Tài liệu Skkn sử dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy học tin học 11

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐỒNG NAI Đơn vị: Trƣờng THPT Kiệm Tân -----  ----- Mã số: ....................... SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM CHUYÊN ĐỀ: SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƢ DUY TRONG DẠY HỌC TIN HỌC 11 Ngƣời thực hiện: Nguyễn Thị Thu Hòa Lĩnh vực nghiên cứu: - Quản lý giáo dục  - Phƣơng pháp dạy học bộ môn: Tin học  - Lĩnh vực khác: ....... ....................................  Có đính kèm: Các sản phẩm không thể hiện trong bản in SKKN  Mô hình  Đĩa CD (DVD)  Phim ảnh Năm học: 2015 - 2016  Hiện vật khác SƠ LƢỢC LÝ LỊCH KHOA HỌC I. THÔNG TIN CHUNG VỀ CÁ NHÂN 1. Họ và tên: Nguyễn Thị Thu Hòa 2. Ngày tháng năm sinh: 20/10/1987 3. Nam, nữ: Nữ 4. Địa chỉ: 347/4 Tân Yên – Gia Tân 3 – Thống Nhất – Đồng Nai 5. Điện thoại cơ quan: 0613.867151 Di động: 0973.367418 6. Fax: Email: [email protected] 7. Chức vụ: Giáo viên THPT 8. Nhiệm vụ đƣợc giao (quản lý, đoàn thể, công việc hành chính, công việc chuyên môn, giảng dạy môn, lớp, chủ nhiệm lớp, …): Thƣ ký hội đồng sƣ phạm; giảng dạy môn Tin học 10, 11, 12; chủ nhiệm lớp 11C4 9. Đơn vị công tác: Trƣờng THPT Kiệm Tân – Bạch Lâm – Gia Tân 2 – Thống Nhất – Đồng Nai II. TRÌNH ĐỘ ĐÀO TẠO - Học vị (hoặc trình độ chuyên môn, nghiệp vụ) cao nhất: Thạc sĩ - Năm nhận bằng: 2013 - Chuyên ngành đào tạo: Công nghệ thông tin III. KINH NGHIỆM KHOA HỌC - Lĩnh vực chuyên môn có kinh nghiệm: Công nghệ thông tin Số năm kinh nghiệm: 5 năm - Các sáng kiến kinh nghiệm đã có trong 5 năm gần đây: chƣa có MỤC LỤC Trang phụ bìa Lý lịch khoa học Mục lục Danh mục các hình vẽ I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI ....................................................................................... 1 II. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƢ DUY TRONG DẠY HỌC ....................................................................................... 2 III. TỔ CHỨC THỰC HIỆN GIẢI PHÁP ........................................................... 4 PHẦN 1: KHÁI QUÁT VỀ SƠ ĐỒ TƢ DUY ................................................... 4 1. Sơ lược về sơ đồ tư duy ................................................................................... 4 1.1. Sơ đồ tư duy là gì? .................................................................................... 4 1.2. Cấu trúc của sơ đồ tư duy ......................................................................... 5 1.3. Lợi ích của sơ đồ tư duy ........................................................................... 5 2. Các phần mềm xây dựng sơ đồ tư duy ............................................................ 6 3. Một số cách xây dựng sơ đồ tư duy ................................................................ 7 3.1. Xây dựng sơ dồ tư duy bằng phần mềm iMindmap Pro v5.2 ................... 7 3.2. Xây dựng sơ đồ tư duy bằng Microsoft PowerPoint .............................. 12 3.2.1. Xây dựng sơ đồ tư duy bằng SmartArt ............................................. 12 3.2.2. Xây dựng sơ đồ tư duy bằng Shapes ................................................. 14 PHẦN 2: DẠY HỌC THEO KỸ THUẬT SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƢ DUY ...... 15 1. Hướng dẫn học sinh làm sơ đồ tư duy .......................................................... 15 1.1. Cách tạo sơ đồ tư duy ............................................................................. 15 1.2. Cách ghi chép trên sơ đồ tư duy ............................................................. 16 2. Tiến trình một tiết dạy theo kỹ thuật sơ đồ tư duy ........................................ 16 2.1. Công tác chuẩn bị ................................................................................... 16 2.2. Tiến trình tiết học.................................................................................... 17 PHẦN 3: TIẾN TRÌNH MỘT TIẾT DẠY TIN HỌC 11 VỚI KỸ THUẬT SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƢ DUY.............................................................................. 19 IV. HIỆU QUẢ CỦA ĐỀ TÀI .............................................................................. 24 V. ĐỀ XUẤT, KIẾN NGHỊ KHẢ NĂNG ÁP DỤNG ........................................ 25 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 26 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 27 DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 1. Mô hình hoạt động của bộ não ngƣời .......................................................... 3 Hình 2. Giới thiệu sơ lƣợc về sơ đồ tƣ duy .............................................................. 4 Hình 3. Cấu trúc sơ đồ tƣ duy................................................................................... 5 Hình 5. Các hộp thoại thƣờng dùng trong iMindMap pro ....................................... 8 Hình 6. Hộp thoại Clipart ......................................................................................... 8 Hình 7. Minh họa chèn Clipart vào sơ đồ ................................................................ 8 Hình 8. Hộp thoại Note ............................................................................................ 9 Hình 9. Hộp thoại Line&Fill .................................................................................... 9 Hình 10. Minh họa định dạng line, text, background ............................................... 9 Hình 11. Hộp thoại Symbols .................................................................................. 10 Hình 12. Minh họa chèn Symbols vào sơ đồ.......................................................... 10 Hình 13. Các thao tác sắp xếp sơ đồ....................................................................... 11 Hình 14. Các thao tác xuất thông tin ...................................................................... 11 Hình 15. Một số phím tắt thông dụng .................................................................... 12 Hình 16. Giao diện tab Hierarchy .......................................................................... 12 Hình 17. Format các shape ..................................................................................... 13 Hình 18. Điền nội dung vào các shape ................................................................... 13 Hình 19. Thiết lập hiệu ứng cho sơ đồ ................................................................... 14 Hình 20. Cách vẽ sơ đồ tƣ duy ............................................................................... 16 Hình 21. Một bài chuẩn bị ở nhà của học sinh ....................................................... 20 Hình 22. Sơ đồ bài học của nhóm 2 ....................................................................... 21 Hình 23. Sơ đồ bài học của nhóm 3 ....................................................................... 21 Hình 24. Sơ đồ bài học hoàn chỉnh ........................................................................ 22 Tröôøng THPT Kieäm Taân Saùng kieán kinh nghieäm 2016 SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƢ DUY TRONG DẠY HỌC TIN HỌC 11 I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Trong thời đại ngày nay, trƣớc những yêu cầu cao của sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nƣớc đối với chất lƣợng nguồn nhân lực, đổi mới phƣơng pháp dạy học là một trong những nhiệm vụ cấp bách của đổi mới giáo dục nói chung, đổi mới giáo dục THPT nói riêng. Theo điều 58, khoản 2, Luật giáo dục: “Phƣơng pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dƣỡng phƣơng pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm; rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”. Mặt khác, Nghị quyết Ban chấp hành Trung ƣơng 2 khóa VIII (12/1996) khẳng định: “Đổi mới phƣơng pháp giáo dục đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tƣ duy sáng tạo của ngƣời học. Từng bƣớc áp dụng các phƣơng pháp tiên tiến và phƣơng tiện hiện đại vào quá trình dạy học, đảm bảo thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh, sinh viên...”. Trong những năm gần đây, các trƣờng THPT đã có những cố gắng trong việc đổi mới phƣơng pháp dạy học và đã đạt đƣợc những kết quả bƣớc đầu trong việc phát huy tính tích cực của học sinh. Tuy nhiên các phƣơng pháp dạy học truyền thống, đặc biệt là diễn giảng truyền thống vẫn chiếm một vị trí chủ đạo trong các phƣơng pháp dạy học ở các trƣờng phổ thông, hạn chế việc phát huy tính tích cực và sáng tạo của học sinh. Trong đó, Tin học là một môn khoa học vừa lý thuyết vừa thực hành với nhiều kiến thức trừu tƣợng và đƣợc ứng dụng rộng rãi trong đời sống. Tuy nhiên, trong thực tế một số học sinh học tập chăm chỉ song kết quả đạt đƣợc chƣa cao. Các em thƣờng học bài nào biết bài ấy, không biết xâu chuỗi, hệ thống kiến thức để có thể vận dụng vào bài sau. Nhiều học sinh chỉ học thuộc lòng, học vẹt một cách máy móc không nắm đƣợc kiến thức trọng tâm của bài học hoặc không biết liên tƣởng đến các kiến thức có liên quan với nhau. Bên cạnh đó, giáo viên cũng còn lúng túng trong việc tổ chức các hoạt động trên lớp đặc biệt trong các tiết ôn tập chƣơng hoặc tiết học có nhiều nội dung chỉ liệt kê các ý chính khiến cả thầy và trò chƣa hệ thống lại kiến thức một cách đầy đủ gây khó khăn cho việc làm các bài tập ứng dụng. Trƣớc thực trạng này đòi hỏi giáo viên phải cải tiến phƣơng pháp dạy học nhằm giúp học sinh có hứng thú hơn trong học tập, có điều kiện ghi nhớ và khắc sâu kiến thức, làm chủ kiến thức mà mình đã học. Một trong số những cải tiến đó là sử dụng sơ đồ tƣ duy. Sơ đồ tƣ duy sẽ giúp học sinh hệ thống hóa kiến thức, xác định đƣợc kiến thức cơ bản từ đó đạt đƣợc hiệu quả cao trong học tập. Mặt khác phƣơng pháp sử dụng sơ đồ tƣ duy còn giúp học sinh rèn luyện, phát triển tƣ duy logic, khả năng tự học, phát huy tính tích cực và sáng tạo của học sinh bởi sơ đồ tƣ duy có nhiều hình ảnh để chúng ta hình dung về kiến thức cần nhớ. Sơ đồ tƣ duy giống nhƣ một bức tranh lớn đầy hình ảnh, màu sắc phong phú hơn là một bài học Nguyeãn Thò Thu Hoøa Trang 1 Tröôøng THPT Kieäm Taân Saùng kieán kinh nghieäm 2016 khô khan, nhàm chán. Thế nhƣng làm thế nào để sử dụng sơ đồ tƣ duy một cách hiệu quả nhất? Với những lý do trên tôi mạnh dạn xây dựng đề tài: “Sử dụng sơ đồ tư trong dạy học Tin học 11”. Đề tài này nghiên cứu và đƣa ra các giải pháp tích cực thông qua việc sử dụng sơ đồ tƣ duy nhằm giúp quá trình giảng dạy và học tập đạt kết quả cao. II. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƢ DUY TRONG DẠY HỌC Từ trƣớc đến nay, chúng ta đƣợc dạy và đã làm quen với việc ghi chép thông tin bằng các kí tự, đƣờng thẳng và con số. Với cách ghi chép này, chúng ta mới chỉ sử dụng một nửa của bộ não - não trái mà chƣa hề sử dụng kĩ năng nào bên não phải, nơi giúp chúng ta xử lí các thông tin về nhịp điệu, màu sắc, không gian và sự mở rộng. Hay nói cách khác, chúng ta vẫn thƣờng đang chỉ sử dụng 50% khả năng của bộ não của chúng ta khi ghi nhận thông tin. Cách ghi chép này có những nhƣợc điểm sau: - Từ khóa bị chìm khuất: không nắm đƣợc khái niệm trọng tâm cũng nhƣ các mối liên kết của nó. - Khó nhớ nội dung: vì chỉ có một màu đơn điệu và một chuỗi dài không có gì khác biệt. - Không kích thích não sáng tạo: cản trở não tìm các mối liên kết, làm cho não có cảm giác “đã xong”. Những nhƣợc điểm này gây hậu quả cho ngƣời học: - Mất khả năng tập trung - Mất tự tin vào bản thân, buồn chán, thất vọng - Đánh mất sự đam mê học hỏi Sơ đồ tƣ duy khai thác cả 2 khả năng của bộ não trái và phải. Đây là một kĩ thuật để nâng cao hiệu quả của việc ghi chép. Sơ đồ tƣ duy là hình thức ghi chép nhằm tìm tòi, đào sâu, mở rộng một ý tƣởng, hệ thống hóa một chủ đề hay một mạch kiến thức… bằng cách kết hợp việc sử dụng đồng thời hình ảnh, đƣờng nét, màu sắc, chữ viết với sự tƣ duy tích cực. Đặc biệt đây là một sơ đồ mở, không yêu cầu tỉ lệ, chi tiết chặt chẽ nhƣ bản đồ địa lý, có thể vẽ thêm hoặc bớt các nhánh, mỗi ngƣời vẽ một kiểu khác nhau, dùng màu sắc, hình ảnh, các cụm từ diễn đạt khác nhau, cùng một chủ đề nhƣng mỗi ngƣời có thể “thể hiện” nó dƣới dạng sơ đồ tƣ duy theo một cách riêng; do đó việc lập sơ đồ tƣ duy phát huy đƣợc tối đa khả năng sáng tạo của mỗi ngƣời. Nguyeãn Thò Thu Hoøa Trang 2 Tröôøng THPT Kieäm Taân Saùng kieán kinh nghieäm 2016 Hình 1. Mô hình hoạt động của bộ não ngƣời Sơ đồ tƣ duy là sản phẩm của Tony Buzan, ông là một trong số những ngƣời đi sâu nghiên cứu để tìm ra hoạt động của bộ não và ông cũng là ngƣời đã thúc đẩy làn sóng cách mạng học tập, bùng nổ tại nhiều nƣớc trên thế giới và khu vực, trong đó có Việt Nam. Cơ chế hoạt động của sơ đồ tƣ duy chú trọng tới hình ảnh, màu sắc, với các mạng lƣới liên tƣởng (các nhánh). Có thể vận dụng sơ đồ tƣ duy vào hỗ trợ dạy học kiến thức mới, củng cố kiến thức sau mỗi tiết học, ôn tập, hệ thống hóa kiến thức sau mỗi chƣơng, mỗi học kì, … và lập kế hoạch học tập. Sơ đồ tƣ duy giúp học sinh ghi chép rất hiệu quả. Do đặc điểm của sơ đồ tƣ duy nên ngƣời thiết kế sơ đồ tƣ duy phải chọn lọc thông tin, từ ngữ, sắp xếp bố cục để ghi thông tin cần thiết nhất và logic; vì vậy, sử dụng sơ đồ tƣ duy sẽ giúp học sinh dần dần ghi chép hiệu quả. Sơ đồ tƣ duy có tính khả thi cao vì có thể vận dụng đƣợc bất kì điều kiện cơ sở vật chất nào của các trƣờng hiện nay. Có thể thiết kế sơ đồ tƣ duy trên giấy, bìa, bảng phụ, … bằng cách sử dụng bút chì màu, phấn, tẩy, … hoặc cũng có thể thiết kế trên phần mềm sơ đồ tƣ duy đối với những trƣờng có điều kiện cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin tốt. Tuy nhiên, trên thực tế đa phần giáo viên còn ngại trong việc sử dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy học vì mất rất nhiều thời gian trong việc chuẩn bị đối với các bài ôn tập chƣơng, các bài học có đơn vị kiến thức lớn. Mặt khác, trình độ về Tin học của giáo viên còn hạn chế nên việc sử dụng các phần mềm hỗ trợ về sơ đồ tƣ duy gặp nhiều khó khăn. Bên cạnh đó, một số học sinh còn lƣời học, không chuẩn bị đầy đủ dụng cụ học tập: bút chì màu, giấy trắng, … gây khó khăn trong quá trình học tập và giảng dạy. Nguyeãn Thò Thu Hoøa Trang 3 Tröôøng THPT Kieäm Taân Saùng kieán kinh nghieäm 2016 Từ những vấn đề trên ta có thể khẳng định sơ đồ tƣ duy là một công cụ hữu ích trong giảng dạy và học tập. Bằng phƣơng pháp này giáo viên và học sinh có thể trình bày ý tƣởng và nội dung bài học một cách rõ ràng sáng tạo, thông tin đƣợc tóm tắt cô đọng, đƣa ra đƣợc nhiều ý tƣởng mới… trong đó giáo viên đóng vai trò hƣớng dẫn, tổ chức, nhận xét, bổ sung và đánh giá trong tiết học; học sinh không phải ghi chép nhiều, thời gian của tiết học đƣợc dùng để thảo luận, nghiên cứu và báo cáo; đồng thời học sinh đƣợc rèn luyện nhiều kĩ năng, tự tin viết và báo cáo trƣớc tập thể, qua đó giúp các em vƣợt qua rào cản tự ti và dám thể hiện mình trƣớc đám đông. III. TỔ CHỨC THỰC HIỆN GIẢI PHÁP PHẦN 1: KHÁI QUÁT VỀ SƠ ĐỒ TƢ DUY 1. Sơ lƣợc về sơ đồ tƣ duy 1.1. Sơ đồ tư duy là gì? Sơ đồ tƣ duy là một hình thức ghi chép dƣới dạng sơ đồ nhằm để phát triển, mở rộng một ý tƣởng, tìm tòi đào sâu một kiến thức, tóm tắt một cách logic những ý chính của một nội dung, hệ thống hóa một chủ đề và có thể là kế hoạch cho một khoảng thời gian. Sơ đồ tƣ duy đƣợc xây dựng bằng cách kết hợp việc sử dụng các hình ảnh, đƣờng nét, màu sắc, chữ viết,... Hình 2. Giới thiệu sơ lƣợc về sơ đồ tƣ duy Trong xây dựng sơ đồ tƣ duy cần phải chú trọng đến màu sắc, mỗi một màu sắc có một ngôn ngữ riêng của nó, ta thƣờng sử dụng màu để biểu thị cho nội dung nào đó, mỗi một màu tƣơng ứng với một nội dung nhất định. Tùy vào suy nghĩ logic của mỗi ngƣời mà có sự quy định khác nhau về màu sắc, thông thƣờng họ sẽ Nguyeãn Thò Thu Hoøa Trang 4 Tröôøng THPT Kieäm Taân Saùng kieán kinh nghieäm 2016 sắp xếp màu sắc theo một trật tự nhất định trên sơ đồ và chỉ cần nhìn vào màu sắc là có thể nhận ra đƣợc màu đó biểu thị nội dung gì, đây đƣợc coi là một sự sắp xếp các suy nghĩ mang tính khoa học. Cũng nhƣ màu sắc, hình ảnh cũng rất quan trọng trong sơ đồ tƣ duy, hình ảnh giúp ta liên tƣởng đến những vấn đề xung quanh nội dung mà nó thể hiện, từ nội dung đó ta có thể phát triển ra các ý tƣởng và các ý tƣởng mới này có thể biểu thị bằng một hình ảnh khác, tuy nhiên vấn đề logic là không đƣợc sai sót. 1.2. Cấu trúc của sơ đồ tư duy Ta có thể hình dung sơ đồ tƣ duy nó giống nhƣ một cái bùng binh có nhiều ngã đƣờng khác nhau, trong mỗi ngã đƣờng sẽ có thêm nhiều đƣờng khác nữa, bùng binh chính là trung tâm của bản đồ thể hiện cho ý tƣởng chủ đạo và các đƣờng đi rẽ ra từ đó chính là các nhánh của bản đồ thể hiện cho các ý tƣởng tiếp theo từ ý tƣởng chủ đạo, cứ tiếp tục nhƣ thế theo chiều suy nghĩ logic của ngƣời xây dựng nó. Nói tóm lại, 1 sơ đồ tƣ duy thƣờng bao gồm 3 thành phần: trung tâm (nội dung chính của bản đồ), các nhánh từ trung tâm (sự tƣ duy logic) và các thành phần đối tƣợng để biểu đạt suy nghĩ (hình ảnh, text, …). Hình 3. Cấu trúc sơ đồ tƣ duy 1.3. Lợi ích của sơ đồ tư duy Việc ghi chép thông thƣờng theo từng hàng chữ, từng đoạn văn khiến cho chúng ta khó mà có đƣợc cái nhìn tổng thể một vấn đề nào đó, dễ dẫn đến hiện tƣợng đọc sót ý, nhầm ý và đôi khi còn không thể hiện đƣợc vấn đề mà ta đang muốn đề cập tới. Đối với việc học tập nếu chỉ đơn thuần là học thuộc lòng một đoạn văn thì sẽ rất khó để học và nhanh chóng quên đi. Mặt khác, sơ đồ tƣ duy sẽ giúp cho học sinh tập trung một lƣợng lớn kiến thức chỉ trên một mặt giấy, xác định rõ ràng chủ đề và sau đó phát triển ra các ý chính, ý phụ một cách logic. Sơ đồ tƣ duy có một số ƣu điểm sau: - Dễ nhìn, dễ xây dựng. - Tạo đƣợc sự hứng thú và phát triển khả năng tƣ duy sáng tạo của mỗi ngƣời. - Phát huy tối đa khả năng ghi nhớ của bộ não. Nguyeãn Thò Thu Hoøa Trang 5 Tröôøng THPT Kieäm Taân Saùng kieán kinh nghieäm 2016 - Rèn luyện đƣợc cách xác định vấn đề trọng tâm từ đó phát triển thành các ý chính, ý phụ một cách logic. Nếu ta biết cách sử dụng sơ đồ tƣ duy thì nó sẽ giúp cho ta đƣợc rất nhiều thứ theo nhiều cách khác nhau, chẳng hạn nhƣ: - Học tập hiệu quả. - Suy nghĩ sáng tạo. - Tiết kiệm đƣợc thời gian. - Nhìn tổng thể đƣợc vấn đề. - Lĩnh hội và truyền đạt ý tƣởng. - Tập trung suy nghĩ. …. Với sơ đồ tƣ duy, mỗi một thông tin mà ta đƣa vào sơ đồ đều tạo ra sự liên kết với các nội dung khác, thể hiện đƣợc sự móc nối giữa trí nhớ và nội dung trong sơ đồ. Với sơ đồ tƣ duy sẽ giúp cho chúng ta càng hiểu biết thêm nhiều thứ khác nữa, nó có đủ năng lực giúp cho chúng ta dễ dàng thành công hơn trong công việc và cuộc sống. Hình 4. Lợi ích của sơ đồ tƣ duy 2. Các phần mềm xây dựng sơ đồ tư duy Để xây dựng đƣợc các sơ đồ tƣ duy ta có 2 cách thực hiện, hoặc vẽ bằng tay hoặc sử dụng công nghệ thông tin để thực hiện. Đối với việc sử dụng công nghệ thông tin thì ta có rất nhiều phần mềm có thể vẽ đƣợc các sơ đồ, chẳng hạn có thể dùng ngay công cụ Paint đƣợc tích hợp sẵn trong Windows, hoặc một số phần mềm đƣợc dùng phổ biến hiện nay nhƣ: Buzan’s iMindMap, FreeMind-WindowsNguyeãn Thò Thu Hoøa Trang 6 Tröôøng THPT Kieäm Taân Saùng kieán kinh nghieäm 2016 Installer, MindMap, eMindMap, Mindjet MindManager và iMindMap,… Trong đó, hai phần mềm đƣợc đƣợc sử dụng phổ biến nhất hiện nay chính là Mindjet MindManager và iMindMap, hai phần mềm này vƣợt trội hơn cả về tính năng và giao diện làm việc. 3. Một số cách xây dựng sơ đồ tư duy 3.1. Xây dựng sơ dồ tư duy bằng phần mềm iMindmap Pro v5.2 Sơ đồ tƣ duy là một trong những kỹ năng rất quan trọng giúp con ngƣời quản lý dòng suy nghĩ của mình thật hiệu quả. Để tạo sơ đồ tƣ duy ta có thể sử dụng nhiều phần mềm khác nhau, nhƣng ở đây chúng ta sẽ tạo sơ đồ tƣ duy bằng phần mềm iMindMap pro v5.2 Để xây dựng sơ đồ tƣ duy bằng iMindMap pro v5.2 ta thực hiện nhƣ sau: B1: Chọn Start to Mind Map để mở phần mềm. B2: Nhập chủ đề chính vào ô Main Idea  nhấn Enter để kết thúc việc nhập text. B3: Từ chủ đề chính, ta lần lƣợt đi vào các tiêu đề phụ. Để tạo các tiêu đề phụ ta chọn ô cần tạo tiêu đề phụ  Enter  nhập text Nhập text cho ô mới tạo: B4: Từ các tiêu đề phụ, vẽ thêm các tiêu đề con và chi tiết hỗ trợ. Để tạo các tiêu đề con ta chọn ô  chuột phải  Add Subtopic Nguyeãn Thò Thu Hoøa Trang 7 Tröôøng THPT Kieäm Taân Saùng kieán kinh nghieäm 2016 Cứ thực hiện tƣơng tự nhƣ thế cho đến hết ta sẽ có đƣợc một sơ đồ tƣ duy. Tuy nhiên, để cho sơ đồ nhìn đẹp và bắt mắt hơn ta cần định dạng lại. Ta có thể định dạng text, line, chèn hình, cờ, ghi chú trong iMindMap pro bằng cách sử dụng các hộp thoại sau: Hình 5. Các hộp thoại thƣờng dùng trong iMindMap pro Cụ thể:  Clipart: thƣ viện hình ảnh Hình 6. Hộp thoại Clipart Kết quả: Hình 7. Minh họa chèn Clipart vào sơ đồ  Note: ghi chú cho ô Nguyeãn Thò Thu Hoøa Trang 8 Tröôøng THPT Kieäm Taân Saùng kieán kinh nghieäm 2016 Hình 8. Hộp thoại Note  Line&Fill: định dạng cho line, text, background Hình 9. Hộp thoại Line&Fill Kết quả: Hình 10. Minh họa định dạng line, text, background Nguyeãn Thò Thu Hoøa Trang 9 Tröôøng THPT Kieäm Taân Saùng kieán kinh nghieäm 2016  Symbols: những icon nhỏ, đơn giản Hình 11. Hộp thoại Symbols Kết quả: Hình 12. Minh họa chèn Symbols vào sơ đồ Sau khi tạo xong sơ đồ tƣ duy, bƣớc cuối cùng là xuất thông tin ra. Trƣớc khi xuất sơ đồ tƣ duy, ta cần sắp xếp lại sơ đồ tƣ duy cho gọn gàng, tiện cho việc trình bày. Có nhiều kiểu sắp xếp khác nhau, theo nhánh, theo tên, theo hƣớng… tùy bạn chọn. Để sắp xếp, ta thực hiện nhƣ sau: Vào menu View  Toolbars  Map Management  chọn kiểu sắp xếp tùy ý Nguyeãn Thò Thu Hoøa Trang 10 Tröôøng THPT Kieäm Taân Saùng kieán kinh nghieäm 2016 Hình 13. Các thao tác sắp xếp sơ đồ Cuối cùng ta sẽ xuất sơ đồ tƣ duy. Phần mềm iMindMap pro còn cho phép ta xuất thông tin ra nhiều định dạng khác nhau nhƣ: PDF, PPT, JPEG, DOC,… Để xuất sơ đồ tƣ duy ta thực hiện nhƣ sau: Vào menu View  Toolbars  Export  chọn định dạng bạn muốn xuất Hình 14. Các thao tác xuất thông tin Nguyeãn Thò Thu Hoøa Trang 11 Tröôøng THPT Kieäm Taân Saùng kieán kinh nghieäm 2016 Lưu ý: Nếu sơ đồ tƣ duy của bạn quá nhiều, bạn nên chuyển sang chế độ Outline để xem cũng nhƣ sắp xếp, edit sẽ dễ dàng hơn bằng phím F3. Muốn trở lại bình thƣờng thì nhấn F3 một lần nữa. Một số phím tắt thƣờng sử dụng trong phần mềm: Hình 15. Một số phím tắt thông dụng 3.2. Xây dựng sơ đồ tư duy bằng Microsoft PowerPoint 3.2.1. Xây dựng sơ đồ tư duy bằng SmartArt SmartArt trong Microsoft Powerpoint là một công cụ cho phép chúng ta chuyển đổi văn bản thành một sơ đồ thông tin trực quan, trong đó rất nhiều mẫu dựng sẵn đƣợc phân loại thành từng nhóm nhƣ List, Process, Cycle,…giúp cho việc minh họa bài trình diễn càng dễ dàng và trực quan. Tuy nhiên trong việc xây dựng sơ đồ tƣ duy ta thƣờng sử dụng các mẫu trong nhóm Hirearchy. Để xây dựng sơ đồ tư duy bằng SmartArt ta thực hiện như sau: B1: Vào menu Insert, trong nhóm lệnh Illustrations chọn mục SmartArt. Sau khi cửa sổ hiện ra ta chọn vào nhóm Hierarchy và cuối cùng là chọn sơ đồ mà ta muốn. Sau khi chọn xong ta click OK. Hình 16. Giao diện tab Hierarchy Nguyeãn Thò Thu Hoøa Trang 12 Tröôøng THPT Kieäm Taân Saùng kieán kinh nghieäm 2016 B2: Ta tiến hành format lại các shape trong sơ đồ. Lƣu ý rằng các shape cùng cấp bậc ta nên chọn chung một màu để thể hiện đƣợc nội dung của chúng. Hình 17. Format các shape B3: Sau khi đã format, ta tiến hành điền nội dung vào các shape đó. Hình 18. Điền nội dung vào các shape B4: Thiết lập hiệu ứng cho sơ đồ. Chọn SmartArt và thiết lập hiệu ứng Entrance cho đối tƣợng Ở đây khi thiết lập hiệu ứng cho SmartArt thì ta sẽ thấy tất cả các thành phần của nó sẽ thực thi đồng thời, lý do đơn giản SmartArt tƣơng tự nhƣ các shape riêng lẻ đƣợc gom vào thành một nhóm. Nguyeãn Thò Thu Hoøa Trang 13 Tröôøng THPT Kieäm Taân Saùng kieán kinh nghieäm 2016 Để thiết lập đƣợc hiệu ứng riêng lẻ cho từng thành phần ta vào Effects Options/ SmartArt Animation trong mục Group graphic ta chọn By level one by one. Sau đó click OK và lúc này ta thấy trong cửa sổ Animation Pane các hiệu ứng đã đƣợc tách ra tƣơng ứng với mỗi thành phần của SmartArt. Hình 19. Thiết lập hiệu ứng cho sơ đồ B5: Trình chiếu xem kết quả 3.2.2. Xây dựng sơ đồ tư duy bằng Shapes Khi sử dụng SmartArt, ta chỉ đƣợc cung cấp một số mẫu có sẵn và số lƣợng mẫu cũng không nhiều, tuy nhiên chúng ta cũng có thể tự thiết kế một sơ đồ tƣ duy theo phong cách riêng của mình bằng cách sử dụng công cụ Shapes. Khi sử dụng công cụ Shapes, chúng ta có thể hoàn toàn tự do sáng tạo ra những mẫu sơ đồ tƣ duy mà không phải bị ràng buộc vào một mẫu nhất định nào đó và việc thiết lập các hiệu ứng cũng trở nên dễ dàng hơn. Các bước xây dựng sơ đồ tư duy bằng shapes: B1: Tạo và xác định thành phần Ở đây các bạn sử dụng các shape để tạo, bạn có thể chọn các hình dạng tùy thích, tuy nhiên đối với các nhánh thì bạn nên chọn shape Curve để có thể vẽ một cách linh hoạt. Đặc biệt các bạn nên chọn một màu sắc đặc trƣng cho từng nội dung để ta thuận tiện khi làm việc. B2: Thiết lập hiệu ứng cho sơ đồ Đối với sơ đồ tƣ duy thì ý tƣởng trình diễn rất rõ ràng, nó đƣợc thể hiện một cách tuần tự dựa theo mạch suy nghĩ của ngƣời xây dựng. Mặt khác, trên sơ đồ bạn đã có đánh số thứ tự cho từng thành phần thì không còn cách nào khác là phải thiết lập hiệu ứng để trình diễn lần lƣợt các mục Nguyeãn Thò Thu Hoøa Trang 14 Tröôøng THPT Kieäm Taân Saùng kieán kinh nghieäm 2016 đó, điều duy nhất mà bạn có thể thay đổi chính là hiệu ứng mà bạn sẽ thiết lập sao cho độc đáo. B3: Design lại sơ đồ Bƣớc này bạn có thể thực hiện hoặc không tùy vào ý tƣởng trình chiếu của bạn. Bạn có thể thêm vào các thành phần khác nhƣ audio, video hay hình ảnh tùy từng nội dung và bố trí chúng trên slide một cách hợp lý. PHẦN 2: DẠY HỌC THEO KỸ THUẬT SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƢ DUY 1. Hƣớng dẫn học sinh làm sơ đồ tƣ duy 1.1. Cách tạo sơ đồ tư duy Theo Tony Buzan, để lập một sơ đồ tƣ duy gồm có: B1: Vẽ chủ đề ở trung tâm Bắt đầu ý tƣởng trung tâm ở giữa một tờ giấy trắng, phần giấy trắng xung quanh dùng để diễn tả các ý chính theo các nhánh nhỏ. Diễn đạt ý tƣởng trung tâm bằng một từ khóa, hình ảnh hay bản vẽ. Theo Tony Buzan, một hình ảnh có thể diễn đạt ý tƣởng tƣơng đƣơng với 1000 từ vựng. Hình ảnh càng hấp dẫn thì càng làm tinh thần tập trung, não bộ hoạt động hƣng phấn và làm việc hiệu quả hơn. Sử dụng màu sắc hợp lý khi vẽ. Cũng nhƣ hình ảnh màu sắc trong sơ đồ tƣ duy rất quan trọng, màu sắc kích thích đại não hƣng phấn, tạo cảm giác vui vẻ, sống động cho sơ đồ tƣ duy, từ đó làm tăng khả năng sáng tạo của ngƣời dùng. B2: Vẽ thêm các tiêu đề phụ Liên kết các nhánh chính với hình ảnh trung tâm, nhánh chính với các nhánh cấp 2, nhánh cấp 2 với nhánh cấp 3, …Đại não con ngƣời tƣ duy thông qua liên tƣởng, do vậy việc liên kết các nhánh lại với nhau giúp ngƣời dùng hiểu rõ vấn đề và nhớ lâu hơn. Luôn để các nhánh của sơ đồ tƣ duy gấp khúc tự nhiên, điều này làm cho sơ đồ tƣ duy cuốn hút và không bị nhàm chán. B3: Trong từng tiêu đề phụ, vẽ thêm các ý chính và các chi tiết hỗ trợ Sử dụng một từ khóa trên mỗi nhánh ý tƣởng. Từ khóa phải thật sự ngắn gọn và làm nổi bật đƣợc ý nghĩa của nhánh ý tƣởng đó. Sử dụng hình ảnh tối đa cho mỗi ý tƣởng, một sơ đồ tƣ duy sử dụng nhiều hình ảnh ý nghĩa khiến cho não bộ tƣ duy liên tƣởng mạnh mẽ hơn. Nguyeãn Thò Thu Hoøa Trang 15 Tröôøng THPT Kieäm Taân Saùng kieán kinh nghieäm 2016 Hình 20. Cách vẽ sơ đồ tƣ duy 1.2. Cách ghi chép trên sơ đồ tư duy Để xây dựng đƣợc một sơ đồ tƣ duy chúng ta cần: - Suy nghĩ nội dung trƣớc khi viết - Tóm tắt nội dung thật ngắn gọn - Phân loại các nội dung - Xây dựng theo một tổ chức nhất định - Viết lại theo ý của mình Khi xây dựng sơ đồ tƣ duy ta cần tránh một số điều sau đây: - Ghi chép quá dài dòng - Ghi chép những ý không cần thiết - Dành quá nhiều thời gian để ghi chép 2. Tiến trình một tiết dạy theo kỹ thuật sơ đồ tƣ duy 2.1. Công tác chuẩn bị - Đối với giáo viên: soạn bài và thiết kế bài học theo sơ đồ tƣ duy. Giáo viên đƣa ra một từ khóa để nêu kiến thức mới rồi yêu cầu học sinh phát triển các nhánh còn lại bằng cách đặt câu hỏi gợi mở, gợi ý cho các em để tìm ra các từ liên quan đến từ khóa đó và hoàn thiện sơ đồ. Ngoài ra, giáo viên còn chuẩn bị thêm một số hình ảnh, sơ đồ, … với nội dung tƣơng ứng để minh họa cho kiến thức đƣợc thể hiện trên sơ đồ tƣ duy. Đồng thời giáo viên cũng có thể chuẩn bị danh sách những học sinh mà giáo viên muốn đánh giá trong tiết học ngày hôm đó. Nguyeãn Thò Thu Hoøa Trang 16