Tài liệu Thực hiện pháp lệnh dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong xây dựng nông thôn mới khu vực tây nguyên hiện nay (tt)

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH NGUYỄN VĂN VƯƠNG THỰC HIỆN PHÁP LỆNH DÂN CHỦ Ở XÃ, PHƯỜNG, THỊ TRẤN TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI KHU VỰC TÂY NGUYÊN HIỆN NAY TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC Mã số: 92 29 008 HÀ NỘI - 2020 Công trình được hoàn thành tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh Người hướng dẫn khoa học: PGS,TS. Đỗ Thị Thạch Phản biện 1: .......................................................... .......................................................... Phản biện 2: .......................................................... .......................................................... Phản biện 3: .......................................................... .......................................................... Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học viện họp tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh Vào hồi...... giờ....... ngày...... tháng...... năm 2020 Có thể tìm hiểu luận án tại Thư viện Quốc gia và Thư viện Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thực hiện và phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa (XHCN), bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân trên thực tế trong các lĩnh vực đời sống xã hội là bản chất của chế độ ta, vừa là mục tiêu vừa là động lực của sự phát triển đất nước. Theo đó, các quyền dân chủ của nhân dân phải được thể chế hóa bằng pháp luật và hiện thực hóa trong thực tế, nhất là ở cấp cơ sở. Trong những năm qua, dưới sự lãnh đạo của Đảng và việc triển khai hệ thống pháp luật của Nhà nước, các quyền dân chủ của nhân dân “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” đã được triển khai thực hiện trong thực tế, góp phần phát huy dân chủ, khơi dậy sức mạnh đoàn kết toàn dân tộc trong xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam XHCN. Trong những năm đầu của thời kỳ đổi mới, việc thực hành dân chủ còn mang tính hình thức, quyền làm chủ của nhân dân còn bị vi phạm, hiện tượng quan liêu, mệnh lệnh, cửa quyền, tham nhũng, sách nhiễu, gây phiền hà cho người dân vẫn chưa được khắc phục, một số quyền dân chủ của nhân dân chưa được cụ thể hoá và thể chế hoá thành luật pháp, chậm đi vào cuộc sống... Từ thực tế đó Đảng và Nhà nước đã ban hành Quy chế dân chủ (QCDC) cơ sở (1998), Pháp lệnh Thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn (2007), nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả thực hiện các quyền dân chủ của nhân dân ở địa bàn cơ sở, tạo động lực phát huy quyền làm chủ của nhân dân tham gia phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng đất nước, nhất là ở khu vực nông thôn. Thực hiện mục tiêu đổi mới đất nước, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách quan trọng để phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn... trong đó, Nghị quyết số 26-NQ/TW, ngày 5 tháng 8 năm 2008 về “nông nghiệp, nông dân, nông thôn” và Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới (NTM) là một bước đột phá rất quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội. Quan điểm cốt lõi của Đảng và Nhà nước trong xây dựng NTM là phải tạo nên phong trào quần chúng rộng lớn, 2 phát huy đầy đủ quyền làm chủ của nhân dân, sự tham gia tích cực, chủ động của mỗi người dân, mỗi cộng đồng dân cư, huy động mọi nguồn lực trong nhân dân, dựa vào dân để xây dựng NTM. Do vậy, triển khai thực hiện pháp lệnh dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong xây dựng NTM, thực hiện các quyền “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” vừa là mục tiêu vừa là động lực, là giải pháp quan trọng quyết định sự thành công trong xây dựng NTM. Tây Nguyên là một trong những khu vực đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển đất nước. Được sự quan tâm, đầu tư của Đảng và Nhà nước, cùng với sự nỗ lực vượt qua những khó khăn, thách thức của các cấp ủy đảng, chính quyền và nhân dân các dân tộc Tây Nguyên, trong những năm đổi mới Tây Nguyên đã đạt được những thành tựu quan trọng trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, quốc phòng - an ninh... Việc triển khai thực hiện pháp lệnh dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong xây dựng NTM khu vực Tây Nguyên đạt nhiều kết quả tích cực, đã cụ thể hóa, triển khai thực hiện các quyền dân chủ “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” trong xây dựng NTM; đã huy động nguồn lực, sức mạnh, vai trò chủ thể của nhân dân tham gia triển khai thực hiện các tiêu chí trong xây dựng NTM; kịp thời đấu tranh ngăn chặn các biểu hiện quan liêu, mất dân chủ, dân chủ hình thức, các biểu hiện tiêu cực tham ô, tham nhũng, vi phạm quyền và lợi ích chính đáng của nhân dân trong xây dựng NTM... Bên cạnh đó, việc thực hiện pháp lệnh dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong xây dựng NTM vẫn còn bộc lộ một số hạn chế: Các quyền dân chủ “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” trong xây dựng NTM chưa được triển khai thực hiện nghiêm túc, hiệu quả thấp; vai trò chủ thể của nhân dân trong xây dựng NTM chưa được phát huy; một bộ phận cán bộ, công chức quan liêu, mất dân chủ, lạm dụng chức quyền tham ô, tham nhũng; các vấn đề tranh chấp, khiếu nại, tố cáo trong xây dựng NTM có chiều hướng gia tăng; một số địa phương đã xuất hiện những điểm nóng chính trị, gây bức xúc trong nhân dân, làm giảm niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước. 3 Do vậy, thực hiện pháp lệnh dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong xây dựng NTM góp phần giữ vững ổn định chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, củng cố quốc phòng - an ninh ở khu vực Tây Nguyên. Xuất phát từ thực trạng nêu trên, tác giả lựa chọn đề tài: “Thực hiện pháp lệnh dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong xây dựng nông thôn mới khu vực Tây Nguyên hiện nay” để nghiên cứu làm luận án tiến sĩ chuyên ngành Chủ nghĩa xã hội khoa học. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Luận án phân tích làm rõ một số vấn đề lý luận, thực tiễn thực hiện pháp lệnh dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong xây dựng NTM, đề xuất các quan điểm và giải pháp tăng cường hiệu quả triển khai thực hiện pháp lệnh dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong xây dựng NTM khu vực Tây Nguyên giai đoạn 2020 -2025. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến luận án - Làm rõ một số vấn đề lý luận và các yếu tố tác động đến thực hiện pháp lệnh dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong xây dựng NTM khu vực Tây Nguyên hiện nay - Phân tích thực trạng triển khai thực hiện pháp lệnh dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong xây dựng NTM khu vực Tây Nguyên và vấn đề đặt ra hiện nay. - Đề xuất một số quan điểm và giải pháp tăng cường hiệu quả triển khai thực hiện pháp lệnh dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong xây dựng NTM khu vực Tây Nguyên giai đoạn 2020 -2025. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án 3.1. Đối tượng Luận án tập trung nghiên cứu việc thực hiện pháp lệnh dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong xây dựng NTM khu vực Tây Nguyên hiện nay. Để tránh trùng lặp cụm từ “thực hiện” trong quá trình triển khai các 4 nội dung luận án, nghiên cứu sinh sử dụng cụm từ: “thực hiện pháp lệnh dân chủ” thay cho cụm từ “thực hiện Pháp lệnh Thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn”. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Luận án nghiên cứu thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM khu vực Tây Nguyên theo những nội dung sau: Thứ nhất, về thực hiện pháp lệnh dân chủ bao gồm: (i) Những nội dung công khai để nhân dân biết (được quy định tại Chương II của Pháp lệnh dân chủ); (ii) Những nội dung, nhân dân bàn, quyết định (được quy định ở Chương III của Pháp lệnh dân chủ); (iii) Nhân dân tham gia giám sát (được quy định tại chương V của Pháp lệnh dân chủ). Thứ hai, về xây dựng NTM bao gồm: Nhóm tiêu chí quy hoạch; nhóm tiêu chí hạ tầng kinh tế - xã hội (giao thông, thủy lợi, cơ sở vật chất văn hóa); nhóm tiêu chí văn hóa, xã hội, môi trường (giáo dục, văn hóa, môi trường); nhóm tiêu chí hệ thống chính trị (hệ thống tổ chức chính trị - xã hội vững mạnh, an ninh trật tự xã hội). - Về không gian: Luận án tập trung nghiên cứu thực tiễn thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM ở 3 tỉnh có tính đại diện cho khu vực Tây Nguyên Gia Lai, Lâm Đồng, Đắk Nông, chỉ nghiên cứu ở cấp xã. - Về thời gian: Luận án nghiên cứu thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM khu vực Tây Nguyên từ năm 2010 đến nay, từ khi Thủ tướng Chính Phủ ban hành Quyết định số 800/QĐ-TTg, ngày 04/6/2010, phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng NTM giai đoạn 2010 - 2020. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án - Luận án được thực hiện trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, những quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước Việt Nam về thực hiện pháp lệnh dân chủ và xây NTM. 5 - Luận án sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, chú trọng các phương pháp cụ thể: Phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp, thống kê, mô tả, điều tra xã hội học (với 600 mẫu phiếu, trong đó 300 phiếu dành cho cán bộ, công chức, 300 phiếu dành cho người dân). 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án - Xây dựng khung lý thuyết của luận án, góp phần làm rõ các khái niệm công cụ gồm: Khái niệm dân chủ, dân chủ cơ sở; quan niệm nông thôn, nông thôn mới; quan niệm về thực hiện pháp lệnh dân chủ; thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM. Đặc biệt khung lý thuyết nghiên cứu đã phân tích làm rõ chủ thể, nội dung, hình thức và vai trò thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng nông thôn mới; chỉ rõ các yếu tố tác động đến thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng nông thôn mới khu vực Tây Nguyên. - Luận án phân tích, đánh giá, làm rõ những thành tựu đạt được, những hạn chế việc thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM khu vực Tây Nguyên hiện nay, từ đó chỉ ra 4 vấn đề bất cập, cần xây dựng giải pháp để giải quyết. - Luận án xây dựng 4 nhóm giải pháp giải quyết 4 bất cập đặt ra nhằm nâng cao hiệu quả triển khai thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM khu vực Tây Nguyên hiện nay. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án - Kết quả của luận án góp phần cung cấp cơ sở lý luận, thực tiễn giúp các cấp ủy, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị xã - hội, các cơ quan và tổ chức có liên quan ở khu vực Tây Nguyên trong xây dựng chính sách, giải pháp thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM hiện nay. - Luận án có thể làm tài liệu tham khảo cho các cá nhân, tổ chức quan tâm nghiên cứu, tuyên truyền, giảng dạy các nội dung liên quan đến chủ đề của luận án. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận án được kết cấu thành 4 chương, 9 tiết. 6 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 1.1. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 1.1.1. Các công trình nghiên cứu trong nước Luận án tổng quan các công trình nghiên cứu trong nước liên quan đến chủ đề luận án (với 31 tài liệu) theo 4 tuyến vấn đề sau: Thứ nhất, các công trình nghiên cứu về dân chủ cơ sở, thực hiện pháp lệnh dân chủ cơ sở. Thứ hai, các công trình nghiên cứu về nông nghiệp, nông thôn, xây dựng nông thôn mới. Thứ ba, các công trình nghiên cứu về dân chủ cơ sở, thực hiện pháp lệnh dân chủ cơ sở trong xây dựng nông thôn mới. Thứ tư, các công trình nghiên cứu về dân chủ cơ sở, thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng nông thôn mới ở Tây Nguyên. 1.1.2. Các công trình nghiên cứu nước ngoài Các công trình nghiên cứu nước ngoài luận án đã tổng quan (với 17 tài liệu) theo 3 tuyến vấn đề sau: Thứ nhất, các công trình nghiên cứu về dân chủ cơ sở. Thứ hai, các công trình nghiên cứu về nông nghiệp, nông thôn, xây dựng nông thôn mới. Thứ ba, các công trình nghiên cứu về thực hiện dân chủ cơ sở trong xây dựng nông thôn mới. 1.2. ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN VÀ NHỮNG NỘI DUNG NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN 1.2.1. Đánh giá chung về các công trình nghiên cứu liên quan đến luận án Qua việc hệ thống các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án, tác giả có một số đánh giá, nhận xét như sau: 7 Thứ nhất, về cơ sở lý luận, thực tiễn thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM Về khái niệm dân chủ, dân chủ ở cơ sở, thực hiện pháp lệnh dân chủ, quan niệm nông thôn, xây dựng NTM đã được nhiều tác giả phân tích, bàn luận với những cách tiếp cận khác nhau, khá phong phú. Về nội dung, hình thức, vai trò thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM cũng được nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu ở nhiều khía cạnh. Thứ hai, về thực trạng thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM Vấn đề thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM ở nước ta nói chung và khu vực Tây Nguyên hiện nay, có nhiều công trình nghiên cứu đã đánh giá thực trạng thực hiện QCDC cơ sở, Pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM ở nhiều góc độ, khía cạnh khác nhau. Đến nay, chưa có công nào ở nước ngoài đề cập đến nội dung Pháp lệnh dân chủ. Tuy nhiên, dưới góc độ dân chủ trong xây dựng NTM, một số tác giả nước ngoài cũng đã nghiên cứu, phân tích bàn về thực trạng thực hiện dân chủ trong xây dựng NTM. Thứ ba, về quan điểm, giải pháp thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM Về quan điểm nâng cao hiệu quả pháp lệnh dân trong xây dựng NTM, nhiều tác giả đã phân tích nêu lên một số quan điểm khá đầy đủ; một số tác giả thông qua những công trình nghiên cứu khoa học, sách chuyên khảo, bài viết còn đề cấp đến việc nâng cao hiệu quả thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM bằng nhiều giải pháp. Bên cạnh đó, một số tác giả nước ngoài thông qua các công trình nghiên cứu về dân chủ của mình đã phân tích, luận bàn một số giải pháp phát huy dân chủ trong trong xây dựng NTM. Như vậy, qua việc tìm hiểu, nghiên cứu các công trình khoa học liên quan đến đề tài luận án, tác giả rút ra một số nhận xét như sau: Một là, vấn đề thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM khu vực Tây Nguyên mặc dù chưa có công trình nghiên cứu mang tính chuyên 8 sâu, nhưng đã có nhiều tác giả bàn về dân chủ, dân chủ ở cơ sở, thực hiện Pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM. Hai là, có nhiều công trình nghiên cứu về thực hiện Quy chế dân chủ, pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM có những nội dung liên quan đến đề tài luận án, nhưng vấn đề “Thực hiện Pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM khu vực Tây Nguyên”, chưa được nghiên cứu một cách có chiều sâu, mang tính chuyên sâu trong những công trình như sách chuyên khảo, đề tài cấp Bộ, cấp Nhà nước, luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ... Ba là, các công trình khoa học có liên quan chưa chỉ ra các yếu tố đặc thù của khu vực Tây Nguyên, có tác động đến thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM ở cả hai khía cạnh tích cực và tiêu cực, cũng như chưa xác định rõ vấn đề đặt ra khi triển khai thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM khu vực Tây Nguyên là những rào cản và thách thức gì để từ đó xây dựng quan điểm và giải pháp cho phù hợp. Với những kết quả trên, có thể khẳng định đề tài: “Thực hiện pháp lệnh dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong xây dựng nông thôn mới khu vực Tây Nguyên hiện nay” là hoàn toàn mới không trùng lặp với bất cứ công trình khoa học nào đã công bố. 1.2.2. Những nội dung luận án tiếp tục nghiên cứu Thứ nhất, luận án tập trung nghiên cứu một số vấn đề lý luận và thực tiễn về thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM khu vực Tây Nguyên. Thứ hai, luận án phân tích, đánh giá làm sáng tỏ những thành tựu đạt được, những hạn chế, chỉ ra nguyên nhân của những thành tựu và những hạn chế của việc thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM. Phân tích làm rõ những vấn đề đặt ra từ thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM khu vực Tây Nguyên hiện nay. Thứ ba, xây dựng quan điểm và giải pháp tăng cường hiệu quả thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM khu vực Tây Nguyên hiện nay. Tiểu kết chương 1 9 Chương 2 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THỰC HIỆN PHÁP LỆNH DÂN CHỦ Ở XÃ, PHƯỜNG, THỊ TRẤN TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI VÀ CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG 2.1. DÂN CHỦ CƠ SỞ, THỰC HIỆN PHÁP LỆNH DÂN CHỦ VÀ XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI 2.1.1. Khái niệm về dân chủ ở cơ sở Trên cơ sở quan niệm của các tác giả về dân chủ, dân chủ XHCN, luận án đã khái quát dân chủ ở cơ sở như sau: Dân chủ ở cơ sở là việc thực hiện quyền làm chủ, quyền tự quyết của nhân dân ở địa bàn cơ sở theo phương châm dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra đối với các nội dung có liên quan tới đời sống kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội của người dân ở cơ sở bằng những hình thức nhất định, phù hợp với các nguyên tắc và quy định của pháp luật. Thực hiện dân chủ ở cơ sở là xây dựng nền tảng của chế độ chính trị theo định hướng XHCN, là nội dung quan trọng, thiết yếu của dân chủ XHCN ở nước ta hiện nay. 2.1.2. Quan niệm và nội dung thực hiện pháp lệnh dân chủ Quan niệm về thực hiện pháp lệnh dân chủ ở xã, phường, thị trấn Thực hiện phát huy quyền dân chủ của nhân dân ở địa bàn cơ sở là nhân tố quan trọng, tạo động lực cho sự phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội. Tuy nhiên, việc thực hiện QCDC ở cơ sở trong những năm qua vẫn còn những hạn chế. Xuất phát từ thực tiễn nêu trên, ngày 20/4/2007, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội Việt Nam khoá XI đã thông qua Pháp lệnh Thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn. Trên cơ sở kết quả của các công trình nghiên cứu về thực hiện pháp lệnh dân chủ, luận án quan niệm: Thực hiện pháp lệnh dân chủ là quá trình triển khai các hoạt động nhằm đưa những nội dung của Pháp lệnh dân chủ vào thực tiễn của đời sống kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội ở địa bàn cơ sở, để phát huy vai trò của hệ thống chính trị, phát huy quyền làm chủ của nhân dân; thu hút nhân dân tham gia quản lý nhà nước, quản lý xã hội, 10 kiểm tra, giám sát các hoạt động của chính quyền cấp xã; góp phần giữ vững ổn định chính trị, phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, giữ gìn trật tự, kỷ cương trên địa bàn cấp xã. Nội dung Pháp lệnh dân chủ ở xã, phường, thị trấn Uỷ ban Thường vụ Quốc hội Việt Nam khoá XI (2007) đã thông qua Pháp lệnh Thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn với những nội dung, cụ thể: 1) Những nội dung thực hiện công khai cho dân biết; 2) Những nội dung thực hiện cho nhân dân được bàn và quyết định; 3) Những nội dung nhân dân bàn, biểu quyết, để cấp có thẩm quyền quyết định; 4) Những nội dung nhân dân tham gia ý kiến trước khi cơ quan có thẩm quyền quyết định; 5) Những nội dung nhân dân giám sát. Tuy nhiên, luận án không nghiên cứu hết 5 nội dung này mà chỉ chọn 3 nội dung nghiên cứu như trong phạm vi của luận án đã xác định. 2.1.3. Quan niệm và nội dung xây dựng nông thôn mới Quan niệm nông thôn và xây dựng NTM Tổng hợp từ nhiều cách tiếp cận khác nhau, có thể quan niệm nông thôn như sau: Nông thôn là vùng sinh sống của đa số các cư dân. Các cư dân này sẽ tham gia tích cực và các hoạt động chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội trong một thể chế chính trị nhất định và chịu sự tác động, chi phối của các tổ chức khác. Nông thôn mới được các nhà nghiên cứu tiếp cận nhiều góc độ khác nhau, có thể quan niệm: NTM là một kiểu tổ chức nông thôn được xây dựng gắn với những tiêu chí cụ thể, thể hiện sự phát triển, tiến bộ với những đặc trưng như: Hạ tầng kinh tế - xã hội phát triển; truyền thống bản sắc văn hóa được bảo tồn và phát huy; hệ thống chính trị (HTCT) vững mạnh, an ninh, trật tự xã hội ổn định; đời sống vật chất, tinh thần của người dân ngày càng được nâng cao; người dân trở thành chủ thể quản lý mọi hoạt động ở các vùng nông thôn; làng xã nông thôn ngày càng văn minh, sạch đẹp môi trường sinh thái, điều kiện sống được đảm bảo. Xây dựng NTM, Nghị quyết 26-NQ/TW, ngày 5 tháng 8 năm 2008 của Ban Chấp hành Trung ương khóa X về “Nông nghiệp, nông dân, nông 11 thôn” với trọng tâm là xây dựng NTM xác định mục tiêu xây dựng NTM: Nông thôn mới là khu vực nông thôn có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội từng bước hiện đại; cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ; gắn phát triển nông thôn với đô thị theo quy hoạch; xã hội nông thôn dân chủ, ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc; môi trường sinh thái được bảo vệ; HTCT ở nông thôn dưới sự lãnh đạo của Đảng được tăng cường. Về nội dung xây dựng nông thôn mới Thứ nhất, xây dựng làng xã văn minh, sạch đẹp, hạ tầng hiện đại. Thứ hai, sản xuất phải phát triển bền vững theo hướng kinh tế hàng hóa. Thứ ba, đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn ngày càng được nâng cao. Thứ tư, môi trường nông thôn trong lành, “bản sắc văn hóa dân tộc được giữ gìn và phát triển”. Thứ năm, xã hội nông thôn an ninh tốt, quản lý dân chủ, HTCT vững mạnh. Từ Nghị quyết 26-NQ/TW, ngày 5/8/2008 của Ban Chấp hành Trung ương khóa X về “nông nghiệp, nông dân, nông thôn”, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 491/QĐ-TTg, ngày 16 tháng 4 năm 2009 về Ban hành Bộ tiêu chí Quốc gia về xây dựng NTM giai đoạn 2010-2020; Quyết định 1980/QĐ-TTg, ngày 17 tháng 10 năm 2016 về Ban hành Bộ tiêu chí Quốc gia về xã NTM giai đoạn 2016-2020, quy định 5 nhóm với 19 tiêu chí cụ thể. Tuy nhiên, luận án không nghiên cứu hết 19 tiêu chí, mà chỉ chọn một số tiêu chí xây dựng NTM để nghiên cứu như trong phạm vi luận án đã xác định. 2.2. CHỦ THỂ, NỘI DUNG, HÌNH THỨC VÀ VAI TRÒ THỰC HIỆN PHÁP LỆNH DÂN CHỦ TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI 2.2.1. Quan niệm và chủ thể hiện Pháp lệnh dân chủ trong xây dựng nông thôn mới Quan niệm về thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM Từ những nội dung của Pháp lệnh dân chủ và nội dung của Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng NTM, có thể hiểu thực hiện Pháp lệnh 12 dân chủ trong xây dựng NTM là những hoạt động có mục đích, có kế hoạch của các chủ thể nhằm triển khai những nội dung của Pháp lệnh dân chủ vào thực tiễn xây dựng NTM; phát huy vai trò, trách nhiệm của HTCT và đảm bảo quyền làm chủ của nhân dân nông thôn trong xây dựng NTM; góp phần xây dựng, phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn theo hướng hiện đại, văn minh, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân nông thôn một cách bền vững. Về chủ thể thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM Chủ thể ở địa bàn cơ sở có vai trò quan trọng, quyết định đảm bảo thực hiện thắng lợi đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước. Chủ thể thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM ở nước ta hiện nay là các tổ chức đảng, chính quyền, MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội, đội ngũ cán bộ, công chức và nhân dân ở địa bàn cơ sở trực tiếp tham gia vào quá trình thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM. 2.2.2. Nội dung, hình thức thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng nông thôn mới Căn cứ vào nội dung của pháp lệnh dân chủ và nội dung Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng NTM. Nội dung và hình thức thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM được xác định gồm: Thứ nhất, nội dung, hình thức tổ chức công khai cho nhân dân được biết trong xây dựng NTM - Về nội dung tổ chức công khai trong xây dựng NTM, thực hiện công khai nhóm tiêu chí quy hoạch; nhóm tiêu chí hạ tầng kinh tế - xã hội với các tiêu chí (giao thông, thủy lợi, cơ sở vật chất văn hóa); nhóm tiêu chí về văn hóa, xã hội, môi trường, với các tiêu chí (giáo dục và đào tạo, văn hóa, môi trường); nhóm tiêu chí về HTCT, với các tiêu chí như hệ thống tổ chức chính trị - xã hội, an ninh, trật tự xã hội. - Về hình thức thực hiện công khai, niêm yết công khai tại trụ sở Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân cấp xã; công khai trên hệ thống truyền 13 thanh của cấp xã; công khai thông qua Trưởng thôn, Tổ trưởng tổ dân phố để thông báo đến nhân dân. Thứ hai, nội dung, hình thức tổ chức cho nhân dân được “bàn” trong xây dựng NTM - Về nội dung tổ chức cho nhân dân “bàn” trong xây dựng NTM, tổ chức cho nhân dân “bàn” đối với nhóm tiêu chí hạ tầng kinh tế - xã hội; nhóm tiêu chí về văn hóa - xã hội - môi trường; nhóm tiêu chí về HTCT. - Về hình thức tổ chức cho nhân dân được “bàn” trong xây dựng NTM, thực hiện bằng các hình tổ chức cuộc họp cử tri hoặc cử tri đại diện hộ gia đình theo địa bàn từng thôn, tổ dân phố, phát phiếu lấy ý kiến tới cử tri hoặc cử tri đại diện hộ gia đình, thông qua hòm thư góp ý kiến. Thứ ba, nội dung, hình thức tổ chức cho nhân dân tham gia giám sát các hoạt động trong xây dựng NTM - Về nội dung tổ chức cho nhân dân tham gia giám sát trong xây dựng NTM, thực hiện giám sát quá trình triển khai thực hiện nhóm tiêu chí quy hoạch; nhóm tiêu chí hạ tầng kinh tế - xã hội; nhóm tiêu chí về văn hóa - xã hội - môi trường; nhóm tiêu chí về HTCT. - Về hình thức tổ chức cho nhân dân tham gia giám sát trong xây dựng NTM, nhân dân thực hiện giám sát thông qua hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng; nhân dân trực tiếp thực hiện việc giám sát thông qua quyền khiếu nại, tố cáo, kiến nghị với cơ quan, tổ chức có thẩm quyền hoặc kiến nghị thông qua Uỷ ban MTTQ Việt Nam, các tổ chức thành viên của Mặt trận cấp xã, Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng. 2.2.3. Vai trò của thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng nông thôn mới Thứ nhất, thực hiện pháp lệnh dân chủ góp phần huy động được sức người, sức của, phát huy sức sáng tạo, tinh thần đoàn kết của nhân dân trong xây dựng NTM. 14 Thứ hai, thực hiện pháp lệnh dân chủ bảo đảm các quyền và lợi ích hợp pháp của nhân dân trong quá trình xây dựng NTM. Thứ ba, thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM góp phần nâng cao chất lượng hoạt động của HTCT, hiệu quả làm việc, phẩm chất đạo đức cho đội ngũ của cán bộ, công chức trong HTCT cấp cơ sở. Thứ tư, thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM góp phần phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội; giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn nông thôn. 2.3. CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN HIỆU QUẢ THỰC HIỆN PHÁP LỆNH DÂN CHỦ TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI KHU VỰC TÂY NGUYÊN 2.3.1. Tác động của điều kiện địa lý, tự nhiên, kinh tế, văn hóa, xã hội của khu vực Tây Nguyên Một là, tác động của điều kiện địa lý, tự nhiên của khu vực Tây Nguyên. Hai là, tác động từ yếu tố kinh tế, văn hóa của khu vực Tây Nguyên. Ba là, tác động của yếu tố dân cư, dân tộc, tôn giáo khu vực Tây Nguyên. 2.3.2. Tác động của chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước Một là, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước trong phát triển kinh tế - xã hội khu vực Tây Nguyên. Hai là, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước về thực hiện dân chủ và xây dựng NTM. 2.3.3. Tác động của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và quá trình hội nhập quốc tế Một là, tác động tích cực Hai là, tác động tiêu cực Những yếu tố tác động đến triển khai thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM khu vực Tây Nguyên theo cả hai hướng tích cực và tiêu cực. Tiểu kết chương 2 15 Chương 3 THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÁP LỆNH DÂN CHỦ Ở XÃ, PHƯỜNG, THỊ TRẤN TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI KHU VỰC TÂY NGUYÊN VÀ VẤN ĐỀ ĐẶT RA HIỆN NAY 3.1. THÀNH TỰU VÀ HẠN CHẾ THỰC HIỆN PHÁP LỆNH DÂN CHỦ TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI KHU VỰC TÂY NGUYÊN HIỆN NAY 3.1.1. Trong tổ chức công khai cho nhân dân được biết những nội dung trong xây dựng nông thôn mới 3.1.1.1. Những thành tựu chủ yếu Một là, các cấp ủy đảng, chính quyền, MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội trên địa bàn khu vực Tây Nguyên đã thực hiện tốt công tác tuyên truyền nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ, công chức và nhân dân về những nội dung của pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM. Hai là, các cấp ủy đảng, chính quyền, MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội trên địa bàn khu vực Tây Nguyên đã thực hiện tốt việc công khai nội dung nhóm tiêu chí quy hoạch xây dựng NTM; nhóm tiêu chí cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội; nhóm tiêu chí về văn hóa, xã hội, môi trường; nhóm tiêu chí về HTCT. Ba là, các cấp ủy đảng, chính quyền, MTTQ và các tổ chức chính trị xã hội trên địa bàn khu vực Tây Nguyên đã sử dụng nhiều hình thức khác nhau để thực hiện tuyên truyền, công khai những nội dung của pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM. 3.1.1.2. Những hạn chế chủ yếu Một là, một số cấp ủy đảng, chính quyền, MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội trên địa bàn khu vực Tây Nguyên chưa thực hiện tốt công tác tuyên truyền, công khai nội dung của pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM. Hai là, một số cấp ủy đảng, chính quyền, MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội trên địa bàn khu vực Tây Nguyên thực hiện chưa hiệu quả việc công khai nội dung các nhóm tiêu chí trong xây dựng NTM. 16 Ba là, việc thực hiện các hình thức công khai ở một số địa phương khu vực Tây Nguyên còn hạn chế; chưa chú trọng đổi mới, đa dạng hóa các hình thức phổ biến tuyên truyền, công khai. 3.1.2. Trong tổ chức cho nhân dân “bàn” trong xây dựng nông thôn mới 3.1.2.1. Những thành tựu chủ yếu Một là, các cấp ủy đảng, chính quyền, MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội trên địa bàn khu vực Tây Nguyên đã tổ chức tốt cho nhân dân tham gia thảo luận, bàn bạc, đóng góp các ý kiến trong xây dựng NTM. Hai là, các cấp ủy đảng, chính quyền, MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội, Ban chỉ đạo, Ban quản lý xây dựng NTM trên địa bàn khu vực Tây Nguyên đã sử dụng linh hoạt nhiều hình thức để tổ chức cho nhân dân tham gia bàn bạc, thảo luận, đóng góp các ý kiến trong xây dựng NTM. 3.1.2.2. Những hạn chế chủ yếu Một là, một số cấp ủy đảng, chính quyền, MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội trên địa bàn khu vực Tây Nguyên chưa tổ chức tốt cho nhân dân tham gia thảo luận, bàn bạc, đóng góp các ý kiến trong xây dựng NTM. Hai là, việc sử dụng một số hình thức tổ chức cho nhân dân được bàn trong xây dựng NTM còn hạn chế, chưa phù hợp với điều kiện thực tế của khu vực Tây Nguyên. 3.1.3. Trong tổ chức cho nhân dân tham gia giám sát các hoạt động xây dựng nông thôn mới 3.1.3.1. Những thành tựu chủ yếu Một là, các cấp ủy đảng, chính quyền, MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội đã chú trọng phát huy dân chủ, tổ chức cho nhân dân tham gia giám sát các nội dung trong xây dựng NTM. Hai là, các cấp ủy đảng, chính quyền đã tăng cường vai trò lãnh đạo, điều hành, chú trọng phát huy vai trò của MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội, Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư cộng đồng tổ chức có hiệu quả cho nhân dân tham gia giám sát xây dựng NTM. 17 Ba là, các cấp ủy đảng, chính quyền, MTTQ và các tổ chức chính trị xã hội đã tổ chức tốt cho nhân dân tham gia giám sát trực tiếp các hoạt động xây dựng NTM thông qua quyền khiếu nại, tố cáo, kiến nghị. 3.1.3.2. Những hạn chế chủ yếu Một là, một số cấp ủy đảng, chính quyền, MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội chưa tổ chức tốt cho nhân dân tham gia giám sát các nội dung trong xây dựng NTM. Hai là, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội, Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư cộng đồng ở một số địa phương chưa phát huy vai trò, trách nhiệm trong tổ chức cho nhân dân tham gia giám sát xây dựng NTM. Ba là, việc tổ chức cho nhân dân tham gia giám sát trực tiếp các hoạt động xây dựng NTM thông qua quyền khiếu nại, tố cáo, kiến nghị còn một số hạn chế. 3.2. NGUYÊN NHÂN CỦA NHỮNG THÀNH TỰU, HẠN CHẾ VIỆC THỰC HIỆN PHÁP LỆNH DÂN CHỦ TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI KHU VỰC TÂY NGUYÊN VÀ VẤN ĐỀ ĐẶT RA HIỆN NAY 3.2.1. Nguyên nhân của thành tựu Thứ nhất, các cấp ủy đảng, chính quyền ở khu vực Tây Nguyên đã kịp thời triển khai đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước về pháp lệnh dân chủ và xây dựng NTM. Thứ hai, các cấp ủy đảng, chính quyền và các tổ chức chính trị - xã hội đã thực hiện có kết quả công tác tuyên truyền nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ, công chức và nhân dân về vai trò, tầm quan trọng của việc thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM khu vực Tây Nguyên. Thứ ba, vai trò lãnh đạo, điều hành sâu sát, kịp thời của HTCT khu vực Tây Nguyên đối với việc thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM. Thứ tư, đội ngũ cán bộ, công chức trong HTCT khu vực Tây Nguyên luôn tích cực, chủ động thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM. Thứ năm, sự đồng thuận, ủng hộ và tham gia tích cực, chủ động của các tầng lớp nhân dân trên địa bàn khu vực Tây Nguyên. 18 3.2.2. Nguyên nhân của hạn chế Thứ nhất, một số nội dung của Pháp lệnh dân chủ còn thiếu đồng bộ, chưa nhất quán, một số tiêu chí trong xây dựng NTM chưa phù hợp với đặc thù của khu vực Tây Nguyên. Thứ hai, một số cấp ủy tổ chức đảng, chính quyền trên địa bàn Tây Nguyên chưa coi trọng vai trò của việc thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM nên công tác lãnh đạo, chỉ đạo chưa sâu sát, sự quản lý, điều hành còn mang tính hình thức, đối phó. Thứ ba, một bộ phận cán bộ, công chức trong HTCT trên địa bàn Tây Nguyên chưa nhận thức đúng đắn, chưa phát huy vai trò, trách nhiệm của mình khi thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM. Thứ tư, trình độ dân trí thấp, một bộ phận người dân nông thôn trên địa bàn Tây Nguyên thiếu hiểu biết về thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM. 3.2.3. Những vấn đề đặt ra từ thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng nông thôn mới khu vực Tây Nguyên hiện nay 3.2.3.1. Mâu thuẫn giữa yêu cầu ngày càng cao về thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng nông thôn mới với hạn chế trong nhận thức của một bộ phận các chủ thể trên địa bàn Tây Nguyên về nhiệm vụ này. 3.2.3.2. Mâu thuẫn giữa yêu cầu cao về tổ chức thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng nông thôn mới, với hạn chế về vai trò của hệ thống chính trị trong tổ chức thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng nông thôn mới khu vực Tây Nguyên. 3.2.3.3. Mâu thuẫn giữa yêu cầu đẩy nhanh tiến độ, bền vững về hiệu quả thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng nông thôn mới với những “rào cản” về điều kiện tự nhiên, kinh tế, văn hóa, xã hội của khu vực Tây Nguyên. 3.2.3.4. Bất cập giữa yêu cầu bắt buộc phải triển khai thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng nông thôn mới với hạn chế về nguồn kinh phí đầu tư cho nhiệm vụ này. Tiểu kết chương 3