc hiÖn trªn c¬ sá ®¶m
b¶o c«ng b»ng x· héi trong viÖc kh¸m ch÷a bÖnh ®èi víi tÊt c¶ c¸c thµnh viªn
trong x· héi thuéc c¸c tÇng líp d©n c kh¸c nhau ®Æc biÖt ®¶m b¶o cho ngêi
nghÌo kh¸m ch÷a bÖnh ®Çy ®ñ
Khi nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, ®êi sèng con ngêi ®îc n©ng cao vµ nhu cÇu
kh¸m ch÷a bÖnh ®îc n©ng cao, vµ chi phi kh¸m ch÷a bÖnh còng t¨ng lªn, c¸c
trang thiÕt bÞ y tÕ ngµy mét hiÖn ®¹i vèn ®Çu t lín vµ ®Ó bï ®¾p chi phi t¨ng lªn.
Ngoµi ra sù xuÊt hiÖn cña c¸c bÖnh nan y ®ßi hái c¸c chi phÝ biÖt dîc t¨ng va chi
phÝ tiÒn c«ng cho thÇy thuèc còng t¨ng lªn.
VÊn ®Ò ch¨m sãc søc khoÎ cho ngêi d©n lu«n ®ù¬c coi lµ mét ch¬ng tr×nh
quan träng ë c¸c nø¬c trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn tuú thuéc vµo tõng ®iÒu kiÖn cña
tõng níc mµ mçi níc sö dông nh÷ng ph¬ng thøc kh¸c nhau :
Nhµ níc trî gióp mét phÇn.
Nhµ níc trî cÊp hoµn toµn chi phÝ kh¸m ch÷a bÖnh.
Nhµ níc chi tr¶ toµn bé chi phÝ kh¸m ch÷a bÖnh.
§èi tîng tham gia b¶o hiÓm: lµ toµn bé ngêi d©n cã nhu cÇu b¶o hiÓm y tÕ
cho søc khoÎ cña m×nh hoÆc còng cã thÓ lµ mét ngêi ®¹i diÖn cho mét tËp thÓ…
®øng ra ký kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm y tÕ.
Ho¹t ®éng y tÕ bao gåm: phßng bÖnh, ch÷a bÖnh, vµ phôc håi chøc n¨ng.
Nguån h×nh thµnh: do ngêi sö dông lao ®éng, ngêi lao ®éng vµ nhµ níc.
Th«ng thêng ngêi lao ®éng ®ãng 34 – 50% va ngêi sö dông lao ®éng 50 –
66%. PhÝ b¶o hiÓm thêng ®îc tÝnh trªn c¬ së c¸c d÷ liÖu thèng kª:
6
P=f+d
P – phÝ b¶o hiÓm y tÕ/ngêi /n¨m
f - phÝ thuÇn
d – phô phÝ
Môc ®Ých:
Chi thanh to¸n chi phÝ y tÕ, ®©y lµ kho¶n chi thêng xuyªn vµ lín nhÊt.
Chi dù tr÷, dù phßng dao ®éng lín.
Chi ®Ó phßng h¹n chÕ tæn thÊt.
Chi qu¶n lý
Tû lÖ vµ quy m« c¸c kho¶n chi nµy thêng ®îc quy ®Þnh tríc bëi c¬ quan b¶o
hiÓm y tÕ vµ cã thÓ thay ®æi theo tõng ®iÒu kiÖn cô thÓ.
Trong thùc tÕ khi cha thùc hiÖn ®îc b¶o hiÓm y tÕ toµn d©n ë c¸c níc cßn cã
thÓ thùc hiÖn thªm c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm tù nguyÖn cho ngêi d©n lao ®éng tù do
vµ b¶o hiÓm y tÕ b¶o hiÓm y tÕ trong c¸c ch¬ng tr×nh b¶o hiÓm con ngêi cña c¸c
c«ng ty b¶o hiÓm th¬ng m¹i hoµn toµn chØ cã ngêi tham gia b¶o hiÓm ®ãng gãp.
+ ChÕ ®é trî cÊp èm ®au: ®îc chi tr¶ khi ngêi ®îc b¶o hiÓm bÞ ngõng thu
nhËp do èm ®au hay tai n¹n kh«ng liªn quan ®Õn nghÒ nghiÖp ®· ®îc gi¸m ®Þnh.
Thêi gian ®Þnh lîng: thêi gian nµy cã thÓ lµ 4 th¸ng tham gia ®ãng b¶o hiÓm
trong sè 6 th¸ng ®i lµm
Tû lÖ hëng : tiªu chuÈn cña ILO quy ®Þnh tû lÖ nµy lµ 45% (1952) vµ 60%
(1969)
Thêi gian hëng chÕ ®é: kho¶ng thêi gian chê ®îi tèi ®a lµ 3 ngµy ®èi víi
mçi thêi kú bÞ èm, thêi gian tèi thiÓu lµ 26 tuÇn hoÆc 13 tuÇn nÕu cã ngo¹i lÖ.
Ngõng b¶o hiÓm: khi cè t×nh lõa dèi kh«ng tu©n thñ thùc thi lêi khuyªn vÒ y
tÕ..
+ChÕ ®é trî cÊp vÒ thÊt nghiÖp: hay chÝnh lµ b¶o hiÓm thÊt nghiÖp
Theo ®Þnh nghÜa cña tæ chøc quèc tÕ ILO: ThÊt nghiÖp lµ t×nh tr¹ng tån t¹i
khi mét sè ngêi trong ®é tuæi lao ®éng, muèn lµm viÖc nhng kh«ng thÓ t×m ®îc
viÖc lµm ë møc l¬ng thÞnh hµnh. Dï quan niÖm nh thÕ nµo ®i ch¨ng n÷a th× mét
ngêi lao ®éng ®îc coi lµ thÊt nghiÖp ph¶i thÓ hiÖn ®Çy ®ñ c¸c ®Æc trng sau:
Lµ ngêi lao ®éng, cã kh¶ n¨ng lµm lao ®éng.
§ang kh«ng cã viÖc lµm.
§ang ® t×m viÖc lµm.
ThÊt nghiÖp x¶y ra ë tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi kh«ng ph©n biÖt giÇu
hay nghÌo. Cã rÊt nhiÒu lý do x¶y ra thÊt nghiÖp vµ kÌm theo lµ nh÷ng t¸c ®éng
xÊu ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Nhng chñ yÕu lµ do nhng nguyªn nh©n
chÝnh sau:
Chu kú kinh doanh cã thÓ më réng hay thu hÑp do sù ®iÒu tiÕt cña thÞ trêng cña thÞ trêng. Do cung cÇu cña thÞ trêng søc lao ®éng co gi·n thay ®æi ph¸t
sinh hiÖn tîng thÊt nghiÖp.
Do sù tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt nªn trong mét trõng mùc nµo ®ã
m¸y mãc ®· thay thÕ con ngêi . Sè c«ng nh©n bÞ m¸y mãc thay thÕ ®· bæ sung
vµo ®éi quan thÊt nghiÖp.
Sù gia t¨ng d©n sè vµ nguån lao ®éng cïng víi qua tr×nh quèc tÕ ho¸ vµ
toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ lµm mét bé phËn ngêi lao ®éng bÞ thÊt nghiÖp.
Do ngêi lao ®éng kh«ng a thÝch c«ng viÖc ®ang lµm hoÆc ®Þa ®iÓm lµm
viÖc , hä ph¶i ®i t×m c«ng viÖc míi vµ ®Þa ®iÓm míi.
HËu qu¶ cña thÊt nghiÖp ¶nh hëng hÇu hÕt c¸c mÆt cña ®êi sèng x· héi
cung nh ®Õn
Ngêi lao ®éng còng nh gia ®×nh hä:
7
§èi víi nÒn kinh tÕ: lµ mét sù l·ng phÝ nguån lùc x· héi, lµ mét trong
nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n lµm cho nÒn kinh tÕ bÞ ®×nh ®èn, chËm ph¸t triÓn,
lµm thu nhËp quèc gia (GHI)thùc tÕ nhá h¬n tiÒm n¨ng( GNI)
§èi víi x· héi: thÊt nghiÖp lµm ngêi lao ®éng hoang mang buån ch¸n vµ
thÊt väng, ngoµi ra nã cßn g©y ra nh÷ng hiÖn tîng tiªu cùc trong x· héi nh : trém
c¾p, cê b¹c, m¹i d©m…
ThÊt nghiÖp gia t¨ng cßn lµm cho t×nh h×nh chÝnh trÞ x· héi bÊt æn hiÖn tîng b·i c«ng, biÓu t×nh cã thÓ x¶y ra, lµm ngêi lao ®éng kh«ng tin vµo kh¶ n¨ng
l·nh ®¹o cña ®¶ng.
V× hËu qu¶ cña thÊt nghiÖp lµ rÊt nghiªm träng vµ ¶nh hëng rÊt lín ®Õn x·
héi chÝnh phñ c¸c níc ®· cã nh÷ng chÝnh s¸ch vµ nh÷ng biÖn ph¸p gi¶I quyÕt nh:
ChÝnh s¸ch d©n sè.
Ng¨n c¶n di c tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ.
¸p dông c¸c c«ng nghÖ thÝch hîp.
Gi¶m ®é tuæi nghØ hu.
ChÝnh phñ t¨ng cêng ®Çu t cho nÒn kinh tÕ.
Trî cÊp th«i viÖc, mÊt viÖc lµm.
Trî cÊp thÊt nghiÖp.
B¶o hiÓm thÊt nghiÖp.
§èi tîng ®îc b¶o hiÓm: lµ nh÷ng ngêi lao ®éng trong ®é tuæi lao ®éng, cã
kh¶ n¨ng lao ®éng bao gåm:
Nh÷ng ngêi lµm c«ng ¨n l¬ng trong c¸c doanh nghiÖp cã sö dông mét sè
lîng lao ®éng nhÊt ®Þnh.
Nh÷ng ngêi lµm viÖc theo hîp ®ång lao ®éng víi møc thêi gian nhÊt ®Þnh
(thêng lµ 1 n¨m trë nªn) trong c¸c c¬ quan ®oµn thÓ, doanh nghiÖp.
Nh÷ng c«ng chøc, viªn chøc nhµ nø¬c, nh÷ng ngêi lao ®éng ®éc lËp kh«ng
cã chñ, nh÷ng ngêi lµm thuª theo mïa thêi vô kh«ng thuéc ®èi tîng tham gia
b¶o hiÓm thÊt nghiÖp.
Rñi ro thuéc ph¹m vi b¶o hiÓm : lµ rñi ro nghÒ nghiÖp, vµ ®iÒu kiÖn ®Ó hëng
trî cÊp :
Ngêi tham gia b¶o hiÓm ph¶i nép phÝ b¶o hiÓm trong mét thêi gian nhÊt
®Þnh
ThÊt nghiÖp kh«ng ph¶i do lçi cña ngêi lao ®éng.
Ph¶i ®¨ng kÝ thÊt nghiÖp.
Ph¶i s½n sµng lµm viÖc.
Cã sæ b¶o hiÓm thÊt nghiÖp ®Ó chøng nhËn cã tham gia ®ãng b¶o hiÓm
thÊt nghiÖp ®ñ thêi h¹n quy ®Þnh.
Quü b¶o hiÓm thÊt nghiÖp: lµ mét quü tµi chÝnh ®éc lËp tËp trung n»m ngoµi
ng©n s¸ch nhµ níc. Quü ®îc h×nh thµnh tõ 3 nguån chñ yÕu: ngêi tham gia b¶o
hiÓm thÊt nghiÖp ®ãng, nhµ sö dông lao ®éng ®ãng gãp, nhµ níc bï thªm. Quü
b¶o hiÓm thÊt nghiÖp Ýt hay nhiÒu phô thuéc vµo tû lÖ ®ãng gãp cña c¸c bªn tham
gia vµ sè ngêi tham gia.Tû lÖ ®ãng gãp còng tuú thuéc vµo tû lÖ thÊt nghiÖp, møc
hëngvµ thêi gian hëng vÝ dô: ë BØ lµ 0,87 ®èi víi ngêi lao ®éng, 1,23 ®èi víi ngêi
sö dông lao ®éng vµ nhµ níc bï thiÕu cßn ë ph¸p lµ: 2,97; 2.
Møc trî cÊp : vÒ nguyªn t¾c møc trî cÊp ph¶I thÊp h¬n thu nhËp cña ngêi
lao ®éng khi ®ang lµm viÖc. Møc trî cÊp ph¶i dùa trªn c¬ së ®¶m b¶o cho ngêi
thÊt nghiÖp ®ñ sèng ë møc tèi thiÓu trong thêi gian kh«ng cã viÖc lµm, ®ång thêi
sao cho hä kh«ng thÓ l¹m dông ®Ó muèn hëng trî cÊp h¬n lµ ®i lµm.HÇu hÕt c¸c
níc ®· dùa trªn c¸c cë së sau:
8
Møc l¬ng tèi thiÓu.
Møc l¬ng b×nh qu©n.
Møc l¬ng th¸ng cuèi cïng trø¬c khi thÊt nghiÖp.
Thêi gian hëng trî cÊp: Phô thuéc vµo yÕu tè tµi chÝnh , vµo quü b¶o hiÓm
vµ thêi gian tham gia b¶o hiÓm thÊt nghiÖp, ngoµi ra cßn phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn
kinh tÕ x· héi. Cô thÓ ngêi thÊt nghiÖp ®îc hëng trî cÊp thÊt nghiÖp trong mét
thêi gian ng¾n, sau ®ã cã viÖc lµm sÏ ngõng hëng trî cÊp v× hä ®· cã l¬ng. Nh×n
chung, c¸c níc thêng quy ®Þnh thêi h¹n trî cÊp tèi ®a tõ 12 ®Õn 52 tuÇn, thêi h¹n
t¹m chê tõ 3 ®Õn 7 ngµy ®Çu thÊt nghiÖp kh«ng ®îc hëng trî cÊp.
Qu¶n lý: chÝnh s¸ch, luËt ph¸p tuú theo m« h×nh tæ chøc cña tõng níc mµ c¬
chÕ qu¶n lý cã thÓ kh¸c nhau.Th«ng thêng ho¹ch ®Þnh thuéc c¸c c¬ quan chÝnh
phñ vµ viÖc qu¶n lý ®èi tîng, tµi chÝnh lµ nhiÖm cô , tr¸ch nhiÖm cña BHXH.
+ Trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp: tai n¹n lao ®éng lµ mét
trong nh÷ng vÊn ®Ò cña BHXH ®îc thùc hiÖn réng r·i nhÊt cã hiÖu lùc ë c¸c níc
c«ng nghiÖp ho¸ Ch©u ¢u.” Tai n¹n lao ®éng “gåm nh÷ng tai n¹n vµ bÖnh nghÒ
nghiÖp, gåm sù mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng trong thêi gian ng¾n, tµn tËt vµ c¸c chÕ
®é tö tuÊt. BÖnh nghÒ nghiÖp cã thÓ ®îc x¸c ®Þnh :
VÒ thuËt ng÷ chung , tõng trêng hîp tù c¸ nh©n ®¸nh gi¸.
Cã thÓ ®îc x¸c ®Þnh b»ng danh môc bÖnh nghÒ nghiÖp.
Cã thÒ ®îc x¸c ®Þnh b»ng sù kÕt hîp gi÷a hai ph¬ng ph¸p nµy.
ChÕ ®é b¶o hiÓm x· héi cho tai n¹n lao ®éng thêng chi tr¶ ®Þnh k× theo møc
®é tai n¹n lao ®éng:
Theo chÕ ®é mÊt søc lao ®éng t¹m thêi cã thÓ cao h¬n chÕ ®é èm ®au vµ
®îc chi trong thêi gian lao ®éng bÞ mÊt søc lao ®éng t¹m thêi hoÆc tr¶ trong mét
n¨m tuú theo
MÊt søc lao ®éng vÜnh viÔn: møc ®é mÊt søc lao ®éng ®îc x¸c ®Þnh do héi
®ång gi¸m ®Þnh y khoa. Nh÷ng ngêi ®îc hëng chÕ ®é dµi h¹n cÇn sù ch¨m sãc
cña ngêi kh¸c cho c¸c nhu cÇu hµng ngµy cã thÓ ®îc kho¶n trî cÊp nµy.
§èi víi ngêi chÕ do tai n¹n lao ®éng, th©n nh©n cña hä cã quyÒn ®ù¬c hëng chÕ ®é ®Þnh kú b»ng mét phÇn trong thu nhËp gÇn nhÊt cña ngêi chÕt hoÆc
theo tû lÖ phÇn tr¨m l¬ng hu.
+ Trî cÊp thai s¶n: lµ sù b¶o vÖ søc khoÎ cña nh÷ng bµ mÑ ®ang lao ®éng vµ
con c¸i cña hä b»ng c¸ch cung cÊp.Ch¨m sãc vÒ y tÕ tríc khi sinh, trong vµ sau
khi sinh. NghØ phÐp hëng l¬ng thêi gian tèi thiÓu lµ 4 th¸ng. ChÕ ®é thai s¶n phô
thuéc chÆt chÏ vµo thêi gian tham gia b¶o hiÓm .Thêng th× ®ù¬c hëng 100% mµ
kh«ng giíi h¹n sè lÇn sinh.
+Trî cÊp gia ®×nh: lµ ph¬ng ph¸p c¶i thiÖn viÖc nu«i dìng con trÎ n»m
ngoµi hÖ thèng l¬ng. ChØ cã 81 níc cã chÕ ®é nµy ë tÊt c¶ c¸c níc c«ng nghiÖp
ph¸t triÓn trï Mü. ChÕ ®é trî cÊp gia ®×nh cã thÓ gåm ch¨m sãc gia ®×nh cã thÓ
gåm ch¨m sãc y tÕ ë c¸c c¬ së ch¨m sãc søc khoÎ bµ mÑ vµ trÎ em, vµ c¸c kho¶n
trî cÊp cho gi¸o dôc.
+ Trî cÊp khi tµn phÕ: toµn bé chi phÝ do b¶o hiÓm x· héi tr¶.
+ Trî cÊp tuæi giµ
+ Trî cÊp mÊt ngêi nu«i dìng: bè mÑ mÊt th× BHXH sÏ trî cÊp cho con c¸i
khi ®Õn tuæi trëng thµnh. HiÖn nay cã trªn h¬n 140 níc tham gia kÝ kÕt c«ng ø¬c
nµy, tuy nhiªn viÖc thùc hiÖn bao nhiªu chÕ ®é trong 9 chÕ ®é nµy tuú thuéc vµo
®iÒu kiÖn cña mçi níc. Nh×n chung chØ cã c¸c nø¬c ph¸t triÓn míi thùc hiÖn ®îc
®Çy ®ñ 9 chÕ ®é cßn l¹i ®¹i ®a sè cha thùc hiÖn ®îc chÕ ®é gia ®×nh.
3.4. C©n ®èi quü BHXH
Do BHXH lµ mét chÝnh s¸ch x· héi nªn ho¹t ®éng trªn c¬ chÕ c©n b»ng thu
chi kh«ng cã l·i. HiÖn nay tuú thuéc vµo tõng níc mµ cã nh÷ng ph¬ng ph¸p c©n
9
®èi quü b¶o hiÓm x· héi kh¸c nhau. Tuy nhiªn nh×n chung cã thÓ ph©n thµnh 2
ph¬ng ph¸p chÝnh lµ :
+ Ph¬ng ph¸p tµi kho¶n ( capitalization) lµ h×nh thøc c©n ®èi quü b¶o hiÓm
dµi h¹n ®ãng b©y giê vÒ sau míi ®îc hëng nh chÕ ®é hu trÝ. Mçi ngêi lao ®éng
lËp 1 tµi kho¶n l¬ng hu, mçi n¨m chuyÓn 10% vµo tµi kho¶n ®Õn n¨m 60 tuæi th×
toµn bé sè tiÒn tµi kho¶n lµ l¬ng hu. BÊt kú thêi ®iÓm nµo tríc thêi h¹n mµ gÆp
rñi ro ®Òu ®îc nhËn
¦u ®iÓm :
TØ lÖ ®ãng gãp lµ x¸c ®Þnh
Gi¶m phÇn bï chi cña ng©n s¸ch nhµ níc
Qu¶n lý tèt , tr¸nh th©m hôt quü, khã trong viÖc tÝnh phÝ
Nhîc ®iÓm :
B¶o hiÓm lµ san xÎ cã tÝnh chÊt céng ®ång nhng ph¬ng ph¸p naú mang
tÝnh chÊt c¸ nh©n, kh«ng cã sù san xÎ giòa ngêi cã thu nhËp cao vµ ngêi cã thu
nhËp thÊp
Kh«ng thÓ hiÖn tÝnh x· héi
Kh«ng lµm gi¶m c«ng b»ng x· héi
Khã cã thÓ chuyÓn sang h×nh thøc kh¸c v× khã x¸c ®Þnh thêi gian b¶o
hiÓm cña nh÷ng ngêi ®· ®ãng tríc ®ã mµ cha ®îc nhËn BHXH.
+Ph¬ng ph¸p thu ®Õn ®©u chi ®Õn ®Êy (Paygo) cã nhiÒu ngêi tham gia ®ãng
b¶o hiÓm vµo mét quü va ding quü nµy ®Ó chi tr¶
¦u ®iÓm:
Kh«ng cÇn dù tr÷ ban ®Çu ®Ó chi tr¶ cho thÕ hÖ thø nhÊt
ThÓ hiÖn tÝnh céng ®ång san xÎ rñi ro cho mäi ngêi trong x· héi
Phï hîp víi nh÷ng níc cã d©n sè trÎ
Nhîc ®iÓm:
Khã kh¨n ®èi víi c¸c níc cã d©n sè giµ, sè ngêi lao ®éng Ýt do ®ã cã Ýt
ngêi ®ãng BHXH. Cßn nÕu t¨ng phÝ b¶o hiÓm sÏ ¶nh hëng ®Õn ®êi sèng cña ngêi
lao ®éng.
Khã kh¨n trong viÖc tÝnh phÝ b¶o hiÓm
4. ChÝnh s¸ch BHXH vµ chÕ ®é BHXH
- ChÝnh s¸ch BHXH.
Lµ nh÷ng quy ®Þnh chung, rÊt kh¸i qu¸t cña nhµ níc vÒ nh÷ng môc tiªu,
ph¹m vi ®èi tîng, néi dung chÝnh, c¸c mèi quan hÖ vµ nh÷ng gi¶i ph¸p lín vÒ
BHXH ®Ó ®¹t môc tiªu chung ®· ®Ò ra. ChÝnh s¸ch BHXH ®îc ®Ò ra trªn c¬ së
c¬ cÊu kinh tÕ – x· héi, c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi vµ xu híng vËn ®éng kh¸ch
quan cña chóng. ChÝnh s¸ch BHXH ®îc biÓu hiÖn díi d¹ng : c¸c v¨n b¶n chung
cña ®Êt níc, hiÕn ph¸p, bé luËt, ®¹o luËt…
- ChÕ ®é BHXH lµ sù cô thÓ ho¸ chÝnh s¸ch BHXH, lµ hÖ thèng c¸c quy
®Þnh cô thÓ vµ chi tiÕt, lµ sù bè trÝ, s¾p xÕp c¸c ph¬ng tiÖn ®Ó thùc hiÖn BHXH
®èi víi ngêi lao ®éng. ChÕ ®é BHXH cßn ®îc biÓu hiÖn ®¬Ý d¹ng c¸c v¨n b¶n
luËt vµ díi luËt
Nh vËy BHXH lµ trùc tiÕp thùc hiÖn c¸c chÕ ®é vµ qua ®ã, chÝnh s¸ch
BHXH míi ®îc thùc hiÖn. Tuy nhiªn, thùc tÕ cuéc sèng hÕt søc phong phó nªn
c¸c thiÕt chÕ vÒ BHXH dï chi tiÕt ®Õn ®©u còng khã cã thÓ bao hµm ®îc ®Çy ®ñ
mäi chi tiÕt cô thÓ. V× vËy, trong qua tr×nh thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH thêng
ph¶i n¾m v÷ng nh÷ng vÊn ®Ò cèt lâi cña chÝnh s¸ch BHXH th× míi cã thÓ vËn
dông thùc hiÖn c¸c chÕ ®é mét c¸ch ®óng ®¾n vµ nhÊt qu¸n
5. BHXH ë ViÖt Nam
10
Sau khi níc ta tiÕn hµnh më cöa vµ c¶i c¸ch nÒn kinh tÕ chuyÓn tõ nÒn kinh
tÕ tËp trung bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®ßi hái chóng ta ph¶i cã chÝnh
s¸ch BXHX toµn diÖn vµ ®ång bé ®¶m b¶o kh¾c phôc ®îc nh÷ng nhuîc ®iÓm cña
nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®¶m b¶o t¹o ra sù c«ng b»ng x· héi. Vµo th¸ng 6 : 2006
Quçc héi níc Céng Hoµ X· Héi Chñ NghÜa ViÖt Nam ®· th«ng qua luËt BHXH.
HiÖn nay do luËt míi ®îc th«ng qua vµ cha cã c¸c v¨n b¶n ®íi luËt nh nghÞ ®Þnh,
th«ng t, ®Ó híng dÉn thi hµnh v× vËy viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHXH vÉn ®îc
dùa trªn c¬ së c¸c nghÞ ®Þnh, th«ng t ®îc ban hµnh tríc ®ã vµ chñ yÕu dùa trªn
nghÞ ®Þnh N§ 12/CP vµ N§ 45/CP ®îc ban hµnh n¨m 1995 vµ nghÞ ®Þnh söa ®æi
bæ sung sè N§ 01/2003/N§ - CP.
HiÖu lùc chung cña lùc chung cña luËt nµy thi hµnh tõ ngµy 1/1/2007,
BHXH tù nguyÖn cã hiÖu lùc thi hµnh tõ ngµy 1/1/2008 , BHXH thÊt nghiÖp cã
hiÖu lùc thi hµnh tõ ngµy 1/1/2009. LuËt BHXH nµy kh«ng ¸p dông ®èi víi b¶o
hiÓm y tÕ, b¶o hiÓm tiÒn göi vµ c¸c lo¹i b¶o hiÓm mang tÝnh kinh doanh.
LuËt BHXH cã nh÷ng néi dung m¬Ý c¬ b¶n nh sau:
-Thø nhÊt : ph¹m vi ®iÒu chØnh cña luËt BHXH gåm BHXH b¾t buéc víi
c¸c chÕ ®é hiÖn hµnh , BHXH thÊt nghiÖp vµ BHXH tù nguyÖn, trong ®ã BHXH
tù nguyÖn cã c¸c chÕ ®é hu trÝ vµ tö tuÊt ®îc quy ®Þnh t¬ng tù nh BHXH b¾t
buéc vµ cã sù liªn th«ng gi÷a BHXH b¾t buéc vµ BHXH tù nguyÖn vµ ngîc l¹i ,
t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ngêi lao ®éng hëng chÕ ®é hu trÝ khi võa cã thêi gian
®ãng BHXH b¾t buéc võa cã thêi gian ®ãng BHXH tù nguyÖn.
- Thø hai : luËt BHXH ®· x¸c ®Þnh râ vai trß cñ nhµ níc ®èi víi BHXH , ®ã
lµ nhµ níc ban hµnh v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ BHXH ; thèng nhÊt tæ chøc
thùc hiÖn BHXH ; thanh tra, kiÓm tra viÖc chÊp hµnh ph¸p luËt vÒ BHXH, cã
chÝnh s¸ch u tiªn ®Çu t quü BHXH vµ c¸c biÖn ph¸p ®Ó b¶o toµn vµ t¨ng trëng
quü BHXH, quü BHXH ®îc nhµ níc b¶o hé , kh«ng bÞ ph¸ s¶n.
- Thø ba: luËt BHXH quy ®Þnh vÒ quyÒn, tr¸ch nhiÖm cña ngêi lao ®éng,
ngêi sö dông lao ®éng, tæ chøc BHXH ®Ó ®¶m b¶o viÖc thùc hiÖn ®Çy ®ñ, kÞp
thêi c¸c chÕ ®é BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng
- Thø t : ®ã lµ ngêi lao ®éng võa cã thêi gian ®ãng BHXH b¾t buéc võa cã
thêi gian ®ãng BHXH tù nguyÖn ®îc hëng c¸c chÕ ®é hu trÝ vµ chÕ ®é tö tuÊt
trªn cë së tæng thêi gian ®ãng BHXH b¾t buéc vµ tù nguyÖn
- Thø n¨m: quü BHXH b¾t buéc h¹ch to¸n theo c¸c quü thµnh phÇn : quü
èm ®au vµ thai s¶n, quü tai n¹n lao ®éng – bÖnh nghÒ nghiÖp, quü hu trÝ vµ tö
tuÊt, quü BHXH tù nguyÖn vµ quü b¶o hiÓm thÊt nghiÖp. §Ó ®¶m b¶o quü hu trÝ
vµ tö tuÊt c©n ®èi l©u dµi , luËt BHXH x¸c ®Þnh lé tr×nh t¨ng møc ®ãng cña ng êi
lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng.Tõ n¨m 2010 trë ®i t¨ng dÇn ®Ó ®Õn n¨m
2014 møc ®ãng lµ 22% tæng quü tiÒn l¬ng vµ tiÒn c«ng ( hiÖn nay lµ 16%).
- luËt BHXH quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm cña ngêi sö dông lao ®éng tr¶ kÞp thêi
chÕ ®é èm ®au, thai s¶n cho ngêi lao ®éng, hµng th¸ng, ngêi sö dông lao ®éng
®ãng 3% tæng quü tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng vµo quü èm ®au vµ thai s¶n, trong ®ã ngêi
sö dông lao ®éng gi÷ lai 2% ®Ó tr¶ cho ngêi lao ®éng ®ñ ®iÒu kiÖn hëng chÕ ®é
èm ®au, thai s¶n vµ thùc hiÖn quyÕt to¸n hµng quü víi tæ chøc BHXH
- LuËt BHXH quy ®Þnh tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng th¸ng ®ãng BHXH thÊp nhÊt
b»ng møc l¬ng tè thiÓu chung vµ cao nhÊt b»ng 20 th¸ng l¬ng tèi thiÓu chung
- Thø s¸u : luËt quy ®Þnh râ c¸chµnh vi nghiªm cÊm, hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt
BHXH vµ c¸c h×nh thøc xö lý c¸c vo ph¹m . Bªn c¹nh ®ã, luËt còng quy ®Þnh vÒ
thñ tôc ®Ó tham gia vµ hëng c¸c chÕ ®é BHXH
Néi dung cña BHXH:
5.1. §èi tîng tham gia:
+ Ngêi lao ®«ng: Ngêi lµm viÖc theo hîp ®ång lao ®éng kh«ng x¸c ®Þnh râ
thêi h¹n, hîp ®ång lao ®éng ®ñ 3 th¸ng trë lªn. C¸n bé, c«ng chøc nhµ níc, c«ng
nh©n quèc phßng, c«ng an nh©n d©n, ngêi lµm viÖc trong c¸c ®oµn thÓ, tæ chøc
11
®¶ng, c¸n bé c«ng t¸c t¹i c¸c c¬ quan chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng. Ngêi lao ®éng lµm
viÖc trong c¸c v¨n phßng ®¹i diÖn cña c¸c c«ng ty níc ngoµi hoÆc c¸c tæ chøc
ch×nh phñ ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam.
+ Ngêi sö dông lao ®éng: c¸c c¬ quan nhµ níc, ®¬n vÞ hµnh chÝnh…c¸c hîp
t¸c x·, c¸ nh©n cã thuª muín lao ®éng tõ 10 ngêi tr¬ lªn
5.2. C¸c chÕ ®é BHXH
B¶o hiÓm x· héi b¾t buéc:
ChÕ ®é èm ®au:
-Lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn b×nh thêng : trªn 30 n¨m ®ãng BHXH ®îc nghØ
tèi ®a 60 ngµy ( hiÖn nay lµ 50 ngµy ). Lµm viªc trong ®iÒu kiÖn nÆng nhäc , ®éc
h¹i : trªn 30 n¨m ®ãng BHXH ®îc nghØ tèi ®a 70 ngµy ( hiÖn nay lµ 60 ngµy)
- Con díi 7 tuæi bÞ èm ®au, trêng hîp c¶ cha vµ mÑ cïng tham gia BHXH,
nÕu mét ngêi ®· hÕt thêi h¹n hëng chÕ ®é mµ con vÉn èm ®au th× ngêi kia ®îc hëng chÕ ®é theo quy ®Þnh ( hiÖn nay kh«ng cã)
- Kh«ng khèng chÕ sè lîng con díi 7 tuæi bÞ èm ®au, ph¶i nghØ viÖc ®Ó
ch¨m sãc ( hiÖn nay chØ hëng trî cÊo ®èi víi con thø nh©t vµ thø hai)
-Møc hëng chÕ ®é ®au dµi ngµy, quy ®Þnh nÕu sè tiÒn hëng theo tû lÖ quy
®Þnh thÊp h¬n møc l¬ng tèi thiÓu chung th× tÝnh b»ng møc l¬ng tèi thiÓu
chung( hiÖn nay kh«ng cã)
– ViÖc nghØ dìng søc- phôc håi søc kháe ®îc thùc hiÖn khi ngêi lao ®éng
sau thêi gian hëng chÕ ®é èm ®au theo quy ®Þnh tèi ®a trong n¨m mµ søc khoÎ
cßn yÕu( hiÖn nay kh«ng cã quy ®Þnh nµy)
ChÕ ®é thai s¶n
- Trong thêi gian mang thai, lao ®éng n÷ ®îc nghØ viÖc ®Ó ®i kh¸m thai 5 lÇn
( hiÖn nay lµ 3 lÇn ). Sau khi sinh , con bÞ chÕt : nÕu con d íi 60 ngµy tuæi th× mÑ
®îc nghØ viÖc 90 ngµy tÝnh tõ ngµy sinh con ( hiÖn nay lµ 75 ngµy), nÕu tÝnh tõ
60 ngµy trë lªn th× mÑ ®îc nghØ 30 ngµy th× ngêi mÑ ®îc nghØ 30 ngµy ( hiÖn nay
lµ 15 ngµy)
- Ngêi chång tham gia BHXH, ngêi vî kh«ng tham gia BHXH hoÆc ngêi vî
tham gia BHXH, ngêi chång kh«ng tham gia BHXH hoÆc c¶ 2 ngêi ®Òu tham gia
BHXH nÕu sau khi sinh con ngêi mÑ chÕt, th× ngêi cha hoÆc ngêi trùc tiÕp nu«i
dìng ®îc hëng chÕ ®é thai s¶n ®Õn khi con ®ñ 4 th¸ng tuæi. Lao ®éng n÷ sinh
con hoÆc ngêi lao ®éng nhËn nu«i con díi 4 th¸ng tuæi ®îc trî cÊp mét lÇn b»ng
2 th¸ng l¬ng tèi thiÓu chung cho mçi con ( hiÖn nay quy ®Þnh trî cÊp mét lÇn
b»ng 1 th¸ng tiÒn l¬ng ®ãng BHXH)
- Bá ®èi tîng lao ®éng n÷ lµm c¸c c«ng viÖc nÆng nhäc, ®éc hai khi sinh con ®îc
nghØ viÖc 6 th¸ng ( v× theo quy ®Þnh t¹i ®iÒu 113 bé luËt lao ®éng quy ®Þnh kh«ng
®îc sö dông lao ®éng n÷ lµm c«ng t¸c nÆng nhäc, nguy hiÓm hoÆc tiÕp xóc v¬Ý
c¸c chÊt ®éc h¹i ¶nh hëng trùc tiÕp tíi chøc n¨ng sinh ®Î vµ nu«i con
- Quy ®Þnh ngêi lao ®éng n÷ sinh con vµ ngêi lao ®éng nhËn nu«i con díi 4
th¸ng tuæi ph¶i ®ãng BHXH ®ñ 6 th¸ng trë lªn trong thêi gian 12 th¸ng tríc khi
nghØ sinh con hoÆc nhËn nu«i con, møc hëng chÕ ®é thai s¶n b»ng 100% møc
b×nh qu©n tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng th¸ng ®ãng BHXH cña 6 th¸ng liÒn kÒ tríc khi
thai s¶n , quy ®Þnh møc tèi ®a tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng ®ãng BHXH b»ng 20 th¸ng l¬ng tèi thiÓu chung.
- Trî cÊp nghØ dìng søc , phôc håi søc khoÎ : møc hëng t¨ng so víi hiÖn nay
( hiÖn nay møc hëng tÝnh theo møc tuyÖt ®èi lµ 50.000 ®ång/ ngµy nghØ t¹i nhµ
vµ 80.000 / ngµy nghØ tËp trung), quy ®Þnh cña luËt tÝnh theo møc l¬ng tèi thiÓu
chung ( b»ng 0,25 hoÆc 0.4 l¬ng tèi thiÓu chung)
ChÕ ®é tai n¹n lao ®éng – bÖnh nghÒ nghiÖp: ( TNLD- BNN)
-Møc hëng trî cÊp tai n¹n lao ®éng _ bÖnh nghÒ nghiÖp mét lÇn, hµng th¸ng
hiÖn nay ®îc tÝnh toµn bé theo l¬ng tèi thiÓu chung t¬ng øng víi tõng kho¶ng
møc suy gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng ( 10% cho mçi kho¶ng)
12
- LuËt BHXH quy ®Þnh møc hëng trî cÊp mét lÇn hoÆc hµng th¸ng chÕ ®é
TNLD – BNN víi tû lÖ suy gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng ®îc tÝnh theo l¬ng tèi thiªñ
chung. Ngoµi ra, cßn ®îc hëng thªm tÝnh theo sè n¨m ®· ®ãng BHXH vµ tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng ®ãng BHXH th¸ng liÒn kÒ tríc khi nghØ viÖc ®Ó ®iÒu trÞ.
- Quy ®Þnh møc trî cÊp chÕt do tai n¹n lao ®éng ngoµi hëng theo chÕ ®é tö tuÊt
cßn ®îc trî cÊp b»ng 36 th¸ng l¬ng tèi thiÓu chung ( hiÖn nay lµ 24 th¸ng).
- Trî cÊp phôc vô: tû lÖ th¬ng tËt 81 % trá lªn trong mét sè trêng hîp (liÖt
cét sèng hoÆc mï hai m¾t, côt ,liÖt hai chi, bÖnh t©m thÇn) th× ®îc hëng trî cÊp
phôc vô hµng th¸ng b»ng møc l¬ng tèi thiÓu chung ( hiÖn nay b»ng 0,8 møc l¬ng
tèi thiÓu chung)
ChÕ ®é tö tuÊt:
- Quy ®Þnh trî cÊp mai t¸ng b»ng 10 th¸ng l¬ng tèi thiÓu chung ( hiÖn nay
b»ng 8 th¸ng)
- Quy ®Þnh møc trî cÊp tuÊt mét lÇn : ®èi víi ngêi tham gia BHXH , b¶o lu
thêi gian ®ãng BHXH mµ chÕt tÝnh theo sè n¨m ®· ®ãng BHXH, cø mçi n¨m
tÝnh b»ng 1,5 th¸ng møc b×nh qu©n tiÒn l¬ng , tiÒn c«ng ®ãng BHXH ( hiÖn nay
quy ®Þnh cø mçi n¨m tÝnh b»ng 0,5 th¸ng vµ khèng chÕ tèi ®a b»ng 12 th¸ng
- §èi víi ngêi hëng l¬ng hu chÕt, quy ®Þnh nÕu chÕt trong 2 th¸ng ®Çu hëng
l¬ng hu th× tÝnh b»ng 48 th¸ng l¬ng hu ®ang hëng, nÕu chÕt vµo nh÷ng th¸ng sau
®ã th× cø hëng thªm mét th¸ng l¬ng hu th× møc trî cÊp gi¶m ®i 0,5 th¸ng l¬ng hu
, møc trî cÊp thÊp nhÊt b»ng 3 th¸ng l¬ng hu hiÖn cã ( hiÖn nay chÕt ë n¨m thø
nhÊt : hëng 12 th¸ng l¬ng hu , sau ®ã tõ n¨m thø 2 trë ®I cø thªm mét n¨m hëng
trõ ®I mét th¸ng, tèi thiÓu møc hëng lµ 3 th¸ng) .Nh vËy ®èi víi ngêi cã Ýt thêi
gian ®· hëng l¬ng hu mµ bÞ chÕt th× mçi th©n nh©n b»ng 0,5 møc l¬ng tèi thiÓu
chung (hiÖn nay b»ng 0,4 møc l¬ng tèi thiÓu chung ).
- Quy ®inh sè th©n nh©n ®îc hëng trî cÊp tuÊt hµng th¸ng kh«ng qu¸ 4 ngêi,
mét th©n nh©n cã tõ 2 ngêi chÕt trë lªn th× ®îc hëng 2 lÇn møc trî cÊp hµng
th¸ng ( hiÖn nay kh«ng cã quy ®Þnh nµy)
-Quy ®Þnh th©n nh©n lµ bè, mÑ, vî hoÆc chång cha ®ñ 55 ®èi víi n÷ vµ 60
®èi víi nam kh«ng cã thu nhËp hoÆc thu nhËp thÊp h¬n møc l¬ng tèi thiÓu chung
vµ con trªn 15 tuæi hoÆc trªn 18 tuæi mµ bÞ suy gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng tõ 81%
trë lªn ®îc hëng trî cÊp tuÊt hµng th¸ng ( hiÖn nay kh«ng cã)
-Quy ®Þnh trî cÊp tuÊt hµng th¸ng ®èi víi th©n nh©n ngêi ®ang hëng trî cÊp
TNLD – BNN hµng th¸ng chÕt víi møc suy gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng tõ 61% trë
lªn ( hiÖn nay møc suy gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng tõ 31% trë lªn)
ChÕ ®é hu trÝ:
-Quy ®Þnh ®ñ 20 n¨m ®ãng BHXH trë lªn ®îc hëng chÕ ®é hu trÝ khi ®ñ
®iÒu kiÖn vÒ tuæi ®êi ( hiÖn nay ®ñ 15 n¨m trë lªn)
-Møc hëng trî cÊp mét lÇn khi nghØ hu : Quy ®Þnh møc trî cÊp mét lÇn ®îc
tÝnh theo sè n¨m ®ãng BHXH kÓ tõ n¨m thø 31 trë ®i ®èi víi nam vµ n¨m thø 26
trë ®i ®èi víi n÷. Cø mçi n¨m ®ãng BHXH th× ®îc tÝnh b»ng 0.5 th¸ng møc b×nh
qu©n tiÒn l¬ng ,tiÒn c«ng th¸ng ®ãng BHXH ( hiÖn nay cø mçi n¨m ®ãng BHXH
th× ®îc tÝnh b»ng 0.5 th¸ng, nhng khèng chÕ tèi ®a b»ng 5 th¸ng l¬ng b×nh qu©n)
-Quy ®Þnh møc hëng BHXH mét lÇn ®îc tÝnh theo sè n¨m ®· ®ãng BHXH,
cø mçi n¨m tÝnh b»ng 1.5 th¸ng møc b×nh qu©n tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng th¸ng ®ãng
BHXH ( hiÖn nay cø mçi n¨m tÝnh b»ng 1 th¸ng)
-Quy ®Þnh tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng ®· ®ãng BHXH ®Ó lµm c¨n cø tÝnh møc b×nh
qu©n tiÒn l¬ng tiÒn c«ng th¸ng ®ãng BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng thuéc ®èi tîng
kh«ng thùc hiÖn chÕ ®é tiÒn l¬ng do nhµ níc quy ®Þnh ®îc ®iÒu chØnh trªn c¬ së
chØ sè gi¸ sin ho¹t cña tõng thêi kú theo quy ®Þnh cña chÝnh phñ (hiÖn nay kh«ng
co quy ®Þnh nµy)
-Quy ®Þnh ®iÒu chØnh l¬ng hu trªn c¬ së møc t¨ng cña chØ sè gi¸ sinh ho¹t
vµ t¨ng trëng kinh tÕ
13
- Quy ®Þnh tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng th¸ng ®ãng BHXH thÊp nhÊt b»ng møc l¬ng
tèi thiÓu chung vµ cao nhÊt b»ng 20 th¸ng l¬ng tèi thiÓu chung, do vËy møc l¬ng
h còng ®îc khèng chÕ t¬ng tù.
-Kh«ng quy ®Þnh thu BHXH ®èi víi phô cÊp khu vùc;
Møc b×nh qu©n tiÒn l¬ng th¸ng ®ãng BHXH ®Ó tÝnh l¬ng hu, trî cÊo BHXH
mét lÇn ®èi víi ngêi lao ®éng thuéc ®èi tîng thùc hiÖn chÕ ®é tiÒn l¬ng do nhµ
níc quy ®Þnh theo thêi ®iÓm tham gia BHXH: tríc ngµy 01/01/1995 b×nh qu©n 5
n¨m cuèi tríc khi nghØ hu : tõ 01/01/1995 ®Õn 31/12/2000 b×nh qu©n 6 n¨m cuèi;
tõ 01/01/2001 ®Õn 31/12/2006 b×nh qu©n 8 n¨m cuèi ; tõ 01/01/2007 trë ®i b×nh
qu©n 10 n¨m cuèi
B¶o hiÓm x· héi tù nguyÖn: còng bao gåm hai chÕ ®é lµ hu trÝ vµ tö tuÊt.
B¶o hiÓm thÊt nghiÖp:
§©y lµ mét h×nh thøc b¶o hiÓm míi ®îc ®a vµo bé luËt cïng víi b¶o hiÓm
x· héi tù nguyÖn.
§iÒu kiÖn ®îc hëng: ®· ®ãng b¶o hiÓm th©t nghiÖp ®ñ 12 th¸ng trë lªn vµ ®·
®¨ng kÝ thÊt nghiÖp víi tæ chøc BHXH, cha t×m ®ù¬c viÖc lµm.Møc trî cÊp thÊt
nghiÖp hµng th¸ng b»ng 60%møc b×nh qu©n tiÒn l¬ng tiÒn c«ng ®ãng b¶o hiÓm
thÊt nghiÖp cña 6 th¸ng liÒn kÒ tríc khi thÊt nghiÖp.
Thêi gian ®îc hëng lµ: 3 th¸ng, 6 th¸ng, 9 th¸ng 12 th¸ng tuú theo sè th¸ng
®ãng b¶o hiÓm th©t nghiÖp.Ngoµi ra ngêi ®ang hëng trî cÊp ®îc hç trî häc nghÒ
víi thêi gian kh«ng qu¸ 6 th¸ng, ngoµi ra hä cßn ®îc t vÊn giíi thiÖu viÖc
lµm.NÕu b¶o hiÓm ®i vµo ho¹t ®éng sÏ gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n do d©n con nghÌo
vµ møc ®é am hiÓu vÒ b¶o hiÓm cßn thÊp, nhng nÕu thµnh c«ng sÏ t¹o ®îc c«ng
¨n viÖc lµm cho nhiÒu ngêi h¹n chÕ n¹n n«ng d©n ra thµnh phè kiÕm thªm.
5.3. Nguyªn t¾c BHXH
+ Møc hëng BHXH ®îc tÝnh trªn c¬ së møc ®ãng , thêi gian ®ãng BHXH vµ
cã chia sÎ gi÷a nh÷ng ngêi tham gia BHXH
+ Møc ®ãng BHXH b¾t buéc, b¶o hiÓm thÊt nghiÖp ®îc tÝnh trªn c¬ së tiÒn
l¬ng, tiÒn c«ng cña ngêi lao ®éng. Møc ®ãng BHXH tù nguyÖn ®îc tÝnh trªn c¬
së møc thu nhËp do ngêi lao ®éng lùa chän nhng møc thu nhËp nµy kh«ng thÊp
h¬n møc l¬ng tèi thiÓu chung
+ Ngêi lao ®éng võa cã thêi gian ®ãng BHXH võa cã thêi gian ®ãng BHXH
tù nguyÖn ®îc hëng chÕ ®é hu trÝ vµ chÕ ®é tö tuÊt trªn c¬ së thêi gian ®· ®ãng
BHXH
+ Quü BHXH ®îc qu¶n lý thèng nhÊt d©n chñ , c«ng khai ,minh b¹ch, ®îc
sö dông ®óng môc ®Ých , ®îc h¹ch to¸n ®éc lËp theo c¸c quü thµnh phÇn cña
BHXH b¾t buéc, BHXH tù nguyÖn vµ B¶o hiÓm thÊt nghiÖp
+ ViÖc thùc hiÖn BHXH ph¶i ®¬n gi¶n , dÔ dµng , thuËn tiÖn ®¶m b¶o kÞp
thêi vµ ®Çy ®ñ quyÒn lîi cña ngêi tham gia BHXH
5.4. Quü BHXH
Quü BHXH b¾t buéc;
Nguån h×nh thµnh; ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng, tiÒn sinh lêi cña
ho¹t ®éng ®Çu t quü, hç trî cña nhµ níc vµ tõ c¸c nguån kh¸c.
Sö dông quü: tr¶ c¸c chÕ ®é BHXH, ®ãng BHXH cho ngêi ®ang ®îc hëng l¬ng hu, chi phÝ qu¶n lý,®Çu t b¶o toµn vµ t¨ng trëng quü.
Møc ®ãng gãp: hµng th¸ng ®ãng 5% møc tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng, tõ n¨m 2010
cø 2 n¨m mét lÇn ®ãng thªm 1% cho ®Õn khi ®¹t møc ®ãng lµ 8% ®èi víi nguêi
lao ®éng.Cßn ®èi víi ngêi sö dông lao ®éng th× møc nµy cao h¬n: 3% vµo quü
èm ®au vµ thai s¶n, 1% vµo quü tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp,11% vµo
quü hu trÝ va tö tuÊt
C¸c h×nh thøc ®Çu t:mua tr¸i phiÕu, cho ng©n hµng th¬ng m¹i cña nhµ níc
vay,®Çu t vµo c¸c c«ng tr×nh kinh tÕ.
Quü BHXH tù nguyÖn:
14
Nguån h×nh thµnh: do ngêi lao ®éng lao ®ãng, tiÒn sinh lêi cña ho¹t ®éng
®Çu t,hç trî cña nhµ níc vµ tõ c¸c nguån kh¸c.
Sö dông quü : tr¶ c¸c chÕ ®é BHXH cho ngêi lao ®éng, ®ãng b¶o hiÓm y tÕ
cho ngêi tham gia, chi phÝ qu¶n lý, ®Çu t ®Ó b¶o toµn vµ t¨ng trëng quü
Møc ®ãng gãp:møc ®ãng hµng th¸ng lµ 16% møc thu nhËp vµ tõ n¨m 2010
trë ®i hai n¨m mét lÇn ®ãng thªm 2% cho ®Õn khi ®¹t møc 22%
Quü b¶o hiÓm thÊt nghiÖp :
Nguån h×nh thµnh:ngêi lao ®éng ®ãng 1% tiÒn l¬ng, ngêi sö dông lao ®éng
®ãng 1% vµo quü tiÒn l¬ng,hµng th¸ng nhµ níc hç trî thªm 1% vµo quü tiÒn l¬ng, tiÒn sinh lêi cña ho¹t ®éng ®Çu t va tõ c¸c nguån kh¸c.
Sö dông quü; tr¶ trî cÊp thÊt nghiÖp, hç trî häc nghÒ, ®ãng b¶o hiÓm y
tÕ,chi phÝ qu¶n lý, ®Çu t ®Ó b¶o toµn vµ t¨ng trëng quü
5.5 . Tæ chøc BHXH vµ qu¶n lý BHXH
Tæ chøc BHXH lµ tæ chøc sù nghiÖp, cã chøc n¨ng thùc hiÖn chÕ ®é chÝnh
s¸ch BHXH qu¶n lý vµ sö dông c¸c quü BHXH theo quy ®Þnh cña luËt. C¬ cÊu tæ
chøc nhiÖm vô cña tæ chøc do chÝnh phñ quy ®Þnh.
Héi ®ång qu¶n lý BHXH : do chÝnh phñ thµnh lËp, cã tr¸ch nhiÖm chØ ®¹o
vµ gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña tæ chøc BHXH
NhiÖm vô :
+ ThÈm ®Þnh kÕ ho¹ch ho¹t ®éng hµng n¨m, gi¸m s¸t kiÓm tra viÖc thùc
hiÖn kÕ ho¹ch cña tæ chøc BHXH
+ quyÕt ®Þnh h×nh thøc ®Çu t quü BHXH theo ®Ò nghÞ cña tæ chøc BHXH
+ KiÕn nghÞ víi c¬ quan nhµ níc cã them quyÒn x©y dung,sña ®æi, bæ sung
chÕ ®é chÝnh s¸ch..
+ §Ò nghÞ Thñ tíng ChÝnh phñ bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm , c¸ch chøc c¸c chøc
danh l·nh ®¹o cña tæ chøc BHXH ®Ó qu¶n lý c¸c ®èi tîng tham gia BHXH c¬
quan BHXH thùc hiÖn cÊp sæ BHXH vµ cËp nh©t nh÷ng th«ng tin vÒ ®èi tîng
tham gia vµo m¸y tÝnh.
Môc ®Ých cña cÊp sæ b¶o hiÓm: nh»m qu¶n lý chÆt chÏ c¸c ®èi tîng tham
gia vµ ®ãng BHXH gióp ngêi lao ®éng cã c¬ së ph¸p lý kiÓm tra, gi¸m s¸t kÕt
qu¶ ®ãng vµ thùc hiÖn c¸c chÕ ®é c¸c chÕ ®é c¸c chÕ ®é BHXH cho ngêi lao
®éng. T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ ®¶m b¶o sù c«ng b»ng cho ngêi lao ®éng
chuyÓn n¬i lµm viÖc vÉn duy tr× ®îc quyÒn lîi BHXH , sæ BHXH cßn lµ c¬ së
gi¶I quyÕt tranh chÊp ph¸t sinh gi÷a ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng víi c¬
quan BHXH
Yªu cÇu cÊp sæ BHXH:
+ TÝnh trung thùc trong viÖc kª khai thêi gian lµm viÖc, thêi gian ®ãng
BHXH
+ ViÖc cÊp sæ BHXH ph¶I ®îc thùc hiÖn t¹i ®¬n vÞ c¬ së
+ Ph¶i ®îc ghi chÐp chÝnh x¸c, ®Çy ®ñ theo hå s¬ gèc cña mçi ngêi ®· x¸c
®Þnh trong tê khai cÊp sæ BHXH
+ Trong sæ khan ®îc tÈy xo¸ vµ söa ch÷a tuú tiÖn, kh«ng ®îc sö dông sai
môc ®Ých.
Tê khai cÊp sæ BHXH: ®Ó cÊp sæ BHXH tríc hÕt ngêi lao ®éng ph¶i ghi vµo
tê khai cÊp sæ BHXH toµn bé qu¸ tr×nh c«ng t¸c, lao ®éng, ®ãng BHXH vµ hëng
c¸c chÕ ®é BHXH ®Ó c¬ quan BHXH duyÖt sau ®ã ghi vµo sæ BHXH
Sæ BHXH gåm 3 phÇn :
PhÇn 1: lµ nh÷ng th«ng tin chung vÒ ngêi lao ®éng nh : hä tªn, giíi tÝnh...
PhÇn 2: lµ nh÷ng néi dung cã liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh c«ng t¸c vµ tham gia
BHXH cña ngêi lao ®éng
PhÇn 3: ghi c¸c chÕ ®é BHXH ®· ®îc hëng nh: Thai s¶n, tai n¹n lao ®éng
bÖnh nghÒ nghiÖp, trî cÊp hu trÝ…
Nguêi sö dông ph¶I cã tr¸ch nhiÖm gi÷, b¶o qu¶n sæ BHXH cho ngêi lao
®éngthuéc ph¹m vi qu¶n lý trong suet qu¸ tr×nh lao ®éng.NÕu sæ BHXH bÞ mÊt
15
hoÆc h háng sÏ ®îc cÊp l¹i nh÷ng ph¶I tu©n theo sù híng dÉn cña c¬ quan
BHXH.
5.6. KhiÕu n¹i, tè c¸o vÒ BHXH
Ngêi lao ®éng, ngêi ®ang hëng l¬ng h , trî cÊp BHXH…cã quyÒn khiÕu n¹i
quyÕt ®Þnh hµnh vi cña ngêi sö dông lao ®éng, tæ chøc BHXH khi cã c¨n cø cho
r»ng quyÕt ®Þnh, hµnh vi ®ã vi ph¹m ph¸p luËt vÒ BHXH, x©m ph¹m ®Õn quyÒn
lîi vµ lîi Ých hîp ph¸p cña m×nh.
Ngêi sö dông lao ®éng cã quyÒn khiÕu n¹i hµnh vi cña tæ chøc BHXH khi
cã c¨n cø cho r»ng hµnh vi ®ã vi ph¹m ph¸p luËt vµ x©m ph¹m ®Õn quyÒn lîi vµ
lîi Ých hîp ph¸p cña m×nh.
16
PhÇn kÕt bµi
Nh vËy BHXH lµ h×nh thøc BHXH v× d©n phôc vô lîi Ých cña ngêi d©n, nã
®¶m b¶o cho viÖc thùc hiÖn c«ng b»ng trong x· héi, gi¶m bít g¸nh nÆng cho ngêi lao ®éng , ngêi sö dông lao ®éng còng nh cho nhµ níc nÕu ngêi lao ®éng gÆp
nh÷ng rñi ro trong cuéc sèng. Môc tiªu cña BHXH ®· ®îc tæ chøc quèc tÕ ILO
cô thÓ ho¸
+ §Òn bï cho ngêi lao ®éng nh÷ng kho¶n mÊt ®i ®Ó ®¶m b¶o nhu cÇu sèng
thiÕt yÕu cña hä.
+ Ch¨m sãc søc khoÎ vµ chèng bÖnh tËt cho ngêi lao ®éng.
+ X¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn sèng ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña d©n c ngêi giµ, ngêi tµn
tËt vµ trÎ em.
Khi thùc hiÖn tèt nh÷ng ®iÒu kiÖn nµy thi t×nh h×nh kinh tÕ chÝnh trÞ cña c¸c
quèc gia ®ã sÏ æn ®Þnh vµ kh«ng ngõng ph¸p triÓn.NhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn hiÖn
nay khi mµ cuéc sèng ®· ph¸t trتn th× viÖc quan t©m ®Õn chÊt lîng cuéc sèng,
tinh thÇn, ®ßi hái ngµy cµng cao.
Môc lôc
PhÇn më bµi..............................................................................................................1
PhÇn néi dung...........................................................................................................2
1 B¶n chÊt cña BHXH..............................................................................................2
1.1 Sù ra ®êi cña BHXH...........................................................................................2
1.2 B¶n chÊt cña BHXH...........................................................................................2
1.3 §èi tîng cña BHXH...........................................................................................3
1.4 T¸c dông cña BHXH..........................................................................................3
1.5 TÝnh chÊt cña BHXH..........................................................................................4
2 Nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n vÒ BHXH.....................................................................4
2.1 ChÝnh s¸ch BHXH lµ mét bé quan träng trong chÝnh s¸ch x· héi...................4
17
2.2 Ngêi sö dông lao ®éng ph¶i cã nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖm ®ãng BHXH cho
ngêi lao ®éng............................................................................................................4
2.3 Ngêi lao ®éng ®îc b×nh ®¼ng vÒ nghi· vô vµ quyÒn lîi....................................4
2.4 Møc trî cÊp BHXH............................................................................................4
2.5 Nhµ níc qu¶n lý BHXH.....................................................................................5
3 Quü BHXH............................................................................................................5
3.1 Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm.......................................................................................5
3.2 Nguån h×nh thµnh...............................................................................................6
3.3 Mùc ®Ých sö dông...............................................................................................7
3.4 C©n ®èi quü BHXH...........................................................................................11
4 ChÝnh s¸ch BHXH vµ chÕ ®é BHXH..................................................................12
5 BHXH ë ViÖt Nam..............................................................................................12
5.1 §èi tîng tham gia.............................................................................................14
5.2 C¸c chÕ ®é BHXH............................................................................................14
5.3 Nguyªn t¾c BHXH...........................................................................................17
5.4 Quü BHXH.......................................................................................................17
5.5 Tæ chøc BHXH vµ qu¶n lý BHXH...................................................................18
5.6 KhiÕu n¹i tè c¸o vÒ BHXH..............................................................................19
PhÇn kÕt bµi.............................................................................................................20
18
- Xem thêm -
.DOC 
18 
147 
135 
