Tài liệu Thiên nhiên và loài vật trong thơ phạm hổ viết cho thiếu nhi

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA GIÁO DỤC MẦM NON NGUYỄN THỊ THÚY THIÊN NHIÊN VÀ LOÀI VẬT TRONG THƠ PHẠM HỔ VIẾT CHO THIẾU NHI KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Văn học trẻ em Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: ThS. TRẦN THỊ MINH HÀ NỘI – 2017 LỜI CẢM ƠN Trong thời gian nghiên cứu để hoàn thành khóa luận, em đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của thầy cô giáo khoa Giáo dục mầm non và các thầy cô giáo giảng dạy trong bộ môn văn học thiếu nhi đã giúp em trong quá trình học tập tại trường và tạo điều kiện cho em thực hiện khóa luận tốt nghiệp. Đặc biệt, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất tới Thạc sĩ Trần Thị Minh người đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo em trong quá trình học tập, nghiên cứu và giúp em hoàn thành khóa luận này. Là một sinh viên lần đầu tiên nghiên cứu khoa học nên khóa luận của em còn có nhiều thiếu sót, vì vậy em rất mong nhận được sự đóng góp của các thầy cô giáo và các bạn để cho khóa luận của em được hoàn thiện hơn. Em xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng Sinh viên Nguyễn Thị Thúy năm 2017 LỜI CAM ĐOAN Em xin cam đoan đề tài khóa luận này là công trình nghiên cứu của cá nhân em với sự hướng dẫn tận tình của Thạc sĩ Trần Thị Minh. Đề tài chưa được công bố trong bất cứ một công trình khoa học nào khác. Hà Nội, ngày tháng Sinh viên Nguyễn Thị Thúy năm 2017 MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................ 2 3. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 4 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 4 5. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 4 6. Bố cục của khóa luận .................................................................................... 5 NỘI DUNG....................................................................................................... 6 Chƣơng 1. THẾ GIỚI THIÊN NHIÊN TRONG THƠ PHẠM HỔ........... 6 1.1. Cảnh sắc thiên nhiên trong sáng, nên thơ .................................................. 6 1.2. Thế giới cỏ cây hoa trái phong phú .......................................................... 11 1.2.1. Chân thực sinh động.............................................................................. 11 1.2.2. Hình dạng phong phú ............................................................................ 14 1.2.3. Hương vị hấp dẫn .................................................................................. 19 Tiểu kết chương 1............................................................................................ 21 Chƣơng 2. THẾ GIỚI LOÀI VẬT TRONG THƠ PHẠM HỔ ................ 23 2.1. Thế giới loài vật đa dạng về chủng loại, giống loài ................................. 23 2.1.1. Những con vật gần gũi với con người................................................... 23 2.1.2. Những con vật sống trong môi trường nước ......................................... 27 2.1.3. Những con vật sống bằng đôi cánh ....................................................... 29 2.2. Thế giới loài vật hồn nhiên, ngây thơ ...................................................... 31 2.3. Thế giới loài vật với những tính cách sinh động ..................................... 34 Tiểu kết chương 2............................................................................................ 36 Chƣơng 3. NGHỆ THUẬT TÁI HIỆN THIÊN NHIÊN VÀ LOÀI VẬT TRONG THƠ PHẠM HỔ ............................................................................ 37 3.1. Nghệ thuật sử dụng chất liệu dân gian ..................................................... 38 3.2. Nghệ thuật nhân hóa................................................................................. 43 3.3. Nghệ thuật sử dụng hình thức đối thoại và những câu hỏi tu từ .............. 49 3.4. Thiên nhiên và loài vật được miêu tả trong sự vận động và phát triển.... 54 Tiểu kết chương 3............................................................................................ 62 KẾT LUẬN .................................................................................................... 63 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Thơ viết cho thiếu nhi là một bộ phận không thể thiếu được của văn học thiếu nhi nói riêng và văn học Việt Nam nói chung. Những “đứa con tinh thần” là kết quả của sự phát triển phong phú và toàn diện về mặt đề tài, chủ đề và thể loại thơ ca cho thiếu nhi của những tên tuổi nổi tiếng như: Võ Quảng, Trần Đăng Khoa, Định Hải… Trong số các tác giả viết cho thiếu nhi, Phạm Hổ là một trong những cây bút tâm huyết với nghề. Phạm Hổ sáng tác rất nhiều thể loại cho thiếu nhi, đặc biệt là lứa tuổi mẫu giáo: thơ, truyện, kịch, truyện ngắn, truyện vừa, truyện cổ tích… Ở thể loại nào ông cũng để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng độc giả. Đặc biệt, thơ ông viết cho các em thường ngộ nghĩnh, vui tươi, dễ hiểu, dễ nhớ, giàu trí tưởng tượng, phù hợp với tâm lý trẻ thơ. Thơ Phạm Hổ hòa nhập vào tâm hồn trẻ tạo nên một thế giới sống động với nhiều điều bất ngờ lý thú đầy mới mẻ. Thơ văn của ông đã được xuất bản từ năm 1955 đến nay, trong đó một số tập thơ, bài thơ đã được dịch và giới thiệu ở Nga, Ucraina, Trung Quốc, Pháp, Đức, Hung- ga- ri… Thơ dành cho thiếu nhi chiếm một phần lớn trong toàn bộ sáng tác của ông và có một vị trí quan trọng trong văn học thiếu nhi Việt Nam. Trong thế giới thơ viết cho trẻ của Phạm Hổ, điều ta cảm nhận rõ nhất là thế giới vạn vật sống động mang đến nhiều bất ngờ, thú vị. Thế giới quanh các em từ cỏ cây, hoa lá đến những con vật ngộ nghĩnh, đáng yêu… cũng có những suy nghĩ, hành động và đời sống tình cảm. Vì vậy, sẽ là một thiếu sót lớn nếu ta không kể đến đề tài thiên nhiên và loài vật trong những sáng tác của ông. Trong thơ của Phạm Hổ, bạn đọc bắt gặp một thế giới thiên nhiên kì thú với muôn loài cây trái. Ông luôn khai thác chúng ở những khía cạnh độc đáo và khám phá vẻ đẹp tự nhiên, giàu chất thơ của chúng. Bên cạnh đó, tác giả còn vẽ nên 1 những bức tranh sinh động về thế giới loài vật gần gũi với các em. Biết loài vật xinh xắn dễ thương như thỏ con, bê con, gà con đến ngựa, bò, trâu… hiện lên ngộ nghĩnh, đáng yêu như thế giới trẻ thơ đầy tưởng tượng, nhầm lẫn và thắc mắc. Mảng thơ về thiên nhiên và loài vật đã dẫn bé thơ bước vào thế giới tự nhiên giúp trẻ mở mang trí tuệ, hiểu biết. 1.2. Hiện nay, thơ Phạm Hổ được giới thiệu khá nhiều trong chương trình Chăm sóc - giáo dục Mầm non.Với vai trò là một giáo viên mầm non tương lai, tôi rất quan tâm đến những vần thơ Phạm Hổ viết cho thiếu nhi. Từ đó, muốn truyền tình yêu thơ đến các em nhỏ. Vì những lí do trên, chúng tôi đã chọn đề tài nghiên cứu Thiên nhiên và loài vật trong thơ Phạm Hổ viết cho thiếu nhi. Với việc nghiên cứu đề tài này, tôi hy vọng sẽ góp phần tích cực vào việc giảng dạy thơ Phạm Hổ ở trường Mầm non đạt hiệu quả cao. Đồng thời đây cũng là sự thể hiện sự trân trọng của tác giả khóa luận với Phạm Hổ một nhà thơ được nhiều người yêu mến. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Sự nghiệp sáng tác cho thiếu nhi của Phạm Hổ đã đóng góp lớn cho văn học thiếu nhi Việt Nam. Nhiều nhà nghiên cứu, phê bình văn học đã đánh giá Phạm Hổ là nhà thơ tâm huyết với trẻ, đến với trẻ bằng tấm lòng yêu thương. Nhà thơ Vũ Duy Thông trong bài Con đường đến với trẻ thơ nhận định: “Đọc thơ Phạm Hổ viết cho các em, ấn tượng đầu tiên anh để lại là: đây là con người yêu trẻ đến mức đắm đuối không bao giờ no chán, một người luôn khao khát tìm đến trẻ để hiểu và yêu chúng hơn nữa, một con người vốn không phải đóng vai một thầy giáo nghiêm nghị cất lời răn dạy phải trái mà là một người bạn chân thành của trẻ. Trên con đường đến với trẻ thơ ấy, Phạm Hổ đã có nhiều thành công…” [10, 47]. Nhà văn Đoàn Giỏi trong Sổ tay nhà văn đã chỉ ra rằng: “Phạm Hổ viết cho các em dịu dàng đằm thắm, sâu xa mà tươi vui duyên dáng, từ cái nhìn 2 bằng chính mắt ta trông thấy toát lên ý vị nồng nàn như mùi hương không thấy của những bông hoa đẹp, khiến ta bâng khuâng nhớ mãi” [11, 937]. Lã Thị Bắc Lý trong bài Đỗ trắng đỗ đen của Phạm Hổ nhận xét: “Phạm Hổ đã tìm ra chìa khóa mở cửa tâm hồn của trẻ thơ, giáo dục trẻ thơ bằng con đường tình cảm nhẹ nhàng mà hiệu lực, thơ Phạm Hổ là chiếc cầu nối giữa trẻ thơ và cuộc sống” [11, 947]. Nguyễn Xuân Nam trong bài Một cái nhìn kì thú yêu thương đã có nhận xét: “Với mùi thơm của hoa trái, với tiếng bò “ậm ò”, tiếng gà “chiếp chiếp”… tập thơ đưa các em về thế giới chính thực của mình” [11, 937]. Nhà thơ Trần Đăng Khoa trong bài Người ở xứ thần tiên đã có những khám phá rất thú vị: “Phạm Hổ đã hiến dâng trọn vẹn cái phần tinh túy nhất của đời mình, của tâm hồn mình cho con trẻ. Đọc thơ của ông, ta thấy ông rất yêu trẻ con. Mà không chỉ yêu, ông còn kính trọng và sùng bái chúng. Vì thế nói đến ông ta vẫn quen nghĩ đó là thi sĩ chuyên viết cho thiếu nhi, viết bằng nhiều thể loại: thơ, truyện, kịch, truyện thần thoại, rồi kịch bản phim hoạt hình…” [11, 950]. Trong Phác thảo Văn học thiếu nhi, nhà nghiên cứu Vân Thanh đã từng viết: “Nói về thơ Phạm Hổ trước hết là nói về thiên nhiên. Dù rằng ca ngợi thiên nhiên là một điểm chung của các nhà văn, nhà thơ viết cho thiếu nhi. Thông qua bức tranh thiên nhiên người viết gợi cho các em lòng yêu cuộc sống, bạn bè, đất nước…” [12, 345]. Trong Giáo trình Văn học thiếu nhi, Dương Thu Hương đã nhận xét về thế giới loài vật trong thơ Phạm Hổ như sau: “Ngoài việc kể tên các thuộc tính cơ bản của các con vật, cây cối, đồ vật… xung quanh bé, giúp cho bé những bài học tìm hiểu tự nhiên và xã hội sinh động, nhà thơ còn miêu tả chúng rất ngộ nghĩnh, chúng tạo thành một thế giới trẻ thơ, đầy tưởng tượng nhầm lẫn và thắc mắc” [8, 140]. Trên đây là những lời tâm huyết của những 3 người quan tâm, yêu mến thơ Phạm Hổ. Có thể nói, các sáng tác của Phạm Hổ viết cho thiếu nhi nói chung và thơ nói riêng đã góp một tiếng nói giá trị vào vườn thơ thiếu nhi. Qua thực tiễn khảo sát, chúng tôi nhận thấy có nhiều bài viết, nhiều ý kiến đã nêu đánh giá, nhận xét về thơ Phạm Hổ nhưng về phương diện Thiên nhiên và loài vật trong thơ Phạm Hổ viết cho thiếu nhi thì còn “để ngỏ”. Các ý kiến trên sẽ là gợi ý quý báu giúp chúng tôi chọn lọc và kế thừa trong quá trình nghiên cứu đề tài này. 3. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu nét độc đáo của thiên nhiên và loài vật trong thơ Phạm Hổ viết cho thiếu nhi trên 2 bình diện nội dung phản ánh và nghệ thuật miêu tả. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Thiên nhiên và loài vật trong thơ Phạm Hổ viết cho thiếu nhi. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Để thực hiện đề tài này chúng tôi tập trung khảo sát các tập thơ sau: - Chú bò tìm bạn, Nxb.Văn học, Hà Nội, 1999 - Em thích em yêu, Nxb.Văn học, Hà Nội, 1999 - Những người bạn nhỏ, Nxb. Văn học, Hà Nội, 1999 - Bạn trong vườn, Nxb. Văn học, Hà Nội, 1999 - Những người bạn im lặng, Nxb. Văn học, Hà Nội, 1999 5. Phƣơng pháp nghiên cứu - Phương pháp khảo sát, thống kê. - Phương pháp phân tích. - Phương pháp so sánh. 4 6. Bố cục của khóa luận Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Phụ lục và Tài liệu tham khảo, Nội dung khóa luận được triển khai trong 3 chương: Chương 1: Thế giới thiên nhiên trong thơ Phạm Hổ Chương 2: Thế giới loài vật trong thơ Phạm Hổ Chương 3: Nghệ thuật tái hiện thế giới thiên nhiên và loài vật trong thơ Phạm Hổ 5 NỘI DUNG Chƣơng 1 THẾ GIỚI THIÊN NHIÊN TRONG THƠ PHẠM HỔ 1.1. Cảnh sắc thiên nhiên trong sáng, nên thơ “Thiên nhiên gợi cho chúng ta bao điều suy nghĩ về cuộc sống của con người. Thiên nhiên là lòng rộng rãi bao dung… Bằng chính cái đẹp, thiên nhiên đã dạy cho ta yêu cái đẹp. Bằng chính sự phong phú thiên nhiên gợi cho ta nên có cuộc sống phong phú về vật chất, về tinh thần” [10, 19]. Sự phong phú của thiên nhiên “không gì có thể so sánh được” và thế giới tự nhiên bao đời nay luôn là đề tài cho sức sáng tạo kì diệu của con người. Thiên nhiên phong phú, đa dạng luôn được coi là người bạn gần gũi, thân thiết nhất với các em và đem đến cho các em nhiều bất ngờ, thú vị từ cây tre, cây lúa, con cá, con cua… đám mây ngũ sắc, cầu vồng đều quen thuộc gần gũi với con người, nhất là trẻ em. Cảnh sắc thiên nhiên được Phạm Hổ đưa vào thơ với những hình ảnh đẹp, vui tươi: Một ngôi sao xanh Nấp sau cành lá Vừa sáng ngời đó Đã vụt biến mất Đã vụt hiện ra (Có một ngôi sao nấp sau cành lá) Ngôi sao xanh nhỏ bé thoắt ẩn, thoắt hiện chơi trò “ú tim” cùng cành lá làm cho khung cảnh ban đêm yên tĩnh trở nên sống động, ngôi sao nhỏ bé ấy cũng trở nên đẹp, sáng hơn bởi hình ảnh: Viên ngọc giữa trời Long lanh đáy nước (Có một ngôi sao nấp sau cành lá) 6 Với bài thơ Mây Phạm Hổ cũng vẽ nên một bức tranh thiên nhiên trong một tối thanh bình, yên ả: Trăng lên mây kéo đến Soi bóng hồ nước êm Mây muốn xem mình đẹp Đẹp thế nào trong đêm (Mây) Mây cũng giống như cô bé thích làm duyên, làm dáng, thích ngắm mình trong gương. Trong cái hồ nước êm ả đầy ắp ánh trăng ấy mây vẫn đẹp trong đêm. Nói đến cảnh sắc thiên nhiên, không thể quên nhắc đến trăng. Trăng là hình ảnh đẹp đã đi vào tiềm thức con người, chúng ta đã gặp hình ảnh trăng xuất hiện trong rất nhiều bài thơ của các tác giả khác nhau, nhưng trăng trong thơ Phạm Hổ rất đặc biệt: Trăng ở khắp mọi nơi, trăng ở trên sông, trên đồng lúa mênh mông, trăng đón thầy, trăng rước đèn… Mọi nơi, mọi chỗ đều có hình bóng của trăng. Hình ảnh ánh trăng vàng bát ngát xuất hiện trong bài thơ Lúa và gió thật đẹp và lãng mạn: Cua con hỏi mẹ Dưới ánh trăng đêm Cô lúa đang hát Sao bỗng lặng im (Lúa và gió) Trong không gian bao la đó, hình ảnh ánh trăng hiện lên khiến cảnh vật xung quanh trở nên thơ mộng. Ánh trăng đêm tỏa sáng cho hai mẹ con nhà cua. Hay đó là ánh trăng lung linh mỗi tháng “một lần tròn”, là một ông trăng với bao hoạt động giữa đời thường, trăng gần gũi và đáng yêu trong tâm hồn và trong cuộc sống của mỗi con người: Một bầu trời Một ông trăng 7 Mỗi một tháng Một lần tròn Trăng trên sông Trăng trên lúa Trăng giữa cửa Trăng sau cây Trăng đón thầy Trăng tiễn bạn (Một ông trăng) Phạm Hổ không chỉ đưa trăng vào trong thơ mà còn có rất nhiều các hiện tượng thiên nhiên khác xuất hiện trong thơ ông như nắng mưa vốn là hiện tượng bình thường, song trong thơ ông chúng trở nên sinh động có hồn: Mưa rồi! Mưa rồi! Hạt này Đã đến Hạt nọ Đang rơi… (Mưa) Bài Mưa là sự ngạc nhiên của bé trước sự thay đổi của thiên nhiên từ bầu trời nhiều mây dần chuyển sang hạt mưa. Cảnh trời mưa trước mắt bé thật vui nhộn chứ không hề có vẻ ảm đạm, u ám như trong ca dao: Trời mưa bong bóng phập phồng Mẹ đi lấy chồng con ở với ai… (Ca dao) Hay: Mưa hoài, mưa mãi, mưa mau Từng đàn bong bóng làm đau mặt hồ (Chiều mưa - Hoàng Thị Minh Khanh) 8 Mưa trong thơ Phạm Hổ không phải là sự buồn bã, nhớ nhung, nuối tiếc như trong ca dao hay thơ viết cho người lớn, mà là sự vui tươi thích thú của trẻ thơ trước sự giao hòa với đất trời vạn vật trong cơn mưa. Phạm Hổ đã đưa các em đến với thế giới tự nhiên bằng lời thơ rất hồn nhiên, tươi mát. Sau cơn mưa là bầu trời tươi sáng, “rực rỡ bảy sắc màu”: Không có sông dưới cầu Chỉ mênh mông đồng lúa Cầu vồng như dải lụa Rực rỡ bảy sắc màu? (Cầu vồng) Thiên nhiên nông thôn hiện ra thật đẹp với cánh đồng lúa mênh mông, mương nước cùng tiếng cười nói, tiếng chân người… hòa quyện với sắc màu kì ảo của cầu vồng. Chiếc cầu vồng ấy còn được nhân cách hóa như một con người: Cầu chờ mãi hồi lâu Không ai qua biến mất (Cầu vồng) Như trong thế giới của thần thoại, Phạm Hổ đã giải thích các hiện tượng trong thiên nhiên, vũ trụ một cách sinh động, bằng những hình ảnh lung linh sắc màu. Thế giới ấy đã đi vào tâm hồn trẻ em vừa hiện thực vừa huyền thoại, giúp các em cảm nhận được thế giới xung quanh, vừa bồi đắp tâm hồn mềm mại, phong phú. Phạm Hổ không chỉ giải thích các hiện tượng thiên nhiên một cách sinh động, đầy hấp dẫn mà ông còn vẽ ra trước mắt các em cả một khung cảnh thiên nhiên thơ mộng. Trong bài thơ Chú bò tìm bạn chỉ bằng vài ba nét chấm phá Phạm Hổ đã đưa đến cho các em khung cảnh buổi chiều đầy chất thơ: Mặt trời rúc bụi tre Buổi chiều về nghe mát 9 Bò ra sông uống nước Thấy bóng mình, ngỡ ai Bò chào: “Kìa anh bạn Lại gặp anh ở đây! Nước đang nằm nhìn mây Nghe bò cười nhoẻn miệng… (Chú bò tìm bạn) Bài thơ miêu tả cảnh buổi chiều ở một đồng quê. Một buổi chiều muộn với những làn gió mát mẻ khi mặt trời không còn ở trên cao đỉnh đầu mà lúc này đã dần khuất sau bụi tre và trong bài thơ xuất hiện hình ảnh chú bò đang uống nước bên dòng sông, nước sông soi bóng hình ảnh chú bò nhưng chú bò ngây ngô không nhận ra bóng mình dưới nước mà tưởng mình đang gặp một người bạn. Đó là một khung cảnh buổi chiều làng quê thật yên bình, nên thơ. Ở bài thơ trên để lại ấn tượng với chú bò tìm bạn vô cùng ngộ nghĩnh đáng yêu, thì trong Rong và cá thiên nhiên dưới nước rất đa dạng, phong phú, nhiều màu sắc với nhiều gam màu rực rỡ khác nhau: Có cô rong xanh Đẹp như tơ nhuộm Giữa hồ nước trong Nhẹ nhàng uốn lượn Một đàn cá nhỏ Đuôi xanh, đuôi hồng Quanh cô rong đẹp Múa làm văn công (Rong và cá) Trong làn nước xanh mát rượi, một cô rong khoác lên mình chiếc áo màu xanh “như tơ nhuộm”. Đó là vẻ đẹp của màu sắc non xanh, trong mát với 10 dáng hình mềm mại thả trôi theo dòng nước, cái vẻ đẹp nhẹ nhàng, mềm mại như tơ lụa. Còn những chú cá nhỏ cũng không kém phần ấn tượng, tự tin khoe cái đuôi màu sắc rực rỡ xanh, hồng lấp lánh dưới hồ nước. Với xiêm y rực rỡ, cô rong và đàn cá đã tạo nên một bức tranh xinh đẹp đầy màu sắc. Tất cả đã hội tụ, hòa quyện tạo thành thế giới thiên nhiên muôn màu sắc và độc đáo trong thơ Phạm Hổ viết cho các em. Như vậy, với nghệ thuật miêu tả linh hoạt Phạm Hổ đã dẫn dắt các em đi vào thế giới thiên nhiên muôn màu sắc với biết bao cái hay, cái đẹp, với những hiện tượng thiên nhiên kì thú trong vũ trụ đầy sống động, hấp dẫn, lôi cuốn các em: “Đến với thiên nhiên, một kho tàng vô tận, các em luôn thấy mây trời có nhiều hình vẻ, màu sắc; các em “ nghe” được tiếng nói cười của loài vật, của gió và của cây…” [7, 410]. 1.2. Thế giới cỏ cây hoa trái phong phú 1.2.1. Chân thực sinh động Phạm Hổ đã từng tâm niệm: “Tôi ít khi gặp thấy một cái cây xấu, một bông hoa xấu, một trái quả xấu. Có thể nói tất cả đều đẹp. Có những cây, những hoa, những quả tuyệt đẹp. Cả về bề ngoài, cả về bên trong” [3, 40]. Vì trong tạo hóa tất cả những cây tre, cây si, cây đa, cây lúa, hoa sen, quả thị, quả na, quả ổi… đều có một hình dạng riêng và đều đẹp, đều hấp dẫn. Khi chúng đứng một mình vốn đã đẹp, chúng kết lại thành chùm, nở thành khóm thì vẻ đẹp của nó được nâng lên thành vẻ đẹp của sức mạnh tập thể. Nếu ai đã từng một lần đọc thơ Phạm Hổ viết cho các em đều có chung nhận xét: Thơ ông tinh tế, giàu cảm xúc, sức tưởng tượng vô cùng phong phú. Ông đã nhìn vạn vật qua lăng kính trẻ thơ. Nhà thơ đã nói hộ các em một cách chân thực, sinh động về những người Bạn trong vườn với vô số loài cây, loài hoa, loài quả. Phạm Hổ không chỉ miêu tả cụ thể hình dáng, màu sắc hương vị như thực tế mà còn hình tượng hóa lên để nó sinh động và có nhiều cảm xúc. 11 Cảm động mà chân thực, đó là hình ảnh cây dưa mẹ “yếu mềm”và đàn dưa con “to nặng”. Hình dáng dưa mẹ yếu mềm nhưng lại rất mạnh mẽ bởi nội lực bên trong. Người mẹ ấy đã vắt kiệt sức mình để sinh thành và nuôi dưỡng những đứa con của mình: Dây dưa hấu yếu mềm Sinh đàn con to, nặng Mẹ không bế nổi con Đành trao nhờ đất ẵm (Dưa) Qua bài thơ này, Phạm Hổ muốn các em thấy được đặc điểm của cây dưa là một loại cây có dây leo, sống ở dưới đất. Mặt khác, thông qua việc dưa nhờ đất ẵm con thì tác giả khéo léo lồng ghép các hình ảnh để trẻ có thể thấm nhuần sâu sắc tình mẫu tử, càng yêu và trân trọng những gì tạo hóa đã ban tặng cho con người và càng kính trọng đấng sinh thành dưỡng dục chúng ta. Gần gũi với trẻ em Việt Nam là mỗi góc vườn. Trong góc vườn thân yêu đó, khế là một loài cây rất quen thuộc. Phạm Hổ đã miêu tả chân thực từng chùm hoa, múi quả, đặc tính và tác dụng về nó: Hoa từ trên cao Rủ nhau xuống giếng Tắm xong hoa tím Theo gầu nước lên Ai nặn nên hình Khế chia năm cánh? Khế chín đầy cây Vàng treo lóng lánh…! Con cua, con hến Giữa ruộng, ven sông 12 Nấu chung sao khế Cơm canh ngọt lòng… (Khế) Một loài cây mọc bên bờ ao, góc vườn, hoa màu tím, quả hình năm cánh, khi chuyển sang màu vàng, là gia vị không thể thiếu trong món canh chua đồng quê… Những đặc tính này của khế thì ai cũng nắm rõ nhưng Phạm Hổ đã làm cho nó trở nên sinh động hơn bằng những hình ảnh ví von rất ngộ: “Hoa từ trên cao/Rủ nhau xuống giếng”. Với một câu hỏi tu từ “Ai nặn nên hình?” Phạm Hổ đã khiến trẻ em tò mò, thích thú. Còn nữa, Phạm Hổ còn đưa các em trở về với món ăn dân dã, quen thuộc từ bao đời nay, đó là món canh chua nấu khế một món ăn mang đậm hương vị đồng quê mà tuổi thơ không sao quên được cái vị chua chua của khế được hòa quyện với vị ngọt của cua. Hình ảnh “Khế chín đầy cây/ Vàng treo lóng lánh” khiến ta nhớ đến câu chuyện Cây khế đầy hấp dẫn trong kho tàng truyện cổ dân gian. Phạm Hổ đã miêu tả rất sinh động và thú vị với các loại cây hoa cho bé thấy sự kì diệu của thiên nhiên. Không những thế ông còn đưa bé thơ trở về với câu truyện cổ thần tiên khi miêu tả cây thị: Bà kể: “Thị này Ngày xưa cô tấm Chui vào đấy trốn Đợi ngày gặp vua… (Thị) Chân thực và sinh động là những gì Phạm Hổ đã dành cho những người Bạn trong vườn. Không chỉ có Dưa, Khế, Thị mà còn biết bao nhiêu cây, lá, hoa, quả khác nữa như: lựu, na, dứa, roi, ổi, bưởi, sầu riêng… cũng được nhà thơ miêu tả chân thực như những gì chúng vốn có. 13 Nhà thơ đã biến những hình ảnh có thật của một chùm hoa, múi quả lấp ló sau kẽ lá, khéo léo đưa vào thơ, thổi cho nó một sức sống thay lời nó nói với các em. Từ những hình ảnh này, các em không chỉ được biết thêm nhiều về thế giới thực vật mà còn thêm yêu thương những thứ cây, thứ quả gần gũi xung quanh mình. 1.2.2. Hình dạng phong phú Thế giới cỏ cây hoa lá trong thơ Phạm Hổ không chỉ chân thực, sinh động mà còn hấp dẫn bởi những hình dạng vô cùng phong phú. Nói về sự đa dạng của thiên nhiên Phạm Hổ khẳng định: “Sự phong phú của thiên nhiên thì có lẽ không có gì có thể so sánh được. Không một cái gì giống cái gì. Triệu triệu họ cây, từ cây rêu bé tí như cái lông tơ của chú vịt con đến cây chò cao vút lưng chừng trời… trong một loài cam có bao nhiêu thứ cam, trong một loại bứa có bao nhiêu thứ bứa. Có bao nhiêu dáng hoa, màu hoa, có bao nhiêu mùi thơm, có bao nhiêu cách chín: chín trắng, chín vàng, chín đỏ, chín xanh, chín tím, chín đen… và kèm theo bao nhiêu là cá tính: hoa này nở sáng hoa kia nở tối, hoa này thích sương hoa kia thích gió, quả này có hột ở trong, quả kia có hột ở ngoài… Rồi đến sự kì diệu của thiên nhiên từ lá sang quả, từ hoa sang quả” [5, 76]. Hãy xem Phạm Hổ khắc họa hình dáng quả ổi và sự hấp dẫn của nó: Ổi tặng bạn Quả ổi ngon Đã chín trắng Lại mập tròn Sống chung vườn Bao dòng họ Đây, ổi đào Kia, ổi mỡ 14 Đào: ruột hồng Mỡ: ruột trắng Đẹp dấu răng Ai mới cắn (Ổi) Đây là trái ổi với hình dạng tròn, mập mạp, mọng, đang vào vụ chín. Điều khác biệt của trái ổi là khi chín không ngả vàng mà “chín trắng” với rất nhiều loại khác nhau nào là ổi đào, ổi mỡ loại nào cũng mập tròn, căng mọng. Những tưởng ổi là trái quả khó tạo nên sự rực rỡ, nhưng trong cái nhìn riêng của Phạm Hổ, ổi không chỉ ngon, ngọt với bao nhiêu loại khác nhau mà hương thơm còn toát lên vẻ quyến rũ, tự khoe sắc. Lại còn cả cây mít với vẻ ngoài xấu xí nhưng tính tình lại hiền lành dễ mến: Mình đầy gai góc Tính rất hiền lành… (Mít) Phạm Hổ không chỉ tìm thấy vẻ đẹp từ cây ổi, trái ổi mà trái sung, trái dứa, củ cà rốt… cũng đang cố gắng khoác cho mình những thân hình duyên dáng với những sắc màu độc đáo: Sung già nhất vườn Lá như bỏng nổ Chi chít đầy cành Quả xanh, quả đỏ Quả xanh, trẻ nhỏ Quả đỏ, bà già… (Sung) Quả sung và lá sung được Phạm Hổ khắc họa rất thật nhưng không hề khô khan mà còn rất sinh động, lột tả được hết đặc điểm của lá sung và đặc 15