luan van,khoa luan, thac si , su pham1document,pdf,docx,download
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ V©n
PHÇn Më ®Çu
1. LÝ do chän ®Ò tµi
V¨n häc sau n¨m 1975 cho ®Õn nay, sau h¬n ba m¬i n¨m ®· cã bíc
ph¸t triÓn vµ ®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu trªn nhiÒu ph¬ng diÖn: trong ®ã thÓ
lo¹i v¨n xu«i ®îc xem lµ cã nhiÒu thµnh tùu næi tréi h¬n c¶, ®Æc biÖt ®©y
®îc coi lµ giai ®o¹n ®îc mïa cña truyÖn ng¾n. Ngoµi nh÷ng c©y bót ®µn anh
®¹t ®Õn “®é chÝn” v¨n ch¬ng nh: NguyÔn Minh Ch©u, NguyÔn Kh¶i, Ma
V¨n Kh¸ng... giai ®o¹n nµy cßn cã sù gãp mÆt hµng lo¹t c¸c c©y bót trÎ, khëi
®Çu lµ NguyÔn Huy ThiÖp, Ph¹m ThÞ Hoµi, T¹ Duy Anh…vµ gÇn ®©y nhÊt lµ
NguyÔn Ngäc T.Víi mét søc viÕt dåi dµo vµ cã nhiÒu t×m tßi, thÓ nghiÖm
trong s¸ng t¸c, c¸c nhµ v¨n nµy ®· t¹o ®îc mét tiÕng nãi, giäng ®iÖu riªng
trªn v¨n ®µn vµ ®îc c«ng chóng ®ãn nhËn.
Sù ®æi míi v¨n häc ®· ®îc lÝ luËn v¨n häc nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ theo
tinh thÇn míi. Nh÷ng kh¸i niÖm nh: chñ ®Ò, h×nh tîng, tÝnh c¸ch ®iÓn h×nh,
ph¶n ¸nh… kh«ng cßn ®îc sö dông y nh tríc. Thay vµo ®ã lµ c¸c kh¸i
niÖm nh: phong c¸ch, c¶m høng, quan ®iÓm nghÖ thuËt, cÊu tróc ng«n
tõ…t¹o nªn mét hÖ thèng c¸c kh¸i niÖm lÝ luËn nhiÒu mµu s¾c. Nh×n chung ®ã
lµ sù ®æi míi gãc nh×n vµ c¸ch tiÕp cËn víi nh÷ng hiÖn tîng v¨n häc. S¸ng
t¸c v¨n häc vµ lÝ luËn v¨n häc lu«n song hµnh trªn con ®êng tiÕp tôc hiÖn ®¹i
ho¸ nÒn v¨n häc d©n téc. TÝnh thêi sù cña hai ph¹m trï nµy gãp phÇn quan
träng trong viÖc t¹o nªn diÖn m¹o cña nÒn v¨n häc trong giai ®o¹n ®æi míi
hiÖn nay.
Mét trong nh÷ng s¸ng t¸c v¨n häc gÇn ®©y nhÊt g©y ®îc sù chó ý cña
®éc gi¶ lµ tËp truyÖn C¸nh ®ång bÊt tËn cña NguyÔn Ngäc T. Víi mêi bèn
truyÖn, mçi truyÖn ®Ó l¹i mét dÊu Ên riªng, tËp truyÖn ®îc coi lµ “hiÖn tîng
v¨n häc trong n¨m 2005” vµ ®îc gi¶i thëng cña Héi nhµ v¨n 2006.
Cã mét sù t×m tßi ®æi míi nhÊt ®Þnh trong c¸ch thøc viÕt, c©y bót trÎ
NguyÔn Ngäc T ®· thu hót ®îc sù chó ý cña b¹n ®äc vµ sù ®¸nh gi¸ kh¸
Trêng §HSP Hµ Néi 2
tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc1bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan
K29G – Ng÷ V¨n
luan van,khoa luan, thac si , su pham2document,pdf,docx,download
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ V©n
thiÖn c¶m cña mét sè nhµ nghiªn cøu. Chän ®Ò tµi ®i vµo t×m hiÓu ThÕ giíi
nghÖ thuËt trong tËp truyÖn C¸nh ®ång bÊt tËn, ngêi viÕt mong muèn ¸p
dông nh÷ng kiÕn thøc lÝ luËn v¨n häc tiÕp cËn t¸c phÈm mét c¸ch hÖ thèng vµ
khoa häc. Tõ ®ã ghi nhËn nh÷ng gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm vµ t×m tßi míi
mÎ cña nhµ v¨n. §iÒu ®ã gãp phÇn ®¸nh gi¸, thÈm ®Þnh vµ thóc ®Èy phong trµo
®æi míi nghÖ thuËt viÕt trªn tiÕn tr×nh tiÕp tôc hiÖn ®¹i hãa nÒn v¨n häc d©n
téc mét c¸ch v÷ng ch¾c vµ chÊt lîng h¬n.
§i vµo thÕ giíi nghÖ thuËt cña nhµ v¨n lµ mét c¸ch tiÕp cËn v¨n ch¬ng
mang tÝnh chØnh thÓ. LÝ luËn v¨n häc kh«ng chØ ngõng l¹i ë viÖc xem xÐt c¸c
t¸c phÈm kinh ®iÓn cã gi¸ trÞ nghÖ thuËt cao mµ cßn më réng trong viÖc
nghiªn cøu c¸c hiÖn tîng v¨n häc ®¬ng ®¹i - mét hiÖn thùc v¨n häc míi víi
tÝnh sinh ®éng cña nã lu«n chøa ®ùng nhiÒu ®iÒu míi mÎ cÇn ®îc kh¸m ph¸.
Nã nèi liÒn lÝ luËn v¨n häc - hiÖn thùc v¨n häc - hiÖn thùc cuéc sèng vµ c¸
tÝnh s¸ng t¹o cña nhµ v¨n. §ã lµ c¬ së khiÕn cho viÖc tiÕp cËn c¸c s¸ng t¸c v¨n
häc hiÖn ®¹i mét c¸ch hîp lÝ.
2. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò
VÒ tËp truyÖn C¸nh ®ång bÊt tËn vµ t¸c gi¶ NguyÔn Ngäc T ®· cã mét
sè bµi b¸o bµn luËn, trao ®æi ý kiÕn trªn c¸c b¸o nh: V¨n nghÖ trÎ, DiÔn ®µn
v¨n nghÖ ViÖt Nam, T¹p chÝ nghiªn cøu v¨n häc…nh:
§«i ®iÒu c¶m nhËn vÒ C¸nh ®ång bÊt tËn (§ç Nguyªn Th¬ng)
CÇn cã c¸i nh×n c«ng b»ng h¬n vÒ C¸nh ®ång bÊt tËn (Ng« V¨n TuÇn)
Bµn l¹i víi t¸c gi¶ Bïi ViÖt Th¾ng vÒ C¸nh ®ång bÊt tËn (TrÇn ThiÖn
Khanh)
C¸nh ®ång bÊt tËn vµ c¸ch kÓ chuyÖn s¸ng t¹o (NguyÔn Thanh Tó )
Trªn ®©y lµ nh÷ng bµi viÕt trùc tiÕp vÒ C¸nh ®ång bÊt tËn. Ngoµi ra
trong mét sè bµi b¸o nghiªn cøu vÒ c¸c vÊn ®Ò v¨n häc hiÖn nay nh: sù ®æi
míi thi ph¸p, thÓ tµi, cÊu tróc…truyÖn ng¾n còng ®Ò cËp ®«i chót vÒ C¸nh
®ång bÊt tËn. Qua nh÷ng bµi viÕt nµy, nh÷ng gi¸ trÞ chung vµ næi bËt cña tËp
Trêng §HSP Hµ Néi 2
tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc2bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan
K29G – Ng÷ V¨n
luan van,khoa luan, thac si , su pham3document,pdf,docx,download
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ V©n
truyÖn ®· ®îc c¸c t¸c gi¶ ph¸t hiÖn vµ ghi nhËn. Tuy nhiªn cha cã mét c«ng
tr×nh nµo ®i s©u vµo khai th¸c thÕ giíi nghÖ thuËt cña tËp truyÖn C¸nh ®ång
bÊt tËn. KÕ thõa nh÷ng ph¸t hiÖn cña c¸c t¸c gi¶ vÒ gi¸ trÞ cña tËp truyÖn,
ngêi viÕt b»ng c¶m nhËn riªng cña m×nh, trªn c¬ së lÝ luËn v¨n häc muèn
khai th¸c cã chiÒu s©u h¬n qua viÖc ®i t×m hiÓu thÕ giíi nghÖ thuËt. ViÖc t×m
hiÓu thÕ giíi nghÖ thuËt thêng ®îc c¸c nhµ nghiªn cøu ®i s©u vµo c¸c nhµ
v¨n lín, phong c¸ch lín nh: NguyÔn Du, Xu©n DiÖu, ChÕ Lan Viªn... XÐt
trªn gãc ®é réng nã thuéc vÊn ®Ò Thi ph¸p häc ®em l¹i cho ngêi ®äc mét
c¸ch hÖ thèng vÒ gi¸ trÞ nghÖ thuËt. §èi víi nhµ v¨n trÎ nh NguyÔn Ngäc T,
sù nghiÖp v¨n häc míi b¾t ®Çu song ®· ®Æt ®îc dÊu Ên c¸ nh©n vµ më ra mét
thÕ giíi nghÖ thuËt ®¸ng ®Ó chóng ta lu t©m trªn con ®êng ®i t×m vÎ ®Ñp v¨n
ch¬ng.
3. Giíi h¹n cña ®Ò tµi
ThÕ giíi nghÖ thuËt lµ mét ph¹m vi réng thÓ hiÖn qua nhiÒu ph¬ng
diÖn nh: nh©n vËt, ng«n ng÷, giäng ®iÖu, kh«ng gian, thêi gian, quan niÖm
nghÖ thuËt... C¸c yÕu tè nµy ®îc thÓ hiÖn ®an xen vµo nhau trong t¸c phÈm
vµ phô thuéc vµo t duy cña nhµ v¨n, nã gãp phÇn t¹o nªn tÝnh sinh ®éng cña
c¸i ®îc miªu t¶. Tuy nhiªn trong khu«n khæ kho¸ luËn vµ qua thùc tiÔn kh¶o
s¸t t¸c phÈm, ngêi viÕt chØ khai th¸c ba biÓu hiÖn râ nhÊt cña thÕ giíi nghÖ
thuËt lµ: nh©n vËt, kh«ng gian – thêi gian nghÖ thuËt vµ ng«n ng÷.
Trong qu¸ tr×nh khai th¸c biÓu hiÖn cña thÕ giíi nghÖ thuËt trong t¸c
phÈm C¸nh ®ång bÊt tËn, ngêi viÕt cã sù liªn hÖ so s¸nh víi mét sè t¸c
phÈm v¨n xu«i hiÖn ®¹i, ®Ó s¸ng râ, lý gi¶i c¸i ®Æc trng còng nh c¸i riªng
cña tËp truyÖn víi t c¸ch lµ mét s¸ng t¸c cña v¨n xu«i hiÖn ®¹i vµ mét giäng
v¨n riªng NguyÔn Ngäc T.
VÒ t¸c phÈm: TËp truyÖn C¸nh ®ång bÊt tËn (Nhµ xuÊt b¶n TrÎ 2005).
ChØ víi tËp truyÖn C¸nh ®ång bÊt tËn kh«ng thÓ coi lµ NguyÔn Ngäc
T ®· t¹o ®îc mét phong c¸ch riªng, do ®ã t×m hiÓu thÕ giíi nghÖ thuËt t¸c
Trêng §HSP Hµ Néi 2
tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc3bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan
K29G – Ng÷ V¨n
luan van,khoa luan, thac si , su pham4document,pdf,docx,download
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ V©n
phÈm ngêi viÕt ¸p dông tri thøc lÝ luËn v¨n häc cã sù mÒm dÎo vµ linh ho¹t
kh«ng hoµn toµn gièng nh ®èi víi c¸c phong c¸ch lín mµ chØ ®i vµo nh÷ng
biÓu hiÖn tiªu biÓu, nh÷ng yÕu tè ®¸ng ®îc xem xÐt trªn gãc ®é triÓn väng.
Dung lîng th«ng tin cña mçi truyÖn ng¾n trong tËp truyÖn lµ kh¸c nhau,
ngêi viÕt tËp trung vµo chñ yÕu c¸c truyÖn nh: C¸nh ®ång bÊt tËn, Dßng
nhí, BiÓn ngêi mªnh m«ng, Mét tr¸i tim kh«, C¸i nh×n kh¾c kho¶i...
4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
4.1. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch ®èi tîng theo quan ®iÓm hÖ thèng
Ph¬ng ph¸p nµy gióp chóng ta xem xÐt, nghiªn cøu vµ t¸ch ®èi tîng
ra thµnh nhiÒu yÕu tè (mçi yÕu tè cã chøc n¨ng, nhiÖm vô kh¸c nhau). Ph©n
chia nh thÕ, ph¬ng ph¸p nµy gióp ngêi nghiªn cøu nhËn ra ®îc sù t¸c
®éng chi phèi lµ trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp gi÷a c¸c yÕu tè trong cïng mét hÖ
thèng.
4.2. Ph¬ng ph¸p so s¸nh hÖ thèng
Ph¬ng ph¸p nµy gióp ta nhËn thøc ®óng h¬n vÒ b¶n chÊt vÊn ®Ò, qua so
s¸nh ®Ó thÊy ®îc sù gièng nhau, kh¸c nhau cña c¸c yÕu tè trong cïng mét
lo¹i. Tõ ®ã ph¸t hiÖn c¸i riªng, c¸i ®éc ®¸o cña vÊn ®Ò ®ang ®îc xem xÐt vµ
®Æt tªn chuÈn x¸c cho sù ®éc ®¸o ®ã.
4.3. Ph¬ng ph¸p kh¶o s¸t ®èi tîng theo quan ®iÓm lo¹i h×nh
Ph¬ng ph¸p nµy gióp cho viÖc ®Þnh híng nghiªn cøu vÊn ®Ò mét c¸ch
®óng ®¾n, nhÊt lµ nh÷ng vÊn ®Ò míi. Bëi yÕu tè c¬ së lo¹i h×nh cã thÓ biÕn ®æi
nhng vÉn ®¹t ®îc sù æn ®Þnh t¬ng ®èi cïng víi c¸c ®Æc tÝnh d©n téc.
Trªn ®©y lµ ba ph¬ng ph¸p chñ ®¹o ngêi viÕt ®· vËn dông vµo nghiªn
cøu tËp truyÖn C¸nh ®ång bÊt tËn – mét s¸ng t¸c v¨n xu«i hiÖn ®¹i cã nhiÒu
dÞch chuyÓn vÒ nghÖ thuËt.
5. §ãng gãp cña khãa luËn
Kh¸m ph¸ ThÕ giíi nghÖ thuËt trong tËp truyÖn C¸nh ®ång bÊt tËn –
mét tËp truyÖn ng¾n hiÖn ®¹i, ngêi viÕt mong muèn:
Trêng §HSP Hµ Néi 2
tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc4bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan
K29G – Ng÷ V¨n
luan van,khoa luan, thac si , su pham5document,pdf,docx,download
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ V©n
- Ghi nhËn sù ®éc ®¸o trong t duy nghÖ thuËt cña nhµ v¨n trÎ NguyÔn
Ngäc T.
- Tõ thùc tiÔn s¸ng t¸c ®Õn c¬ së lÝ luËn lµ c¶ mét qu¸ tr×nh, ngêi viÕt
mong muèn thÓ nghiÖm ®a tÝnh thêi sù cña lÝ luËn v¨n häc vµo nghiªn cøu,
®¸nh gi¸ c¸c hiÖn tîng v¨n häc, kh¼ng ®Þnh ý nghÜa thùc tiÔn cña lÝ luËn v¨n
häc.
Tõ thÕ giíi nghÖ thuËt trong tËp truyÖn C¸nh ®ång bÊt tËn ®· to¸t lªn
tÝnh nh©n b¶n cña v¨n häc, gióp chóng ta cã c¸i nh×n ®a chiÒu vµ sù ®¸nh gi¸
thÝch hîp h¬n vÒ c¶m høng thÕ sù ®êi t trong s¸ng t¸c cña c¸c nhµ v¨n hiÖn
nay. C¶m høng thÕ sù Êy lµ mÊu chèt cña vÊn ®Ò x©y dùng h×nh tîng v¨n häc,
®æi míi nghÖ thuËt viÕt.
Trêng §HSP Hµ Néi 2
tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc5bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan
K29G – Ng÷ V¨n
luan van,khoa luan, thac si , su pham6document,pdf,docx,download
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ V©n
PhÇn Néi dung
Ch¬ng 1: C¬ së lÝ luËn chung vÒ
thÕ giíi nghÖ thuËt
1. Quan niÖm vÒ ThÕ giíi nghÖ thuËt
ThÕ giíi lµ mét kh¸i niÖm thuéc ph¹m trï triÕt häc. Theo Tõ ®iÓn triÕt
häc, thÕ giíi cã thÓ ®îc hiÓu:
- Theo nghÜa réng lµ toµn bé hiÖn thùc kh¸ch quan (tÊt c¶ nh÷ng g× tån
t¹i ë bªn ngoµi vµ ®éc lËp víi ý thøc con ngêi). ThÕ giíi lµ nguån gèc cña
nhËn thøc [tr.1083].
- Theo nghÜa hÑp: dïng ®Ó chØ ®èi tîng cña vò trô häc, nghÜa lµ bé
phËn thÕ giíi vËt chÊt do thiªn v¨n häc nghiªn cøu. Ngêi ta ®· chia bé phËn
thÕ giíi vËt chÊt ®ã thµnh hai lÜnh vùc, nhng kh«ng cã ranh giíi tuyÖt ®èi:
ThÕ giíi vÜ m« vµ thÕ giíi vi m« [tr.1083].
Nh thÕ, cã thÓ nãi thÕ giíi lµ mét ph¹m vi rÊt réng, mét vò trô réng lín
tån t¹i xung quanh con ngêi vµ ®éc lËp bªn ngoµi ý thøc con ngêi. Cã thÓ
h×nh dung díi s¬ ®å sau:
Kh«ng
gian
Vò trô
Con ngêi
Thêi gian
ThÕ giíi vËt chÊt, thÕ giíi hiÖn h÷u lµ nh vËy, cßn ThÕ giíi nghÖ thuËt
lµ g×?
Kh¸i niÖm ThÕ giíi nghÖ thuËt còng lµ mét ph¹m trï rÊt réng, nã lµ
thuËt ng÷ chØ dïng trong v¨n häc, trong s¸ng t¸c nghÖ thuËt.
Trêng §HSP Hµ Néi 2
tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc6bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan
K29G – Ng÷ V¨n
luan van,khoa luan, thac si , su pham7document,pdf,docx,download
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ V©n
-Theo Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc: thÕ giíi nghÖ thuËt lµ kh¸i niÖm chØ
tÝnh chØnh thÓ cña s¸ng t¸c nghÖ thuËt (mét t¸c phÈm, mét lo¹i h×nh t¸c phÈm,
s¸ng t¸c cña t¸c gi¶, mét trµo lu). ThÕ giíi nghÖ thuËt nhÊn m¹nh r»ng s¸ng
t¸c nghÖ thuËt lµ mét thÕ giíi riªng “®îc s¸ng t¹o ra theo c¸c nguyªn t¾c t
tëng, kh¸c víi thÕ giíi thùc t¹i vËt chÊt hay thÕ giíi t©m lý cña con ngêi”
[302]. “§i vµo thø logic nµy cã kh«ng nh÷ng logic cña t tëng (logic biÖn
chøng) mµ cßn cã logic t×nh c¶m xóc ®éng, logic cña sù miªu t¶ nghÖ thuËt
(tÝnh ®Õn sù tiÕp nhËn cña b¹n ®äc vµ ngêi xem), nh÷ng c¸i réng lín h¬n vµ
phøc t¹p h¬n logic biÖn chøng. Vµ b¶n chÊt cña tÝnh siªu logic lµ ë sù kÕt hîp
cña tÝnh siªu hÖ thèng víi cÊu tróc ®Æc biÖt cña tæ chøc nghÖ thuËt hoµn thiÖn.
Nã cã thÓ xuÊt hiÖn trong ®êi sèng con ngêi, nhng trong ®Çu cña nghÖ sÜ vÜ
®¹i, khi s¸ng t¹o nªn t¸c phÈm xuÊt s¾c mµ kh«ng ph¶i lµ trong ®Çu nhµ triÕt
häc” [9;tr.87].
ThÕ giíi nghÖ thuËt hay C¸i ®îc miªu t¶ (c¸ch gäi cña PGS. TS
Phïng Minh HiÕn) ®· kh¼ng ®Þnh ph¬ng thøc ph¶n ¸nh vò trô – con ngêi
theo c¸ch riªng cña v¨n häc. C¸i ®îc miªu t¶ ngay trong ý nghÜa ng«n tõ ®·
mang tÝnh chØ dÉn. “Miªu t¶” lµ mét trong ba ph¬ng thøc c¬ b¶n, ®Æc trng
cña nghÖ thuËt. C¸i ®îc miªu t¶ tù th©n nã mang tÝnh sinh ®éng vµ tÝnh toµn
vÑn, nã chøa ®ùng sù vËn ®éng néi t¹i bªn trong do ý thøc t¸c gi¶ quyÕt ®Þnh:
“Khi ý thøc t¸c gi¶ ®· xuyªn thÊm vµo b¶n chÊt s©u s¾c nhÊt cña ®èi tîng,
«ng ta cã thÓ khai th¸c quy luËt tù vËn ®éng cña c¸i ®îc miªu t¶ nh lµ sù
thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp bªn trong cña nã” [9;tr.72]
C¸ch gäi kh¸c ®i nhng b¶n chÊt vÉn lµ ®Ò cËp ®Õn c¸i mµ v¨n häc thÓ
hiÖn, ®ã lµ con ngêi, kh«ng gian, thêi gian, lµ c¶nh, lµ t×nh... Nh÷ng yÕu tè
Êy ®îc h×nh qua l¨ng kÝnh cña ngêi nghÖ sÜ mang tÝnh hiÖn thùc cuéc sèng
mµ kh«ng hoµn toµn miªu t¶, sao chÐp l¹i. §iÒu nµy kh¼ng ®Þnh v¨n häc lµ
bøc tranh ph¶n ¸nh cuéc sèng nhng lu«n chøa ®ùng sù hÊp dÉn víi ngêi
®äc.
Trêng §HSP Hµ Néi 2
tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc7bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan
K29G – Ng÷ V¨n
luan van,khoa luan, thac si , su pham8document,pdf,docx,download
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ V©n
ThÕ giíi nghÖ thuËt ®· kh¼ng ®Þnh ph¬ng thøc ph¶n ¸nh vò trô – con
ngêi theo c¸ch riªng cña v¨n häc. Ngêi nghÖ sÜ muèn kh¼ng ®Þnh c¸ tÝnh
riªng vµ ®em l¹i cho ngêi ®äc nhËn thøc phong phó th× ph¶i ®îc cho m×nh
mét thÕ giíi nghÖ thuËt riªng, tøc mäi t duy trong t¸c phÈm ®Òu nãi theo
c¸ch cña nhµ v¨n”, thÕ giíi nghÖ thuËt cã kh«ng gian riªng, thêi gian riªng,
quy luËt t©m lý riªng, quan hÖ x· héi riªng, quan niÖm ®¹o ®øc, bËc thang gi¸
trÞ riªng.... chØ xuÊt hiÖn mét c¸ch íc lÖ trong s¸ng t¸c nghÖ thuËt. Mçi thÕ
giíi nghÖ thuËt cã m« h×nh nghÖ thuËt trong viÖc ph¶n ¸nh thÕ giíi: sù hiÖn
diÖn cña nã kh«ng cho phÐp ®¸nh gi¸ vµ t¸c phÈm v¨n häc theo lèi ®èi chiÕu
®¬n gi¶n gi÷a c¸c yÕu tè h×nh tîng víi c¸c sù thùc trong ®êi sèng riªng lÎ
xem cã gièng hay kh«ng, thËt hay kh«ng mµ ph¶i ®¸nh gi¸ trong chØnh thÓ t¸c
phÈm, xem xÐt tÝnh ch©n thùc t tëng chØnh thÓ cña t¸c phÈm so víi chØnh
thÓ hiÖn thùc. C¸c yÕu tè cña h×nh tîng chØ cã ý nghÜa trong thÕ giíi nghÖ
thuËt ®ã.
Mçi thÕ giíi nghÖ thuËt øng víi mét quan niÖm vÒ thÕ giíi, mét c¸ch
c¾t nghÜa vÒ thÕ giíi gióp ta h×nh dung tÝnh ®éc ®¸o vÒ t duy nghÖ thuËt cña
s¸ng t¹o nghÖ thuËt, cã céi nguån trong thÕ giíi quan v¨n ho¸ chung, v¨n ho¸
nghÖ thuËt vµ c¸ tÝnh s¸ng t¹o cña nghÖ sÜ. Víi quan niÖm nµy thÕ giíi nghÖ
thuËt ®îc dïng nhiÒu trong viÖc khai th¸c c¸c t¸c phÈm cña c¸c t¸c gia lín
nh truyÖn KiÒu – NguyÔn Du, th¬ Tè H÷u, th¬ ChÕ Lan Viªn...
-Còng víi néi dung c¸ch hiÓu trªn, t¸c gi¶ cuèn T¸c phÈm v¨n ch¬ng,
mét sinh thÓ nghÖ thuËt, PGS. TS Phïng Minh HiÕn kh«ng dïng thuËt ng÷
ThÕ giíi nghÖ thuËt mµ thay vµo ®ã lµ côm tõ C¸i ®îc miªu t¶. C¸i ®îc
miªu t¶ ®îc s¸ng t¹o nªn b»ng tæ chøc nghÖ thuËt cña t¸c phÈm “C¸i ®îc
miªu t¶ nh lµ hÖ thèng nh÷ng h×nh tîng cña t¸c phÈm trong sù tù më ra cña
nã, tõ ®Çu ®Õn cuèi, béc lé mét c¸ch tËp trung tÝnh siªu logic cña t duy nghÖ
thuËt: sù xem xÐt c¸c mÆt ®èi lËp cña hiÖn thùc trong sù thèng nhÊt vµ ®Êu
tranh cña chóng, c¸i tÜnh t¹i trong c¸i n¨ng ®éng, b¶n chÊt trong c¸c hiÖn
Trêng §HSP Hµ Néi 2
tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc8bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan
K29G – Ng÷ V¨n
luan van,khoa luan, thac si , su pham9document,pdf,docx,download
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ V©n
tîng, c¸i tÊt yÕu trong ngÉu nhiªn. Nã ®îc coi lµ thø t duy “néi dung” bëi
v× sinh ra nh÷ng nghÜa míi vµ phøc t¹p”[9;tr87].
NhiÖm vô cña ngêi tiÕp nhËn v¨n häc lµ ph¶i t×m ra “m· kho¸” ®Ó
bíc vµo thÕ giíi nghÖ thuËt ®ã.
2. C¸c yÕu tè biÓu hiÖn cña ThÕ giíi nghÖ thuËt
2.1. Nh©n vËt
2.1.1. Quan niÖm vÒ nh©n vËt.
Nh©n vËt xuÊt ph¸t tõ tiÕng La tinh “Persona” – ChiÕc mÆt n¹ ®eo vµo
mÆt diÔn viªn khi biÓu diÔn. Tr¶i qua thêi gian nã dÇn ®îc gäi lµ nh©n vËt
trong t¸c phÈm. Cã nhiÒu quan niÖm vÒ nh©n vËt nh sau:
2.1.1.1. Theo cuèn Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt (Hoµng Phª chñ biªn): nh©n vËt
lµ ®èi tîng (thêng lµ con ngêi) ®îc miªu t¶, thÓ hiÖn trong t¸c phÈm nghÖ
thuËt [tr.711].
2.1.1.2. Quan niÖm cña gi¸o tr×nh LÝ luËn v¨n häc do GS. Hµ Minh §øc
chñ biªn:
Nh©n vËt trong v¨n häc lµ mét hiÖn tîng nghÖ thuËt mang tÝnh íc lÖ,
®ã kh«ng ph¶i lµ sù sao chÐp ®Çy ®ñ mäi chi tiÕt biÓu hiÖn cña con ngêi mµ
chØ lµ sù thÓ hiÖn con ngêi qua nh÷ng ®Æc ®iÓm ®iÓn h×nh vÒ tiÓu sö, nghÒ
nghiÖp, tÝnh c¸ch... Vµ cÇn chó ý thªm mét ®iÒu: thùc ra kh¸i niÖm nh©n vËt
thêng ®îc quan niÖm víi mét ph¹m vi réng h¬n nhiÒu, ®ã kh«ng chØ lµ con
ngêi, nh÷ng con ngêi cã tªn hoÆc kh«ng tªn, ®îc kh¾c ho¹ s©u ®Ëm hoÆc
chØ xuÊt hiÖn tho¸ng qua trong t¸c phÈm, mµ cßn cã thÓ, lµ nh÷ng sù vËt, loµi
vËt kh¸c Ýt nhiÒu mang bãng d¸ng, tÝnh c¸ch cña con ngêi...Còng cã khi nã
kh«ng ph¶i lµ nh÷ng con ngêi, sù vËt cô thÓ lµ mét hiÖn tîng vÒ con ngêi
hoÆc liªn quan ®Õn con ngêi, ®îc thÓ hiÖn næi bËt trong t¸c phÈm.
2.1.1.3. Quan niÖm cña PGS. TS Phïng Minh HiÕn
Theo PGS.TS Phïng Minh HiÕn trong bµi gi¶ng cña m×nh th× “nh©n vËt
v¨n häc lµ ®èi tîng ®îc miªu t¶ mét c¸ch tËp trung ®Õn møc cã søc sèng
Trêng §HSP Hµ Néi 2
tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc9bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan
K29G – Ng÷ V¨n
luan van,khoa luan, thac si , su pham10document,pdf,docx,download
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ V©n
riªng nµo ®ã ë bªn trong tuú theo nhiÖm vô nghÖ thuËt mµ t¸c gi¶ giao cho nã.
§èi tîng ®ã cã thÓ lµ con ngêi (con ngêi cã tªn, kh«ng tªn, xuÊt hiÖn
nhiÒu lÇn hoÆc mét lÇn), lµ ®å vËt (c¸i mò trong truyÖn ng¾n Sªkhèp), lµ loµi
vËt (con mÌo, con dÕ mÌn, con c¸...)”. Trong t¸c phÈm v¨n häc kh«ng thÓ
thiÕu nh©n vËt, v× nã lµ ph¬ng tiÖn ®Ó nhµ v¨n kh¸i qu¸t hiÖn thùc cuéc sèng
mét c¸ch h×nh tîng. Nh©n vËt lµ ®èi tîng ph¶n ¸nh trung t©m theo ®ã c¸c
yÕu tè liªn quan lÊy nã lµm hÖ quy chiÕu.
2.1.2. C¸c lo¹i h×nh nh©n vËt
ThÕ giíi nh©n vËt v¨n häc ®a d¹ng vµ phong phó, ngêi ta chia nh©n vËt
thµnh nhiÒu lo¹i h×nh kh¸c nhau dùa trªn nh÷ng tiªu chÝ nhÊt ®Þnh.
2.1.2.1. Dùa trªn tÝnh c¸ch vµ lý tëng thÈm mÜ cña nh©n vËt
Chia nh©n vËt thµnh hai lo¹i: nh©n vËt chÝnh diÖn vµ nh©n vËt ph¶n
diÖn.
Nh©n vËt chÝnh diÖn hay cßn gäi lµ nh©n vËt tÝch cùc lµ nh©n vËt thÓ
hiÖn nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn, nh÷ng phÈm chÊt ®Ñp ®Ï, nh÷ng hµnh vi cao c¶
cña con ngêi vµ ®îc nhµ v¨n miªu t¶ trong t¸c phÈm víi mét th¸i ®é kh¼ng
®Þnh, ngîi ca.
Nh©n vËt ph¶n diÖn hay cßn gäi lµ nh©n vËt tiªu cùc lµ nh©n vËt cã b¶n
chÊt xÊu xa tr¸i víi ®¹o lÝ vµ lÝ tëng cña con ngêi ®îc nhµ v¨n miªu t¶
trong t¸c phÈm víi mét th¸i ®é lªn ¸n, phñ ®Þnh vµ phª ph¸n.
2.1.2.2. Dùa trªn vai trß cña nh©n vËt
Chia nh©n vËt thµnh: nh©n vËt chÝnh nh©n vËt trung t©m vµ nh©n vËt phô
Nh©n vËt chÝnh lµ nh©n vËt xuÊt hiÖn hÇu hÕt trong c¸c t×nh huèng
®ãng vai trß chñ chèt cña cèt truyÖn nã gi÷ vÞ trÝ trung t©m trong viÖc thÓ hiÖn
®Ò tµi, chñ ®Ò vµ t tëng cña t¸c phÈm v¨n häc.
Nh©n vËt trung t©m tríc hÕt lµ nh©n vËt chÝnh tham gia vµo hÇu hÕt
c¸c xung ®ét vµ cã trß chñ chèt kÕt nèi nh÷ng xung ®ét, m©u thuÉn nhá trë
thµnh xung ®ét c¬ b¶n cña t¸c phÈm.
Trêng §HSP Hµ Néi 2
tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc10bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan
K29G – Ng÷ V¨n
luan van,khoa luan, thac si , su pham11document,pdf,docx,download
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ V©n
Nh©n vËt phô lµ nh©n vËt thø yÕu so víi nh©n vËt chÝnh trong diÔn biÕn
cèt truyÖn. Nã xuÊt hiÖn ®Ó bæ sung, so s¸nh, ®èi chiÕu lµm s¸ng râ nh©n vËt
chÝnh vµ nh©n vËt trung t©m.
2.1.2.3. Dùa trªn lo¹i thÓ v¨n häc
Chia nh©n vËt thµnh: nh©n vËt tù sù, nh©n vËt tr÷ t×nh vµ nh©n vËt tÝnh
c¸ch.
Nh©n vËt tù sù lµ nh©n vËt ®îc thÓ hiÖn ë nhiÒu kh¸i c¹nh hµnh ®éng
nh: ng«n ng÷, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn sè phËn... tham gia vµo sù ph¸t triÓn sinh
®éng cña c¸c ph¬ng diÖn ®êi sèng t¹o thµnh chuçi c¸c t×nh tiÕt, xung ®ét cña
t¸c phÈm.
Nh©n vËt tr÷ t×nh lµ nh©n vËt ®îc thÓ hiÖn qua thÕ giíi tinh thÇn néi
t©m c¶m xóc phong phó.
Nh©n vËt kÞch lµ nh©n vËt hiÖn lªn chñ yÕu qua hµnh ®éng, ng«n ng÷,
cö chØ, xung ®ét. Nh©n vËt kÞch kh«ng ®îc miªu t¶ mét c¸ch cô thÓ.
2.1.2.4. Dùa trªn cÊu tróc nh©n vËt
Chia lµm bèn lo¹i: Nh©n vËt chøc n¨ng, nh©n vËt lo¹i h×nh, nh©n vËt t
tëng, nh©n vËt tÝnh c¸ch
Nh©n vËt chøc n¨ng lµ nh©n vËt kh«ng cã ®êi sèng néi t©m, phÈm chÊt,
®Æc ®iÓm cè ®Þnh. Sù tån t¹i cña nã chØ nh»m thùc hiÖn mét sè chøc n¨ng nhÊt
®Þnh.
Lµ nh©n vËt thÓ hiÖn tËp trung c¸c phÈm chÊt x· héi, ®Æc ®iÓm cña mét
lo¹i h×nh nhÊt ®Þnh, nh»m kh¸i qu¸t chung vÒ mét lo¹i tÝnh c¸ch.
Nh©n vËt tÝnh c¸ch lµ nh©n vËt ®îc miªu t¶ g¾n víi sù ph¸t triÓn nhËn
thøc con ngêi vÒ ®êi sèng x· héi. §ã lµ con ngêi cã c¸ tÝnh næi bËt, trong
®ã tÝnh c¸ch nh©n vËt cã biÕn ®éng, ®æi thay.
Nh©n vËt t tëng lµ nh©n vËt mang trong m×nh t tëng ý thøc hÖ.Nã
cã thÓ xuÊt hiÖn kÌm theo c¸ tÝnh nhng c¸ tÝnh ®îc x©y dùng chØ ®Ó minh
häa cho mét t tëng nµo ®ã.
Trêng §HSP Hµ Néi 2
tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc11bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan
K29G – Ng÷ V¨n
luan van,khoa luan, thac si , su pham12document,pdf,docx,download
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ V©n
2.1.3.Vai trß cña nh©n vËt trong t¸c phÈm v¨n häc
Trong t¸c phÈm v¨n häc nh©n vËt cã vai trß quan träng.
2.1.3.1. Nh©n vËt lµ ph¬ng tiÖn ®Ó nhµ v¨n kh¸i qu¸t hiÖn thùc
- Nh©n vËt lµ c«ng cô ®Ó nhµ v¨n t¹o nªn thÕ giíi nghÖ thuËt cña t¸c
phÈm, ®ång thêi lµ ch×a kho¸ ®Ó kh¸m ph¸ më réng ®Ò tµi theo sù ph¸t triÓn sè
phËn nh©n vËt.
- Nh©n vËt lµ c«ng cô t¸i hiÖn con ngêi víi sè phËn vµ tÝnh c¸ch, tÝnh
c¸ch lµ sù thÓ hiÖn c¸c phÈm chÊt x· héi lÞch sö cña con ngêi. Nã lµ vÊn ®Ò
cèt yÕu cña nh©n vËt.
- Nh©n vËt lµ c«ng cô ®Ó nhµ v¨n kh¸i qu¸t b¶n chÊt vµ quy luËt cuéc
®êi.
2.1.3.2. Nh©n vËt lµ ph¬ng tiÖn cèt yÕu ®Ó thÓ hiÖn t tëng t¸c phÈm
2.1.3.3. Nh©n vËt lµ ph¬ng diÖn cã tÝnh thèng nhÊt cña t¸c phÈm. Nã
quyÕt ®Þnh phÇn lín cèt truyÖn, viÖc lùa chän chi tiÕt, ng«n ng÷, kÕt cÊu, c¸c
biÖn ph¸p nghÖ thuËt thÓ hiÖn.
Víi t c¸ch lµ c«ng cô t¹o nªn thÕ giíi nghÖ thuËt, nh©n vËt lµ yÕu tè
®Çu tiªn ®îc xem xÐt ®Õn khi muèn t×m hiÓu thÕ giíi nghÖ thuËt cña c¸c nhµ
v¨n.
2.2. Kh«ng gian vµ thêi gian nghÖ thuËt
Kh«ng gian vµ thêi gian lµ hai ph¹m trï cña vò trô. Nã lµ kh¸i niÖm cña
triÕt häc vµ khoa häc tån t¹i kh¸ch quan vµ t¸c ®éng ®Õn mäi sù vËt, hiÖn
tîng trong thÕ giíi tù nhiªn. Nhng kh«ng gian vµ thêi gian l¹i lµ ®èi tîng
nhËn thøc cña con ngêi, nã ®îc nh×n nhËn qua l¨ng kÝnh chñ quan cña mçi
ngêi trong tõng ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh cô thÓ. Bëi vËy, kh«ng gian vµ thêi gian
còng lµ mét ph¬ng tiÖn quan träng cña nghÖ thuËt nãi chung vµ v¨n häc nãi
riªng. LÝ luËn v¨n häc chÊp nhËn hai thuËt ng÷ kh«ng gian nghÖ thuËt vµ thêi
gian nghÖ thuËt.
Trêng §HSP Hµ Néi 2
tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc12bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan
K29G – Ng÷ V¨n
luan van,khoa luan, thac si , su pham13document,pdf,docx,download
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ V©n
2.2.1. Kh«ng gian nghÖ thuËt
- Theo Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc
“Kh«ng gian nghÖ thuËt lµ h×nh thøc bªn trong cña h×nh tîng nghÖ
thuËt, thÓ hiÖn tÝnh chØnh thÓ cña nã. Sù miªu t¶, trÇn thËt trong nghÖ thuËt bao
giê còng xuÊt ph¸t tõ mét ®iÓm nh×n diÔn ra trong mét trêng nh×n nhÊt
®Þnh”[3;tr.160]. Kh«ng gian nghÖ thuËt g¾n víi c¶m thô vÒ kh«ng gian nªn
mang tÝnh chñ quan, ngoµi kh«ng gian vËt thÓ cßn cã kh«ng gian t©m tëng.
Kh«ng gian nghÖ thuËt cã tÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi kh«ng qui ®îc vµo kh«ng
gian ®Þa lý vµ cã t¸c dông m« h×nh ho¸ c¸c mèi liªn hÖ cña bøc tranh thÕ giíi
nh thêi gian, x· héi, ®¹o ®øc, t«n ti trËt tù. Kh«ng gian nghÖ thuËt cã thÓ
mang tÝnh ®Þa ®iÓm, tÝnh ph©n giíi, tÝnh c¶n trë. Nã cho thÊy cÊu tróc néi t¹i
bªn trong cña t¸c phÈm v¨n häc, c¸c ng«n ng÷ tîng trng, quan niÖm vÒ thÕ
giíi, chiÒu s©u c¶m thô cña t¸c gi¶ hay cña mét giai ®o¹n v¨n häc.
Lµ mét hiÖn tîng nghÖ thuËt nªn kh«ng gian nghÖ thuËt mang tÝnh íc
lÖ tîng trng nh: lµng quª, s©n ®×nh, biÓn kh¬i... còng cã khi ®îc biÓu hiÖn
b»ng c¸c tõ kh«ng gian ®· “m· ho¸” s½n vÒ ý nghÜa trong ®êi sèng; trªn cao,
díi thÊp, quanh co, ng¾n, dµi, réng, hÑp ...
Kh«ng gian nghÖ thuËt thÓ hiÖn tËp trung vµo c¸i nh×n, ®iÓm nh×n, ®iÓm
quan s¸t, sù ®èi lËp vµ liªn hÖ cña c¸c yÕu tè kh«ng gian c¸c miÒn ph¬ng vÞ,
c¸c chiÒu t¹o thµnh ng«n ng÷ nghÖ thuËt ®Ó biÓu hiÖn thÕ giíi quan cña t¸c
phÈm.
- Kh«ng gian nghÖ thuËt cã nh÷ng ®Æc trng riªng:
+ Kh«ng gian xuÊt hiÖn lÇn lît tuÇn tù theo sù quy ®Þnh cña t¸c gi¶
+ Kh«ng gian mang tÝnh quan niÖm
+ Kh«ng gian kh«ng bÞ mét h¹n chÕ nµo
2.2.2. Thêi gian nghÖ thuËt
- Theo Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc:
Trêng §HSP Hµ Néi 2
tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc13bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan
K29G – Ng÷ V¨n
luan van,khoa luan, thac si , su pham14document,pdf,docx,download
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ V©n
Thêi gian nghÖ thuËt trong t¸c phÈm v¨n häc chÝnh lµ “h×nh thøc néi t¹i
cña h×nh tîng nghÖ thuËt thÓ hiÖn tÝnh chØnh thÓ cña nã. Còng nh kh«ng
gian nghÖ thuËt, sù miªu t¶, trÇn thuËt trong v¨n häc bao giê còng xuÊt ph¸t tõ
mét ®iÓm nh×n nhÊt ®Þnh trong thêi gian. Vµ c¸i ®îc trÇn thuËt bao giê còng
diÔn ra trong thêi gian, ®îc biÕt qua thêi gian trÇn thuËt. Sù phèi hîp cña hai
yÕu tè thêi gian nµy t¹o thµnh thêi gian nghÖ thuËt, mét hiÖn tîng íc lÖ chØ
cã trong thÕ giíi nghÖ thuËt. Kh¸c víi thêi gian kh¸ch quan ®îc ®o b»ng
®ång hå vµ lÞch, thêi gian nghÖ thuËt cã thÓ ®¶o ngîc quay vÒ qu¸ khø, cã
thÓ bay vît tíi t¬ng lai xa x«i, cã thÓ dån nÐn mét kho¶ng thêi gian dµi
trong chèc l¸t thµnh v« tËn” [3;tr.322].
Thêi gian thÓ hiÖn sù tù c¶m thÊy cña con ngêi trong thÕ giíi kh«ng
t¸ch rêi víi chuçi biÕn cè cèt truyÖn. Nã ph¶n ¸nh sù c¶m thô thêi gian cña
con ngêi trong tõng thêi kú lÞch sö, tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn, thÓ hiÖn sù
c¶m thô ®éc ®¸o cña gi¶ vÒ ph¬ng thøc tån t¹i cña con ngêi trong thÕ giíi,
®ång thêi thÓ hiÖn ý ®å cña t¸c gi¶ trong viÖc miªu t¶ ®èi tîng trong tÝnh vËn
®éng. VÊn ®Ò thêi gian nghÖ thuËt trong t¸c phÈm v¨n häc cã hai mÆt c¬ b¶n,
®ã lµ: quan niÖm thêi gian cña nhµ v¨n vµ tæ chøc thêi gian cña t¸c phÈm
- Nhµ lÝ luËn Nga D.X.Likhachèp cho r»ng: “thêi gian võa lµ kh¸ch thÓ
võa lµ chñ thÓ vµ ®ång thêi lµ c«ng cô ph¶n ¸nh v¨n häc. V¨n häc ngµy cµng
thÊm nhuÇn ý thøc vµ c¶m gi¸c vÒ sù vËn ®éng cña thÕ giíi trong h×nh thøc hÕt
søc ®a d¹ng cña thêi gian” (Thi ph¸p v¨n häc cæ ®iÓn Nga – La Kh¾c Hoµ
dÞch, T¹p chÝ v¨n häc sè 2- 1989)
Trong t¸c phÈm v¨n ch¬ng, thêi gian chØ trë thµnh nghÖ thuËt khi nã
trùc tiÕp t¸c ®éng vµo nh©n vËt, vµo m«i trêng mµ ë ®ã diÔn ra sè phËn cña
nh©n vËt vµ nh÷ng biÕn ®éng cña t©m t, t×nh c¶m cña con ngêi. Thêi gian
nghÖ thuËt lµ h×nh thøc cña h×nh tîng nghÖ thuËt thÓ hiÖn tµi n¨ng vµ c¸ tÝnh
s¸ng t¹o cña ngêi nghÖ sÜ... nã ®îc nhËn biÕt nhê c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c
biÕn cè, cã thÓ lµ quan hÖ nh©n qu¶, quan hÖ t©m lÝ hoÆc liªn tëng. Tuy nhiªn
Trêng §HSP Hµ Néi 2
tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc14bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan
K29G – Ng÷ V¨n
luan van,khoa luan, thac si , su pham15document,pdf,docx,download
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ V©n
®iÒu quan träng kh«ng chØ lµ c¸ch biÓu thÞ thêi gian mµ lµ quan niÖm, c¸ch
hiÓu thêi gian cña t¸c gi¶.
Thêi gian nghÖ thuËt còng cã ®Æc trng riªng cña nã:
- Thêi gian nghÖ thuËt thÓ hiÖn ë nhiÒu thêi ®iÓm
- Thêi gian nghÖ thuËt thÓ hiÖn sù biÕn ®æi bªn ngoµi vµ bªn trong.
- Thêi gian nghÖ thuËt thÓ hiÖn ®îc th¸i ®é chñ quan cña nh©n vËt
tríc biÕn ®æi kh¸ch quan cña thÕ giíi (mçi nh©n vËt cã c¸ch nh×n thêi gian
riªng tïy theo hoµn c¶nh vµ t©m tr¹ng).
Kh«ng gian nghÖ thuËt vµ thêi gian nghÖ thuËt lµ hai kh¸i niÖm lu«n ®i
song hµnh víi nhau, t¹o ra tÝnh cÊu tróc vµ tÝnh qu¸ tr×nh cña t¸c phÈm, lµ yÕu
tè më ra thÕ giíi nghÖ thuËt cña nhµ v¨n.
2.3. Ng«n ng÷
2.3.1. Ng«n ng÷ nghÖ thuËt
Cïng víi cèt truyÖn vµ nh©n vËt th× ng«n ng÷ lµ mét ®Æc trng quan
träng cña thÓ lo¹i tù sù, bëi nã võa lµ c«ng cô võa lµ ph¬ng diÖn ®Ó nhµ v¨n
thÓ hiÖn t¸c phÈm. NÕu kh«ng cã ng«n ng÷ th× kh«ng cã t¸c phÈm v¨n häc.
Gorki kh¼ng ®Þnh: yÕu tè ®Çu tiªn cña v¨n häc lµ ng«n ng÷, c«ng cô chñ
yÕu cña nã vµ cïng víi c¸c sù kiÖn, c¸c hiÖn tîng cña cuéc sèng lµ chÊt liÖu
v¨n häc.
Ng«n ng÷ nghÖ thuËt lµ ng«n ng÷ v¨n häc mang tÝnh nghÖ thuËt ®îc
dïng trong v¨n häc. Trong ng«n ng÷ häc, thuËt ng÷ nµy cã ý nghÜa réng h¬n
nh»m chØ mét c¸ch bao qu¸t c¸c hiÖn tîng ng«n ng÷ ®îc dïng mét c¸ch
chuÈn mùc trong c¸c v¨n b¶n nhµ níc, trªn b¸o chÝ, ®µi ph¸t thanh, trong v¨n
häc vµ khoa häc.
Ng«n ng÷ nh©n d©n ®îc coi lµ céi nguån cña ng«n ng÷ nghÖ thuËt,
®îc ch¾t läc, rÌn ròa qua bao lao ®éng nghÖ thuËt cña nhµ v¨n; ®Õn lît m×nh
nã l¹i gãp phÇn n©ng cao, lµm phong phó cho ng«n ng÷ nh©n d©n.
Trêng §HSP Hµ Néi 2
tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc15bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan
K29G – Ng÷ V¨n
luan van,khoa luan, thac si , su pham16document,pdf,docx,download
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ V©n
Trong t¸c phÈm, ng«n ng÷ nghÖ thuËt lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan
träng thÓ hiÖn c¸ tÝnh s¸ng t¹o, phong c¸ch, tµi n¨ng... cña nhµ v¨n. Mçi mét
nhµ v¨n lµ tÊm g¬ng s¸ng vÒ mÆt hiÓu biÕt s©u s¾c ng«n ng÷ nh©n d©n, cÇn cï
lao ®éng ®Ó trau dåi ng«n ng÷ trong qu¸ tr×nh s¸ng t¸c.
TÝnh chÝnh x¸c, tÝnh hµm sóc, tÝnh ®a nghÜa, tÝnh t¹o h×nh vµ tÝnh biÓu
c¶m lµ nh÷ng thuéc tÝnh cña ng«n ng÷ nghÖ thuËt (ng«n ng÷ v¨n häc nãi
riªng). C¨n cø chñ yÕu ®Ó ph©n biÖt ng«n ng÷ nghÖ thuËt lµ h×nh th¸i ho¹t
®éng mang ý nghÜa thÈm mÜ. Nã ®îc sö dông ®Ó phôc vô nh©n vËt trung t©m
vµ x©y dùng h×nh tîng v¨n häc. V× vËy tÝnh h×nh tîng, tÝnh thÈm mü lµ
thuéc tÝnh b¶n chÊt nhÊt, xuyªn thÊm vµo mäi thuéc tÝnh kh¸c quy ®Þnh thuéc
tÝnh Êy.
Tuy nhiªn, nh÷ng thuéc tÝnh chung võa nãi trªn ®îc biÓu hiÖn qua c¸c
thÓ lo¹i v¨n häc víi nh÷ng s¾c th¸i kh¸c nhau. Ng«n ng÷ trong t¸c phÈm kÞch
tËp trung chñ yÕu vµo lêi ®èi tho¹i gi÷a c¸c nh©n vËt víi nhau, qua ®ã béc lé
tÝnh c¸ch nh©n vËt; ng«n ng÷ th¬ ca lµ sù ch¾t läc nhuÇn nhuyÔn cã vÇn ®iÖu
®Ó béc lé t×nh c¶m cña nhµ th¬; cßn ng«n ng÷ trong t¸c phÈm tù sù lµ sù tæng
hîp nhiÒu tÝnh c¸ch. Song, sù kh¸c biÖt quan träng gi÷a t¸c phÈm kÞch víi t¸c
phÈm tù sù chÝnh lµ ë chç: trong t¸c phÈm tù sù, ng«n ng÷ ngêi kÓ chuyÖn
gi÷a vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi toµn bé cÊu tróc ng«n ng÷ t¸c phÈm.
2.3.2. §Æc ®iÓm cña ng«n ng÷ nghÖ thuËt
2.3.2.1. Ng«n ng÷ ngêi kÓ chuyÖn
- Trong t¸c phÈm v¨n ch¬ng, ngêi kÓ chuyÖn chØ xuÊt hiÖn khi nµo
c©u chuyÖn ®îc kÓ bëi mét nh©n vËt cô thÓ:
+ §ã cã thÓ lµ h×nh tîng cña chÝnh t¸c gi¶, tuy nhiªn kh«ng nªn ®ång
nhÊt hoµn toµn víi t¸c gi¶ ë ngoµi ®êi.
+ Cã thÓ lµ nh©n vËt ®Æc biÖt do t¸c gi¶ s¸ng t¹o ra.
+ Cã thÓ lµ mét ngêi biÕt c©u chuyÖn nµo ®ã råi kÓ l¹i.
Trêng §HSP Hµ Néi 2
tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc16bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan
K29G – Ng÷ V¨n
luan van,khoa luan, thac si , su pham17document,pdf,docx,download
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ V©n
- Mét t¸c phÈm cã thÓ cã mét hoÆc nhiÒu nh©n vËt ngêi kÓ chuyÖn.
Ngêi kÓ chuyÖn béc lé quan ®iÓm vµ th¸i ®é cña m×nh ®èi víi tõng biÕn cè,
tõng sù viÖc vµ tõng nh©n vËt, trë thµnh ngêi ®Þnh híng vÒ mÆt néi dung t
tëng. ë nh©n vËt nµy thêng ®îc thÓ hiÖn b»ng hai ®Æc ®iÓm lµ quan ®iÓm
trÇn thËt vµ ®iÓm nh×n trÇn thuËt.
Nh©n vËt ngêi kÓ chuyÖn ®em l¹i cho t¸c phÈm mét c¸i nh×n vµ mét sù
®¸nh gi¸ bæ sung vÒ mÆt t©m lÝ, nghÒ nghiÖp hay lËp trêng x· héi cho c¸i
nh×n cña t¸c gi¶, lµm cho sù tr×nh bµy, t¸i hiÖn con ngêi vµ ®êi sèng trong t¸c
phÈm thªm phong phó, ®a d¹ng, sinh ®éng.
Nh©n vËt ngêi kÓ chuyÖn cã vai trß then chèt trong t¸c phÈm tù sù.
Nh©n vËt ngêi kÓ chuyÖn cã thÓ cã mét giäng, cã thÓ cã hai giäng thÓ hiÖn sù
®èi tho¹i víi ý thøc cïng mét ®èi tîng miªu t¶. Nã lµ yÕu tè c¬ b¶n thÓ hiÖn
phong c¸ch nhµ v¨n, truyÒn ®¹t c¸i nh×n, giäng ®iÖu, c¸ tÝnh t¸c gi¶.
2.3.2.2. Ng«n ng÷ nh©n vËt
Ng«n ng÷ nh©n vËt lµ lêi nãi nh©n vËt trong t¸c phÈm thuéc lo¹i h×nh tù
sù vµ kÞch.
Ng«n ng÷ nh©n vËt lµ mét trong c¸c ph¬ng tiÖn quan träng ®îc nhµ
v¨n sö dông nh»m thÓ hiÖn cuéc sèng vµ tÝnh c¸ch nh©n vËt. Trong t¸c phÈm,
nhµ v¨n cã thÓ c¸ ho¸ ng«n ng÷ nh©n vËt b»ng nhiÒu c¸ch: nhÊn m¹nh c¸ch
®Æt c©u, ghÐp tõ, lêi ph¸t ©m ®Æc biÖt cña nh©n vËt, cho nh©n vËt lÆp l¹i nh÷ng
tõ, nh÷ng c©u mµ nh©n vËt thÝch nãi...
Dï tån t¹i díi d¹ng nµo, hoÆc thÓ hiÖn b»ng c¸ch nµo, ng«n ng÷ nh©n
vËt bao giê còng ph¶i ®¶m b¶o sù kÕt hîp gi÷a tÝnh c¸ thÓ ho¸ vµ tÝnh kh¸i
qu¸t hãa. NghÜa lµ mçi nh©n vËt cã mét ng«n ng÷ mang ®Æc ®iÓm riªng cã lêi
¨n tiÕng nãi riªng, mÆt kh¸c ng«n ng÷ Êy l¹i ph¶n ¸nh ®Æc ®iÓm ng«n ng÷ cña
mét tÇng líp nhÊt ®Þnh, gÇn gòi víi nghÒ nghiÖp, t©m lý giai cÊp, tr×nh ®é v¨n
hãa.
Trêng §HSP Hµ Néi 2
tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc17bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan
K29G – Ng÷ V¨n
luan van,khoa luan, thac si , su pham18document,pdf,docx,download
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ V©n
Ng«n ng÷ nh©n vËt lµ mét ph¹m trï lÞch sö. Trong v¨n häc Trung ®¹i do
ý niÖm c¸ nh©n cha ph¸t triÓn, nã cha cã sù c¸ thÓ ho¸ s©u s¾c vµ cha ph©n
biÖt víi ng«n ng÷ t¸c gi¶. ë chñ nghÜa hiÖn thùc, ng«n ng÷ nh©n vËt ®îc coi
lµ mét ®èi tîng miªu t¶, c¸ tÝnh ho¸ ®· trë thµnh mét yªu cÇu thÈm mÜ.
Ng«n ng÷ nh©n vËt ®îc thÓ hiÖn qua ®èi tho¹i vµ ®éc tho¹i. §iÒu cÇn
lu ý r»ng lêi trÇn thuËt xuÊt hiÖn hÇu hÕt trong t¸c phÈm Cæ ®iÓn lµ ng«n ng÷
gi¸n tiÕp, tøc lµ nã kh«ng chØ ®ãng vai trß thuÇn tuý lµ thuËt l¹i, kÓ l¹i mµ
kh«ng b×nh luËn, kh«ng ®¸nh gi¸. Nhng lêi trÇn thuËt trong tiÕn tr×nh ph¸t
triÓn còng b¾t ®Çu thay ®æi. Bªn c¹nh lêi trÇn thuËt gi¸n tiÕp ®· xuÊt hiÖn lêi
trÇn thuËt nöa gi¸n tiÕp, tøc lµ kÌm theo viÖc trÇn thuËt lµ lêi nhËn xÐt, ®¸nh
gi¸ vµ biÓu thÞ th¸i ®é ®ång t×nh hay phª ph¸n. ë trêng hîp nµy, ngêi ta cã
thÓ c¨n cø vµo ng«n ng÷ ngêi kÓ chuyÖn ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ, vai trß ®iÓm nh×n
cña nh©n vËt kÓ chuyÖn, tõ ®ã cã thÓ biÕt ®îc th¸i ®é cña nh©n vËt kÓ chuyÖn
Êy víi c¸c biÕn cè, c¸c sù kiÖn trong t¸c phÈm gióp ngêi ta nhËn ra chiÒu
híng t tëng. §Æc ®iÓm ng«n ng÷ nµy còng chi phèi qu¸ tr×nh kh¶o s¸t
ng«n ng÷ trong c¸c t¸c phÈm tù sù hiÖn ®¹i.
Trêng §HSP Hµ Néi 2
tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc18bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan
K29G – Ng÷ V¨n
luan van,khoa luan, thac si , su pham19document,pdf,docx,download
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ V©n
Ch¬ng 2: ThÕ giíi nghÖ thuËt trong tËp
truyÖn c¸nh ®ång bÊt tËn cña nguyÔn Ngäc T
1. Nh©n vËt
Tríc n¨m 1975, v¨n häc nh×n con ngêi chñ yÕu víi t c¸ch ngêi
c«ng d©n, con ngêi d©n téc, con ngêi giai cÊp. Bëi vËy lÝ luËn v¨n häc lu«n
xem xÐt nh©n vËt ë c¸c kiÓu cè ®Þnh nh: nh©n vËt tÝnh c¸ch, nh©n vËt t
tëng, nh©n vËt chøc n¨ng, nh©n vËt chÝnh diÖn, ph¶n diÖn; vµ xem xÐt nh©n
vËt ë c¸c ph¬ng diÖn kh¸i qu¸t: tÇng líp, giai cÊp, nghÒ nghiÖp...
Tõ sau n¨m 1975 tõ nhËn thøc vµ quan niÖm míi vÒ con ngêi dÉn tíi
nh÷ng ®æi thay trong c¸c kiÓu nh©n vËt. V¨n häc sau 1975 cã sù dÞch chuyÓn
tõ t duy sö thi sang t duy tiÓu thuyÕt, tõ c¶m høng lÞch sö d©n téc sang c¶m
høng thÓ sù ®êi t nªn kh¶ n¨ng tiÕp cËn, ph¶n ¸nh hiÖn thùc con ngêi trong
giai ®o¹n nµy mét c¸ch nhanh nh¹y vµ s¾c bÐn.
Sè phËn con ngêi trë thµnh mèi quan t©m hµng ®Çu cña nhµ v¨n. Hä
nh×n nhËn con ngêi nh mét c¸ thÓ b×nh thêng trong nh÷ng m«i trêng sèng
®êi thêng. Hä khai th¸c con ngêi tù nhiªn tríc nhu cÇu cña h¹nh phóc ®êi
thêng, cña cuéc sèng riªng t. Hä ®i s©u vµo thÕ giíi néi t©m ®Ó kh¸m ph¸
chiÒu s©u con ngêi ®Ých thùc, khai th¸c con ngêi ë bªn trong con ngêi.
Con ngêi x· héi trong v¨n häc lµ con ngêi trÇn thÕ víi tÊt c¶ tÝnh chÊt ngêi
tù nhiªn cña nã, trong con ngêi Êy cã c¶ ¸nh s¸ng vµ bãng tèi, cao c¶ vµ thÊp
hÌn, ý thøc vµ v« thøc...
Sù thay ®æi trªn ®· xuÊt hiÖn nhiÒu kiÓu nh©n vËt míi: nh©n vËt c« ®¬n,
con ngêi bi kÞch, con ngêi l¹c thêi, nh©n vËt kú ¶o, nh©n vËt bÞ tha ho¸...
C¸c nhµ v¨n ®· ph¸ vì c¸i nh×n mét phÝa, tÜnh t¹i ®Ó t¹o ra c¸i nh×n phøc t¹p,
s©u s¾c h¬n. V× thÕ ®¸nh gi¸ vÒ c¸ch thøc x©y dùng nh©n vËt, vai trß, chøc
n¨ng cña nh©n vËt trong thêi kú v¨n häc nµy còng cã sù dÞch chuyÓn theo xu
híng v¨n häc vµ t duy nghÖ thuËt cña nhµ v¨n.
Trong tÊt c¶ mêi bèn truyÖn cña tËp truyÖn C¸nh ®ång bÊt tËn, mçi
truyÖn nhµ v¨n chØ x©y dùng mét sè nh©n vËt, th«ng thêng chØ tõ ba ®Õn bèn
Trêng §HSP Hµ Néi 2
tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc19bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan
K29G – Ng÷ V¨n
luan van,khoa luan, thac si , su pham20document,pdf,docx,download
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ V©n
nh©n vËt. C¸c nh©n vËt quan hÖ víi nhau thêng dùa trªn mèi quan hÖ ruét
thÞt: cha – con, anh – chÞ em, nhng còng cã khi lµ nh÷ng ngêi kh«ng quen
biÕt mét lÇn gÆp gì mµ thµnh tri ©m tri kû nh «ng S¸u §Ìo vµ Phi trong
truyÖn BiÓn ngêi mªnh m«ng, «ng N¨m Nhá vµ Qu¸ch Phó Thµn trong
truyÖn C¶i ¬i. Dï xÐt ë mèi quan hÖ nµo ngêi ®äc còng nhËn thÊy c¸i t×nh
ngêi bµng b¹c trong hä, nã thÓ hiÖn qua c¸ch øng xö gi÷a con ngêi víi nhau
dï lµ ruét thÞt hay xa l¹ th× ®iÓm xuÊt ph¸t ®Çu tiªn lµ t×nh th¬ng, niÒm c¶m
th«ng, sù chia sÎ vµ lu«n lu«n muèn t×m hiÓu t©m hån nhau.
ThÕ giíi nh©n vËt trong tËp truyÖn C¸nh ®ång bÊt tËn rÊt ®a d¹ng. Cã
con ngêi bÐ nhá bÞ khíc tõ mäi c¸ch sèng l¬ng thiÖn buéc ph¶i “®em hÕt
nh÷ng b¶n n¨ng hoang d· cña m×nh ®Ó dµnh l¹i miÕng ¨n” (C¸nh ®ång bÊt
tËn) nh chÞ S¬ng, hay v× t×nh th¬ng mµ chÞu rµng buéc nh c« XuyÕn
(Duyªn phËn so le ). Cã nh©n vËt kh«ng cã ®Êt sèng, muèn trèn tr¸nh “thÕ
giíi ngêi” ®Ó che giÊu sù kh¸c thêng gia ®×nh m×nh nh chÞ N¨m HËu (Mét
tr¸i tim kh«). Kh«ng hiÕm nh©n vËt biÕt m×nh kh«ng thÓ tho¸t khái sù s¾p ®Æt,
dån ®uæi, chÊp nhËn tha ho¸ vµ im lÆng mªnh m«ng nh ngêi cha trong
truyÖn C¸nh ®ång bÊt tËn, «ng N¨m trong C¶i ¬i, anh HÕt trong Hiu hiu giã
bÊc.
ë C¸nh ®ång bÊt tËn, hÇu hÕt con ngêi khao kh¸t giao tiÕp, dï víi vËt
hay ma: «ng Hai lu«n t©m sù víi con Céc (con vÞt mµ «ng quý nhÊt); hai ®øa
trÎ cè häc c¸ch yªu th¬ng ®µn vÞt, chóng ®¾m ®uèi víi “lo¹i ng«n ng÷ míi
chÊp nhËn ngêi ta nh×n m×nh nh kÎ ®iªn...”. Hä chØ lµ nh÷ng m¶nh ®êi bÐ
nhá, rÊt riªng t thËm chÝ ®«i lóc dêng nh bÞ l·ng quªn ®i trong x· héi,
nhng qua nh÷ng sè phËn con ngêi nµy, NguyÔn Ngäc T ®¸nh ®éng trong ta
c¸i ngo¶nh ®Çu nh×n l¹i cuéc sèng xung quanh vµ chÝnh mçi b¶n th©n con
ngêi trong nh÷ng kho¶nh kh¾c cô thÓ. Nã kh«ng ph¶i lµ nh÷ng nh©n vËt ®iÓn
h×nh nh ChÝ PhÌo, ChÞ DËu ®Ó thÊy kiÕp ngêi n«ng d©n sao mµ khæ thÕ;
còng ch¼ng ph¶i c¸i x· héi thùc d©n ngét ng¹t ®Õn t¾c thë, bãp chÕt quyÒn
Trêng §HSP Hµ Néi 2
tai lieu,dh su pham, luan van thac si,123doc20bao cao,tieu luan,de tai khoa hoc,khoa luan,tieu luan
K29G – Ng÷ V¨n
- Xem thêm -
.PDF 
72 
102 
53 
