Tài liệu Sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn giáo dục công dân phần công dân với các vấn đề chính trị xã hội ở một số trường thpt huyện lập thạch tỉnh vĩnh phúc

.. ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN THỊ SỰ SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP NÊU VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN, PHẦN CÔNG DÂN VỚI CÁC VẤN ĐỀ CHÍNH TRỊ XÃ HỘI Ở MỘT SỐ TRƯỜNG THPT HUYỆN LẬP THẠCH, TỈNH VĨNH PHÚC LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN THỊ SỰ SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP NÊU VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN, PHẦN CÔNG DÂN VỚI CÁC VẤN ĐỀ CHÍNH TRỊ XÃ HỘI Ở MỘT SỐ TRƯỜNG THPT HUYỆN LẬP THẠCH, TỈNH VĨNH PHÚC Ngành: Lý luận và Phương pháp dạy học bộ môn Lý luận Chính trị Mã số: 8140111 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN HỮU TOÀN THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và có nguồn gốc trích dẫn rõ ràng. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được công bố trong bất cứ công trình nào. Thái Nguyên, ngày tháng năm 2019 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Sự Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Lời đầu tôi xin lời cảm ơn sâu sắc nhất tới thầy giáo, TS. Nguyễn Hữu Toàn người đã quan tâm và tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình làm luận văn, đã giúp tôi hiểu thêm nhiều kiến thức về khoa học quản lý giáo dục cũng như giúp tôi rèn luyện kỹ năng nghiên cứu khoa học. Tôi xin chân thành cảm ơn Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên, cùng các thầy cô giáo đã quan tâm tạo điều kiện thuận lợi, dành nhiều công sức giảng dạy, hướng dẫn giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu, phòng, ban, khoa, tổ, các đồng chí giảng dạy bộ môn Giáo dục Công dân và học sinh trường THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc đã nhiệt tình cộng tác, cung cấp số liệu, cho ý kiến, những người thân trong gia đình và bạn bè đã luôn quan tâm, động viên, giúp đỡ để tôi có thể hoàn thành tốt nhiệm vụ học tập và nghiên cứu trong suốt thời gian qua. Mặc dù đã cố gắng thật nhiều trong quá trình thực hiện đề tài, song không thể tránh khỏi những thiếu sót nhất định. Tôi rất mong nhận được sự thông cảm và đóng góp ý kiến của quý các thầy, cô giáo, các bạn đồng nghiệp và những người cùng quan tâm tới những vấn đề được trình bày trong luận văn. Xin chân thành cảm ơn! Tác giả luận văn Nguyễn Thị Sự Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................... v DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ ..................................................... vi MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ....................................................................................................... 1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu............................................................................ 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 3 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu đề tài ..................................................... 3 5. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 4 6. Ý nghĩa thực tiễn và đóng góp của đề tài ................................................................. 4 7. Kết cấu của đề tài ...................................................................................................... 4 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP NÊU VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN, PHẦN CÔNG DÂN VỚI CÁC VẤN ĐỀ CHÍNH TRỊ - XÃ HỘI Ở TRƯỜNG THPT ......................................................................................................... 5 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ................................................................................ 5 1.1.1. Các công trình nghiên cứu về phương pháp nêu vấn đề ..................................... 5 1.1.2. Các công trình nghiên cứu về phương pháp nêu vấn đề trong dạy học GDCD, phần công dân với các vấn đề chính trị - xã hội ở trường THPT .................... 8 1.2. Một số vấn đề lí luận về phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn giáo dục công dân, phần công dân với các vấn đề chính trị - xã hội ở trường THPT ........ 10 1.2.1. Phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông ................................................................................................... 10 1.2.2. Sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn GDCD, phần công dân với các vấn đề chính trị - xã hội ở trường THPT ................................................. 20 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 1.2.3. Cấu trúc và đặc điểm chương trình môn GDCD, phần công dân với các vấn đề chính trị - xã hội .............................................................................................. 23 1.2.4. Vai trò của phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn GDCD, phần công dân với các vấn đề chính trị - xã hội .................................................................. 26 Chương 2. THỰC TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT QUY TRÌNH SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP NÊU VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC MÔN GDCD, PHẦN CÔNG DÂN VỚI CÁC VẤN ĐỀ CHÍNH TRỊ XÃ HỘI Ở TRƯỜNG THPT HUYỆN LẬP THẠCH TỈNH VĨNH PHÚC ........................... 33 2.1. Khái quát chung về trường THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc ................ 33 2.1.1. Đặc điểm về kinh tế - xã hội huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc...................... 33 2.1.2. Đặc điểm của học sinh THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc.................... 34 2.1.3. Đặc điểm của giáo viên các trường THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc....... 37 2.2. Thực trạng đánh giá sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn GDCD, phần công dân với các vấn đề chính trị - xã hội ............................................ 38 2.2.1. Thực trạng việc dạy học môn GDCD phần công dân với các vấn đề chính trị - xã hội ở trường THPT trên địa bàn huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc .............. 38 2.2.2. Thực trạng áp dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn GDCD, phần công dân với các vấn đề chính trị - xã hội ở trường THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc ................................................................................................ 42 2.3. Quy trình sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn GDCD, phần công dân với các vấn đề chính trị - xã hội ở trường THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc ................................................................................................ 45 2.3.1. Các nguyên tắc xây dựng quy trình .................................................................. 45 2.3.2. Quy trình thiết kế bài giảng .............................................................................. 48 2.3.3. Quy trình thực hiện bài giảng sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong một tiết học ................................................................................................................. 51 2.3.4. Quy trình kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh đối với giờ dạy được sử dụng bằng phương pháp nêu vấn đề ở trường THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc ............................................................................................................ 53 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM VÀ MỘT SỐ BIỆN PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ PHƯƠNG PHÁP NÊU VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC MÔN GDCD PHẦN CÔNG DÂN VỚI CÁC VẤN ĐỀ CHÍNH TRỊ - XÃ HỘI Ở TRƯỜNG THPT HUYỆN LẬP THẠCH TỈNH VĨNH PHÚC .............................................................................................................. 57 3.1. Thực nghiệm sư phạm sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn GDCD, phần công dân với các vấn đề chính trị xã hội ở trường THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc .............................................................................. 57 3.1.1. Mục đích thực nghiệm ...................................................................................... 57 3.1.2. Giả thuyết thực nghiệm..................................................................................... 57 3.1.3. Phương pháp thực nghiệm ................................................................................ 57 3.1.4. Thời gian, địa điểm, đối tượng thực nghiệm và đối chứng .............................. 58 3.1.5. Khảo sát trình độ ban đầu của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ................... 59 3.1.6. Những nội dung khoa học cần thực nghiệm ..................................................... 61 3.1.7. Thiết kế bài giảng thực nghiệm ........................................................................ 61 3.1.8. Tiến hành thực nghiệm ..................................................................................... 62 3.1.9. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS....................................................... 63 3.1.10. Phân tích, đánh giá kết quả thực nghiệm ........................................................ 65 3.2. Một số yêu cầu đối với việc sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn Giáo dục công dân, phần công dân với các vấn đề chính trị - xã hội ở trường THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc ....................................................... 72 3.2.1. Trong dạy học môn Giáo dục công dân cần chú ý đến đặc điểm nhận thức của học sinh ........................................................................................................ 72 3.2.2. Cần có sự phối kết hợp hài hòa giữa giáo viên và học sinh ............................. 73 3.3.3. Cần đảm bảo vai trò định hướng của giáo viên ................................................ 75 3.2.4. Cơ sở vật chất của Nhà trường cần đáp ứng được yêu cầu của hoạt động dạy học ........................................................................................................................ 76 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 3.3. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn GDCD, phần công dân với các vấn đề chính trị - xã hội ở trường THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc ................................................................... 76 3.3.1. Nhóm giải pháp đối với cấp quản lý ................................................................. 76 3.3.2. Nhóm giải pháp đối với giáo viên .................................................................... 78 3.3.3. Nhóm giải pháp đối với học sinh ...................................................................... 79 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................................... 82 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 85 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CNTT : Công nghệ thông tin CSGT : Cảnh sát giao thông ĐC : Đối chứng ĐCS VN : Đảng cộng sản Việt Nam GD&ĐT : Giáo dục & Đào tạo GDCD : Giáo dục công dân GV : Giáo viên HS : Học sinh LLSX : Lực lượng sản xuất TN : Thực nghiệm THPT : Trung học phổ thông XHCN : Xã hội chủ nghĩa Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Quy mô học sinh ở các trường THPT trên địa bàn huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc giai đoạn 2015 - 2018 ...................................... 35 Bảng 2.2. Kết quả học tập học kỳ I năm học 2018 - 2019 của HS khối 11 các trường THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc ........................... 35 Bảng 2.3. Cơ cấu giới tính, dân tộc, độ tuổi và thâm niên công tác của giáo viên THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc tính tại thời điểm năm 2019............................................................................................... 37 Bảng 2.4: Cơ cấu trình độ đào tạo của giáo viên THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc tính đến năm 2019 ....................................................... 37 Bảng 2.5: Bảng thống kê thành tích của giáo viên THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc giai đoạn 2015 - 2019 .................................................. 38 Bảng 2.6. Các phương pháp dạy học được giáo viên sử dụng chủ yếu trong dạy học môn GDCD phần công dân với các vấn đề chính trị - xã hội ................. 39 Bảng 2.7. Mức độ sử dụng các phương pháp dạy học theo đánh giá của học sinh các trường THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc ...................... 40 Bảng 2.8. Hứng thú học tập môn GDCD chương trình lớp 11 của học sinh ở các trường THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc .............................. 41 Bảng 2.9. Đánh giá của giáo viên về hiệu quả thực hiện phương pháp nêu vấn đề trong dạy học GDCD, phần công dân với các vấn đề chính trị - xã hội ở các trường THPT Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc ....... 43 Bảng 3.1. Điểm kiểm tra học kỳ I môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở trường THPT Liễn Sơn ..................................................... 59 Bảng 3.2. Điểm kiểm tra học kỳ I môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở trường THPT Ngô Gia Tự ................................................ 60 Bảng 3.3. Điểm kiểm tra học kỳ I môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở trường THPT Trần Nguyên Hãn ...................................... 60 Bảng 3.4. Mức độ hứng thú học tập của học sinh ................................................... 65 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Bảng 3.5. Mức độ hiểu bài của học sinh khi giáo viên môn GDCD, phần công dân với các vấn đề chính trị - xã hội theo phương pháp nêu vấn đề .................................................................................................... 66 Bảng 3.6. Đánh giá của học sinh lớp thực nghiệm về ý nghĩa của phương pháp nêu vấn đề trong dạy học GDCD, phần công dân với các vấn đề chính trị - xã hội ................................................................................ 67 Bảng 3.7. Đánh giá của giáo viên về khó khăn, trở ngại khi dạy GDCD, phần công dân với các vấn đề chính trị - xã hội ................................... 68 Bảng 3.8. Kết quả kiểm tra 1 tiết trên phạm vi 3 trường THPT Huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc .......................................................................... 69 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ Biểu đồ 3.1. So sánh mức độ hứng thú học tập của học sinh ở lớp đối chứng và lớp thực nghiệm ............................................................................. 66 Biểu đồ 3.2. So sánh kết quả kiểm tra 1 tiết trên phạm vi 3 trường THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc ....................................................... 70 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Cùng với xu thế phát triển chung của thời đại, Việt Nam đang tích cực cạnh tranh, hội nhập và phát triển. Đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa với mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” đã trở thành nhiệm vụ thường xuyên, cốt yếu của tiến trình đổi mới và hội nhập. Để hiện thực hóa mục tiêu đó, Đảng và Nhà nước ta xác định: Giáo dục là quốc sách hàng đầu, phát triển GD & ĐT nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Vấn đề cấp thiết đã được đặt ra như một tất yếu khách quan là chú trọng thực hiện chủ trương đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo mà Nghị quyết Hội nghị Trung ương 9 khóa XI (NQ 29-NQ/TW) đề ra với việc chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học; phát triển GD & ĐT phải gắn với nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, với tiến bộ khoa học, công nghệ; phấn đấu đến năm 2030, nền giáo dục Việt Nam đạt trình độ tiên tiến trong khu vực. Việc đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học được xem là nhiệm vụ trọng yếu, có ý nghĩa quyết định đến hiệu quả của quá trình đổi mới. Tuy mỗi một môn học có vị trí và vai trò nhất định trong giáo dục nhân cách học sinh nhưng đều thống nhất và đồng thuận ở việc phát triển năng lực của người lao động mới xã hội chủ nghĩa. Môn Giáo dục công dân chương trình THPT nói riêng được xem là môn học có sứ mạng trang bị những kiến thức phổ thông cơ bản, thiết thực về các quy luật vận động chung của tự nhiên, xã hội và tư duy; về nhà nước và pháp luật; về lối sống và đạo đức. Xét ở vai trò đặc thù của môn học, chương trình GDCD ở các trường THPT có vị trí hàng đầu đối với việc định hướng phát triển nhân cách học sinh về tư tưởng chính trị, đạo đức, góp phần trang bị và hình thành, phát triển ở người học những kỹ năng cần thiết để gia nhập vào đời sống cộng đồng một cách tích cực, chủ động. Tuy nhiên, việc dạy và học môn Giáo dục công dân ở các trường THPT trên thực tế chưa được quan tâm đúng mức; phương pháp nêu vấn đề dù đã được vận dụng nhưng tính khoa học và hiệu quả chưa cao. Ở một số trường THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc biểu hiện nêu trên là tình trạng khá phổ biến và tồn tại trong nhiều năm. Bên cạnh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn một số kết quả đã đạt được, việc dạy học GDCD ở các trường THPT trên địa bàn huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc vẫn còn có không ít những hạn chế, bất cập. Tư duy xem GDCD chỉ là môn học phụ đã chi phối, ảnh hưởng tiêu cực đến thái độ tích cực tiếp cận của học sinh và tâm huyết giảng dạy của giáo viên. Những kiến thức mang tính khái quát hóa cao của các vấn đề chính trị xã hội trong chương trình GDCD lớp 11 chưa được giáo viên quan tâm thỏa đáng bằng việc đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học một cách hiệu quả. Trong đó, phương pháp thuyết trình, “thầy đọc, trò ghi”, “thầy nói, trò nghe” vẫn là hiện tượng tồn tại khá phổ biến. Nêu vấn đề vốn (Phương pháp nêu vấn đề) được nhiều giáo viên ở trường THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc sử dụng nhưng đơn thuần chỉ thể hiện dưới những câu hỏi đặt ra cho học sinh, chưa thật sự đưa người học vào tình huống thực tiễn có tính vấn đề, có chứa đựng mâu thuẫn để tạo hứng khởi tìm tòi, nghiên cứu cho học sinh. Điều này lý giải vì sao tâm lý thụ động, ngại tư duy, tư tưởng nhàm chán của phần lớn học sinh khi tiếp cận môn học ở các trường THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc chưa được khắc phục trên thực tế. Thực tiễn nêu trên đã và đang đặt ra yêu cầu cấp thiết là đội ngũ giáo viên dạy học GDCD chương trình lớp 11 ở các trường THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc cần tích cực đổi mới phương pháp nêu vấn đề. Mỗi giáo viên cần xác định tính hướng đích của đổi mới phương pháp là tạo lập sự hứng thú học tập, phát triển năng lực phản biện xã hội và tính sáng tạo của học sinh. Ở đó, người học phải chủ động tìm tòi kiến thức, giải quyết một cách sáng tạo những vấn đề nảy sinh trong thực tiễn dưới sự định hướng của giáo viên. Xuất phát từ tất cả các lý do trên, tôi chọn đề tài: "Sử dụng phương pháp nêu vấn trong dạy học môn Giáo dục công dân, phần công dân với các vấn đề chính trị xã hội ở một số trường THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc" làm Luận văn thạc sĩ của mình. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Từ việc nghiên cứu cơ sở lý luận và thực trạng sử dụng phương pháp nêu vấn đề, luận văn đề xuất quy trình và một số biện pháp nhằm sử dụng có hiệu quả phương pháp nêu vấn đề, đề tài rút ra những yêu cầu sư phạm, những biện pháp chủ yếu để nâng cao hiệu quả dạy học môn GDCD cho học sinh ở trường THPT trên địa bàn huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc hiện nay. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Thứ nhất, làm rõ cơ sở lý luận của việc sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn Giáo dục công dân ở một số trường THPT Thứ hai, phân tích thực trạng và xây dựng quy trình sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn GDCD, phần công dân với các vấn đề chính trị - xã hội ở một số trường THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc. Thứ ba, thực nghiệm sử dụng phương pháp nêu vấn đề và đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn GDCD, phần công dân với các vấn đề chính trị - xã hội ở các trường THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc trong giai đoạn hiện nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu việc sử dụng phương pháp nêu vấn đề vào dạy học môn GDCD, phần công dân với các vấn đề chính trị - xã hội. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài nghiên cứu cơ sở khoa học của vận dụng phương pháp nêu vấn đề vào dạy học môn GDCD, phần công dân với các vấn đề chính trị - xã hội. Đề tài tiến hành thực nghiệm, nghiên cứu điều kiện, giải pháp nâng cao hiệu quả của việc sử dụng phương pháp nêu vấn đề vào dạy học môn GDCD ở một số trường THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu đề tài 4.1. Cơ sở lý luận Đề tài dựa trên các cơ sở lý luận sau: - Nội dung chương trình môn học GDCD, phần công dân với các vấn đề chính trị xã hội. - Các văn bản chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học của Bộ Giáo dục và Đào tạo. - Lý luận về phương pháp dạy học hiện đại trên thế giới và trong nước. - Kế thừa các công trình nghiên cứu về phương pháp nêu vấn đề trong dạy học nói chung và dạy học môn GDCD nói riêng. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng phương pháp luận chung của chủ nghĩa duy vật biện chứng. Các phương pháp nghiên cứu lí luận: Phương pháp phân tích, tổng hợp, phương pháp logic - lịch sử… Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Phương pháp quan sát, phương pháp điều tra xã hội học, phương pháp thực nghiệm sư phạm, phương pháp so sánh tổng hợp, quan sát, thống kê…để nghiên cứu phần thực trạng của việc sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn GDCD ở một số trường THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc. 5. Giả thuyết khoa học Nếu phương pháp nêu vấn đề được vận dụng theo đúng nguyên tắc, quy trình, biện pháp đã nêu trong luận văn thì sẽ đem lại hiệu quả cao trong việc giảng dạy môn GDCD, phần “Công dân với các vấn đề chính trị - xã hội”. Qua đó, sẽ phát huy được tư duy độc lập, năng lực sáng tạo và năng lực phản biện xã hội; giúp học sinh phát triển được kỹ năng giao tiếp, hợp tác nhóm góp phần nâng cao được chất lượng và hiệu quả của quá trình giáo dục, đào tạo. 6. Ý nghĩa thực tiễn và đóng góp của đề tài - Đề tài hoàn thành góp phần làm sáng tỏ hơn về thực trạng sử dụng phương pháp nêu vấn đề, trong dạy học môn GDCD phần công dân với các vấn đề chính trị xã hội ở một số trường THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc. - Qua nghiên cứu lý luận, đánh giá thực trạng và tiến hành thực nghiệm sư phạm, đề tài đề xuất một số yêu cầu và biện pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả của việc sử dụng phương pháp nêu vấn đề vào dạy học môn GDCD, phần công dân với các vấn đề chính trị xã hội ở một số trường THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc. - Sau khi hoàn thiện, cung cấp những luận cứ làm cơ sở lý luận cho việc sử dụng phương pháp nêu vấn đề vào quá trình dạy học môn GDCD chung và nội dung công dân với các vấn đề chính trị xã hội nói riêng ở một số trường THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc. 7. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn gồm 3 chương, 8 tiết. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP NÊU VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN, PHẦN CÔNG DÂN VỚI CÁC VẤN ĐỀ CHÍNH TRỊ - XÃ HỘI Ở TRƯỜNG THPT 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Các công trình nghiên cứu về phương pháp nêu vấn đề Dạy học nêu vấn đề là một trong những phương pháp được vận dụng khá phổ biến ở nhiều cấp học, nhiều ngành học. Dạy học nêu vấn đề sớm thu hút sự quan tâm ở các góc độ tiếp cận khác nhau của nhiều nhà khoa học, nhiều chủ thể giáo dục. Có thể kể đến các góc độ tiếp cận cơ bản dưới đây: Một là, những công trình nghiên cứu về lý luận dạy học nêu vấn đề Thời cổ đại, tư tưởng dạy học nêu vấn đề đã được nhà triết học cổ đại Xôcrat quan tâm khi chủ trương xây dựng một phương pháp bác bỏ bằng lôgic. Xôcrat đã áp dụng phương pháp này để kiểm nghiệm các khái niệm về đạo đức. Platon cũng đánh giá cao vai trò của phương pháp nêu vấn đề. Theo ông, “để giải quyết một vấn đề, người ta chia nhỏ nó thành một hệ thống các câu hỏi, các câu trả lời sẽ dần dần kết tinh ra lời giải mà ta tìm kiếm”. Vào những năm 70 của thế kỷ XIX, các đại biểu của nền giáo dục mới như M.M Xtaxiulevct, N.A Rôgiơcôp, X.P Bantalon, M.A Rơpnicova, A.IA Giecđơ, B.E Raicôp, H.E Amxtơrong… đã bước đầu tiếp cận phương pháp dạy học nêu vấn đề với hàng loạt những nghiên cứu về phương pháp tìm tòi phát kiến trong dạy học nhằm hình thành và phát huy năng lực nhận thức cho người học. Theo các tác giả, dạy học cần thiết phải thu hút học sinh tự giác tham vào quá trình tìm kiếm tri thức, phân tích các hiện tượng, giải quyết những vấn đề chứa đựng mâu thuẫn. Mặc dù các tác giả chưa đưa ra một quan niệm đầy đủ về phương pháp dạy học nêu vấn đề nhưng rõ ràng có thể xem đây là những cơ sở của dạy học nêu vấn đề. Cùng với xu hướng đổi mới giáo dục, phương pháp dạy học nêu vấn đề cũng được nhiều nhà khoa học quan tâm luận giải, tiêu biểu như: - Trong cuốn “Phát huy tính tích cực, tính tự lực của học sinh trong quá trình dạy học” của tác giả Nguyễn Ngọc Bảo (1995), Bộ giáo dục và Đào tạo, Vụ Giáo viên [3]. Tác giả khẳng định: Dạy học giải quyết vấn đề là một phương tiện tích cực hóa Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn hoạt động học tập của người học và đưa ra những cách thức tạo nên tình huống có vấn đề; quá trình đặt vấn đề, giải quyết vấn đề đặt ra và những mức độ của dạy học giải quyết vấn đề. Tác giả Nguyễn Ngọc Quang trong công trình “Lý luận dạy học đại cương”, Lý luận dạy học đại cương tập 1,2, Trường cán bộ, quản lý giáo dục trung ương [29]. Trong công trình này, tác giả cho rằng: dạy học giải quyết vấn đề là quá trình dạy - học được thể hiện bằng cách tạo ra tình huống có vấn đề và triển khai quá trình giải quyết tình huống có vấn đề nhằm tạo ra ở người học nhu cầu tự phát hiện và giải quyết các nhiệm vụ học tập để tiếp thu tri thức, rèn luyện kỹ năng và hình thành tư tưởng, thái độ. - Trong công trình: Dạy học giải quyết vấn đề - một hướng đổi mới trong công tác giáo dục, đào tạo, huấn luyện, của Vũ Văn Tảo, Trần Văn Hà, Trường cán bộ Quản lí Giáo dục và Đào tạo Hà Nội, Hà Nội, năm 1999 [31]. Hai tác giả đã nêu lên đặc trưng cơ bản của dạy học giải quyết vấn đề là tình huống có vấn đề. - Thái Duy Tuyên (1999) với công trình nghiên cứu: Phương pháp dạy học truyền thống và đổi mới, Nxb Giáo dục, Hà Nội [33]. Tác giả đã nêu những ưu thế của dạy học nêu vấn đề trong quá trình giáo dục đào tạo của nhà trường. - Phan Trọng Ngọ (2005), Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường, Nhà xuất bản Đại học Sư phạm Hà Nội [25]. Cuốn sách bàn về phương pháp dạy học tích cực, trong đó có phương pháp nêu vấn đề. Theo tác giả, nêu vấn đề là quá trình tìm ra một giải pháp thỏa mãn cho một vấn đề mới hay chí ít là một vấn đề mà người giải quyết chưa tìm ra trước đó. - Nguyễn Phúc Chỉnh, Nguyễn Thị Hằng với bài viết: Một số vấn đề chung về dạy học theo vấn đề, Tạp chí Giáo dục, số 309, tr 32,33, năm 2013 [9]. Trong bài viết này, hai tác giả đã xác định đặc trưng cơ bản của dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề là “tình huống gợi vấn đề”. Những công trình nghiên cứu về việc vận dụng phương pháp nêu vấn đề vào dạy học nói chung Tác giả Trần Bá Hoành (1999) trong cuốn Phát triển trí sáng tạo của học sinh và vai trò của giáo viên, Tạp chí giáo dục (số 9) [18]. Trong công trình nayg, tác giả đã có những nghiên cứu về mặt lý luận và vận dụng thành công dạy học nêu vấn đề. Theo ông, “dạy học sử dụng kiến thức trong tình huống cụ thể, thay vì tham nhồi nhét cho học sinh nhiều kiến thức lí thuyết đủ loại, dạy học giải quyết vấn đề chú trọng tập dượt cho học sinh vận dụng các kiến thức kĩ năng vào giải quyết các tình huống thực tế”. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Lê Văn Năm đã bảo vệ thành công Luận án tiến sĩ “Sử dụng dạy học nêu vấn đề - ơrixtic để nâng cao hiệu quả dạy học chương trình hóa đại cương và hóa vô cơ ở trường trung học phổ thông” năm 2001 [22]. Từ việc làm rõ lý luận chung về phương pháp nêu vấn đề, tác giả đã khái quát hóa được ưu thế của phương pháp dạy học nêu vấn đề - ơrixtic nói chung, đặc biệt là trong dạy học chương trình hóa đại cương và hóa vô cơ ở trường trung học phổ thông để phát huy tính sáng tạo của người học. Tác giả Nguyễn Bá Kim trong cuốn “Phương pháp dạy học nêu vấn đề môn toán học”, (2001) [20]. Trên cơ sở phân tích quá trình dạy học, tác giả đã chỉ ra sự kết hợp các phương pháp dạy học tích cực, qua đó nhấn mạnh phương pháp giải quyết vấn đề để xây dựng các mẫu bài tập theo giả thuyết có vấn đề từ các bài học cụ thể có chiều sâu để giúp người học phát huy được khả năng tư duy độc lập, sáng tạo trong khi học. Nhóm tác giả: Lê Nguyên Long, Nguyễn Đức Thâm, Phạm Hữu Tòng trong cuốn Phương pháp dạy học vật lý, (2002) [21]. Với cách tiếp cận phương pháp dạy học nêu vấn đề bằng hoạt động và thông qua hoạt động, các tác giả đã khẳng định: thông qua dạy học nêu vấn đề, học sinh bằng hoạt động tích cực, tự lực của mình mà chiếm lĩnh kiến thức, hình thành kỹ năng, phát triển năng lực sáng tạo. Trên thực tế, đã có một số công trình khoa học luận bàn về việc vận dụng tình huống trong dạy học. Đây là cách tiếp cận rất gần với vấn đề vận dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học. Có thể kể đến một số tác giả như: - Lê Thị Thanh Chung, Xây dựng hệ thống tình huống có vấn đề để dạy học bộ môn Giáo dục học, Luận án thạc sĩ Khoa học Sư phạm tâm lý, trường ĐHSP, Hà Nội, 1999 [11]. - Phan Văn Tỵ, Vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn Giáo dục học ở Học viện Chính trị quân sự, Luận văn thạc sĩ Giáo dục học, Hà Nội, 2002 [35]. - Phan Văn Sia, Vận dụng phương pháp tình huống trong quá trình dạy học môn Giáo dục học dưới hình thức nhóm ở trường Cao đẳng Sư phạm Trà Vinh, Luận văn thạc sĩ Giáo dục học, Hà Nội, 2003 [30]. Những công trình nghiên cứu nêu trên đã trực tiếp luận bàn về khái niệm, đặc trưng, ưu thế và vai trò của phương pháp nêu vấn đề trong dạy học nhằm phát huy tích cực trong hoạt động học tập của học sinh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Ngoài ra có thể kể đến một số bài viết đăng trên tạp chí, Kỷ yếu hội thảo trong nước cũng đề bàn luận đến tầm quan trọng của phương pháp nêu vấn đề nói chung vận dụng tình huống trong dạy học nói riêng. - Bùi Văn Ngà, “Dạy học tình huống và phương pháp dạy học trong bộ môn Giáo dục học”, Kỷ yếu Hội nghị cải tiến dạy học ở đại học, khoa Sư phạm Đại học Cần Thơ, năm 2000 [23]. Tác giả của bài viết đã trực tiếp lý giải tính cần thiết và những yêu cầu đặt ra đối khi đổi mới phương pháp dạy học trong bộ môn Giáo dục học, đặc biệt là phương pháp dạy học tình huống. - Vũ Quang Hiển (2007), Phương pháp nêu vấn đề trong dạy và học lịch sử Đảng, Tạp chí Lịch sử Đảng, năm 2007, Số 1, tr 64-68 [17]; Khuất Thị Thanh Vân với bài viết: “Vận dụng phương pháp dạy học nêu vấn đề trong quá trình dạy học bộ môn những nguyên lí cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênnin ở các trường đại học, cao đẳng”, Tạp chí Giáo dục, năm 2013, Số 311, tr 43- 45 [37]. Cùng góc độ tiếp cận là trên cơ sở nghiên cứu, đánh giá khái quát ưu, nhược điểm của các phương pháp giảng dạy môn trong môn Lịch sử Đảng, Những nguyên lí cơ bản của chủ nghĩa Mác Lênnin ở các trường đại học, cao đẳng, các tác giả khẳng định sựu cần thiết phải vận dụng phương pháp nêu vấn đề để phát huy tính tích cực, sáng tạo của người học. Bài viết “Nâng cao nhận thức cho học sinh trong dạy học khái niệm phản ứng trao đổi Ion bằng dạy học nêu vấn đề” Tạp chí Giáo dục, Số 146 Tr.42 - 43, (2006) [32] đã nêu lên hiệu quả của việc dạy học bằng phương pháp nêu vấn đề. Tác giả khẳng định: việc đưa ra các tình huống kích thích sự suy nghĩ sáng tạo của học sinh, dẫn dắt học sinh cách giải quyết vấn đề sẽ mang liệu hiệu quả tích cực là học sinh sẽ hứng thú hơn rất nhiều trong quá trình học tập. 1.1.2. Các công trình nghiên cứu về phương pháp nêu vấn đề trong dạy học GDCD, phần công dân với các vấn đề chính trị - xã hội ở trường THPT Ở góc độ tiếp cận này có một số công trình nghiên cứu tiêu biểu: - Đinh Văn Đức - Dương Thị Thuý Nga, Phương pháp dạy học giáo dục công dân ở trường trung học phổ thông, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội, 2011 [15]. Trên cơ sở khái quát hóa về các phương pháp dạy học GDCD, tác giả của công trình nghiên cứu đã đưa ra khái niệm về phương pháp nêu vấn đề; qua đó phân tích ưu thế, hạn chế và những yêu cầu cần đảm bảo khi vận dụng phương pháp này vào dạy học GDCD. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn - Trần Thị Mai Phương, Dạy học kinh tế chính trị theo phương pháp tích cực, Hà Nội, 2007 [27]; Hồ Thanh Diện, Vũ Xuân Vinh, Bài tập tình huống Giáo dục công dân 10, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2007 [12]. Cả hai công trình nghiên cứu đều tiếp cận phương pháp nêu vấn đề trong dạy học GDCD theo hướng tích cực hóa tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Theo hai tác giả, đó là cách thức để đổi mới phương pháp dạy học GDCD hiện thời. - Đinh Thị Minh Nghĩa, Vận dụng phương pháp dạy học nêu vấn đề trong dạy học phần “Công dân với đạo đức” môn GDCD ở trường THPT Kim sơn B- Ninh Bình, Luận văn thạc sĩ Khoa học giáo dục, Hà Nội, 2010 [24]. Đây là công trình nghiên cứu trực tiếp bàn luận khá toàn diện về cơ sở lý luận và thực tiễn của việc vận dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học GDCD chương trình lớp 10. Tác giả đã công phu tổng thuật nhiều quan niệm về phương pháp dạy học nêu vấn đề; luận giải các kiểu và tiến trình dạy học nêu vấn đề, vai trò của phương pháp dạy học nêu vấn đề trong dạy học môn GDCD ở trường THPT hiện nay. Trên cơ sở đó, tác giả Đinh Thị Minh Nghĩa cũng đánh giá thực trạng của việc vận dụng phương pháp này trong dạy học GDCD ở trường THPT Kim Sơn B- Ninh Bình. Thông qua việc thực nghiệm phương pháp dạy học nêu vấn đề trên địa bàn nghiên cứu, tác giả đã rút ra quy trình và điều kiện để vận dụng phương pháp nêu vấn đề một cách có hiệu quả trong dạy học GDCD phần công dân với đạo đức ở trường THPT Kim Sơn B - Ninh Bình. Như vậy, từ tổng quan lịch sử vấn đề nghiên cứu cho thấy, phương pháp dạy học nêu vấn đề những năm gần đây đã được các nhà khoa học trong và ngoài nước quan tâm nghiên cứu. Các công trình nghiên cứu ở các mức độ khác nhau đã bước đầu nêu lên quan niệm về phương pháp dạy học nêu vấn đề, khẳng định vị trí, vai trò, ý nghĩa to lớn của phương pháp dạy học nêu vấn đề trong dạy học. Ở một số công trình nghiên cứu, các tác giả đã chỉ ra nội dung, hình thức, yêu cầu và nguyên tắc khi sử dụng phương pháp dạy học nêu vấn đề phù hợp với từng đối tượng. Những kết quả nghiên cứu đó sẽ được tác giả kế thừa trong quá trình thực hiện luận văn này. Tuy nhiên, trên thực tế vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu về vấn đề Sử dụng phương pháp nêu vấn trong dạy học môn GDCD, phần công dân với các vấn đề chính trị - xã hội ở một số trường THPT huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn