Header Page 1 of 95.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Hµo – K31D Ng÷ v¨n
më ®Çu
1. lÝ do chän ®Ò tµi
1. NguyÔn B¶n sinh n¨m 1931 t¹i B¾c Ninh, «ng tõng d¹y häc vµ viÕt
v¨n t¹i quª nhµ. VÒ hu, «ng chuyÓn h¼n xuèng Hµ Néi. ¤ng Ýt khi xuÊt hiÖn
trong ®¸m ®«ng mµ lÆng lÏ mçi sím, mçi chiÒu bªn bµn ®äc vµ viÕt.
¤ng cã quan niÖm sèng vµ viÕt rÊt riªng. V× sèng kh¸ lÆng lÏ t¹i mét
ngâ nhá cña Hµ Néi nªn v¨n cña «ng ph¶ng phÊt c« ®¬n, tiÒm Èn, “cóc cñn”
sè phËn con ngêi trong ®êng ®êi, ®êng t×nh.
2. Chóng ta nhËn thÊy r»ng: nhµ v¨n NguyÔn B¶n chØ míi xuÊt hiÖn trªn
v¨n ®µn nhng «ng ®· trë thµnh mét “hiÖn tîng” ®Æc biÖt, lµm h©m nãng
v¨n ®µn, trë thµnh ®Ò tµi trong mét sè cuéc tranh luËn v¨n ch¬ng vµ ®îc
nhiÒu b¹n ®äc chó ý. C¸c t¸c phÈm chÝnh cña «ng gåm: 6 tËp truyÖn ng¾n in
riªng vµ nhiÒu tuyÓn tËp in chung. ¤ng còng lµ t¸c gi¶ dÞch thuËt c¸c cuèn tiÓu
thuyÕt nh: Ba chµng ngù l©m, Trµ hoa n÷, Hoa ®ç quyªn ®á, Díi mÆt
trêi hung b¹o, Ngêi ®ua diÒu…
3. N¨m 2007 võa qua, con ngêi sèng lÆng lÏ Êy ®· lµm khuÊy ®éng v¨n
®µn ViÖt Nam b»ng mét tËp truyÖn ng¾n ¸m ¶nh lßng ngßi, ®ã lµ tËp truyÖn
MÆt trêi ®ång xu. TËp truyÖn gåm 20 truyÖn ng¾n, trong ®ã ¸nh tr¨ng lµ mét
truyÖn ng¾n hay ®îc gi¶i cña B¸o v¨n nghÖ n¨m 1992 vµ ®îc dÞch sang tiÕng
Ph¸p, tiÕng Anh; C¬n lò ®¹t gi¶i thëng cña B¸o v¨n nghÖ n¨m 2001. Bªn c¹nh
®ã c¸c truyÖn ng¾n cßn l¹i còng kh«ng hÒ thua kÐm, mµ tuú “gout” tõng ngêi,
cã ngêi cßn thÝch nh÷ng truyÖn nµy h¬n c¶ ¸nh tr¨ng. Vµ kh«ng cã g× l¹ khi
sè truyÖn ®îc gi¶i cña «ng lªn tíi sè 7, nÕu kÓ c¶ gi¶i do trng cÇu ý kiÕn ®éc
gi¶ cho truyÖn Bøc tranh mµu huyÕt th¹ch lµ 8.
Víi nh÷ng thµnh c«ng ®¸ng kÓ nh vËy, song nh÷ng bµi nghiªn cøu vÒ
NguyÔn B¶n cha nhiÒu, nhiÒu vÊn ®Ò cßn bá ngá vµ ®Ó thµnh mét c«ng tr×nh
Trêng §HSP Hµ Néi 2
Footer Page 1 of 95.
1
Header Page 2 of 95.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Hµo – K31D Ng÷ v¨n
nghiªn cøu th× cha cã ai. V× vËy trong khu«n khæ kho¸ luËn nµy, ngêi viÕt
muèn bµy tá tÊm lßng yªu mÕn ch©n thµnh ®èi víi nhµ v¨n vµ còng m¹o muéi
xin ®îc ph©n tÝch, ®¸nh gi¸, bµn luËn vÒ mét khÝa c¹nh nhá liªn quan ®Õn tµi
n¨ng cña nhµ v¨n: “ThÕ giíi nh©n vËt trong tËp truyÖn ng¾n MÆt trêi ®ång
xu cña NguyÔn B¶n”.
Thùc hiÖn ®Ò tµi nµy, ngêi viÕt mong muèn ®îc ®ãng gãp mét phÇn
nhá trong tiÕng nãi chung kh¼ng ®Þnh tµi n¨ng cña NguyÔn B¶n. §ång thêi nã
cßn cã ý nghÜa rÊt lín trong viÖc tËp nghiªn cøu khoa häc vÒ v¨n ch¬ng cña
mét sinh viªn Ng÷ v¨n s¾p tèt nghiÖp. §©y còng chÝnh lµ tiÒn ®Ò cho viÖc tiÕp
tôc häc tËp vµ nghiªn cøu sau nµy.
2. lÞch sö vÊn ®Ò
Nh©n vËt lµ vÊn ®Ò cèt lâi cña t¸c phÈm v¨n ch¬ng. ThÕ giíi nh©n vËt
®îc nh×n nhËn nh mét ph¹m trï mü häc, nã th©u tãm mäi kh¶ n¨ng cã thÓ
cã trong qu¸ tr×nh s¸ng t¹o nghÖ thuËt. Tån t¹i víi t c¸ch nh mét chØnh thÓ
nghÖ thuËt, thÕ giíi nh©n vËt bao hµm trong ®ã nhiÒu vÊn ®Ò, nhiÒu kh¶ n¨ng
vµ vËn ®éng theo quy luËt néi t¹i nhÊt ®Þnh. Soi chiÕu vµo s¸ng t¸c tõ gãc ®é
chØnh thÓ trªn c¬ së thÕ giíi nh©n vËt, ta sÏ cã c¬ héi n¾m b¾t ®îc ®èi tîng
nghiªn cøu trong tÝnh ®a diÖn, ®a tÇng cña nã. Bëi vËy nh÷ng c«ng tr×nh
nghiªn cøu vÒ nh©n vËt còng nh thÕ giíi nh©n vËt ®îc giíi nghiªn cøu, phª
b×nh ®µo xíi mét c¸ch kÜ lìng.
Qua kh¶o s¸t, chóng t«i thÊy c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ NguyÔn B¶n
vµ t¸c phÈm cña «ng cßn rÊt Ýt, míi chØ xuÊt hiÖn mét sè bµi b¸o vµ trang web.
Gs. NguyÔn §¨ng M¹nh trong lêi giíi thiÖu cña tËp truyÖn Nî trÇn gian cã
viÕt: H×nh nh anh cã mét quan niÖm sèng riªng vµ muèn khÐp kÝn lßng m×nh
tríc mäi ngêi – håi Êy ngêi ta gäi thÕ lµ c¸ nh©n chñ nghÜa, kh«ng chÞu
hßa m×nh víi tËp thÓ. VÒ sau nµy th× t«i hiÓu r»ng, muèn viÕt v¨n, muèn lµm
nghÖ thuËt th× tríc hÕt ph¶i sèng s©u s¾c víi chóng… [12; 5].
Trêng §HSP Hµ Néi 2
Footer Page 2 of 95.
2
Header Page 3 of 95.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Hµo – K31D Ng÷ v¨n
Trong tËp Nh÷ng t©m hån l¹c cña TrÝ ViÖt, nhµ v¨n Ng« ThÞ Kim Cóc
®· b×nh truyÖn S«ng lÊp nh sau: Ngêi ®µn bµ bÞ chång ruång bá, vËy mµ
vÉn cø m·i yªu mèi t×nh ®Çu cay ®¾ng Êy cña m×nh, yªu dai d¼ng vµ khèn khæ.
Ngay c¶ khi ®· cã ®îc mét ngêi ®µn «ng kh¸c, mét t×nh yªu míi cßn ®Ñp ®Ï,
trän vÑn nhiÒu lÇn h¬n vÉn cø kh«ng thÓ ngu«i quªn, kh«ng chót bá næi nh÷ng
tr× nÝu, day døt l¹ k× Êy nªn ngêi ta ®µnh ®æ cho mét c¨n nguyªn h h thùc
thùc, ®ã lµ linh hån cña dßng s«ng mµ “T«i” ®· th¶ tr«i hån m×nh xuèng vµo
nh÷ng kho¶nh kh¾c tuyÖt väng ®au ®ín nhÊt trong cuéc ®êi m×nh [3; 7].
Trang web Duonghuongqn.wnweblogs.com, D¬ng Híng ®· b×nh
truyÖn cña NguyÔn B¶n nh sau: TruyÖn nµo còng ®Çy ¾p nçi lßng ®au ®¸u
yªu th¬ng, kh¸t khao h¹nh phóc. V¨n «ng tinh tÕ, ý tø s©u xa mang tÇm t
tëng lín thêi ®¹i. ¤ng yªu ®¾m ®uèi c¸i ®Ñp cña ¸nh tr¨ng, c¸i ®Ñp cña “lµn
da chÞ” cø ¸m ¶nh, ®eo ®uæi lµm khæ «ng suèt ®êi (¸nh tr¨ng). Bi kÞch d÷ déi
vµ ®au ®ín, víi nh©n vËt «ng T, mét c¸n bé chèng Ph¸p lu«n m¬ tëng mét
cuéc sèng t¬i ®Ñp, «ng thµnh thËt, vông d¹i, khê kh¹o v« cïng. ¤ng T ®Æt
tªn c¸c con lµ Tëng, §¹o, §øc, nh÷ng íc mong chóng cã ®îc mét t¬ng
lai t¬i s¸ng, nhng cuèi cïng «ng ph¶i ®i lµm “®Ü ®ùc” (ChuyÕn ly h¬ng
cuèi ®êi)…
Qua nh÷ng ý kiÕn trªn, chóng t«i nhËn thÊy, dï ®øng díi gãc ®é nµo,
c¸c nhµ v¨n, nhµ nghiªn cøu còng ®i ®Õn kh¼ng ®Þnh NguyÔn B¶n lµ c©y bót
cã nhiÒu høa hÑn. Vµ cã ngêi cßn kh¼ng ®Þnh r»ng: nhê c¸c s¸ng t¸c cña
NguyÔn B¶n, nhê nh÷ng cuéc tranh luËn trªn v¨n ®µn ®· n©ng cÊp v¨n ho¸ ®äc
cña ®éc gi¶ ViÖt Nam lªn mét nÊc thang míi, cã gi¸ trÞ h¬n. Ph¶i ch¨ng n¨m
2007 lµ n¨m lªn ng«i cña v¨n ho¸ ®äc.
Bëi vËy, nghiªn cøu vÒ: ThÕ giíi nh©n vËt trong tËp truyÖn ng¾n MÆt
trêi ®ång xu cña NguyÔn B¶n lµ mét m¶nh ®Êt trèng cÇn kh¸m ph¸. Tuy
Trêng §HSP Hµ Néi 2
Footer Page 3 of 95.
3
Header Page 4 of 95.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Hµo – K31D Ng÷ v¨n
nhiªn, trong giíi h¹n cña mét kho¸ luËn, chóng t«i sÏ chØ ®i vµo t×m hiÓu
nh÷ng nÐt chÝnh.
3. Môc ®Ých nghiªn cøu
Víi kho¸ luËn nµy, môc ®Ých nghiªn cøu cña ngêi viÕt lµ mong muèn
®ãng gãp mét phÇn nµo ®ã vµo viÖc t×m hiÓu, kh¸m ph¸ thÕ giíi nh©n vËt còng
nh nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt ®éc ®¸o, hÊp dÉn trong tËp truyÖn ng¾n MÆt
trêi ®ång xu cña NguyÔn B¶n mét c¸ch cô thÓ h¬n, s©u s¾c h¬n. Qua ®ã, ta
thÊy ®îc tµi n¨ng nghÖ thuËt cña NguyÔn B¶n trong viÖc ghi l¹i nh÷ng g× x¶y
ra xung quanh cuéc sèng cña con ngêi thêi hiÖn ®¹i.
4. nhiÖm vô nghiªn cøu
§Ó thùc hiÖn môc ®Ých trªn, nhiÖm vô nghiªn cøu cña kho¸ luËn lµ chØ
ra c¸c lo¹i nh©n vËt vµ nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt trong tËp truyÖn ng¾n
MÆt trêi ®ång xu cña NguyÔn B¶n ë ba mÆt: kÕt cÊu, c¸c biÖn ph¸p thÓ hiÖn
nghÖ thuËt vµ lêi v¨n nghÖ thuËt.
5. ®èi tîng, ph¹m vi nghiªn cøu
5.1. §èi tîng nghiªn cøu
Víi ®Ò tµi nµy, ngêi nghiªn cøu lÊy tËp truyÖn ng¾n MÆt trêi ®ång xu
(gåm 20 truyÖn) cña NguyÔn B¶n lµm kh¸ch thÓ nghiªn cøu. Tõ ®ã chóng t«i
chän mét ph¬ng diÖn cña kh¸ch thÓ lµ ThÕ giíi nh©n vËt trong tËp truyÖn
ng¾n trªn lµm ®èi tîng nghiªn cøu.
5.2. Ph¹m vi nghiªn cøu
Nghiªn cøu ®Ò tµi nµy, chóng t«i chñ tr¬ng kh¶o s¸t hÇu hÕt c¸c t¸c
phÈm cña c¶ tËp truyÖn. Tõ ®ã, kh¼ng ®Þnh sù c¸ch t©n cña nhµ v¨n trong c«ng
cuéc ®æi míi v¨n häc.
6. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
Trªn c¬ së vÒ ®èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu nªu trªn, chóng t«i sÏ
kÕt hîp vËn dông mét sè ph¬ng ph¸p nghiªn cøu c¬ b¶n sau:
Trêng §HSP Hµ Néi 2
Footer Page 4 of 95.
4
Header Page 5 of 95.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Hµo – K31D Ng÷ v¨n
- Ph¬ng ph¸p hÖ thèng tæng hîp.
- Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch hÖ thèng.
- Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lÞch sö.
- Ph¬ng ph¸p ph©n lo¹i thèng kª.
- Ph¬ng ph¸p so s¸nh hÖ thèng.
7. §ãng gãp cña kho¸ luËn
VÒ mÆt lÝ luËn, víi kho¸ luËn nµy, ngêi viÕt sÏ lµm næi bËt nÐt ®Æc s¾c
vÒ thÕ giíi nh©n vËt vµ nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt trong truyÖn ng¾n MÆt
trêi ®ång xu cña NguyÔn B¶n. §ång thêi kho¸ luËn sÏ kh¼ng ®Þnh thªm sù
®óng ®¾n tin cËy cña con ®êng nghiªn cøu v¨n häc hiÖn nay.
VÒ mÆt thùc tiÔn, nghiªn cøu ®Ò tµi nµy, chóng t«i muèn t×m hiÓu nh÷ng
®ãng gãp míi cña NguyÔn B¶n trong nghÖ thuËt tù sù cña v¨n häc ViÖt Nam.
Th«ng qua ®ã gãp phÇn kh¼ng ®Þnh tµi n¨ng vµ vÞ trÝ cña NguyÔn B¶n trong
nÒn v¨n häc míi. §ång thêi sÏ gióp ngêi ®äc cã nh÷ng kiÕn gi¶i s©u s¾c vÒ
nhµ v¨n nµy.
8. CÊu tróc cña kho¸ luËn
Ngoµi phÇn më ®Çu, phÇn kÕt luËn vµ phÇn th môc tham kh¶o, kho¸
luËn ®îc triÓn khai thµnh hai ch¬ng chÝnh nh sau:
Ch¬ng 1: C¬ së lÝ luËn.
Ch¬ng 2: ThÕ giíi nh©n vËt trong tËp truyÖn ng¾n MÆt trêi ®ång
xu cña NguyÔn B¶n.
Trêng §HSP Hµ Néi 2
Footer Page 5 of 95.
5
Header Page 6 of 95.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Hµo – K31D Ng÷ v¨n
néi dung
Ch¬ng 1
C¬ së lÝ luËn
1.1. quan niÖm vÒ nh©n vËt
1.1.1. Kh¸i niÖm nh©n vËt vµ thÕ giíi nh©n vËt
1.1.1.1. Kh¸i niÖm nh©n vËt
VÒ mÆt thuËt ng÷:
HiÓu theo nghÜa réng: “nh©n vËt” lµ kh¸i niÖm kh«ng chØ ®îc dïng
trong v¨n ch¬ng mµ cßn ë nhiÒu lÜnh vùc kh¸c. Theo bé Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt
cña ViÖn ng«n ng÷ häc do Hoµng Phª chñ biªn, Nxb §µ N½ng, Hµ Néi - §µ
N½ng, 2007, th× “nh©n vËt” lµ kh¸i niÖm mang hai nghÜa: nghÜa thø nhÊt ®ã lµ
®èi tîng (thêng lµ con ngêi) ®îc miªu t¶, thÓ hiÖn trong t¸c phÈm v¨n
häc. Thø hai, ®ã lµ ngêi cã mét vai trß nhÊt ®Þnh trong x· héi [17; 881]. Tøc
lµ, thuËt ng÷ “nh©n vËt” ®îc dïng phæ biÕn ë nhiÒu mÆt, c¶ ®êi sèng nghÖ
thuËt, ®êi sèng x· héi - chÝnh trÞ lÉn ®êi sèng sinh ho¹t hµng ngµy… Nhng
trong ph¹m vi nghiªn cøu cña kho¸ kuËn, chóng t«i chØ ®Ò cËp ®Õn kh¸i niÖm
“nh©n vËt” theo nghÜa thø nhÊt mµ bé Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt ®Þnh nghÜa nh võa
trÝch dÉn ë trªn, tøc lµ nh©n vËt trong t¸c phÈm v¨n ch¬ng.
Víi ý nghÜa nh thÕ cña kh¸i niÖm “nh©n vËt”, ta sÏ trë l¹i xuÊt xø cña
thuËt nh÷ nµy.
Trong tiÕng Hy L¹p cæ, “nh©n vËt” (®äc lµ “persona”) lóc ®Çu mang ý
nghÜa chØ c¸i mÆt n¹ cña diÔn viªn trªn s©n khÊu. Theo thêi gian, chóng ta ®·
sö dông thuËt ng÷ nµy víi tÇn sè nhiÒu nhÊt, thêng xuyªn nhÊt ®Ó chØ ®èi
tîng mµ v¨n häc miªu t¶ vµ thÓ hiÖn.
§Õn cuèn LÝ luËn v¨n häc, Nxb GD, H, 2004 do t¸c gi¶ Ph¬ng Lùu
chñ biªn ®· ®Þnh nghÜa kh¸ kÜ vÒ kh¸i niÖm nh©n vËt v¨n häc: nãi ®Õn nh©n
vËt v¨n häc lµ nãi ®Õn con ngêi ®îc miªu t¶, thÓ hiÖn trong t¸c phÈm b»ng
Trêng §HSP Hµ Néi 2
Footer Page 6 of 95.
6
Header Page 7 of 95.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Hµo – K31D Ng÷ v¨n
ph¬ng tiÖn v¨n häc. §ã lµ nh÷ng nh©n vËt cã tªn nh: C¸m, TÊm, Th¹ch
Sanh… §ã lµ nh÷ng nh©n vËt kh«ng tªn nh: th»ng b¸n t¬, mét mô nµo trong
TruyÖn KiÒu… §ã lµ nh÷ng con vËt trong truyÖn cæ tÝch, ®ång tho¹i, thÇn
tho¹i, bao gåm c¶ qu¸i vËt lÉn thÇn linh, ma quû, nh÷ng con vËt mang néi
dung ý nghÜa con ngêi (…). Kh¸i niÖm nh©n vËt cã khi chØ ®îc sö dông mét
c¸ch Èn dô, kh«ng chØ mét con ngêi cô thÓ nµo mµ chØ mét hiÖn tîng næi bËt
trong t¸c phÈm. Nhng chñ yÕu lµ h×nh tîng con ngêi trong t¸c phÈm.
Nh©n vËt v¨n häc lµ mét hiÖn tîng nghÖ thuËt íc lÖ, cã nh÷ng dÊu hiÖu ®Ó
ta nhËn ra [12; 277 – 278].
Trong cuèn LÝ luËn v¨n häc, Nxb GD, H, 1993 do Gi¸o s Hµ Minh
§øc chñ biªn l¹i ®Þnh nghÜa nh sau: Nh©n vËt trong v¨n häc lµ mét hiÖn
tîng nghÖ thuËt mang tÝnh íc lÖ, ®ã kh«ng ph¶i lµ sù sao chôp ®Çy ®ñ mäi
chi tiÕt biÓu hiÖn cña con ngêi mµ chØ lµ sù thÓ hiÖn con ngêi qua nh÷ng
®Æc ®iÓm ®iÓn h×nh vÒ tiÓu sö, nghÒ nghiÖp, tÝnh c¸ch… Vµ cÇn chó ý thªm
mét ®iÒu: thùc ra kh¸i niÖm nh©n vËt thêng ®îc quan niÖm víi mét ph¹m vi
réng lín h¬n nhiÒu, ®ã kh«ng chØ lµ con ngêi, nh÷ng con ngêi cã tªn hoÆc
kh«ng tªn, ®îc kh¾c ho¹ s©u ®Ëm hoÆc chØ xuÊt hiÖn tho¸ng qua trong t¸c
phÈm, mµ cßn cã thÓ lµ sù vËt, loµi vËt kh¸c Ýt nhiÒu mang bãng d¸ng, tÝnh
c¸ch con ngêi… Còng cã khi ®ã kh«ng ph¶i lµi nh÷ng con ngêi, sù vËt cô
thÓ, mµ chØ lµ mét hiÖn tîng vÒ con ngêi hoÆc cã liªn quan tíi con ngêi,
®îc thÓ hiÖn næi bËt trong t¸c phÈm [5; 102].
Kh¸i niÖm “nh©n vËt v¨n häc” cßn ®îc ®Þnh nghÜa trong cuèn Tõ ®iÓn
thuËt ng÷ v¨n häc, Nxb GD, H, 2006 cña nhãm t¸c gi¶ Lª B¸ H¸n, TrÇn §×nh
Sö, NguyÔn Kh¾c Phi víi néi dung c¬ b¶n gièng víi ®Þnh nghÜa trong cuèn LÝ
luËn v¨n häc ®· nªu: Nh©n vËt v¨n häc lµ con ngêi cô thÓ ®îc miªu t¶ trong
t¸c phÈm v¨n häc. Nh©n vËt v¨n häc cã thÓ cã tªn riªng (TÊm, C¸m, chÞ DËu,
anh Pha…), còng cã thÓ kh«ng cã tªn riªng (…). Kh¸i niÖm nh©n vËt v¨n häc
Trêng §HSP Hµ Néi 2
Footer Page 7 of 95.
7
Header Page 8 of 95.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Hµo – K31D Ng÷ v¨n
cã khi ®îc sö dông nh mét Èn dô, kh«ng chØ mét con ngêi cô thÓ nµo c¶,
mµ chØ mét hiÖn tîng næi bËt nµo ®ã trong t¸c phÈm (…). Nh©n vËt v¨n häc
lµ mét ®¬n vÞ ®Çy tÝnh íc lÖ, kh«ng thÓ ®ång nhÊt nã víi con ngêi cã thËt
trong ®êi sèng [6; 235].
Nãi tãm l¹i, c¸c nhµ v¨n, c¸c nhµ nghiªn cøu, nhµ lÝ luËn v¨n häc, b»ng
c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c khi ®Þnh nghÜa nh©n vËt v¨n häc vÉn c¬ b¶n gÆp nhau
ë nh÷ng néi hµm kh«ng thÓ thiÕu cña kh¸i niÖm nµy: Thø nhÊt, ®ã ph¶i lµ ®èi
tîng mµ v¨n häc miªu t¶, thÓ hiÖn b»ng nh÷ng ph¬ng tiÖn v¨n häc. Thø hai,
®ã lµ nh÷ng con ngêi hoÆc nh÷ng con vËt, ®å vËt, sù vËt, hiÖn tîng mang
linh hån con ngêi, lµ h×nh ¶nh Èn dô cña con ngêi. Thø ba, ®ã lµ ®èi tîng
mang tÝnh íc lÖ vµ cã c¸ch ®iÖu so víi ®êi sèng hiÖn thùc bëi nã ®· ®îc
khóc x¹ qua l¨ng kÝnh chñ quan cña ngêi nghÖ sÜ tµi n¨ng.
§èi víi mçi nh©n vËt v¨n häc th× tÝnh c¸ch ®îc coi lµ ®Æc ®iÓm quan
träng nhÊt, lµ néi dung cña mäi nh©n vËt v¨n häc [12; 280]. §«txt«iepxki
còng kh¼ng ®Þnh: §èi víi nhµ v¨n toµn bé vÊn ®Ò lµ ë tÝnh c¸ch [12; 280].
TÝnh c¸ch víi ý nghÜa rÊt lín nh vËy nªn tríc kia mét sè gi¸o tr×nh Nga ®·
gäi nh©n vËt lµ tÝnh c¸ch. ë ®©y cÇn hiÓu tÝnh c¸ch lµ phÈm chÊt x· héi lÞch sö
cña con ngêi thÓ hiÖn qua c¸c ®Æc ®iÓm c¸ nh©n, g¾n liÒn víi phÈm chÊt t©m
sinh lý cña hä, tÝnh c¸ch còng lµ nh©n vËt nhng lµ nh©n vËt ®îc thÓ hiÖn víi
mét chÊt lîng t tëng vµ nghÖ thuËt cao h¬n, tuy cha ®¹t ®Õn møc ®é lµ
®iÓn h×nh [6; 105]. Vµ tÝnh c¸ch tù nã còng bao hµm nh÷ng thuéc tÝnh nh cã
nÐt cô thÓ, ®éc ®¸o cña mét con ngêi c¸ biÖt nhng l¹i mang c¶ nh÷ng nÐt
chung, tiªu biÓu cho nhiÒu ngêi kh¸c ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh, ®ång thêi cã
mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn hîp víi l«gic kh¸ch quan cña ®êi sèng.
Nh vËy, nh©n vËt cã h¹t nh©n lµ tÝnh c¸ch. Trong t¸c phÈm v¨n ch¬ng
cã nh©n vËt ®îc kh¾c häa tÝnh c¸ch nhiÒu hay Ýt nhng còng cã nh©n vËt
kh«ng ®îc kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch.
Trêng §HSP Hµ Néi 2
Footer Page 8 of 95.
8
Header Page 9 of 95.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Hµo – K31D Ng÷ v¨n
1.1.1.2. Kh¸i niÖm thÕ giíi nh©n vËt
“ThÕ giíi” lµ mét kh¸i niÖm thuéc ph¹m trï triÕt häc. Theo Tõ ®iÓn triÕt
häc, “ThÕ giíi” cã thÓ hiÓu:
- Theo nghÜa réng lµ toµn bé hiÖn thùc kh¸ch quan (tÊt c¶ nh÷ng tån t¹i
ë bªn ngoµi vµ ®éc lËp víi ý thøc con ngêi). “ThÕ giíi” lµ nguån gèc cña
nhËn thøc [18; 1083].
- Theo nghÜa hÑp: dïng ®Ó chØ ®èi tîng cña vò trô häc, nghÜa lµ bé
phËn thÕ giíi vËt chÊt do thiªn v¨n häc nghiªn cøu. Ngêi ta ®· chia bé phËn
thÕ giíi vËt chÊt ®ã thµnh hai lÜnh vùc nhng kh«ng cã ranh giíi tuyÖt ®èi: thÕ
giíi vÜ m« vµ thÕ giíi vi m« [18; 1083].
Nh thÕ, cã thÓ nãi “thÕ giíi” lµ mét ph¹m vi rÊt réng, mét vò trô réng
lín tån t¹i xung quanh con ngêi vµ ®éc lËp bªn ngoµi ý thøc con ngêi.
VËy “thÕ giíi nh©n vËt” lµ g×? Kh¸i niÖm “thÕ giíi nh©n vËt” lµ mét
ph¹m trï rÊt réng. “ThÕ giíi nh©n vËt” lµ mét tæng thÓ nh÷ng hÖ thèng nh©n
vËt ®îc x©y dùng theo quan niÖm cña nhµ v¨n vµ chÞu sù chi phèi cña t
tëng t¸c gi¶. ThÕ giíi Êy còng mang tÝnh chØnh thÓ trong s¸ng t¸c nghÖ thuËt
cña nhµ v¨n, cã tæ chøc vµ cã sù sèng riªng, phô thuéc vµo ý thøc s¸ng t¹o cña
nghÖ sÜ. N»m trong thÕ giíi nghÖ thuËt, “thÕ giíi nh©n vËt” còng lµ s¶n phÈm
tinh thÇn, lµ kÕt qu¶ cña trÝ tëng tîng s¸ng t¹o cña nhµ v¨n vµ chØ xuÊt hiÖn
trong t¸c phÈm v¨n häc, trong s¸ng t¸c nghÖ thuËt. §ã lµ mét m« h×nh nghÖ
thuËt, cã cÊu tróc riªng, cã quy luËt riªng, thÓ hiÖn ë ®Æc ®iÓm con ngêi, t©m
lý, kh«ng gian, thêi gian, x· héi… g¾n liÒn víi mét quan niÖm nhÊt ®Þnh cña
chóng vÒ t¸c gi¶. “ThÕ giíi nh©n vËt” lµ c¶m nhËn mét c¸ch trän vÑn, toµn
diÖn vµ s©u s¾c cña chñ thÓ s¸ng t¹o vÒ toµn bé nh©n vËt xuÊt hiÖn trong t¸c
phÈm, mèi quan hÖ, m«i trêng ho¹t ®éng cña hä, ý nghÜ, t tëng, t×nh c¶m
cña hä trong c¸ch ®èi nh©n xö thÕ, trong giao lu víi x· héi, víi gia ®×nh…
“ThÕ giíi nh©n vËt” v× thÕ bao qu¸t s©u réng h¬n h×nh tîng nh©n vËt. Con
Trêng §HSP Hµ Néi 2
Footer Page 9 of 95.
9
Header Page 10 of 95.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Hµo – K31D Ng÷ v¨n
ngêi trong v¨n häc ch¼ng nh÷ng kh«ng gièng víi con ngêi trong thùc t¹i vÒ
t©m lý, ho¹t ®éng mµ cßn cã ý nghÜa kh¸i qu¸t, tîng trng.
Trong “thÕ giíi nh©n vËt”, ngêi ta cã thÓ ph©n chia thµnh c¸c kiÓu lo¹i
nh©n vËt nhá h¬n (nhãm nh©n vËt) dùa vµo nh÷ng c¨n cø tiªu chÝ nhÊt ®Þnh.
NhiÖm vô cña ngêi tiÕp nhËn v¨n häc lµ ph¶i t×m ra ch×a kho¸ ®Ó bíc qua
c¸nh cöa vµ bíc vµo kh¸m ph¸ thÕ giíi nh©n vËt ®ã. Do ®ã nghiªn cøu “thÕ
giíi nh©n vËt” còng kh¸c víi ph©n tÝch h×nh tîng nh©n vËt. Trong lÞch sö v¨n
häc, cã thÓ nãi, mçi t¸c gi¶ lín ®Òu cã thÕ giíi nh©n vËt riªng. Mçi thÓ lo¹i
v¨n häc còng cã “thÕ giíi nh©n vËt” víi quy luËt riªng cña nã.
1.1.2. Vai trß cña nh©n vËt v¨n häc
Chóng ta biÕt r»ng nh©n vËt v¨n häc chÝnh lµ h×nh ¶nh thu nhá cña con
ngêi. Díi l¨ng kÝnh chñ quan cña nhµ v¨n, tÝnh c¸ch cña nh©n vËt ®îc
nhµo nÆn ë møc ®é nµo ®ã, nh©n vËt sÏ trë thµnh h×nh tîng vÒ con ngêi vµ
cao h¬n, nÕu tÝnh c¸ch ®îc kh¾c häa ë nh÷ng nÐt ®iÓn h×nh th× nh©n vËt sÏ trë
thµnh ®iÓn h×nh víi con ngêi. Mµ theo Biªlinxki: nhµ triÕt häc t duy b»ng
phÐp tam ®o¹n luËn, cßn nhµ th¬ t duy b»ng h×nh tîng cô thÓ cña mét bøc
tranh. Nãi réng ra tøc lµ v¨n häc ph¶n ¸nh cuéc sèng b»ng h×nh tîng, b»ng
nh÷ng nh©n vËt cô thÓ. Do ®ã vai trß chøc n¨ng ®Çu tiªn, träng yÕu nhÊt cña
nh©n vËt lµ lµm ph¬ng tiÖn ®Ó nhµ v¨n kh¸i qu¸t hiÖn thùc. V¨n häc kh«ng
thÓ thiÕu v¾ng nh©n vËt bëi chØ cã thÓ qua nh©n vËt nhµ v¨n míi thÓ hiÖn ®îc
nhËn thøc cña m×nh vÒ x· héi, vÒ con ngêi víi nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ sè phËn,
tÝnh c¸ch cña nã. Nh©n vËt chÝnh lµ ngêi dÉn d¾t ngêi ®äc vµo mét thÕ giíi
riªng cña ®êi sèng trong mét thêi k× lÞch sö nhÊt ®Þnh [10; 126].
TÝnh c¸ch cña nh©n vËt mang vai trß ®Æc biÖt quan träng ®èi víi c¶ néi
dung vµ h×nh thøc cña t¸c phÈm v¨n häc. VÒ néi dung, nh©n vËt víi tÝnh c¸ch
cña nã ®· trë thµnh ph¬ng tiÖn ®Ó thÓ hiÖn t tëng cña t¸c phÈm, nã cã
nhiÖm vô cô thÓ ho¸ sù thùc hiÖn chñ ®Ò t tëng t¸c phÈm, tøc th«ng qua sù
vËn ®éng vµ mèi liªn hÖ gi÷a c¸c tÝnh c¸ch, ngêi ®äc sÏ ®i ®Õn mét sù kh¸i
Trêng §HSP Hµ Néi 2
Footer Page 10 of 95.
10
Header Page 11 of 95.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Hµo – K31D Ng÷ v¨n
qu¸t ho¸ vÒ nhËn thøc t táng. VÒ mÆt h×nh thøc, nh©n vËt víi tÝnh c¸ch cña
nã ®· quyÕt ®Þnh phÇn lín c¸c yÕu tè cña h×nh thøc nh: kÕt cÊu, c¸c biÖn
ph¸p thÓ hiÖn nghÖ thuËt, lêi nãi nghÖ thuËt… Bµn vÒ luËn ®iÓm nµy Hªghen
còng ®· tõng kh¼ng ®Þnh: tÝnh c¸ch lµ ®iÓm trung t©m cña mèi quan hÖ gi÷a
néi dung vµ h×nh thøc. Ta còng cÇn lu ý r»ng: tÝnh c¸ch nh©n vËt mang tÝnh
lÞch sö, nghÜa lµ t¬ng øng víi mçi mét thêi ®¹i lÞch sö c¸c tÝnh c¸ch ®îc t«n
vinh hay coi nhÑ lµ kh¸c nhau, cã thÓ trong thêi nµy tÝnh c¸ch nµy ®îc t«n
sïng nhng thêi sau th× kh«ng, ®«i khi tÝnh c¸ch Êy cßn bÞ phñ ®Þnh.
Trªn ®©y lµ mét sè vai trß, chøc n¨ng c¬ b¶n cña nh©n vËt trong t¸c
phÈm v¨n ch¬ng. Vµ dêng nh ë bÊt cø mét t¸c phÈm nµo còng héi tô ®Çy
®ñ nh÷ng vai trß chøc n¨ng c¬ b¶n ®ã cña nh©n vËt.
1.1.3. C¸c lo¹i nh©n vËt v¨n häc c¬ b¶n
Nh©n vËt v¨n häc lµ mét thÕ giíi v« cïng phong phó vµ ®a d¹ng. Nh©n
vËt cµng ®éc ®¸o th× cµng hÇu nh kh«ng cã sù lÆp l¹i. Cho nªn bé mÆt nh©n
vËt lµ rÊt phong phó. Song nh×n nhËn ë ph¬ng diÖn tæng thÓ trong t¸c phÈm
v¨n häc, c¸c nhµ nghiªn cøu lÝ luËn, nghiªn cøu v¨n häc ®· chia thÕ giíi nh©n
vËt v¨n häc thµnh c¸c kiÓu lo¹i kh¸c nhau ®Ó dÔ tiÕp nhËn, dÔ ph©n tÝch, ®¸nh
gi¸ theo nh÷ng tiªu chÝ nh: néi dung cÊu tróc, vai trß, chøc n¨ng… cña nh©n
vËt.
Thø nhÊt, dùa vµo vai trß cña nh©n vËt ®èi víi néi dung vµ h×nh thøc t¸c
phÈm cã: nh©n vËt chÝnh, nh©n vËt trung t©m, nh©n vËt phô. Nh©n vËt chÝnh
®ãng vai trß chñ chèt, xuÊt hiÖn nhiÒu vµ liªn quan ®Õn c¸c sù kiÖn chñ yÕu
trong t¸c phÈm, lµ c¬ së ®Ó t¸c gi¶ triÓn khai ®Ò tµi c¬ b¶n cña m×nh. Trong
nh©n vËt chÝnh l¹i næi lªn nh©n vËt trung t©m xuyªn suèt tõ ®Çu ®Õn cuèi t¸c
phÈm, vÒ mÆt ý nghÜa, ®ã lµ n¬i quy tô c¸c mèi m©u thuÉn cña t¸c phÈm [12;
282]. Cßn l¹i lµ c¸c nh©n vËt phô ®ãng vai trß thø yÕu so víi nh©n vËt chÝnh vµ
nh©n vËt trung t©m. Nã thêng xuÊt hiÖn ®Ó ®èi chiÕu so s¸nh lµm râ nh©n vËt
chÝnh vµ nh©n vËt trung t©m.
Trêng §HSP Hµ Néi 2
Footer Page 11 of 95.
11
Header Page 12 of 95.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Hµo – K31D Ng÷ v¨n
Thø hai, c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm tÝnh c¸ch cña nh©n vËt vµ lý tëng x· héi
thÈm mü cña t¸c gi¶ l¹i cã thÓ ph©n chia thµnh: nh©n vËt chÝnh diÖn (nh©n vËt
tÝch cùc) vµ nh©n vËt ph¶n diÖn (nh©n vËt tiªu cùc). Hai kiÓu nh©n vËt nµy
còng mang tÝnh lÞch sö. Trong ®ã, nh©n vËt chÝnh diÖn mang trong m×nh phÈm
chÊt ®¹o ®øc phï hîp víi lý tëng x· héi thÈm mü cña t¸c gi¶ vµ thêi ®¹i,
®îc nhµ v¨n kh¼ng ®Þnh, ®Ò cao. Ngîc l¹i, nh©n vËt ph¶n diÖn l¹i mang
nh÷ng phÈm chÊt xÊu xa, tr¸i víi lý tëng ®¹o ®øc cña t¸c gi¶ vµ thêi ®¹i,
®¸ng lªn ¸n vµ phñ ®Þnh.
Thø ba, dùa vµo sù ph©n chia lo¹i thÓ theo truyÒn thèng cña Arixt«t th×
gåm cã nh©n vËt tr÷ t×nh, nh©n vËt tù sù, nh©n vËt kÞch. Trong ®ã nh©n vËt tr÷
t×nh ®îc thÓ hiÖn chñ yÕu qua thÕ giíi tinh thÇn, néi t©m vµ c¶m xóc phong
phó. Nh©n vËt tr÷ t×nh thêng kh«ng ®îc thÓ hiÖn qua hµnh ®éng hoÆc nÕu cã
xuÊt hiÖn hµnh ®éng th× hµnh ®éng ®ãng vai trß kh¬i gîi tÝnh c¶m xóc chø
kh«ng cã t¸c dông thóc ®Èy thµnh xung ®ét. Cßn nh©n vËt tù sù lµ nh©n vËt
xuÊt hiÖn trong t¸c phÈm tù sù (truyÖn, tiÓu thuyÕt, ký…). Nã thêng hiÖn lªn
®Çy ®ñ tõ ngo¹i h×nh, cö chØ, ng«n ng÷ ®Õn thÕ giíi néi t©m bªn trong. Nh©n
vËt tù sù lµ con ngêi ®êi thêng tham gia vµo c¸c t×nh huèng kh¸c nhau cña
®êi sèng ®Ó t¹o thµnh chuçi c¸c t×nh tiÕt xung ®ét trong t¸c phÈm. Bªn c¹nh
®ã nh©n vËt kÞch lµ lo¹i nh©n vËt hiÖn lªn chñ yÕu qua hµnh ®éng, ng«n ng÷,
cö chØ, lêi nãi vµ xung ®ét, Ýt ®îc miªu t¶ cô thÓ vÒ ngo¹i h×nh. Tuy nhiªn
trong khu«n khæ cña ®Ò tµi nµy, ngêi viÕt sÏ kh«ng bµn s©u vÒ nh÷ng lo¹i
nh©n vËt nµy.
Ngoµi c¸c tiªu chÝ ph©n chia nh©n vËt ë trªn cßn cã mét tiªu chÝ n÷a ®ã
lµ dùa vµo cÊu tróc cña nh©n vËt ngêi ta ph©n lo¹i thµnh: nh©n vËt chøc n¨ng,
nh©n vËt lo¹i h×nh, nh©n vËt tÝnh c¸ch, nh©n vËt t tëng. Trong ph¹m vi cã
giíi h¹n cña kho¸ luËn, chóng t«i còng kh«ng bµn s©u vÒ nh÷ng lo¹i nh©n vËt
nµy.
Trêng §HSP Hµ Néi 2
Footer Page 12 of 95.
12
Header Page 13 of 95.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Hµo – K31D Ng÷ v¨n
1.2. Quan niÖm vÒ nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt
Trong t¸c phÈm v¨n ch¬ng nghÖ thuËt, nh©n vËt ngoµi chøc n¨ng quan
träng lµ ph¬ng tiÖn ®Ó ngêi nghÖ sÜ göi g¾m ý tëng nghÖ thuËt cña m×nh
cßn cã vai trß quyÕt ®Þnh tíi phÇn lín nh÷ng yÕu tè h×nh thøc cña t¸c phÈm
v¨n ch¬ng. V× thÕ, cã thÓ nãi: qua mçi yÕu tè cña h×nh thøc t¸c phÈm, ta sÏ
thÊy ®îc cô thÓ nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt cña nhµ v¨n. C¶ ba yÕu tè: kÕt
cÊu, sù tæng hîp c¸c biÖn ph¸p thÓ hiÖn nghÖ thuËt vµ lêi nãi nghÖ thuËt ®Òu
tham gia vµo x©y dùng nh©n vËt ë mÆt nµy hay mÆt kia. Do vËy, viÖc t×m hiÓu
nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt thùc chÊt lµ xem xÐt, t×m hiÓu ba khÝa c¹nh ®ã
cña h×nh thøc.
1.2.1. KÕt cÊu
Theo quan niÖm cña nhãm t¸c gi¶ cña cuèn Lý luËn v¨n häc, Nxb GD,
H, 2004, kÕt cÊu lµ toµn bé tæ chøc t¸c phÈm phôc tïng ®Æc trmg nghÖ thuËt
vµ nhiÖm vô nghÖ thuËt cô thÓ mµ nhµ v¨n tù ®Æt ra cho m×nh. KÕt cÊu t¸c
phÈm kh«ng bao giê t¸ch rêi néi dung cuéc sèng vµ t tëng t¸c phÈm [5;
295].
Trong bµi “TÝnh nghÖ thuËt, mét ®èi tîng nghiªn cøu vµ mét c¸ch tiÕp
cËn riªng”, D§VNVN, sè th¸ng 3 vµ 4 n¨m 2000, t¸c gi¶ N¾ng Mai ®· cã mét
quan niÖm cô thÓ h¬n vÒ kÕt cÊu: KÕt cÊu lµ viÖc s¾p xÕp, l¾p r¸p ch¼ng
nh÷ng kiÕn tróc trong chiÒu s©u, mµ cßn bè côc, bµi trÝ ë bªn ngoµi, nh»m
tæng hîp nh÷ng t¬ng quan gi÷a c¸c yÕu tè cña t¸c phÈm g¾n kÕt l¹i mäi
m¶nh vôn rêi r¹c trong sè ®ã sao cho thµnh sinh thÓ toµn vÑn. KÕt cÊu lµ yÕu
tè kh«ng thÓ hiÖn trùc tiÕp trªn c©u ch÷, mµ nã lµ chÊt kÕt dÝnh liªn kÕt toµn
bé c¸c chi tiÕt rêi r¹c thµnh dßng thèng nhÊt. Trong t¸c phÈm, kÕt cÊu cã vai
trß cña ngêi ®¹o diÔn thay mÆt t¸c gi¶ t¹o nªn hÖ thèng c¸c h×nh tîng nh
lµ kÕt qu¶ cña sù thèng nhÊt hoµn thiÖn c¸c yÕu tè h×nh thøc nghÖ thuËt.
Trêng §HSP Hµ Néi 2
Footer Page 13 of 95.
13
Header Page 14 of 95.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Hµo – K31D Ng÷ v¨n
Tõ c¸c quan niÖm t¬ng ®èi gièng nhau ë nh÷ng nÐt c¬ b¶n cña kÕt cÊu
nh thÕ (®Òu lµ sù liªn kÕt, l¾p r¸p, tæ chøc c¸c yÕu tè h×nh thøc còng nh t
tëng t¸c phÈm), theo chóng t«i viÖc xem xÐt, t×m hiÓu néi dung cña kÕt cÊu
t¸c phÈm cã thÓ tiÕn hµnh ë nh÷ng ph¬ng diÖn sau:
Tríc hÕt, kÕt cÊu thÓ hiÖn ë viÖc ngêi nghÖ sÜ trong t¸c phÈm cña
m×nh g¾n nh©n vËt nµy víi nh©n vËt kia, t¹o ra quan hÖ qua l¹i gi÷a chóng. Tõ
®ã c¸c nh©n vËt sÏ tù béc lé b¶n chÊt x· héi - thÈm mü cña m×nh.
KÕt cÊu cßn lµ viÖc nhµ v¨n g¾n liÒn nh©n vËt vµo hoµn c¶nh m«i trêng
cô thÓ, ®Æc biÖt lµ nh÷ng t×nh huèng kÞch tÝnh, cã vÊn ®Ò cho nh©n vËt ho¹t
®éng. Qua ®ã, nh©n vËt sÏ thÓ hiÖn phÈm chÊt, nh©n c¸ch, c¸ tÝnh riªng còng
nh chiÒu híng con ®êng ®êi cña nã.
KÕt cÊu ®ång thêi cßn lµ viÖc ngêi nghÖ sÜ g¾n kÕt thµnh dßng thèng
nhÊt nh÷ng ®iÒu x¶y ra tríc víi nh÷ng ®iÒu x¶y ra sau trong cuéc ®êi mçi
nh©n vËt. §iÒu nµy cã t¸c dông lµm næi bËt vÊn ®Ò trung t©m, néi dung t
tëng chñ yÕu cña t¸c phÈm, cïng chiÒu híng con ®êng ®êi cña c¸c lo¹i
nh©n vËt.
1.2.2. C¸c biÖn ph¸p thÓ hiÖn nghÖ thuËt
§Ó x©y dùng ®îc c¸c nh©n vËt trong t¸c phÈm v¨n ch¬ng mét c¸ch
sinh ®éng, hÊp dÉn, nhµ v¨n ph¶i mîn ®Õn c¸c thñ ph¸p nghÖ thuËt phong
phó, sao cho nh©n vËt hiÖn lªn tríc m¾t ngêi ®äc cµng cô thÓ, cµng râ nÐt,
th«ng qua cµng nhiÒu gi¸c quan cµng tèt. HÖ thèng nµy ®îc coi lµ thêng
xuyªn vµ ®Çy ®ñ nhÊt. C¸c biÖn ph¸p thÓ hiÖn nh©n vËt bao gåm b¶y yÕu tè:
biÖn ph¸p t¶; biÖn ph¸p kÓ; ®èi tho¹i; ®éc tho¹i; t©m t×nh; triÕt lý - bµn luËn;
biÖn ph¸p ®Æt nh©n vËt vµo nh÷ng hoµn c¶nh xung ®ét - kÞch tÝnh. ViÖc sö
dông nh÷ng biÖn ph¸p thÓ hiÖn nghÖ thuËt nµy g¾n liÒn víi viÖc x©y dùng h×nh
tîng nh©n vËt toµn vÑn vµ sinh ®éng.
Trêng §HSP Hµ Néi 2
Footer Page 14 of 95.
14
Header Page 15 of 95.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Hµo – K31D Ng÷ v¨n
1.2.2.1. BiÖn ph¸p t¶
T¶ lµ mét ho¹t ®éng s¸ng t¹o cña nhµ v¨n, ®ßi hái nhµ v¨n ph¶i khÐo
kÕt hîp c¸c danh tõ víi c¸c tÝnh tõ, ®éng tõ, khÐo kÕt nèi c¸c kiÓu c©u sao cho
hiÖu qu¶ cuèi cïng lµ ®èi tîng ®îc miªu t¶ hiÖn lªn mét c¸ch cô thÓ tríc
sù h×nh dung cña b¹n ®äc vµ t¸c ®éng trùc tiÕp vµo trÝ tëng tîng cña ngêi
®äc cµng b»ng nhiÒu gi¸c quan cµng tèt. BiÖn ph¸p nµy rÊt h÷u dông trong
viÖc cô thÓ ho¸ ®èi tîng. Nã kh«ng chØ gióp cho ngêi ®äc h×nh dung vÒ h×nh
thøc, vÎ bªn ngoµi cña ®èi tîng, mµ cïng víi dông ý cña nhµ v¨n cßn hÐ më
c¶ nh÷ng ®iÒu thÇm kÝn s©u xa b¶n chÊt bªn trong cña ®èi tîng.
Tuy nhiªn, víi tõng lo¹i nh©n vËt, ®Æc biÖt víi tõng dông ý nghÖ thuËt
vµ tõng tµi n¨ng s¸ng t¹o riªng, mçi nhµ v¨n l¹i cã c¸ch sö dông biÖn ph¸p thÓ
hiÖn nghÖ thuËt nµy ë møc ®é vµ h×nh thøc kh¸c nhau. Song môc ®Ých cuèi
cïng cña biÖn ph¸p t¶ lµ ®Ó cho ngo¹i h×nh nh©n vËt, d¸ng vÎ vµ hµnh ®éng,
cö chØ cña nã, m«i trêng thiªn nhiªn - x· héi bao quanh (võa sinh ra nã, võa
lu gi÷ dÊu vÕt cña nã) hiÖn lªn cô thÓ tríc sù h×nh dung tëng tîng b»ng
c¶ n¨m gi¸c quan cña ®éc gi¶ [15; 26].
1.2.2.1. BiÖn ph¸p kÓ
Trong s¸ng t¸c v¨n häc nghÖ thuËt, biÖn ph¸p kÓ liªn quan trùc tiÕp ®Õn
tÝnh thêi gian cña t¸c phÈm v¨n ch¬ng. Gièng nh t¶, kÓ còng lµ mét ho¹t
®éng s¸ng t¹o cña nhµ v¨n, cô thÓ kÓ chÝnh lµ h×nh thøc trÇn thuËt l¹i c¸c sù
kiÖn, biÕn cè x¶y ra trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ®èi tîng lµm cho t¸c phÈm
trë thµnh mét dßng ch¶y c¸c sù kiÖn, biÕn cè, chi tiÕt, ho¹t ®éng… vµ lµm cho
®èi tîng miªu t¶ cã mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn riªng, sinh ®éng, kh«ng lÆp l¹i.
Qua biÖn ph¸p kÓ, quan hÖ gi÷a c¸c nh©n vËt víi m«i trêng hay c¸c hµnh
®éng, cö chØ, ý nghÜa cña nh©n vËt ®îc x©u chuçi, nèi kÕt mét c¸ch l«gic víi
nhau. NÕu biÖn ph¸p t¶ t¹o ra kh«ng gian nghÖ thuËt th× biÖn ph¸p kÓ t¹o ra
thêi gian nghÖ thuËt cho t¸c phÈm. Trong t¸c phÈm cã nhiÒu c¸ch kÓ, cã thÓ kÓ
theo tr×nh tù thêi gian hoÆc x¸o trén tr×nh tù thêi gian. Cã thÓ nhµ v¨n trùc tiÕp
Trêng §HSP Hµ Néi 2
Footer Page 15 of 95.
15
Header Page 16 of 95.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Hµo – K31D Ng÷ v¨n
®ãng vai trß lµm ngêi kÓ chuyÖn, nhng còng cã thÓ ®Ó nh©n vËt kÓ chuyÖn.
Do vËy, kÓ kh«ng chØ lµ mét biÖn ph¸p thÓ hiÖn nghÖ thuËt ®¬n thuÇn mµ cßn
®îc n©ng cao thµnh mét ph¬ng thøc t¹o ra t¸c phÈm nh mét c©u chuyÖn.
Lóc ®ã, c¸c biÖn ph¸p thÓ hiÖn nghÖ thuËt kh¸c chØ ®ãng vai trß bæ trî cho
biÖn ph¸p kÓ.
Cã thÓ nãi, kÓ lµ biÖn ph¸p thÓ hiÖn nghÖ thuËt chñ ®¹o cña lo¹i t¸c phÈm
tù sù.
1.2.2.3. BiÖn ph¸p ®èi tho¹i
§èi tho¹i trong v¨n ch¬ng lµ h×nh thøc nhµ v¨n ®Ó c¸c nh©n vËt trß
chuyÖn, trao ®æi, thËm chÝ tranh luËn gay g¾t víi nhau vÒ mét vÊn ®Ò nµo ®ã.
C¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c nh©n vËt cµng ®a d¹ng, c¸c nh©n vËt ®èi tho¹i cµng
nhiÒu th× cµng béc lé c¸c ®Æc ®iÓm thuéc vÒ tÝnh c¸ch, c¸ tÝnh, nghÒ nghiÖp,
giai cÊp, løa tuæi, cña m×nh... H¬n n÷a, sù béc lé ®ã cßn thÓ hiÖn qua néi dung
lêi nãi, qua c¶ c¸ch nh©n vËt ®èi tho¹i. BiÖn ph¸p nµy “gióp b¹n ®äc nh nghe
thÊy nh©n vËt nãi n¨ng víi lèi t duy vµ øng xö riªng trong nh÷ng t×nh huèng
cô thÓ ®«i khi lêi ®èi tho¹i cßn ®îc t¸c gi¶ giíi thiÖu kÌm theo giäng nãi,
c¸ch nãi (N¾ng Mai, 2000, “TÝnh nghÖ thuËt, mét ®èi tîng nghiªn cøu vµ
mét c¸ch tiÕp cËn riªng”, D§VNVN sè th¸ng 3 + 4, 2000.)
Tuú mçi lo¹i v¨n, biÖn ph¸p nµy ®îc sö dông víi mËt ®é ®Ëm hay nh¹t
kh¸c nhau. Th¬ tr÷ t×nh hÇu nh kh«ng sö dông ®èi tho¹i, kÞch th× sö dông
®Ëm ®Æc ®èi tho¹i, cßn c¸c t¸c phÈm v¨n xu«i tù sù th× viÖc sö dông biÖn ph¸p
®èi tho¹i rÊt ®a d¹ng, linh ho¹t.
§èi tho¹i t¹o sù khu biÖt ho¸, c¸ tÝnh ho¸ c¸c nh©n vËt. Cã nghÜa lµ,
nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng trong lêi nãi mçi nh©n vËt (c¸ch nãi, lêi nh©n vËt hay
dïng, cö chØ, ®iÖu bé kÌm theo…), cã t¸c dông ph©n biÖt ngêi nµy víi ngêi
kia. BiÖn ph¸p nµy gióp ®éc gi¶ nh nghe thÊy nh©n vËt nãi n¨ng, t duy øng
xö trong tõng t×nh huèng cô thÓ. §«i khi lêi ®èi tho¹i béc lé c¶ quan ®iÓm, thÕ
giíi quan, nh©n sinh quan cña nh©n vËt.
Trêng §HSP Hµ Néi 2
Footer Page 16 of 95.
16
Header Page 17 of 95.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Hµo – K31D Ng÷ v¨n
1.2.2.4. BiÖn ph¸p ®éc tho¹i
§Ó kh¾c ho¹ râ nÐt t©m lý, tÝnh c¸nh nh©n vËt, ngêi nghÖ sÜ ®· sö dông
biÖn ph¸p ®éc tho¹i néi t©m. §éc tho¹i néi t©m cho biÕt tiÕng nãi thÇm th×, ý
nghÜ s©u kÝn chØ riªng nh©n vËt víi m×nh bªn trong. §ã lµ lóc nh©n vËt thËt
nhÊt [14; 26]. Trong t¸c phÈm, biÖn ph¸p nµy thêng ®îc sö dông khi nh©n
vËt r¬i vµo hoµn c¶nh Ðo le, nhiÒu kÞch tÝnh, xung ®ét, r¬i vµo tr¹ng th¸i c«
lËp, ®ßi hái nh©n vËt ph¶i b¨n kho¨n, tr¨n trë ®Ó ®a ra quyÕt ®Þnh cuèi cïng.
Cïng víi nh÷ng biÖn ph¸p kh¸c cho thÊy h×nh thøc bªn ngoµi cña nh©n vËt,
biÖn ph¸p ®éc tho¹i néi t©m hoµn thiÖn nh©n vËt ë møc ®é cao h¬n: ®ã lµ
chiÒu s©u t©m hån nh©n vËt. §©y còng lµ u thÕ cña v¨n ch¬ng so víi c¸c lo¹i
h×nh nghÖ thuËt kh¸c. NÕu nh héi häa, ®iªu kh¾c nãi râ ngo¹i h×nh vãc d¸ng
cña ®èi tîng, ©m nh¹c chØ t¸c ®éng trùc tiÕp vµo thÝnh gi¸c ®Ó ngêi tiÕp
nhËn tù suy ra hoµn toµn c¸i hån cña ®èi tîng th× nhê ®éc tho¹i néi t©m v¨n
ch¬ng cã kh¶ n¨ng vît tréi trong viÖc miªu t¶ ®êi sèng t©m lý - c¸i trõu
tîng khã n¾m b¾t cña ®èi tîng. Nh÷ng suy nghÜ t×nh c¶m tinh tÕ cña nh©n
vËt sinh ®éng hay kh«ng tuú thuéc vµo kh¶ n¨ng s¸ng t¹o cña nhµ v¨n, chø
kh«ng bÞ h¹n chÕ nh viÖc s¸ng t¹o trong c¸c ngµnh nghÖ thuËt kh¸c.
1.2.2.5. BiÖn ph¸p ®Ó nh©n vËt t©m t×nh
T©m t×nh lµ h×nh thøc nh©n vËt bµy tá thµnh lêi nh÷ng suy nghÜ t©m t
cña m×nh (hay cña t¸c gi¶) víi nh©n vËt kh¸c. Thêng th× lêi t©m t×nh còng
chÝnh lµ lêi ®èi tho¹i, nhng víi mét s¾c ®iÖu kh¸c, mét giäng ®iÖu kh¸c,
®iÒm ®¹m, th©m trÇm vµ giµu c¶m xóc h¬n, suy t h¬n. Qua biÖn ph¸p nghÖ
thuËt nµy, ta cã c¸i nh×n vµo chiÒu s©u nh©n vËt, thÊy ®îc niÒm ®am mª, nçi
vui síng hay tuyÖt väng, nh÷ng t©m sù, bøc xóc cña nh©n vËt. Theo t¸c gi¶
N¾ng Mai: biÖn ph¸p ®Ó nh©n vËt t©m t×nh dï trong th¬ tr÷ t×nh hay ë kÞch vµ
truyÖn còng cã t¸c dông kh¬i s©u, ®ång thêi béc lé b¶n chÊt t©m hån còng nh
®êi sèng t×nh c¶m riªng t cña nã [15; 26].
Trêng §HSP Hµ Néi 2
Footer Page 17 of 95.
17
Header Page 18 of 95.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Hµo – K31D Ng÷ v¨n
1.2.2.6. BiÖn ph¸p triÕt lý bµn luËn
Bµn luËn nh lµ ®o¹n tr÷ t×nh ngo¹i ®Ò n¶y sinh víi môc ®Ých gióp b¹n
®äc thÊy râ tÇm quan träng cña hµnh ®éng nµo ®Êy [15; 26].
H×nh thøc cña biÖn ph¸p nµy thêng lµ ®Ó c¸c nh©n vËt tù bµn luËn,
nhng thùc chÊt ®ã chÝnh lµ ®iÓm nhÊn trùc tiÕp cña nhµ v¨n ®Ó lu ý b¹n ®äc
mét néi dung quan träng nµo ®ã. Nhµ v¨n dõng l¹i ®Ó cho c¸c nh©n vËt ®a ra
ý kiÕn nhËn xÐt ®¸nh gi¸ cïng chiÒu hoÆc tr¸i chiÒu, thÓ hiÖn nh÷ng ®iÓm nh×n
phong phó vÒ mét ®èi tîng hoÆc néi dung x· héi thÈm mü cô thÓ. Tham gia
vµo qu¸ tr×nh bµn luËn nµy, ngêi ®äc sÏ tù t×m ra néi dung t tëng, chñ ®Ò,
chiÒu s©u t tëng cña nhµ v¨n.
NÕu bµn luËn lµ ®o¹n tr÷ t×nh ngo¹i ®Ò th× triÕt lý ®îc xem nh mét
h×nh thøc diÔn ®¹t ng¾n gän, ®éc ®¸o, mét ch©n lý sèng, mét kinh nghiÖm
sèng nµo ®ã díi d¹ng nh÷ng luËn ®Ò mang néi dung tù nhiªn, tÊt yÕu, cã tÝnh
quy luËt. Nhµ v¨n xo¸y s©u vµo nh÷ng vÊn ®Ò mµ m×nh quan t©m b×nh luËn vÒ
nã, tõ ®ã kh¸i qu¸t nh÷ng quy luËt cña b¶n chÊt ®êi sèng. TriÕt lý cã khi do
chÝnh nh©n vËt nãi ra (theo quan niÖm cña nã), còng cã khi do chÝnh t¸c gi¶
trùc tiÕp diÔn ®¹t, song ®«i lóc lµ lêi nöa trùc tiÕp khã ph©n biÖt lêi t¸c gi¶ hay
lêi nh©n vËt. Nhng dï ë h×nh thøc nµo, nã còng cã t¸c dông xo¸y s©u vµo néi
dung th«ng b¸o vµ béc lé nh÷ng ®Æc ®iÓm, nh÷ng tÝnh c¸ch c¸ nh©n.
1.2.2.7. BiÖn ph¸p t¹o xung ®ét kÞch tÝnh
§©y lµ biÖn ph¸p mµ ë ®ã ngêi nghÖ sÜ ®Æt nh©n vËt cña m×nh vµo
nh÷ng t×nh huèng xung ®ét mang kÞch tÝnh. Xung ®ét nµy thÓ hiÖn ë sù m©u
thuÉn gi÷a hai hay nhiÒu nh©n vËt víi nhau. M©u thuÉn mang tÝnh triÕt häc.
Nã lu«n ®îc ®Èy lªn, ®ßi hái ph¶i cã biÖn ph¸p gi¶i quyÕt. BiÖn ph¸p nghÖ
thuËt nµy sö dông triÖt ®Ó m©u thuÉn ®Ó lµm nguyªn t¾c x©y dùng c¸c mèi
quan hÖ t¬ng t¸c gi÷a c¸c nh©n vËt. Trong t¸c phÈm, khi sö dông biÖn ph¸p
nµy, t¸c gi¶ thêng t¹o dùng nh÷ng t×nh huèng, nh÷ng hoµn c¶nh ®iÓn h×nh
cao ®é cã c¸c m©u thuÉn. §ã cã thÓ lµ mét tr¹ng th¸i t×nh c¶m cao ®é, mét
Trêng §HSP Hµ Néi 2
Footer Page 18 of 95.
18
Header Page 19 of 95.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Hµo – K31D Ng÷ v¨n
nghÞch c¶nh tr¸i ngang, mét t×nh huèng Ðo le trí trªu hay sù hiÓu lÇm mµ dÉn
®Õn m©u thuÉn.
Qu¸ tr×nh: kh¸c biÖt - m©u thuÉn - xung ®ét - gi¶i to¶ lµ mét m¹ch vËn
®éng. BiÖn ph¸p nµy lµm cho qu¸ tr×nh Êy vËn ®éng. PhÈm chÊt, nh©n c¸ch
cña nh©n vËt ®îc béc lé qua c¸ch gi¶i quyÕt m©u thuÉn, nh thÕ còng cã
nghÜa lµ tÝnh quy luËt chiÒu híng con ®êng ®êi ®îc thÓ hiÖn râ rµng. Cã
nhiÒu c¸ch gi¶i quyÕt xung ®ét kh¸c nhau: lêi nãi, hµnh ®éng, cö chØ….
Theo giíi nghiªn cøu, môc ®Ých cña biÖn ph¸p nµy lµ ®Ó nh©n vËt dÔ
dµng béc lé c¸ tÝnh cïng b¶n chÊt s©u xa cña m×nh, võa ®em l¹i cho b¹n ®äc
c¶m gi¸c nh ®îc trùc tiÕp chøng kiÕn kho¶nh kh¾c giµu tÝnh x· héi thÈm mü
cña ®êi sèng.
1.2.3. Lêi nãi nghÖ thuËt
Lêi nãi nghÖ thuËt hay cßn gäi lµ lêi v¨n nghÖ thuËt trong t¸c phÈm v¨n
häc. Theo Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc, Nxb GD, H, 2006 th×: Lêi v¨n nghÖ
thuËt lµ d¹ng ph¸t ng«n ®îc tæ chøc mét c¸ch nghÖ thuËt t¹o thµnh c¬ së
ng«n tõ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm v¨n häc (…). Lêi v¨n nghÖ thuËt cã tÝnh chÊt
cè ®Þnh, tÝnh ®éc lËp hoµn chØnh trong b¶n th©n nã cã tÝnh vÜnh viÔn [6; 161].
Lêi nãi nghÖ thuËt cßn mang tÝnh h×nh tîng, tÝnh biÓu c¶m, tÝnh tæ chøc cao
vµ phôc vô cho cÊu tróc h×nh tîng cña t¸c phÈm.
Trong t¸c phÈm v¨n häc, lêi nãi nghÖ thuËt bao gåm hai thµnh phÇn
chÝnh lµ lêi nãi gi¸n tiÕp cña ngêi kÓ chuyÖn vµ lêi nãi trùc tiÕp cña nh©n vËt.
Mçi yÕu tè nµy trong t¸c phÈm cã ®Æc ®iÓm riªng vµ cã nhiÖm vô nghÖ thuËt
cô thÓ kh¸c nhau.
Lêi ngêi kÓ chuyÖn kh¸ phæ biÕn ë c¸c t¸c phÈm tù sù (ë ®©y lµ lêi t¸c
gi¶ hay nh©n vËt kÓ) lµ ph¬ng tiÖn hÕt søc c¬ b¶n ®Ó béc lé chñ ®Ò t tëng
cña t¸c phÈm, ®ång thêi nªu bËt tÝnh c¸ch cña nh©n vËt. Nã t¹o nªn ë b¹n ®äc
mét th¸i ®é nhÊt ®Þnh ®èi víi vÊn ®Ò ®îc nãi tíi. Ng«n ng÷ ngêi kÓ chuyÖn
®ãng vai trß chñ ®¹o trong viÖc dÉn d¾t c©u chuyÖn, tõ nh÷ng manh nha cña
Trêng §HSP Hµ Néi 2
Footer Page 19 of 95.
19
Header Page 20 of 95.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Hµo – K31D Ng÷ v¨n
m©u thuÉn, xung ®ét ®Õn tõng bíc gi¶i quyÕt chóng trong t¸c phÈm. Lêi nãi
trùc tiÕp cña nh©n vËt (lêi nh©n vËt ®èi tho¹i hay ®éc tho¹i) ph¶n ¸nh diÔn biÕn
cña sù viÖc, thÓ hiÖn xung ®ét vµ sù cëi më, thÓ hiÖn vÞ trÝ x· héi, nghÒ nghiÖp,
tÝnh t×nh, t c¸ch, dôc väng cña nh©n vËt vµ diÔn biÕn cña nã.
ë t¸c phÈm v¨n ch¬ng, mçi yÕu tè cña lêi nãi nghÖ thuËt cã ý nghÜa
kh¸c nhau nhng cïng bæ sung, hç trî cho nhau ®Ó ®¹t tíi dông ý nghÖ thuËt
cña t¸c gi¶. Lêi nãi trùc tiÕp cña nh©n vËt cã vai trß kh¾c ho¹ nh÷ng ®Æc ®iÓm
thuéc tÝnh cña nh©n vËt. Nã l¹i ®îc thÓ hiÖn th«ng qua ng«n ng÷ cña t¸c gi¶.
Vµ chÝnh ng«n ng÷ ngêi kÓ chuyÖn cã kÕt hîp víi lêi nh©n vËt ®a l¹i tÝnh
hoµn chØnh thèng nhÊt cña mét chØnh thÓ nghÖ thuËt.
Nãi tãm l¹i, qua sù ph©n tÝch ba yÕu tè cña h×nh thøc t¸c phÈm: kÕt cÊu,
c¸c biÖn ph¸p thÓ hiÖn nghÖ thuËt, lêi nãi nghÖ thuËt nh trªn, chóng t«i thÊy
mçi yÕu tè ®Òu gãp phÇn vµo viÖc x©y dùng nh©n vËt trong t¸c phÈm. V× vËy,
t×m hiÓu nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt chÝnh lµ t×m hiÓu ba mÆt thuéc h×nh
thøc t¸c phÈm v¨n häc.
Trêng §HSP Hµ Néi 2
Footer Page 20 of 95.
20
- Xem thêm -
.PDF 
59 
20 
107 
