Tài liệu Thế giới nhân vật trong tập truyện ngắn đất khách của lý lan

luan van,khoa luan, thac si , su pham1document,pdf,docx,download Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khóa luận tốt nghiệp Trêng ®¹i häc s ph¹m hµ néi 2 Khoa ng÷ v¨n ************* Phạm Thị Hoàng Lan THẾ GIỚI NHÂN VẬT TRONG TẬP TRUYỆN NGẮN “ĐẤT KHÁCH” CỦA LÝ LAN KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Lý luận văn học HÀ NỘI - 2010 Phạm Thị Hoàng Lan tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc1bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan Lớp K32E - Ngữ văn luan van,khoa luan, thac si , su pham2document,pdf,docx,download Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khóa luận tốt nghiệp LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện khoá luận, tôi đã nhận được sự chỉ bảo, giúp đỡ của các thầy, cô trong khoa Ngữ văn, đặc biệt là sự hướng dẫn tận tình của cô giáo – Tiến sĩ Nguyễn Thị Kiều Anh. Vì vậy, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới các thầy cô giáo đã giúp đỡ tôi hoàn thành khoá luận này. Hà Nội, ngày 10 tháng 05 năm 2010 Tác giả khoá luận Phạm Thị Hoàng Lan Phạm Thị Hoàng Lan tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc2bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan Lớp K32E - Ngữ văn luan van,khoa luan, thac si , su pham3document,pdf,docx,download Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khóa luận tốt nghiệp LỜI CAM ĐOAN Khoá luận tốt nghệp này được hoàn thành dưới sự hướng dẫn của cô giáo – Tiến sĩ Nguyễn Thị Kiều Anh. Tôi xin cam đoan: - Đây là kết quả nghiên cứu tìm tòi của riêng tôi - Đề tài không trùng với kết quả của bất cứ tác giả nào khác. Tác giả khoá luận Phạm Thị Hoàng Lan Phạm Thị Hoàng Lan 1 tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc3bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan Lớp K32E - Ngữ văn luan van,khoa luan, thac si , su pham4document,pdf,docx,download Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khóa luận tốt nghiệp MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn đề tài .............................................................................. 4 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................... 4 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................... 5 4. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................... 6 5. Đóng góp của khóa luận ......................................................................... 6 6. Cấu trúc khóa luận .................................................................................. 6 NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUËN 1.1. Quan niệm về nhân vật và thế giới nhân vật ......................................... 8 1.1.1 Khái niệm nhân vật ........................................................................ 8 1.1.2. Thế giới nhân vật......................................................................... 10 1.2. Vai trò của nhân vật trong tác phẩm văn học...................................... 11 1.3. Các cách phân loại nhân vật văn học.................................................. 13 1.4. Quan niệm về nghệ thuật xây dựng nhân vật ...................................... 14 1.4.1 KÕt cÊu ....................................................................................... 14 . 1.4.2 C¸c biÖn ph¸p thÓ hiÖn nghÖ thuËt…………………………....... 15 1.4.3. Lời nói nghệ thuật ....................................................................... 19 Chương 2: THẾ GIỚI NHÂN VẬT TRONG TẬP TRUYỆN NGẮN “ĐẤT KHÁCH" 2.1. Nhân vật hồn nhiên, trong sáng.......................................................... 22 2.2. Nhân vật giàu lòng nhân ái…………………………………………...25 Phạm Thị Hoàng Lan 2 tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc4bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan Lớp K32E - Ngữ văn luan van,khoa luan, thac si , su pham5document,pdf,docx,download Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khóa luận tốt nghiệp 2.2. Nhân vật hãnh tiến, cơ hội ................................................................. 27 2.4. Nhân vật mộng mơ, hoài niệm ........................................................... 30 Chương 3: CÁC BIỆN PHÁP THỂ HIỆN NHÂN VẬT .............................. 33 3.1. Biện pháp tả ....................................................................................... 33 3.1.1. Miêu tả ngoại hình nhân vật ........................................................ 34 3.1.2. Miêu tả hành động nhân vật ........................................................ 35 3.1.3. Miêu tả thiên nhiên, môi trường sống .......................................... 38 3.2 Lối kể chuyện đan xen, đồng hiện ....................................................... 40 3.3 Đối thoại ............................................................................................. 45 KẾT LUẬN................................................................................................... 48 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 50 Phạm Thị Hoàng Lan 3 tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc5bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan Lớp K32E - Ngữ văn luan van,khoa luan, thac si , su pham6document,pdf,docx,download Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khóa luận tốt nghiệp MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn đề tài. Nhà văn Lý Lan sinh ngày 16 / 07 / 1957, tại Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương. Quê mẹ ở xứ vườn trái cây Lái Thiêu, quê cha ở huyện Triều Dương, tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc. Lý Lan cũng đã từng trải nghiệm qua nhiều nghề: nhà giáo, nhà văn, dịch giả. Lý Lan là một trong những tên tuổi các cây bút nữ đáng chú ý của làng văn xuôi đương đại Việt Nam. Truyện ngắn đầu tay của Lý Lan là “Chàng Nghệ sĩ” in trên báo Tuổi Trẻ và được giải thưởng (năm 1978). Nhà văn tiếp tục viết và đăng truyện trên báo Tuổi Trẻ, Văn nghệ giải phóng, Khăn quàng đỏ. Tập truyện ngắn đầu tay “Cỏ hát” (in chung với Trần Thùy Mai) xuất bản năm 1983 (Nxb Tác phẩm mới, Hà Nội) Tập truyện thiếu nhi “Ngôi nhà trong cỏ” (Nxb Kim Đồng, Hà Nội, 1984) được giải thưởng Văn học thiếu nhi của Hội Nhà văn Việt Nam. Không chỉ thành công trong lĩnh vực văn xuôi, tập thơ “Là mình” (Nxb Văn nghệ, Thành phố Hồ Chí Minh, 2005) được giải thưởng thơ của Hội nhà văn Thành phố Hồ Chí Minh. Đáng chú ý là tùy bút “Cổng trường mở ra” của Lý Lan được chọn trÝch in trong sách giáo khoa Ng÷ v¨n lớp 7, tập một của Việt Nam. Những giải thưởng đã được trao tặng cùng với con đường sáng tác không mệt mỏi đã phần nào khẳng định vị thế của Lý Lan trong lòng độc giả cũng như trong đời sống văn học. Lùa chän con ®­êng s¸ng t¸c ch­a l©u song Lý Lan có một khối lượng tác phẩm tương đối lớn. Ngoài những tác phẩm kể trên, nhµ v¨n còn có 23 tác phẩm khác xuất bản: “Nơi bình yên chim hót” (1986), “Chút lãng mạn trong mưa” (1987), “Hội lồng đèn” (1991), “Chiêm bao thấy núi” (1991), Phạm Thị Hoàng Lan 4 tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc6bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan Lớp K32E - Ngữ văn luan van,khoa luan, thac si , su pham7document,pdf,docx,download Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khóa luận tốt nghiệp “Truyện” (1992), “Những người lớn” (1992), “Đất khách” (1995) ... và mới đây nhất là là tập truyện ngắn “Hồi xuân” (Nxb Văn Nghệ, 2009). V¨n hµo Nga vÜ ®¹i Macxim Gorki ®· tõng kh¼ng ®Þnh “ V¨n häc lµ nh©n häc”, ®iÒu nµy còng ®ång nghÜa víi viÖc coi v¨n häc lµ nghÖ thuËt miªu t¶ vµ biÓu hiÖn con ng­êi.Thùc tiÔn cho thÊy, tr­íc nay tÊt c¶ nh÷ng g× liªn quan tíi con ng­êi, thuéc vÒ con ng­êi ®Òu n»m trong ph¹m vi biÓu hiÖn cña v¨n häc. §Ó cã thÓ miªu t¶ con ng­êi vµ ThÕ giíi mét c¸ch h×nh t­îng, v¨n häc ph¶i m­în tíi mét h×nh thøc c¬ b¶n nhÊt ®ã lµ nh©n vËt. Một điều đặc biệt quan trọng và có ý nghĩa nữa đối với tác giả khóa luận cũng là một giáo viên dạy văn ở ngưỡng cửa tương lai đó là: Thông qua việc nghiên cứu thế giới nhân vật trong “Đất khách” người viết sẽ có cơ hội tốt để rèn luyện, nâng cao trình độ tư duy và các thao tác phân tích tác phẩm văn học, nhất là thao tác phân tích văn học. Đây có thể xem là một trong những phần việc quan trọng hàng đầu đối với người dạy văn. Bởi chỉ khi có một năng lực tư duy nhạy bén và sự thành thục đối với các thao tác giảng dạy, người giáo viên mới có thể giúp học sinh đến được với thế giời nghệ thuật, đến được với cái hay, cái đẹp của mỗi tác phẩm văn chương. 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Lý Lan là một cây bút tương đối có tên tuổi trong số các nhà văn nữ đương đại. Do vậy, mục đích của khóa luận là nghiên cứu về nhân vật và thế giới nhân vật trong tập truyện ngắn “Đất khách”. Phạm Thị Hoàng Lan 5 tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc7bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan Lớp K32E - Ngữ văn luan van,khoa luan, thac si , su pham8document,pdf,docx,download Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khóa luận tốt nghiệp 3.2. Nhiệm vụ NhiÖm vô cña khãa luËn lµ xem xÐt, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ thÕ giíi nh©n vËt trong tËp truyÖn ng¾n “§Êt kh¸ch” cña Lý Lan, qua ®ã thÊy ®­îc nÐt ®Æc s¾c c¶ vÒ néi dung vµ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng Đối tượng nghiên cứu của khóa luận là Thế giới nhân vật trong tập truyện ngắn “Đất khách”. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu của khóa luận là tập truyện ngắn “Đất khách”. 5. Phương pháp nghiên cứu Khóa luận sử dụng chủ yếu một số phương pháp: - Phương pháp hệ thống - Phương pháp phân tích - Phương pháp so sánh. 6. Đóng góp của khóa luận Tìm hiểu Thế giới nhân vật trong tập truyện ngắn “Đất khách” của Lý Lan, một mặt làm rõ hơn những vấn đề về nhân vật, nghệ thuật xây dựng nhân vật nói chung và trong truyện ngắn nói riêng. Qua đó góp phần khẳng định tài năng, sức sáng tạo đa dạng của Lý Lan trong nền văn học đương đại. 7. Bố cục khóa luận Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, nội dung của khóa luận được triển khai thành ba chương như sau: Phạm Thị Hoàng Lan 6 tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc8bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan Lớp K32E - Ngữ văn luan van,khoa luan, thac si , su pham9document,pdf,docx,download Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khóa luận tốt nghiệp Chương 1: Cơ sở lí luận. Chương 2: Thế giới nhân vật trong tập truyện ngắn “Đất khách” Chương 3: Nghệ thuật xây dựng nhân vật trong tập truyện ngắn “Đất khách” Phạm Thị Hoàng Lan 7 tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc9bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan Lớp K32E - Ngữ văn luan van,khoa luan, thac si , su pham10document,pdf,docx,download Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khóa luận tốt nghiệp NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN 1.1. Quan niệm về nhân vật và thế giới nhân vật 1.1.1 Khái niệm nhân vật Trong tiếng Hi Lạp cổ; nhân vật (đọc là Persona) lúc đầu mang ý nghĩa chỉ cái mặt nạ của diễn viên trên sân khấu. Theo thời gian chúng ta đã sử dụng thuật ngữ này với tần số nhiều nhất, thường xuyên nhất để chỉ đối tượng mà văn học miêu tả và thể hiện. Nhìn một cách rộng nhất, nhân vật là khái niệm không chỉ được dùng trong văn chương mà còn ở nhiều lĩnh vực khác. Theo bộ “Từ điển tiếng Việt” của Viện ngôn ngữ học do Hoàng Phê chủ biên, Nxb Đà Nẵng, Hà Nội – Đà Nẵng 2002 thì nhân vật là khái niệm mang hai nghĩa. Thứ nhất, đó là đối tượng (thường là con người) được miêu tả, thể hiện trong tác phẩm văn học. Thứ hai, đó là “người có một vai trò nhất định trong xã hội”. Tức là, thuật ngữ “nhân vật” được dùng phổ biến ở nhiều mặt cả đời sống nghệ thuật, đời sống xã hội – chính trị lẫn đời sống sinh hoạt hằng ngày…Nhưng trong phạm vi nghiên cứu của khóa luận chúng tôi chỉ đề cập đến khái niệm nhân vật theo nghĩa thứ nhất mà bộ “Từ điển tiếng Việt” định nghĩa như trên tức là nhân vật trong tác phẩm văn chương. Cuốn “Lý luận văn học”, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2004 do tác giả Phương Lựu chủ biên, định nghĩa về nhân vật văn học: “Nói đến nhân vật văn học là nói đến con người được miêu tả thể hiện trong tác phẩm, bằng phương tiện văn học. Đó là những nhân vật không tên như thằng bán tơ trong Truyện Kiều … Đó là những con vật trong truyện cổ tích, đồng thoại, thần thoại, bao Phạm Thị Hoàng Lan 8 tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc10bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan Lớp K32E - Ngữ văn luan van,khoa luan, thac si , su pham11document,pdf,docx,download Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khóa luận tốt nghiệp gồm cả quái vật lẫn thần linh, ma quỷ, những con vật mang nội dung và ý nghĩa như con người … Khái niệm nhân vật có khi chỉ được sử dụng một cách ẩn dụ, không chỉ một con người cụ thể nào mà chỉ một hiện tượng nổi bật trong tác phẩm … Nhân vật văn học là một hiện tượng nghệ thuật ước lệ, có những dấu hiệu để nhận ra” [tr 277 - 278]. Trong cuốn giáo trình “Lý luận văn học”, Nxb Giáo dục Hà Nội, 1993 do giáo sư Hà Minh Đức chủ biên, các tác giả cuốn này cho rằng: “Nhân vật văn học là một hiện tượng nghệ thuật mang tính ước lệ, đó không phải là sự sao chụp đầy đủ mọi chi tiết biểu hiện của con người mà chỉ là sự thể hiện con người qua những đặc điểm điển hình về tiểu sử, nghề nghiệp, tính cách … Và cần chú ý thêm một điều: thực ra khái niệm nhân vật thường được quan niệm với một phạm vi rộng hơn nhiều, đó không chỉ là con người, những con người có tên hoặc không tên, được khắc họa sâu đậm hoặc chỉ xuất hiện thoáng qua trong tác phẩm, mà còn có thể là sự vật, loài vật khác ít nhiều mang bóng dáng, tính cách con người … Cũng có khi đó không phải là những con người, sự vật cụ thể mà chỉ là một hiện tượng về con người hoặc có liên quan tới con người, được thể hiện nổi bật trong tác phẩm” [tr 102]. Ở cuốn “Từ điển thuật ngữ văn học”, Nxb Quốc gia, Hà Nội, 2000, nhóm tác giả Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi định nghĩa: “Nhân vật văn học có thể có tên riêng (Tấm, Cám, Chí Phèo,…) cũng có thể không có tên riêng … Khái niệm nhân vật văn học có khi được sử dụng như một ẩn dụ, không chỉ một con người cụ thể nào cả, mà chỉ một hiện tượng nổi bật nào đó trong tác phẩm … Nhân vật văn học là một đơn vị nghệ thuật đầy tính ước lệ, không thể đồng nhất nó với con người có thật trong đời sống”. Như vậy, nhà nghiên cứu lí luận văn học, bằng cách này hay cách khác khi định nghĩa nhân vật văn học vẫn cơ bản gặp nhau ở những nội hàm không Phạm Thị Hoàng Lan 9 tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc11bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan Lớp K32E - Ngữ văn luan van,khoa luan, thac si , su pham12document,pdf,docx,download Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khóa luận tốt nghiệp thể thiếu của khái niệm này: Thứ nhất, đó phải là đối tượng mà văn học miêu tả, thể hiện bằng những phương tiện văn học. Thứ hai, đó là những con người hoặc những con vật, đồ vật, sự vật hiện tượng mang linh hồn con người là hình ảnh ẩn dụ của con người. Thứ ba, đó là đối tượng mang tính ước lệ và có cách điệu so với đời sống hiện thực bởi nó đã được khúc xạ qua lăng kính chủ quan của nhà văn. Đối với nhân vật văn học thì tính cách được coi là đặc điểm quan trọng nhất, là “nội dung của mọi nhân vật văn học”. Đôtxtôiepxki cũng khẳng định: “Đối với nhà văn, toàn bộ vấn đề là ở tính cách”. Tính cách, với ý nghĩa rất lớn như vậy nên trước kia một số giáo trình Nga đã gọi nhân vật là tính cách. Ở đây cần hiểu tính cách là phẩm chất xã hội lịch sử của con người thể hiện qua các đặc điểm cá nhân , gắn liền với phẩm chất tâm sinh lý của họ, “tính cách cũng là nhân vật được thể hiện với một chất lượng tư tưởng và nghệ thuật cao hơn, tuy chưa đạt đến mức độ là những điển hình”. Và tính cách tự nó cũng bao hàm những thuộc tính như có nét cụ thể, độc đáo của một con người cá biệt nhưng lại mang cả những nét chung, tiêu biểu cho nhiều người khác ở một mức độ nhất định, đồng thời có một quá trình phát triển hợp với logic khách quan của đời sống. Như vậy, nhân vật có hạt nhân là tính cách. Trong tác phẩm văn chương có nhân vật được khắc họa tính cách nhiều hay ít nhưng cũng có nhân vật không được khắc họa tính cách. 1.1.2. Thế giới nhân vật Thế giới nhân vật là một tổng thể những hệ thống nhân vật được xây dựng theo quan niệm của nhà văn và chịu sự chi phối của tư tưởng tác giả. Thế giới ấy cũng mang tính chỉnh thể trong sáng tác nghệ thuật của nhà văn, Phạm Thị Hoàng Lan 10 tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc12bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan Lớp K32E - Ngữ văn luan van,khoa luan, thac si , su pham13document,pdf,docx,download Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khóa luận tốt nghiệp có tổ chức và có sự sống riêng, phụ thuộc vào ý thức sáng tạo của nghệ sĩ. Nằm trong thế giới nghệ thuật, thế giới nhân vật cũng là sản phẩm tinh thần, là kết quả của trí tưởng tượng sáng tạo của nhà văn và chỉ xuất hiện trong tác phẩm văn học. Đó là một mô hình nghệ thuật, có cấu trúc riêng, có quy luật riêng, thể hiện ở đặc điểm con người, tâm lý, không gian, thời gian, xã hội … gắn liền với một quan niệm nhất định của chúng về tác giả. Thế giới nhân vật là sự cảm nhận một cách trọn vẹn toàn diện và sâu sắc của chủ thể sáng tạo về toàn bộ nhân vật xuất hiện trong tác phẩm, mối quan hệ môi trường hành động của họ, ý nghĩ, tư tưởng, tình cảm của họ trong cách đối nhân xử thế, trong giao lưu với xã hội, với gia đình. Thế giới nhân vật vì thế bao quát sâu rộng hơn hình tượng nhân vật. Con người trong văn học chẳng những không giống với con người trong thực tại về tâm lý, hoạt động mà còn có ý nghĩa khái quát, tượng trưng. Do đó nghiên cứu thế giới nhân vật cũng khác với phân tích hình tượng nhân vật trong lịch sử văn học. Có thể nói mọi tác phẩm lớn, mọi tác giả lớn đều có thế giới nhân vật riêng, mọi thể loại văn học cũng có thế giới nhân vật với quy luật riêng của nó. 1.2. Vai trò của nhân vật trong tác phẩm văn học Là một trong những yếu tố cơ bản cấu thành nên mỗi tác phẩm văn học, nhân vật có một vai trò, vị trí hết sức quan trọng. Trước tiên nhân vật văn học là đơn vị cơ bản, là phương tiện tất yếu và quan trọng nhất giúp nhà văn phản ánh một cách chân thực cuộc sống bằng sự suy ngẫm, chiêm nghiệm, bằng những tìm tòi khám phá, nhà văn xây dựng nên nhân vật và hệ thống nhân vật để từ đó khái quát các tính cách xã hội và mảng đời sống gắn liền với nó. Tính cách là sự thể hiện các phẩm chất xã hội, lịch sử của con người qua các đặc điểm cá nhân, gắn liền với phẩm chất tâm sinh lý của họ. Ở mỗi thời Phạm Thị Hoàng Lan 11 tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc13bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan Lớp K32E - Ngữ văn luan van,khoa luan, thac si , su pham14document,pdf,docx,download Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khóa luận tốt nghiệp đại, do yêu cầu lịch sử, con người lại xuất hiện những tính cách tiêu biểu, điển hình khác nhau. Có thể nói, tính cách, hiện tượng xã hội xuất hiện trong thực tế khách quan. Vì tính cách là kết tinh của môi trường cho nên nhân vật văn học không chỉ xây dựng nên những tính cách mà còn dẫn dắt người đọc vào thế giới đời sống. Nhân vật được xem như là một công cụ để nhà văn khám phá và biểu hiện đời sống. Mỗi tính cách nhân vật thường gắn liền với những khía cạnh vấn đề mà nhà văn muốn đề cập đến trong tác phẩm. Sự thấu hiểu thực sự chức năng phản ánh khái quát nhân vật không chỉ dừng lại ở việc phát hiện ra các đặc điểm,các nét tính cách của nhân vật mà còn phải thấy được những vấn đề xã hội đằng sau những tính cách đó. Bên cạnh việc phản ánh, khái quát hiện thực cuộc sống với những mảng đời sống xã hội gắn liền với nó, nhân vật còn có chức năng thể hiện quan niệm nghệ thuật và lý tưởng thẩm mĩ của nhà văn về con người, về cuộc đời. Văn học phản ánh thế giới bằng hình tượng. Song điều đó không có nghĩa là nhà văn sao chụp lại, bê nguyên hiện thực cuộc sống vào trong tác phẩm. Nhà văn phải là người sáng tạo trên cơ sở sự trải nghiệm, suy ngẫm theo cách cảm thụ của bản thân mình. Tóm lại, nhân vật có một vai trò hết sức quan trọng trong tác phẩm của mỗi nhà văn. Nó là hình thức, là phương tiện để nhà văn khái quát hiện thực cuộc sống, thể hiện quan niệm, tư tưởng của bản thân: “nhân vật văn học được sáng tạo ra, hư cấu để khái quát và biểu hiện tư tưởng, thái độ đối với cuộc sống. Ca ngợi nhân vật là ca ngợi đời, lên án nhân vật là lên án đời, xót xa cho nhân vật là xót xa cho đời. Do vậy, tìm hiểu nhân vật là tìm hiểu cách hiểu về cuộc đời của tác giả đối với con người”. Phạm Thị Hoàng Lan 12 tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc14bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan Lớp K32E - Ngữ văn luan van,khoa luan, thac si , su pham15document,pdf,docx,download Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khóa luận tốt nghiệp 1.3. Các cách phân loại nhân vật văn học Nhân vật văn học là một hiện tượng đa dạng về mặt kiểu loại. Xét nhân vật văn học qua từng thời kỳ phát triển của nền văn học, người ta phân chia nhân vật văn học thành nhiều kiểu loại khác nhau: nhân vật văn học trong dân gian khác nhân vật trong văn học viết. Nhân vật thần thoại khác với nhân vật truyền thuyết và cổ tích. Xét về cấu trúc, nhân vật chính khác nhân vật phụ, nhân vật trung tâm. Xét về ý thức hệ, nhân vật chính diện khác nhân vật phản diện. Xét về cấu trúc hình tượng nhân vật chức năng, nhân vật tính cách , nhân vật tư tưởng đều có những đặc trưng khác nhau. - Xét về cấu trúc: dựa vào vị trí đối với nội dung cụ thể, cốt truyện của tác phẩm, nhân vật văn học được chia thành nhân vật chính, nhân vật phụ, nhân vật trung tâm. Nhân vật chính là nhân vật đóng vai trò chủ yếu giữ vị trí then chốt trong việc triển khai diễn biến của sự việc. Nhân vật chính thường tham gia xuyên suốt, xuất hiện nhiều lần trong tác phẩm. Đó cũng là nhân vật được tác giả “dày công” miêu tả, khắc họa, được thể hiện rõ nét hơn, gây ấn tượng sâu đậm hơn đối với người đọc. Nhưng chủ yếu nhất, nhân vật chính vẫn là nhân vật có vai trò quan trọng trong việc thể hiện tập trung đề tài, chủ đề, tư tưởng tác phẩm. Chính vì thế mà nó là nhân vật quy tụ các đầu mối mâu thuẫn của tác phẩm, là nơi thể hiện vấn đề trung tâm của tác phẩm. Bên cạnh các nhân vật chính là nhân vật phụ. Đó là những nhân vật ít xuất hiện trong tác phẩm, đóng vai trò thứ yếu trong việc triển khai đề tài và biểu hiện tư tưởng của tác phẩm. Nhân vật phụ là nhân vật ít được miêu tả, không được chú trọng mô tả nhưng lại không thể thiếu được vì nó có vai trò “giăng mối” các đầu mối quan hệ, bổ sung và hỗ trợ nhiều mặt kể cả hình thức và nội dung tác phẩm. Nhân vật phụ có thể góp phần thể hiện chủ đề, tư tưởng cũng như làm nổi bật tính cách nhân vật chính trong tác phẩm. Sự hiện Phạm Thị Hoàng Lan 13 tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc15bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan Lớp K32E - Ngữ văn luan van,khoa luan, thac si , su pham16document,pdf,docx,download Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khóa luận tốt nghiệp diện của nhân vật phụ trong tác phẩm có hai mức độ: ít được mô tả và hầu như không được mô tả. - Về mặt ý thức hệ, dựa vào đặc điểm của tính cách, mối quan hệ với tư tưởng tác giả và lý tưởng của thời đại, có thể chia ra thành nhân vật chính diện, nhân vật phản diện. Nhân vật chính diện là nhân vật mang tư tưởng, quan điểm và đạo đức tốt đẹp của tác giả, của thời đại và được tác giả đề cao, khẳng định. Trái lại, nhân vật phản diện lại mang những phẩm chất xấu xa, trái với đạo đức và lý tưởng, đáng lên án và phủ định. - Dựa vào cấu trúc hình tượng, người ta chia nhân vật thành nhân vật chức năng, nhân vật loại hình, nhân vật tính cách và nhân vật tư tưởng. Nhân vật chức năng là nhân vật xuất hiện để thực hiện một số chức năng nào đó. Loại nhân vật này thường có đặc điểm, tính cách ổn định từ đầu đến cuối. Nhân vật chức năng thông thường chỉ thấy trong văn học dân gian, văn học cổ Trung đại như: Tiên, Bụt, Thần xuất hiện để giúp đỡ người tốt, thử thách con người, ban phát hạnh phúc. Nhân vật loại hình là nhân vật thể hiện tập trung các phẩm chất xã hội, đạo đức của một loại người nhất định của một thời. Đó là nhân vật nhằm khái quát cái chung về loại của các tính cách nhờ vậy mà được gọi là điển hình. Loại nhân vật này bao giờ cũng có một số phẩm chất loại biệt về mặt xã hội được nêu bật hơn hẳn các tính chất khác. Dĩ nhiên, nhân vật loại hình, như mọi nhân vật văn học khác, đòi hỏi một cá tính nhất định, được thể hiện một cách sing động qua các chi tiết cụ thể, chân thực. Nhân vật loại hình thường xuất hiện nhiều trong các trào lưu văn học cổ điển: Acpagông, Tác-tuýp, Giuôc đanh là những nhân vật như thế. Nhân vật tính cách: nhân vật tính cách thường xuất hiện trong văn học hiện đại là loại nhân vật có tính cách nổi bật, được xây dựng cụ thể, sinh động như con người thực ngoài cuộc đời. Khái niệm tính cách ở đây được dùng để Phạm Thị Hoàng Lan 14 tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc16bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan Lớp K32E - Ngữ văn luan van,khoa luan, thac si , su pham17document,pdf,docx,download Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khóa luận tốt nghiệp chỉ cho loại được miêu tả, mô tả như một nhân cách cá nhân có cá tính nổi bật. Nhân vật tư tưởng: là nhân vật có tư tưởng, nhân cách nhưng cơ bản của nó là hiện thân của một ý thức: Giăng văn Giăng, Gia-ve của Huygô … Trên đây là những loại nhân vật thường gặp. Sự phân biệt này chỉ mang tính chất tương đối, nó chỉ nhằm nhấn mạnh nét trội, nét đặc trưng cơ bản của một nhân vật nào đó. 1.4. Quan niệm về nghệ thuật xây dựng nhân vật Có rất nhiều quan niệm khác nhau về nghệ thuật xây dựng nhân vật nhưng ở khóa luận này chúng tôi đi vào tìm hiểu vào ba yếu tố thuộc cấu trúc hình thức của tác phẩm: kết cấu, các biện pháp nghệ thuật thể hiện nhân vật, lời văn nghệ thuật. 1.4.1 Kết cấu Kết cấu theo quan niệm của nhóm tác giả cuốn “Lý luận văn học” Nxb Giáo dục, 2004 là toàn bộ tổ chức tác phẩm phục tùng đặc trưng nghệ thuật và nhiệm vụ nghệ thuật cụ thể mà nhà văn tự đặt ra cho mình. Kết cấu tác phẩm không bao giờ tách rời nội dung cuộc sống và tư tưởng tác phẩm. Trong bài “Tính nghệ thuật, một đối tượng nghiên cứu và một cách tiếp cận riêng”, Diễn đàn Văn nghệ Việt Nam, số tháng 3 + 4, 2000, tác giả Nắng Mai đã có một quan niệm cụ thể hơn về kết cấu. Kết cấu là việc sắp xếp lắp ráp chẳng những kiến thức trong chiều sâu mà còn bố cục, bài trí ở bên ngoài, nhằm tổng hợp những tương quan giữa các yếu tố của tác phẩm gắn kết lại mọi mảnh vụn rời rạc trong số đó sao cho thành sinh thể câu chữ, mà nó còn là chất kết dính liên kết toàn bộ các chi tiết rời rạc thành dòng thống nhất. Trong tác phẩm kết cấu có vai trò của người đạo diễn thay mặt tác giả tạo nên Phạm Thị Hoàng Lan 15 tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc17bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan Lớp K32E - Ngữ văn luan van,khoa luan, thac si , su pham18document,pdf,docx,download Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khóa luận tốt nghiệp hệ thống các hình tượng như là kết quả của sự thăng hoa hoàn thiện nội dung của kết cấu tác phẩm: Kết cấu trước hết thể hiện ở việc người nghệ sĩ trong tác phẩm của mình gắn nhân vật này với nhân vật kia, tạo ra quan hệ qua lại giữa chúng. Từ đó các nhân vật sẽ tự bộc lộ bản chất xã hội – thẩm mĩ của mình. Kế cấu còn là việc gắn liền nhân vật vào hoàn cảnh môi trường cụ thể, đặc biệt là tình huống kịch tính, có vấn đề cho nhân vật hoạt động. Qua đó, nhân vật sẽ thể hiện phẩm chất, nhân cách, cá tính riêng cũng như chiều hướng con đường đời của nó. Kết cấu đồng thời còn là việc người nghệ sĩ gắn thành dòng thống nhất những điều xảy ra trước với những điều xảy ra sau trong cuộc đời mỗi nhân vật. Điều này có tác dụng làm nổi bật vấn đề trung tâm, nội dung tư tưởng chủ yếu của tác phẩm, cùng chiều hướng con đường đời của các loại nhân vật. 1.4.2. Các biện pháp thể hiện nghệ thuật Để xây dựng được các nhân vật trong tác phẩm văn chương một cách sinh động, hấp dẫn, nhà văn phải mượn đến các thủ pháp nghệ thuật phong phú, sao cho nhân vật hiện lên trước mặt người đọc càng cụ thể, càng rõ nét, thông qua càng nhiều giác quan càng tốt, hệ thống này được coi là thường xuyên và đầy đủ nhất. Các biện pháp thể hiện nhân vật bao gồm bảy yếu tố: Biện pháp tả, biện pháp kể, biện pháp để nhân vật đối thoại, độc thoại, tâm tình, bàn luận – triết lý, biện pháp để nhân vật vào những hoàn cảnh xung đột – kịch tính. Việc sử dụng những biện pháp thể hiện nghệ thuật này gắn liền với việc xây dựng hình tượng nhân vật toàn vẹn và sinh động. 1.4.2.1. Biện pháp tả Đây là một hoạt động sáng tạo của nhà văn, đòi hỏi nhà văn phải khéo kết hợp các danh từ với các tính từ, động từ, kết nối các kiểu câu sao cho hiệu Phạm Thị Hoàng Lan 16 tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc18bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan Lớp K32E - Ngữ văn luan van,khoa luan, thac si , su pham19document,pdf,docx,download Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khóa luận tốt nghiệp quả cuối cùng là đối tượng được miêu tả hiện lên trước sự hình dung của bạn đọc bằng nhiều giác quan càng tốt. Biện pháp này rất hữu dụng trong việc cụ thể hóa đối tượng. Nó không chỉ cho người đọc hình dung về hình thức, vẻ ngoài của đối tượng mà cùng với dụng ý của nhà văn, còn hé mở cả những điều thầm kín sâu xa, bản chất bên trong của đối tượng. “Tuy nhiên, với từng loại văn, từng loại nhân vật, đặc biệt với từng dụng ý nghệ thuật và từng tài năng sáng tạo riêng, mỗi nhà văn lại có cách sử dụng biện pháp thể hiện nghệ thuật này ở mức độ và hình thức khác nhau. Song mục đích cuối cùng của các biện pháp tả là để cho ngoại hình nhân vật, dáng vẻ và hành động, cử chỉ của nó, môi trường thiên nhiên, xã hội bao quanh (vừa sinh ra nó, vừa lưu giữ dấu vết của nó) hiện lên cụ thể trước sự hình dung, tưởng tượng bằng cả năm giác quan của bạn đọc”. [9] 1.4.2.2. Biện pháp kể Giống như tả, kể cũng là một hoạt động sáng tạo của nhà văn, cụ thể đó là hình thức trần thuật lại các sự kiện, biến cố xảy ra trong quá trình phát triển của đối tượng, làm cho tác phẩm trở thành một dòng chảy các sự kiện, biến cố, chi tiết, hoạt động …và làm cho đối tượng miêu tả có một quá trình phát triển riêng, sinh động, không lặp lại. Qua biện pháp kể, quan hệ giữa các nhân vật với môi trường hay các hành động, cử chỉ, ý nghĩa của nhân vật được xâu chuỗi, nối kết một cách logic với nhau. Nếu biện pháp tả tạo ra không gian nghệ thuật thì biện pháp kể tạo ra thời gian nghệ thuật cho tác phẩm. Trong tác phẩm có nhiều cách kể, có thể theo trình tự thời gian hoặc xáo trộn trình tự thời gian, có thể nhà văn trực tiếp làm người kể chuyện, cũng có thể để nhân vật kể chuyện. Không chỉ là một biện pháp thể hiện nghệ thuật đơn thuần, kể còn được nâng cao thành một phương thức, tạo ra tác phẩm như một câu Phạm Thị Hoàng Lan 17 tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc19bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan Lớp K32E - Ngữ văn luan van,khoa luan, thac si , su pham20document,pdf,docx,download Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khóa luận tốt nghiệp chuyện. Lúc đó, các biện pháp thể hiện nghệ thuật khác chỉ đóng vai trò bổ trợ cho kể. Có thể nói, kể là biện pháp thể hiện nghệ thuật chủ đạo của truyện. 1.4.2.3. Biện pháp đối thoại Đối thoại trong văn chương là hình thức nhà văn để các nhân vật trò chuyện trao đổi, thậm chí tranh luận gay gắt với nhau về một vấn đề nào đó. Các mối quan hệ giữa các nhân vật càng đa dạng, các nhân vật đối thoại càng nhiều càng bộc lộ các đặc điểm thuộc về tính cách, cá tính, nghề nghiệp, giai cấp, lứa tuổi của mình ... hơn nữa, sự bộc lộ đó còn thể hiện qua nội dung lời nói, qua cả cách nhân vật đối thoại. Biện pháp này “giúp bạn đọc như nghe thấy nhân vật nói năng với lối tư duy và ứng sử riêng trong những tình huống cụ thể, đôi khi lời đối thoại còn được tác giả giới thiệu kèm theo giọng nói, cách nói” [17] Với mỗi loại văn, biện pháp này được sử dụng đậm hay nhạt khác nhau. Thơ trữ tình hầu như không sử dụng đối thoại, kịch thì sử dụng đậm đặc đối thoại, còn các tác phẩm tự sự thì việc sử dụng các biện pháp đối thoại rất đa dạng, linh hoạt. 1.4.2.4. Biện pháp độc thoại nội tâm Biện pháp độc thoại nội tâm là tiếng nói thầm của nhân vật. Độc thoại nội tâm cũng là lúc nhân vật bộc lộ mình một cách thật nhất. Trong tác phẩm, biện pháp này thường được sử dụng khi nhân vật rơi vào hoàn cảnh éo le, nhiều kịch tính xung đột, rơi vào trạng thái cô lập, đòi hỏi nhân vật băn khoăn, trăn trở để đưa ra quyết định cuối cùng. Cùng với những biện pháp khác cho thấy hình thức bên ngoài của nhân vật, biện pháp độc thoại nội tâm hoàn thiện nhân vật ở mức độ cao hơn, đó là chiều sâu tâm hồn nhân vật. Đây cũng chính là ưu thế của văn chương so với các loại hình nghệ thuật khác. Nếu như hội họa, điêu khắc chỉ nói rõ ngoại hình vóc dáng của đối tượng, âm Phạm Thị Hoàng Lan 18 tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc20bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan Lớp K32E - Ngữ văn