Tài liệu Thiết kế dự án học tập trong chủ đề sinh học cơ thể động vật nhằm nâng cao năng lực tìm hiểu thế giới sống sinh học 11

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA SINH – MÔI TRƯỜNG ---------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP THIẾT KẾ DỰ ÁN HỌC TẬP TRONG CHỦ ĐỀ SINH HỌC CƠ THỂ ĐỘNG VẬT NHẰM NÂNG CAO NĂNG LỰC TÌM HIỂU THẾ GIỚI SỐNG - SINH HỌC 11 NGUYỄN THỊ THU THÚY Đà Nẵng, 2022 ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA SINH – MÔI TRƯỜNG ---------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP THIẾT KẾ DỰ ÁN HỌC TẬP TRONG CHỦ ĐỀ SINH HỌC CƠ THỂ ĐỘNG VẬT NHẰM NÂNG CAO NĂNG LỰC TÌM HIỂU THẾ GIỚI SỐNG - SINH HỌC 11 Ngành: Sư phạm Sinh học Khóa: 2018-2022 Sinh viên: Nguyễn Thị Thu Thúy Người hướng dẫn: TS. Trương Thị Thanh Mai Đà Nẵng, 2022 LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đề tài “Thiết kế dự án học tập trong chủ đề sinh học cơ thể động vật nhằm nâng cao năng lực tìm hiểu thế giới sống- sinh học 11” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các dữ liệu trình bày trong khóa luận này là trung thực. Đây là kết quả nghiên cứu của tác giả dưới sự hướng dẫn của TS. Trương Thị Thanh Mai – Khoa Sinh – Môi trường, Trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác trước đây. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm nếu vi phạm bất kì quy định nào về đạo đức khoa học. Đà Nẵng, ngày 20 tháng 05 năm 2022 Tác giả Nguyễn Thị Thu Thuý i LỜI CẢM ƠN Khóa luận tốt nghiệp chuyên ngành Sư phạm Sinh học với đề tài “Thiết kế dự án học tập trong chủ đề sinh học cơ thể động vật nhằm nâng cao năng lực sinh học - Sinh học 11” là kết quả của quá trình cố gắng không ngừng nghỉ của bản thân và được sự giúp đỡ tận tình, động viên khích lệ của gia đình, thầy cô và bạn bè. Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến những người đã luôn sát cánh cùng em, tận tình hướng dẫn, giúp đỡ em, đặc biệt là TS. Trương Thị Thanh Mai, giảng viên khoa Sinh – Môi trường, Trường Đại học Sư Phạm – Đại học Đà Nẵng. Em xin cảm ơn ban lãnh đạo, quý thầy cô giảng dạy tại khoa Sinh - Môi trường, trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng. Nhờ có các thầy cô, em đã biết thêm rất nhiều kiến thức vô cùng to lớn và bổ ích, tạo một nền tảng vững chắc để em thực hiện khóa luận và tương lai sau này. Cuối cùng, em xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè đã luôn động viên và nhiệt tình giúp đỡ em trong quá trình thực hiện đề tài. ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .....................................................................................................................i LỜI CẢM ƠN ..........................................................................................................................ii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT ................................................................ vi DANH MỤC CÁC BẢNG ....................................................................................................vii DANH MỤC HÌNH ẢNH - BIỂU ĐỒ .................................................................................ix MỞ ĐẦU .................................................................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................................... 1 2. Mục tiêu của đề tài ......................................................................................................... 2 3. Ý nghĩa của đề tài ........................................................................................................... 2 3.1. Ý nghĩa khoa học ........................................................................................................... 2 3.2. Ý nghĩa thực tiễn ........................................................................................................... 2 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU .............................................................................. 4 1.1. TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ....................................................... 4 1.1.1. Các công trình nghiên cứu trên thế giới ................................................................ 4 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước.................................................................. 6 1.2 Cơ sở lí luận của dạy học dự án ................................................................................... 7 1.2.1. Khái niệm dạy học dự án ........................................................................................ 7 1.2.2. Quy trình tổ chức dạy học dự án ............................................................................ 9 1.2.3. Đặc điểm của dạy học dự án ................................................................................. 14 1.3. Cơ sở lí luận về năng lực tìm hiểu thế giới sống ...................................................... 18 1.3.1. Khái niệm năng lực ............................................................................................... 18 1.3.2. Phân loại năng lực ................................................................................................ 18 1.3.3. Năng lực tìm hiểu thế giới sống ........................................................................... 20 1.4. Cơ sở thực tiễn của đề tài........................................................................................... 22 1.4.1. Thực trạng việc dạy học theo định hướng phát triển năng lực, dạy học theo dự án trong dạy học Sinh học ở trường THPT. .................................................................. 22 1.4.2. Thực trạng về năng lực tìm hiểu thế giới sống của học sinh trong học tập môn Sinh học ở trường THPT ...................................................................................... 26 iii TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ...................................................................................................... 29 CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .......... 30 2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 30 2.1.1. Đối tượng nghiên cứu .......................................................................................... 30 2.1.2. Khách thể nghiên cứu .......................................................................................... 30 2.1.3. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................. 30 2.2. Giả thuyết khoa học.................................................................................................... 30 2.3. Nội dung nghiên cứu .................................................................................................. 30 2.4. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 30 2.4.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết ..................................................................... 30 2.4.2 . Phương pháp điều tra ......................................................................................... 31 2.4.3 Phương pháp thực nghiệm sư phạm .................................................................... 31 2.4.4 Phương pháp thống kê toán học .......................................................................... 31 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN....................................................................... 32 3.1. Phân tích mục tiêu, cấu trúc nội dung phần Sinh học cơ thể, THPT .................... 32 3.1.1.Cấu trúc nội dung phần Sinh học cơ thể động vật- sinh học 11, THPT ............. 32 3.2. Quy trình thiết kế và tổ chức dạy học theo dự án định hướng phát triển năng lực tìm hiểu thế giới sống trong dạy học phần “Sinh học cơ thể động vật- sinh học 11”.. 34 3.2.1. Quy trình thiết kế dự án học tập theo định hướng phát triển năng lực tìm hiểu thế giới sống..................................................................................................................... 35 3.2.2. Tổ chức dạy học theo dự án định hướng phát triển năng lực tìm hiểu thế giới sống .................................................................................................................................. 37 3.3. Kết quả biên soạn bài dạy cho các dự án ................................................................. 53 3.4. Tiêu chí đánh giá năng lực tìm hiểu thế giới sống của học sinh trong dạy học sinh học ....................................................................................................................................... 54 3.5.THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ..................................................................................... 58 3.5.1. Mục đích thực nghiệm .......................................................................................... 58 3.5.2. Nội dung thực nghiệm .......................................................................................... 58 3.5.3. Bố trí thực nghiệm ................................................................................................ 58 3.5.4. Phương pháp thực nghiệm ................................................................................... 59 3.6. Kết quả thực nghiệm .................................................................................................. 63 iv 3.6.1. Phân tích định lượng ............................................................................................ 63 3.6.2. Phân tích định tính ............................................................................................... 70 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ...................................................................................................... 72 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................................................... 73 1. Kết luận .......................................................................................................................... 73 2. Kiến nghị ........................................................................................................................ 74 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................................... 75 PHỤ LỤC ............................................................................................................................... 77 v DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT STT Viết tắt Viết đầy đủ 1 DAHT Dự án học tập 2 DHTDA Dạy học theo dự án 3 GV Giáo viên 4 HS Học sinh 5 KN Kỹ năng 6 NL Năng lực 7 PPDH Phương pháp dạy học 8 SGK Sách giáo khoa 9 THPT Trung học phổ thông 10 NL THTGS Năng lực tìm hiểu thế giới sống 11 DA Dự án vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Cấu trúc năng lực sinh học ................................................................ 25 Bảng 1.2. Cấu trúc NL THTGS .......................................................................... 20 Bảng 1.3. Kết quả điều tra thực trạng dạy học vận dụng DHTDA nhằm phát triển NL cho HS trong dạy học sinh học ở trường THPT ................................ 28 Bảng 1.4. Kết quả điều tra nhận thức của GV về DHTDA ................................ 29 Bảng 1.5. Kết quả điều tra thực trạng về DHTDA trong dạy học sinh học ở trường THPT ............................................................................................................ 30 Bảng 1.6. Kết quả điều tra thực trạng về NL THTGS của HS trong học tập môn Sinh học ở trường THPT hiện nay .................................................................. 270 Bảng 3.1. Hệ thống nội dung phần cơ thể động vật - Sinh học 11 THPT .......... 32 Bảng 3.2. Yêu cầu cần đạt của DA “Điều tra sức khỏe dinh dưỡng” ................ 45 Bảng 3.3. Nhiệm vụ và sản phẩm của DA “Điều tra sức khỏe dinh dưỡng” ..... 46 Bảng 3.4. Giai đoạn chuẩn bị DA “Điều tra sức khỏe dinh dưỡng” .................. 48 Bảng 3.5. Giai đoạn thực hiện DA “Điều tra sức khỏe dinh dưỡng” ................. 50 Bảng 3.6. Phiếu tự đánh giá việc rèn luyện NL THTGS của HS trong DA “Điều tra sức khỏe dinh dưỡng học đường”............................................................. 87 Bảng 3.7. Phiếu đánh giá việc rèn luyện NL THTGS trong DA “Điều tra sức khỏe dinh dưỡng học đường”.............................................................................. 53 Bảng 3.8. Phiếu đánh giá việc rèn luyện NL THTGS trong DA “Điều tra sức khỏe dinh dưỡng học đường”.............................................................................. 54 Bảng 3.9. Đánh giá việc rèn luyện NLTHTGS cho HS trong dạy học phần Sinh học cơ thể, THPT ........................................................................................... 59 Bảng 3.10. Các mức độ đạt được của NL THTGS trong thực nghiệm ................ 62 vii Bảng 3.11. Bảng các DATT thực nghiệm ............................................................ 63 Bảng 3.12. Số lượng học sinh được chọn thực nghiệm ở các trường THPT ....... 64 Bảng 3.13. Đánh giá việc rèn luyện NL THTGS cho HS trong dạy học phần sinh học cơ thể động vật sinh học 11 THPT ......................................................... 65 Bảng 3.14. Các mức độ đạt được của NLTHTGS trong thực nghiệm ................. 67 Bảng 3.15. Bảng tổng hợp kết quả qua các lần kiểm tra NL THTGS của HS ..... 67 Bảng 3.16. Tổng hợp các mức độ từng tiêu chí của NL THTGS......................... 69 viii DANH MỤC HÌNH ẢNH - BIỂU ĐỒ Hình 1.1. Sơ đồ phân loại của DHTDA .............................................................. 17 Hình 1.2. Sơ đồ Cấu trúc NL THTGS ................................................................ 27 Hình 3.1. Sơ đồ quy trình thiết kế DAHT theo định hướng phát triển NL THTGS trong dạy học phần Sinh học Cơ thể động vật – Sinh học 11 ...................... 40 Hình 3.2. Sơ đồ quy trình tổ chức DAHT theo định hướng phát triển NL THTGS trong dạy học phần Sinh học Cơ thể động vật – Sinh học 11 ...................... 43 Hình 3.3. Sơ đồ quy trình thiết kế và tổ chức DHTDA định hướng phát triển NL THTGS ........................................................................................ 57 Hình 3.4. HS báo cáo kết quả thực hiện dự án ................................................... 80 Biểu đồ 3.1. Biểu đồ biểu diễn các mức độ đạt được về NL THTGS của HS qua các lần kiểm tra ............................................................................................... 67 Biểu đồ 3.2. Sự thay đổi kỹ năng đề xuất vấn đề liên quan đến thế giới sống qua các lần đánh giá trong thực nghiệm ................................................................ 70 Biểu đồ 3.3. Sự thay đổi kỹ năng đưa ra phán đoán và xây dựng giải thuyết qua các lần đánh giá trong thực nghiệm ................................................................ 70 Biểu đồ 3.4. Sự thay đổi kỹ năng lập kế hoạch thực hiện qua các lần đánh giá trong thực nghiệm ................................................................................................ 68 Biểu đồ 3.5. Sự thay đổi kỹ năng thực hiện kế hoạch qua các lần đánh giá trong thực nghiệm ................................................................................................ 69 Biểu đồ 3.6. Sự thay đổi kỹ năng viết, trình bày báo cáo và thảo luận qua các lần đánh giá trong thực nghiệm............................................................................... 69 ix MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong Chiến lược phát triển giáo dục 2011 - 2020 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt cũng nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập, rèn luyện theo hướng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo và năng lực tự học của người học” [1]. Đổi mới phương pháp dạy học đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung trang bị kiến thức trả lời cho câu hỏi “Học xong chương trình này học sinh biết được những gì?” sang phát triển toàn diện, tiếp cận năng lực của người học trả lời cho câu hỏi “Học xong chương trình này học sinh làm được những gì”. Để đảm bảo được điều đó phải thực hiện chuyển từ phương pháp dạy học theo lối "Truyền thụ một chiều" sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất, bồi dưỡng cho người học những năng lực cần thiết như năng lực tự học, tự nghiên cứu, năng lực tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề,v.v. Phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo cho người học để phát triển năng lực là một trong những định hướng được nhấn mạnh trong chiến lược phát triển giáo dục ở nước ta trong những năm gần đây. Dạy học theo dự án (DHTDA) là một phương thức dạy học tích cực theo tư tưởng “lấy người học làm trung tâm”. Nó giúp phát triển kiến thức và các kỹ năng liên quan thông qua những nhiệm vụ mang tính mở, khuyến khích học sinh tìm tòi, hiện thực hoá những kiến thức đã học trong quá trình thực hiện và tạo ra những sản phẩm của chính mình. Khi vận dụng DHTDA, HS sẽ được chủ động tham gia các hoạt động để hoàn thành nhiệm vụ học tập dưới dạng dự án học tập thông qua phát hiện vấn đề, hình thành giả thuyết, lập kế hoạch giải quyết vấn đề, giải quyết vấn đề, qua đó HS sẽ vừa chủ động chiếm lĩnh được nội dung kiến thức, vừa hình thành và phát triển được các năng lực trong thời đại 4.0. 1 Chủ đề sinh học cơ thể động vật- sinh học 11 có nhiều kiến thức mới lạ, thú vị và vận dụng thực tiễn lại nhiều. Tuy nhiên lượng kiến thức môn Sinh học nhiều mà thời lượng trên lớp lại không đổi, học sinh sẽ gặp nhiều khó khăn trong học tập. Với cách dạy học cũ giáo viên thường yêu cầu học sinh soạn bài và tìm hiểu bài trước ở nhà trước khi đến lớp còn giáo viên soạn bài và chuẩn bị một số tranh ảnh, sơ đồ, bảng phụ,... cần thiết. Ở trên lớp giáo viên đóng vai trò chủ thể trong hoạt động dạy và hoạt động học: Thuyết trình, phát vấn, gợi mở, nêu vấn đề,… HS làm việc cá nhân là chủ yếu, tiếp thu kiến thức truyền đạt của GV một cách thụ động. Chính vì vậy kết quả của học sinh không cao và không phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. Do đó, tổ chức dạy học dự án trong chủ đề sinh học cơ thể động vật- sinh học 11 quá là cần thiết. Trong Chủ đề Sinh học cơ thể động vật ở môn sinh học lớp 11 chủ yếu là phát triển năng lực tìm hiểu thế giới sống thông qua các hoạt động thực hành, làm dự án, thiết kế các hoạt động thực nghiệm trong phòng thực hành, ngoài thực địa, đặc biệt là tổ chức tìm hiểu thế giới sống. Xuất phát từ những lí do trên, tôi chọn đề tài nghiên cứu “Thiết kế dự án học tập trong chủ đề sinh học cơ thể động vật nhằm nâng cao năng lực THTGS – Sinh học 11”. 2. Mục tiêu của đề tài Thiết kế được dự án học tập trong chủ đề sinh học cơ thể động vật- sinh học 11 nhằm phát triển năng lực tìm hiểu thế giới sống cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn sinh học ở trường phổ thông. 3. Ý nghĩa của đề tài 3.1. Ý nghĩa khoa học Nghiên cứu khẳng định hiệu quả của việc tổ chức dạy học dự án thông qua chủ đề cơ thể động vật - Sinh học 11 THPT để phát triển năng lực THTGS 3.2. Ý nghĩa thực tiễn Cung cấp nguồn tài liệu tham khảo về cách thức tổ chức dạy học dự án nhắm góp phần nâng cao chất lượng dạy học, phát triển năng lực tìm hiểu thế giới sống cho học sinh 2 -Hệ thống hóa cơ sở lí luận về dạy học dự án 3 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1.1.1. Các công trình nghiên cứu trên thế giới Khổng Tử (551 - 479), một nhà triết học - nhà giáo dục học phương Đông, rất coi trọng tính tích cực của HS trong dạy học. Ông khẳng định: “Không giận vì muốn biết thì không gợi mở cho, không bực vì không rõ được thì không bày vẽ cho. Vật có bốn góc bảo cho biết một góc mà không suy ra được ba góc kia thì không dạy nữa”. Vậy phương châm chính của dạy học là “khải phát” (gợi mở). Hay với quan điểm dạy học là: “Dùng cách gợi mở, đi từ gần tới xa, từ đơn giản đến phức tạp, nhưng vẫn đòi hỏi người học phải tích cực suy nghĩ… Đòi hỏi học trò phải tập luyện, phải hình thành nền nếp, thói quen học tập” và “học không biết chán, dạy không biết mỏi”. Quan điểm của ông muốn mang lại hiệu quả dạy học phải đề cao đến các quy định về nề nếp dạy học, nâng cao trình độ của người dạy để lựa chọn được những PPDH theo hướng đề cao năng lực tự học, phát huy tinh thần độc lập suy nghĩ và sáng tạo của người học. Người đi đầu về tư tưởng dạy học “lấy học sinh làm trung tâm” thuộc về nhà sư phạm nổi tiếng của Mỹ J. Dewey[2] (1859 - 1952). Phương châm nổi tiếng của ông như một tuyên ngôn cải cách sư phạm: “Học sinh là mặt trời, xung quanh nó quy tụ mọi phương tiện giáo dục”. Với tư tưởng này, tác giả coi HS là trung tâm của nhà trường, của dạy học, đề cao kinh nghiệm, nhu cầu, hứng thú, vai trò, hoạt động... của cá nhân HS. Ông đưa ra khẩu hiệu: “Nói, không phải là dạy học, học trong làm, học bắt đầu từ làm”, theo đó mọi biện pháp GD đều phải chú ý nhiều đến việc tổ chức hoạt động của HS. William H.Kilpatrick (1871- 1965) đã phát triển tư tưởng triết lí giáo dục của John Dewey, xây dựng các khái niệm và phổ biến rộng rãi phương pháp DHTDA qua một tác phẩm có tựa đề “Phương pháp dự án” Dựa trên cơ sở lí thuyết kinh nghiệm của Dewey, kết hợp với nghiên cứu về ảnh hưởng tâm lí HS đến quá trình học tập, tác giả cũng đưa ra quan điểm là phải tạo môi trường phù hợp để trẻ em phát triển năng lực bản thân trong phương pháp DHTDA. Ông kết luận rằng "tâm lý của đứa trẻ" là yếu tố quan trọng trong quá trình học tập. Trẻ em phải được tự do quyết định những gì các em sẽ thực hiện trong hoạt động học tập. 4 Niềm tin, động lực và thành công trong học tập sẽ giúp các em theo đuổi ước mơ của mình. Hoạt động học tập phải mang tính tự chủ gắn liền với việc giải quyết những vấn đề thực tế trong Các tình huống xã hội.[3] Theo Brown & Campione [4] tác giả khẳng định: DHTDA được cho là phương pháp dạy học hiệu quả trong việc thúc đẩy HS lười nhác, khó bảo, không hứng thú học,và do đó bị điểm thấp, trở nên có động lực và tham gia tích cực vào quá trình học. Khi tổng kết về phương pháp DHTDA Knoll đã nhận định: Có hai mô hình cơ bản của phương pháp dự án vẫn được sử dụng đến ngày nay đã được phát triển từ thế kỉ XIX đó là: Mô hình 1: • HS tìm hiểu nội dung chương trình học • GV giảng dạy những tri thức cần thiết • HS áp dụng tri thức, kĩ năng đã học vào thực hiện một dự án Mô hình 2: • GV bố cục lại nội dung các bài học để xây dựng một chủ đề hấp dẫn, thú vị, gần với cuộc sống thực tế, phù hợp với tâm lí lứa tuổi • Quá trình giảng dạy không đi trước dự án mà được tích hợp vào quá trình cùng HS giải quyết vấn đề mà dự án đặt ra. J. Deway (1859-1952) là người đưa ra quan điểm “học qua làm, học bắt đầu từ làm”. Ông đề cao luận điểm về “phương pháp dạy học trải nghiệm và nhấn mạnh rằng sự phát triển thể chất của trẻ sẽ đi trước về giác quan”, theo đó trẻ hành động trước khi có nhận thức đầy đủ về hành động đó. J. Deway cũng cho rằng chương trình dạy học và việc dạy học phải là quá trình xâu chuỗi các thành tố trong kinh nghiệm cũ và mới của HS. Quá trình học của HS phải là quá trình hình thành cái nhìn mới, hứng thú và kinh nghiệm mới. Hiện tại, tư tưởng GD của J. Deway về “học thông qua làm, học qua trải nghiệm” vẫn là một trong triết lý GD điển hình của nước Mỹ và nhiều nước khác. “J. Deway đã ủng hộ mạnh mẽ việc học thông qua trải nghiệm khi tạo ra cả một trường học thí điểm tại Đại học Chicago và sau đó là hàng loạt trường khác khắp nước Mỹ”.[2] 5 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước Tác giả Phó Đức Hòa đã đưa ra quan điểm dạy học của CarlRoger cho rằng: “Cần quan tâm đến môi trường học tập thích hợp, trong đó người học có ý thức cao về bản thân mình, có trách nhiệm đầy đủ về hành động học của mình” Tác giả Phan Trọng Ngọ trong cuốn “Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường” đã trích lời của tác giả Claparet E: “Khơi dậy một nhu cầu học tập của HS; Khơi dậy phản ứng thích hợp của HS; Tiếp nhận những hiểu biết phù hợp để kiểm tra phản ứng ấy, điều khiển và hướng chúng đến mục đích đề ra”. Tác giả còn nhấn mạnh đến nhu cầu và sở trường học tập của mỗi cá nhân HS. Theo đó, GV phải tạo cơ hội để HS phát huy được tính tích cực và tự lực của cá nhân. Đề xuất các giải pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, tự chủ và sáng tạo của HS trong học tập là những điểm chung trong các công trình nghiên cứu của các tác giả Phó Đức Hòa; Trần Bá Hoành [4], Nguyễn Đình Khuê, Đào Như Trang, Đặng Thành Hưng, Nguyễn Kỳ. Hầu hết các tác giả này đều cho rằng PPDH đáp ứng cách học của từng HS, cũng như đáp ứng sự phát triển của hai bán cầu não trong não bộ của HS là quan trọng và cần thiết. Trong hoạt động nghiên cứu tác giả Bernhard Muszynski và Nguyễn Thị Phương Hoa[7] đã xác định được ưu thế của DHTDA và chứng minh được rằng “các kiến thức thuần túy mang tính chất dữ kiện mà không thường xuyên sử dụng trong các mối liên hệ với các vấn đề và hành động trong thực tế phần lớn sẽ bị quên rất nhanh sau một khoảng thời gian ngắn. Trái lại, những kiến thức mang tính cấu trúc, gắn với vấn đề và trước hết là những kiến thức rút ra từ hoạt động tích cực thì có tính bền vững cao”. Trong hoạt động nghiên cứu của tác giả Trần Trung và Chu Thị Hiền Nga[6] đề cập đến việc sử dụng phương pháp dạy học dự án nhằm giải quyết một số bài toán gắn với thực tiễn ở chủ đề cấp số cộng, cấp số nhân góp phần phát triển tư duy kinh tế cho học sinh ở trường phổ thông. “Dạy học dự án thường được sử dụng trong các hoạt động học tập có liên quan đến thực tiễn cuộc sống, khuyến khích người học thúc đẩy các kĩ năng học tập hợp tác và nâng khả năng trải nghiệm”. Chủ đề cấp số cộng, cấp số nhân thuộc chương trình Đại số và Giải tích lớp 11 có khá nhiều các bài toán liên quan đến thực tiễn. Giáo viên cần khéo léo tổ chức 6 các hoạt động, lựa chọn các phương pháp dạy học phù hợp để học sinh có thể tiếp cận nhiều hơn với các bài toán thực tiễn nhằm phát huy tính sáng tạo và tư duy kinh tế. Tác giả Nguyễn Văn Cường[9] Trong bài viết “Dạy học project hay dạy học theo dự án” ông đã tập trung trình bày lược sử hình thành và phát triển của DHTDA cũng như phân tích cơ sở triết học của phương pháp và cho rằng “Dạy học Project hay DHTDA là một hình thức dạy học, trong đó HS dưới sự điều khiển và giúp đỡ của GV tự lực giải quyết một nhiệm vụ học tập mang tính phức hợp không chỉ về mặt lý thuyết mà đặc biệt về mặt thực hành, thông qua đó tạo ra các sản phẩm thực hành có thể giới thiệu, công bố được”. Khi nghiên cứu về DHTDA tác giả Nguyễn Văn Cường và cộng sự [9] đã phân loại dự án học tập theo nhiều phương diện khác nhau để cho người học dễ xác định vai trò của mình trong quá trình học và lượng giá được khả năng của bản thân. Bên cạnh đó tác giả cũng nêu ra 6 đặc điểm của DHTDA để khái quát hoạt động học chủ động của HS, hoạt động định hướng hỗ trợ của GV trong suốt quá trình triển khai nhiệm vụ học tập theo chủ đề của dự án. DHTDA tác giả Nguyễn Văn Cường và Nguyễn Thị Diệu Thảo[10] đã phân tích trong tác phẩm “Dạy học theo dự án – Một phương pháp có chức năng kép trong đào tạo GV”. Phương pháp dạy học này được nghiên cứu ở nhiều cấp học ở Việt Nam. Từ khối giáo dục chuyên nghiệp cho đến khối giáo dục phổ thông và tập trung chủ yếu tại thời điểm sau năm 2004, được thể hiện nhiều nhất là trong các luận văn, luận án giáo dục học. Như vậy, phương pháp DHTDA bước đầu đã được nghiên cứu ở một số khía cạnh khác nhau nhưng chưa có một tác giả nào nghiên cứu về NLSH trong quá trình DHTDA trong môn Sinh học. Tóm lại, dạy học dự án trong dạy học chủ đề không còn là một chủ đề mới, đã được nhiều nhà nghiên cứu phân tích qua, nhưng chỉ dừng lại ở mức độ lí thuyết, chưa có nghiên cứu sâu cho THPT. Vì vậy, đề tài “Thiết kế dự án học tập trong chủ đề sinh học cơ thể động vật nhằm nâng cao năng lực tìm hiểu thế giới sống- sinh học 11” là thật sự cần thiết. 1.2 Cơ sở lí luận của dạy học dự án 1.2.1. Khái niệm dạy học dự án Qua nghiên cứu các tài liệu về DHTDA, tôi nhận thấy các nhà nghiên cứu giáo dục trên thế giới và Việt Nam có nhiều cách định nghĩa về DHTDA chẳng hạn: 7 Nhà nghiên cứu Trentten và Zacharion [78, trang 19] đã tổng kết và nêu một cách khái quát về dạy học dự án như sau: “DHTDA là phương pháp dạy học có hệ thống, HS được trao quyền để thực hiện các hoạt động, được phép sử dụng thói quen làm việc hiệu quả và áp dụng tư duy phê phán để giải quyết vấn đề thông qua hoạt động tìm kiếm, kiến tạo ra sản phẩm khi thực hiện dự án. Trong suốt quá trình này HS được học kiến thức mới, rèn luyện kĩ năng và thái độ hoạt động tích cực”. Tác giả Bern Meier- Nguyễn Văn Cường [9, trang 162] cho rằng: “DHTDA là phương pháp dạy học phức hợp, người học tự lực thực hiện một nhiệm vụ, có sự kết hợp giữa lí thuyết và thực hành, tạo ra các sản phẩm có thể giới thiệu. Làm việc nhóm là hình thức làm việc cơ bản của DHTDA”. Tác giả Nguyễn Văn Cường và Nguyễn Thị Diệu Thảo [10, trang 17,18] khẳng định: “DHTDA là một PPDH, trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn. Nhiệm vụ này được thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập, từ việc xác định mục đích, lập kế hoạch, đến việc thực hiện dự án, kiểm tra, điều khiển, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện. Kết quả dự án là những sản phẩm có thể trình bày, giới thiệu”. Từ một số những trích dẫn ở trên cho thấy, mặc dù các nhà nghiên cứu giáo dục trên thế giới và ở Việt Nam có những cách định nghĩa và những cách hiểu khác nhau về DHTDA, nhưng có thể thấy các tác giả đều thống nhất về một số điểm sau: DHTDA là một quá trình dạy học mà người dạy và người học cần thực hiện các hoạt động dạy- học theo một chủ đề cụ thể. Khi đó HS phải chủ động lập kế hoạch, giải quyết vấn đề, quyết định các hoạt động học tập để chiếm lĩnh nội dung tri thức. DHTDA cũng mang lại cho người học cơ hội học tập mọi lúc, mọi nơi và tạo ra được các sản phẩm học tập mang tính thực tiễn. Người thầy có vai trò định hướng, là tác nhân kích thích người học bằng việc cung cấp vật liệu, nguồn tra thông tin, gợi ý, qui định để tạo ra một môi trường khuyến khích sự học tập. Nội dung học tập chính là tập hợp các dữ kiện, khái niệm, đối tượng, giúp ích cho việc thực hiện những mục đích của HS. Trong nghiên cứu của mình tôi đề xuất khái niệm DHTDA như sau: 8 DHTDA là phương pháp dạy học trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ học tập để giải quyết một vấn đề thực tiễn có liên quan đến nội dung học tập trong chương trình giáo dục, chủ động lập kế hoạch và vận dụng kiến thức tổng hợp ở nhiều lĩnh vực khác nhau để tạo ra sản phẩm có ý nghĩa thực tiễn thông qua đó người học chiếm lĩnh được kiến thức và phát triển kĩ năng 1.2.2. Quy trình tổ chức dạy học dự án Qui trình xây dựng dự án học tập và tổ chức dạy học dự án gồm 2 giai đoạn cơ bản. * Giai đoạn 1: Xây dựng dự án học tập, lập kế hoạch thực hiện dự án - Xác định chủ đề của dự án: Để xây dựng dựa án, trước hết GV cần bố cục lại nội dung các bài học để xây dựng một chủ đề hấp dẫn, thú vị, gần với cuộc sống thực tế, phù hợp với tâm lí lứa tuổi. GV cần chủ động tìm hiểu các vấn đề thực tiễn liên quan đến tri thức của môn học và hấp dẫn đối với HS để xây dựng. Vấn đề thực tiễn mà GV chọn để thiết kế dự án nên là một vấn đề thời sự hay một sự kiện thực tế đang được xã hội quan tâm nhưng không nên quá khó. Sự thích thú của HS, nhu cầu tìm hiểu của HS và những vấn đề liên quan đến cuộc sống hàng ngày của HS luôn luôn là quan trọng để GV phải cân nhắc, để đảm bảo tiêu chuẩn của một dự án học tập. Ý tưởng về dự án có thể do GV đề xuất hoặc do HS/nhóm HS đề xuất. Trong trường hợp HS là ngừời đề xuất và lựa chọn nội dung/đề tài dự án, thì nội dung/đề tài đó phải đảm bảo sự phù hợp với mục tiêu học tập, phù hợp chương trình và điều kiện thực tế. Khi đặt tên cho chủ đề của một dự án học tập nên bắt đầu bằng một động từ hành động, ví dụ: Xác định; Tìm hiểu; Đánh giá…thường gói gọn trong một câu và có nghĩa tường minh. Tên chủ đề chứa đựng nội dung học tập, không xa lạ với người học. Nội dung trong chủ đề hiển thị mục tiêu về thái độ, kiến thức, kĩ năng mà HS cần phải đạt được sau khi tham gia vào các hoạt động của dự án. GV phải đánh giá được sản phẩm đầu ra của chủ đề. Một dự án học tập có thể được phân chia thành các tiểu dự án (dự án học tập có đơn vị kiến thức và phạm vi thực hiện nhỏ hơn). Mỗi tiểu dự án khác nhau có thể được phân bổ cho các nhóm HS khác nhau trong lớp thực hiện. Để phân chia các tiểu dự án, GV có thể xây dựng bản đồ khái niệm hoặc graph về nội dung của dự án. Graph hoặc bản đồ khái niệm sẽ chỉ ra mối quan hệ giữa các khái niệm với nhau và biểu diễn bằng hình ảnh/đường liên kết sự kết nối các khái niệm. GV dễ nhận diện từng lớp nội dung và sản phẩm tương ứng đạt được. 9