Tài liệu Thực trạng hiến xác, hiến bộ phận cơ thể ở việt nam hiện nay

MỤC LỤC MỞ ĐẦU........................................................................................................1 NỘI DUNG....................................................................................................1 I. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC HIẾN XÁC, HIẾN BỘ PHẬN CƠ THỂ.............................................................................................................1 1. Một số khái niệm..............................................................................1 1.1. Bộ phận cơ thể............................................................................1 1.2. Hiến xác, bộ phận cơ thể............................................................2 2. Nguyên tắc........................................................................................2 3. Ý nghĩa quy định quyền hiến xác, bộ phận cơ thể người...............3 II. THỰC TRẠNG HIẾN XÁC, HIẾN BỘ PHẬN CƠ THỂ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY............................................................................3 1. Những thuận lợi...............................................................................3 2. Khó khăn...........................................................................................5 III. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH VỀ QUYỀN HIẾN XÁC, BỘ PHẬN CƠ THỂ...................................................................................8 1. Kiến nghị sửa đổi, bổ sung hoàn thiện các quy định của pháp luật hiện hành về quyền hiến xác, bộ phận cơ thể........................................8 2. Kiến nghị nhằm thực hiện hiệu quả quyền hiến xác, bộ phận cơ thể 9 KẾT LUẬN....................................................................................................9 TÀI LIỆU THAM KHẢO..........................................................................10 0 MỞ ĐẦU Hiện nay, khi mà nền y học nước nhà ngày càng có điều kiện phát triển hơn, trình độ chuyên môn của các y, bác sĩ rất chuyên sâu. Các căn bệnh liên quan đến các bộ phận cơ thể người có thể được thay thế bằng một bộ phận tương tự và khỏe mạnh. Tuy nhiên, đây là một lĩnh vực mới mẻ và rất tế nhĩ nên vẫn còn nhiều vấn đề cần đề cập tới. Bài viết dưới đây e xin được tìm hiểu về: “Thực trạng hiến xác, hiến bộ phận cơ thể ở Việt Nam hiện nay.” NỘI DUNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC HIẾN XÁC, HIẾN BỘ PHẬN CƠ THỂ 1. Một số khái niệm 1.1. Bộ phận cơ thể Bộ luật dân sự năm 2005 ghi nhận cá nhân có quyền hiến xác, bộ phận cơ thể sau khi chế nhưng không giải thích thuật ngữ nào là bộ phận cơ thể. Trên thực tế, theo quan điểm của Ts. Phùng Trung Tập xét về mặt sinh học “Bộ phận cơ thể người là những thành tố cấu thành cơ thể sống hoàn chỉnh và nó thực hiện chức năng trao đổi chất giúp cơ thể tồn tại và phát triển bình thường theo quy luật tự nhiên.” Tuy nhiên, Luật hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể và hiến, lấy xác năm 2006 cũng đã đưa ra khái niệm về bộ phận cơ thể như sau: “ Bộ phận cơ thể người là một phần của cơ thể được hình thành từ nhiều loại mô khác nhau để thực hiện chức năng sinh lý nhất định”. (Khoản 2/Điều 3). Vậy, một khái niệm mang tính bao quát và khoa học sẽ là: “ Bộ phận cơ thể người là một phần của cơ thể được hình thành từ nhiều loại mô khác nhau mang tính liên hoàn về chức năng trong quá trình trao đổi chất của cơ thể sống.” 1.2. Hiến xác, bộ phận cơ thể 1 Theo từ điển Tiếng Việt thì “hiến” là động từ chỉ “Hành động dâng hay tự nguyện cho của một chủ thể”. Luật hiến, lấy ghép mô bộ phận cơ thể người và hiến lấy xác 2006 không trực tiếp định nghĩa khái niệm này. Tuy nhiên, chúng ta có thể hiểu hiến xác, bộ phận cơ thể như sau: “Hiến xác, bộ phận cơ thể sau khi chết là hành vi tự nguyện của cá nhân theo quy định của pháp luật nhằm tặng/cho xác hoặc bộ phận cơ thể của mình sau khi chết vì mục đích chữa bệnh, giảng dạy hoạc nghiên cứu khoa học và hoàn toàn vô điều kiện.”(1) 2. Nguyên tắc Trong quá trình thực hiện huyền hiến xác, bộ phận cơ thể người không phải cứ tùy ý thích mà được, mà nó cần căn cứ vào những nguyên tắc, những quy định cụ thể như sau: - Tự nguyện đối với người hiến, người được ghép; - Vì mục đích nhân đạo, chữa bệnh, giảng dạy hoặc nghiên cứu khoa học; - Không nhằm mục đích thương mại; - Giữ bí mậy về các thông tin có liên quan đến người hiến, người được ghép, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác hoặc pháp luật có quy định khác” (Điều 4/Luật hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác năm 2006). 3. Ý nghĩa quy định quyền hiến xác, bộ phận cơ thể người Tạo cơ sở pháp lý cho hoạt động hiến xác, bộ phận cơ thể sau khi chết được thực hiện, từ đó khuyến khích và tăng cường nguồn mô, tạng, xác, bộ phận cơ thể để cứu sống người bệnh, nghiên cứu khoa học, giảng dạy … đáp ứng đòi hỏi cấp thiết của cuộc sống khi mà nhu cầu có mô, bộ phận cơ thể (1) Nguyễn Thị Hương, Quyền hiến xác, bộ phận cơ thể sau khi chết, Khóa luận tốt nghiệp, Hà Nội 2011, trang 16. 2 để chữa bệnh, nghiên cứu khoa học đang là vấn đề rất cấp thiết và nan giải không chỉ ở nước ra mà cả thế giới; Thể hiện một nghĩa cử cao đẹp mà con người luôn mong muốn thực hiện, góp phần nhấn mạnh và đề cao tầm quan trọng của quyền hiến xác, bộ phận cơ thể người, thúc đẩy việc thực hiện nó phát huy được hiệu quả trong cuộc sống; Đối với Nhà nước, việc thừa nhận quyền này đã chứng tỏ Nhà nước ta ngày càng quan tâm đến quyền lợi , sức khỏe của nhân dân, luôn đảm bảo cho quyền lợi của người dân được thực hiện ở mức tốt nhất, qua đó tạo niêm tin của nhân dân. Đồng thời, đây cũng là cơ sở pháp lý quan trọng để các cơ qaun có thẩm quyền giải quyết các tranh chấp phát sinh liên quan đến việc thực hiện quyền hiến. II. THỰC TRẠNG HIẾN XÁC, HIẾN BỘ PHẬN CƠ THỂ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 1. Những thuận lợi Từ khi Bộ luật Dân sự năm 2005 có hiệu lực, cũng có ghi nhận quyền hiến xác, bộ phận cơ thể với tư cách là quyền nhân thân của cá nhân ở Điều 33. Quyền hiến bộ phận cơ thể và Điều 34. Quyền hiến xác, bộ phận cơ thể sau khi chết.và khi Luật hiến, lấy ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến lấy xác năm 2006 ra đời đã tạo một hành lang pháp lỹ thuận lợi cho cá nhân thực hiện quyền này trên thực tế. Từ khi quyền này được ghi nhận, số người tham gia đăng kí hiến xác, bộ phận cơ thể tăng mạnh gồm đủ mọi thành phần như: công an, bộ đội, công nhân, cán bộ hưu trí, nông dân, ... vv GS.TS Lê Văn Cường, chủ nhiệm bộ môn giải phẫu, trường Đại học Y Thành phố Hồ Chí Minh cho biết: “Từ năm 1993, trường nhận được lá đơn đầu tiên và ba năm sau thì nhận được thi thể đầu tiên, đến nay trường đã nhận được 14.700 đơn xin hiến xác. Gồm nhiều thành phần sỹ quan, tu sĩ, công nhân … 3 và đã có 409 thi hài được bảo quản cẩn thận, ngày cành phục vụ công tác giảng dạy, nghiên cứu”. Ngày nay, nhận thức của người dân về vấn đề hiến xác, bộ phận cơ thể người không còn xa lạ gì nữa, rào cản về tâm lỹ, truyền thống và phong tục tập quán không còn đè nặng, ngày càng có nhiều người tình nguyện hiến xác, bộ phận cơ thể sau khi chết. Như trường hợp của ông Nguyễn Tấn Dược ở Quảng Năm tâm sự “Dù rằng việc học bị dang dở, nhưng tui hiểu những khó khăn của sinh viên, nhất là sinh viên ngành Y, hy vọng tôi có thể góp một phần nhỏ bé của mình vào việc học của các cháu”, hay trường hợp của bà Nguyễn Thị Hoa ở xã Công Thoi, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình tình nguyện hiến giác mạc sau khi chết, mặc dù gặp nhiều ý kiến phản đối từ gia đình nhưng bà vẫn quyết tâm thực hiện, nhờ hai mảnh giác mạc của và Hoa hiến tặng, Bệnh viện mắt Trung ương đã ghép thành công cho hai bệnh nhân đều bị mè do hỏng giác mạc. Theo gương bà Hoa, hiện nay ở xã Cồn Thoi đã có 29 người tình nguyện hiến giác mạc. Đặc biệt có những gia định có đến 40 người đăng kí hiến xác phục vụ cho y học và nghiên cứu khoa học như gia định ông Dương Văn Tín ở Thành phố Hồ Chí Minh. (2) Đây quả là một tín hiệu đáng mừng. Trình độ kĩ thuật y học của Việt Nam ngày càng nâng cao, dù ghép tạng ở Việt Nam chậm hơn thế giới khoảng nửa thế kỷ, sau các nước trong khu vực Đông Nam Á khoảng 20 năm. Tuy nhiên, không thể phủ nhận nền y học của Việt Nam hiện nay đang rất phát triển nhất là trong lĩnh vực ghép tạng. Kỹ thuật, trang thiết bị, cơ sở vật chất chũng ta đều có đủ, đây là yếu tố gián tiếp thúc đẩy người dân nhận thức được ý nghĩa của việc hiến xác, bộ phận cở thể để cứu người, bởi lẽ nếu có nhiều người tình nguyện hiến xác, bộ (2) Nguyễn Thị Hương, Quyền hiến xác, bộ phận cơ thể sau khi chết, Khóa luận tốt nghiệp, Hà Nội 2011, trang 37, 38. 4 phận cơ thể vì mục đích chữa bệnh cho người khác, những bác sĩ không thực hiện được do hạn chế về chuyên môn thì việc hiến trở lên vô nghĩa. Trước đây, do hạn chế về nhiều mặt nên việc thực hiện các ca ghép tạng của Việt Nam là rất khó khăn, nhiều ca ghép đòi hỏi trình độ kĩ thuật cao (như ghép gan) VIệt Nam không thể thực hiện được, người bệnh phải ra nước ngoài, chi phí rất tốn kém. Hiện này với sự phát triển của y học, chúng ta đã thực hiện được nhiều ca ghép thận, tim, ghép giác mạc … Đặc biệt đối với các ca ghép đòi hỏi kỹ thuật cao như ghép gan từ một người chết não do tai nạn giao thông đượcthực hiện thành công tại bệnh viện Việt Đức hồi tháng 5/2010 với 100% các bác sĩ Việt Nam không có sự giúp đỡ của các chuyên gia nước ngoài. Điều đó chứng tỏ nền y học Việt Nam có thể thực hiện được tất cả những kỹ thuật khó của y học thế giới về ghép tạng. 2. Khó khăn Cùng với những thuận lợi như đã kể trên, thực tiễn áp dụng pháp luật về quyền hiến xác, hiến bộ phận cơ thể người cũng gặp không ít những khó khăn. Thứ nhất, các quy định về độ tuổi và năng lực hành vi của người hiến xác, bộ phận cơ thể có phần cứng nhắc, thiếu linh hoạt. Theo đó, Luật hiến, lấy, ghép mô bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác 2006 quy định độ tuổi để cá nhân có thể thực hiện quyền này là khi cá nhân chết phải từ đủ 18 tuổi trở lên, vậy những các nhân dưới 18 tuổi muốn thực hiện quyền hiến thì sẽ không đủ điều kiện pháp luật quy định. Pháp luật Việt Nam không chấp nhận bất cứ trường hợp nào dưới 18 tuổi thiết nghĩ có phần không hợp lí. Chính vì quy định này mà nhiều trường hợp các em trong độ tuổi từ 15 đến dưới 18 tuổi bị bệnh hiểm nghèo, trước khi qua đời mong muốn làm một việc việc có ích cho cộng đồng nhưng không thể thực hiện 5 được. Mặc dù những cá nhân này đã có năng lực hành vi dân sự một phần (hay chưa đầy đủ). Ví dụ: Em Trịnh Thị D ở xã Nhơn Mỹ, Huyện Kế Sách tỉnh Sóc Trăng 16 tuổi bị ung thư gan giai đoạn cuối, qua báo đài cũng như các phương tiện thông tin đại chúng e biết đến quyền hiến xác, bộ phận cơ thể người sau khi chết. D rất mong muốn tự bản thân em sẽ đăng ký hiến tặng em Nguyễn Thị B, 15 tuổi (ở cùng xã với em) 1 quả thận của em khi em qua đời để có thể duy trì sự sống của B(B bị suy thận nặng, cần có thận để ghép), tuy nhiên, nguyện vọng tốt đẹp của D đã không thể thực hiện được vì độ tuổi của em luật chưa cho phep được đăng ký thực hiện quyền hiến này. Quy định người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự không được thực hiện quyền hiến của Luật hiến, lấy ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến lấy xác 2006 tỏ ra không phù hợp trong thực tiễn, chính quy định này đã phần nào hạn chế khả năng tăng nguồn hiến trong khi nhu cầu thiếu xác, bộ phận cơ thể phục vụ giảng dạy, nghiên cứu khoa học vẫn đang rất cấp bách. Thứ hai, về chế tài xử lý đối với các hành vi vi phạm trong lĩnh vực hiến xác, bộ phận cơ thể sau khi chết. Luật hiến, lấy ghép mô, bộ phận cơ thể và hiến., lấy xác 2006 đã có những quy định ngăn cấm các hành vi trộm mô, bộ phận cơ thể người; cấm buôn bán mô bộ phận cơ thể người dưới bất lì hình thức nào; cấm lấy, ghép, sử dụng vận chuyển, lưu giữ mô, bộ phận cơ thể người vì mục đích lợi nhuận (Điều 11) tuy nhiện lại không quy định chế tài áp dụng đối với các hành vi vi phạm trên. Bộ luật Dân sự 2005, Bộ luật Hình sự 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009) cũng quy định rất ít chế tài áp dụng với các hành vi vi phạm trong lĩnh vực này. Bất cập trên dẫn đến một thực tế đó là sự lúng túng của cơ quan chức năng khi không biết áp dụng chế tài như thế nào để xử lý. Đối với chế tài dân sự, có thể áp dụng quy định tại Điều 628 Bộ luật dân sự 2005 khi cá nhân đó chết về Bồi thường thiệt hại do 6 xâm phạm thi thể. Đối với chế tài hình sự 1999 (sửa đổi, bổ sung 2009) có thể áp dụng quy định tại Điều 246 Tội xâm phạm thi thể, hài cốt, tuy nhiên, cũng giống như Bộ luật Dân sự 2005 khi chỉ với một quy định này thì không thể bao quát được các hành vi vi phạm hết sức đa dạng và tinh vi trong thực tiễn. Vấn đề đặt ra là những bộ phận cơ thể người này có phải là một loại tài sản không, khi mà luật hình sự chỉ xử lý các tội trộm cắp, chiếm đoạt tài sản hay đối với những trường hợp cá nhân còn đang sống bị cắt trộm mất bộ phận cơ thể người trong quá trình phẫu thuật thì cũng không thể áp dụng Điều 628/Bộ luật dân sự 2005 hay Điều 246 Luật hình sự 1999 được. Rõ ràng các hành vi xâm phạm đến xác, bộ phận cơ thể người là nững hành vi nguy hiểm cho xã hội và phải truy cứu trách nhiệm hình sự nhưng chính sách xử lý của chúng ta chưa rõ ràng nên không có tác dụng cảnh báo, răn đe. Đối với lĩnh vực hành chính, hầu như chưa có quy định nào đối với lĩnh vực này. Thứ ba, các quy định liên quan đến tử thi vô thừa nhận. Thực tế những năm qua, xác người vô thừa nhận đã góp phần vào việc cứu chữa được nhiều người bệnh, đặc biệt là những người mắc bệnh về mắt. Luật hiến, lấy ghép mô bộ phận cơ thể và hiến, lấy xác 2006 quy định cơ sở nghiên cứu đào tạo y học được lấy xác người vô thừa nhận để phục vụ chuyên môn, nghiệp vụ của mình. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là tử thi vô thừa nhận là như thế nào? Luật hiến, lấy ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến lấy xác 2006 chưa làm rõ điều này nên rất dễ dẫn đến lạm dụng hay khi người thân thích của tử thi biết tin và yêu cầu cơ sở nghiên cứu khoa học phải trả lại thi thể thì giải quyết như thế nào, … vv Thứ tư, vấn đề tôn vinh gia đình, cá nhân có người hiến xác, bộ phận cơ thể. Luật hiến, lấy ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến lấy xác 2006 nêu rất cụ thể về quyền lợi cũng như tôn vinh những người hiến xác, bộ phận cơ 7 thể, tuy nhiên lại không có quy định nào tôn vinh về mặt tinh thần cho gia đinh người hiến xác, bộ phận cơ thể. Đây là một thiếu xót cần bổ sung trong Luật hiến, lấy ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến lấy xác 2006. Ngoài những bất cập kể trên, còn có các vấn đề khác mà luật còn bỏ ngỏ như: chưa quy định cụ thể về trình tự, thủ tục hiến, lấy bộ phận cơ thể, xác để nghiên cứu khoa học cũng như điều kiện đối với các tổ chức được nhận này, … vv. III. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH VỀ QUYỀN HIẾN XÁC, BỘ PHẬN CƠ THỂ 1. Kiến nghị sửa đổi, bổ sung hoàn thiện các quy định của pháp luật hiện hành về quyền hiến xác, bộ phận cơ thể Thứ nhất, cần mở rộng phạm vi chủ thể có quyền đăng ký hiến xác, bộ phận cơ thể theo hướng cho phép người từ đủ 15 tuổi đến dưới 18 tuổi được đăng ký hiến xác, bộ phận cơ thể sau khi chết nếu được sự đồng ý bằng văn bản của cha, mẹ hoặc người giám hộ, cho phép người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự cũng được đăng ký thực hiện quyền này cả khi họ đang sống hoặc đã chết. Thứ hai, để tránh lúng túng trong việc xử lý các ci phạm liên quan đến việc thực hiện quyền hiến xác, bộ phận cơ thể nên quy định rõ các chế tài áp dụng với từng hành vi cụ thể, bổ sung vào Bộ luật Hình sự 1999 những điều khoản để xử lý các loại tội phạm liên quan đến các hành vi bị cấm quy định tại Điều 11 luậ hiến, lấy ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến lấy xác 2006. Có hướng dẫn bổ sung chế tài hành chính trong việc xử lý các vi phạm hành chính trong lĩnh vực này. Ngoài ra, cũng cần hướng dẫn thêm về thẩm quyền của Tòa án trong các vụ việc dân sự liên quan đến việc thực hiện 8 quyền hiến xác, bộ phận cơ thể tránh trường hợp khi xảy tranh chấp tòa án không biết căn cứ vào quy định tố tụng nào để thụ lý. Thứ ba, Luật nên quy định rõ thế nào là tử thi vô thừa nhận và các chế định liên quan như việc: sử dụng vào mục đích gì, trách nhiệm trả lại thi thể cho gia đình của tử thi để chôn cất, … Thứ tư, Luật nên quy định gia đình người hiến xác, bộ phận cơ thể sau khi chết cũng được tôn vinh về mặt tinh thần. Thứ năm , pháp luật cần có quy định chặt chẽ về trình tự thủ tục đối với việc hiến xác, bộ phận cơ thể cho mục đích nghiên cứu khoa học cũng như quy định về điều kiện đối với các tổ hức nhận xác, bộ phận cơ thể người để nghiên cứu khoa học. 2. Kiến nghị nhằm thực hiện hiệu quả quyền hiến xác, bộ phận cơ thể - Đối với hệ thống hiến: Nhanh chóng đưa hệ thống hiến vào hoạt động thực tiễn bằng cách khẩn trương triển khai thành lập Trung tâm điều phối quốc gia, tiếp tục phát huy vai trò của các ngân hàng mô; - Đối với việc đăng kí hiến xác, bộ phận cơ thể sau khi chết: Xây dựng chương trình đăng kí hiến hiệu quả nhưng thủ tục đơn giản, thuận tiện, nhanh chóng. Có thể thể hiện sự đồng ý, thay đổi, hủy bỏ bằng mạng internet thông qua trang web của Trung tâm điều phối quốc gia, của bệnh viện, cơ sở y tế lấy, ghép mô bộ phận cơ thể người bằng cách gọi điện, gửi thư, mail hoặc trực tiếp đến văn phòng của các cơ quan này. KẾT LUẬN Trên đây, là thực trạng trong lĩnh vực hiến xác, bộ phận cơ thể ở Việt Nam hiện nay. Để có một nền y học, các ngành nghiên cứu khoa học được phát triển cần đòi hỏi bản thân mỗi người đều phải có ý thức, sự cố gắng và tinh thần vì cộng đồng sâu sắc để mỗi cá nhân trong xã hội được thực hiện tốt nhất quyền được hiến xác, bộ phận cơ thể của mình một cách tốt nhất. 9 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Nguyễn Thị Hương, Quyền hiến xác, bộ phận cơ thể sau khi chết, Khóa luận tốt nghiệp, Hà Nội 2011; 2. Hoàng Thị Minh Du, Một số khía cạnh pháp lý liên quan đến vấn đề hiến bộ phận cơ thể người, Luận án thạc sĩ Luật học, Hà Nội – 2008; 3. Một số website: - http://thongtinphapluatdansu.edu.vn; - http://tapchikiemsat.org.vn; - … 10