Tài liệu Quản lý xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học thị xã phổ yên tỉnh thái nguyên

.. ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN THỊ LÝ QUẢN LÝ XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC THỊ XÃ PHỔ YÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN THỊ LÝ QUẢN LÝ XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC THỊ XÃ PHỔ YÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Thanh Huyền THÁI NGUYÊN - 2020 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Thái Nguyên, tháng 6 năm 2020 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Lý i LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, em xin bày tỏ lòng biết ơn và sự kính trọng tới Lãnh đạo trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên, các Thầy giáo Cô giáo đã tham gia giảng dạy và cung cấp những kiến thức cơ bản, sâu sắc, tạo điều kiện giúp đỡ em trong quá trình học tập và nghiên cứu tại nhà trường. Đặc biệt, với tấm lòng thành kính, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến PGS.TS. Nguyễn Thị Thanh Huyền, người đã trực tiếp hướng dẫn khoa học và tận tình giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn Lãnh đạo Phòng Giáo dục và Đào tạo thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên, lãnh đạo các trường tiểu học thị xã Phổ Yên cùng bạn bè, người thân đã tạo điều kiện cả về thời gian, vật chất, tinh thần cho tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, mặc dù bản thân em đã luôn cố gắng nhưng chắc chắn không tránh khỏi những khiếm khuyết. Kính mong được sự góp ý, chỉ dẫn của các Thầy, các Cô và các bạn đồng nghiệp. Em xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 6 năm 2020 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Lý ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................... ii MỤC LỤC .............................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................ iv DANH MỤC CÁC BẢNG ...................................................................................... v MỞ ĐẦU ................................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài .................................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................... 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ..................................................................... 2 4. Nhiệm vụ nghiên cứu........................................................................................... 2 5. Giả thuyết khoa học ............................................................................................. 3 6. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................. 3 7. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 3 8. Cấu trúc luận văn ................................................................................................. 4 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÝ XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC ................................................................................ 5 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ....................................................................... 5 1.1.1. Những nghiên cứu trên thế giới .................................................................... 5 1.1.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam ..................................................................... 7 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài............................................................. 10 1.2.1. Văn hóa, văn hóa nhà trường ...................................................................... 10 1.2.2. Xây dựng, xây dựng văn hóa nhà trường .................................................... 12 1.2.3. Quản lý, quản lý xây dựng văn hóa trường tiểu học ................................... 12 1.3. Xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở trường tiểu học ............................................................................................ 14 1.3.1. Những yêu cầu của đổi mới giáo dục hiện nay đối với trường tiểu học ..... 14 1.3.2. Mục tiêu xây dựng văn hóa nhà trường tiểu học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay ................................................................................. 17 iii 1.3.3. Nội dung xây dựng văn hóa nhà trường tiểu học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay ................................................................................. 19 1.3.4. Con đường xây dựng văn hóa nhà trường tiểu học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay ................................................................................. 25 1.4. Quản lý xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở trường tiểu học .................................................................................. 30 1.4.1. Lập kế hoạch xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở trường tiểu học .......................................................................... 30 1.4.2. Tổ chức xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở trường tiểu học .................................................................................. 31 1.4.3. Chỉ đạo xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở trường tiểu học .................................................................................. 32 1.4.4. Kiểm tra, đánh giá hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở trường tiểu học ...................................................... 33 1.4.5. Vai trò của Hiệu trưởng trong xây dựng văn hóa nhà trường ..................... 34 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở trường tiểu học ........................................ 36 1.5.1. Các yếu tố chủ quan .................................................................................... 36 1.5.2. Các yếu tố khách quan ................................................................................ 37 Kết luận chương 1 .................................................................................................. 41 Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC THỊ XÃ PHỔ YÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN ....... 42 2.1. Khái quát về địa bàn khảo sát ..................................................................... 42 2.1.1. Tình hình kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội ở thị xã Phổ Yên.................... 42 2.1.2. Khái quát về giáo dục tiểu học ở thị xã Phổ Yên ........................................ 43 2.2. Khái quát về khảo sát thực trạng ................................................................. 44 2.2.1. Mục đích khảo sát ....................................................................................... 44 2.2.2. Nội dung khảo sát........................................................................................ 44 2.2.3. Đối tượng khảo sát ...................................................................................... 45 iv 2.2.4. Phương pháp khảo sát ................................................................................. 45 2.3. Thực trạng xây dựng VHNT đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học thị xã Phổ Yên ................................................................... 45 2.3.1. Thực trạng nhận thức của CBQL, GV về xây dựng VHNT đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ................................................................................... 45 2.3.2. Thực trạng mục tiêu xây dựng VHNT đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ...... 46 2.3.3. Thực trạng nội dung xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học thị xã Phổ Yên .................................... 48 2.3.4. Thực trạng các con đường xây dựng VHTN đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học thị xã Phổ Yên ........................................... 53 2.4. Thực trạng quản lý xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên ..... 55 2.4.1. Thực trạng lập kế hoạch xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học....................................................... 55 2.4.2. Thực trạng tổ chức thực hiện kế hoạch xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học ........................... 58 2.4.3. Thực trạng chỉ đạo triển khai kế hoạch xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học ........................... 60 2.4.4. Thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học ........................... 62 2.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý xây dựng văn hóa nhà trường tiểu học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay ...................... 63 2.6. Đánh giá chung............................................................................................ 65 2.6.1. Những kết quả đạt được............................................................................... 65 2.6.2. Tồn tại, hạn chế............................................................................................ 67 Kết luận chương 2 .................................................................................................. 68 Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC THỊ XÃ PHỔ YÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN ....... 69 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp ..................................................................... 69 v 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu.............................................................. 69 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa ................................................................ 69 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ............................................................. 69 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả, tính khả thi.......................................... 70 3.2. Đề xuất các biện pháp quản lý văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên ..... 70 3.2.1. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh và các lực lượng xã hội về xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ..................................................................... 70 3.2.2. Đổi mới lập kế hoạch xây dựng văn hoá nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục .......................................................................................... 73 3.3.3. Tổ chức huy động các lực lượng giáo dục cùng tham gia trong xây dựng văn hóa nhà trường tiểu học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ....... 77 3.3.4. Xây dựng bộ công cụ đánh giá văn hóa nhà trường tiểu học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ............................................................................ 79 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ................................................................. 86 3.4. Khảo nghiệm tính cấp thiết thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất ....... 87 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ..................................................................... 91 1. Kết luận .............................................................................................................. 91 2. Khuyến nghị....................................................................................................... 92 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 94 PHỤ LỤC vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Bộ GDĐT: CBQL: Bộ Giáo dục Đào tạo Cán bộ quản lý GV: Giáo viên HS: Học sinh VHNT Văn hóa nhà trường iv DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về mục tiêu xây dựng VHNT đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục .............................. 46 Bảng 2.2. Đánh giá về thực trạng nội dung xây dựng VHTN đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục......................................................................... 48 Bảng 2.3. Đánh giá của học sinh về xây dựng văn hóa học tập đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục .................................................................. 51 Bảng 2.4. Đánh giá về thực trạng các con đường xây dựng VHNT đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục........................................................... 53 Bảng 2.5. Đánh giá thực trạng lập kế hoạch xây dựng VHTN đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục......................................................................... 55 Bảng 2.6. Đánh giá thực trạng tổ chức thực hiện kế hoạch xây dựng VHTN đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục........................................ 58 Bảng 2.7. Thực trạng chỉ đạo xây dựng VHTN đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ............................................................................................. 60 Bảng 2.8. Thực trạng kiểm tra, đánh giá xây dựng VHTN đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ............................................................................... 62 Bảng 2.9. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý xây dựng VHNT trong bối cảnh đổi mới giáo dục ....................................................... 64 Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết của các biện pháp đề xuất........ 88 Bảng 3.2. Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp đề xuất .......... 89 v MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Văn hóa nhà trường là hệ thống niềm tin, giá trị, chuẩn mực, truyền thống hình thành trong quá trình phát triển của nhà trường, được tất cả các thành viên trong nhà trường thừa nhận, gìn giữ và phát triển, văn hóa nhà trường thể hiện trong các giá trị vật chất và các giá trị văn hóa tinh thần. Văn hóa nhà trường có vai trò quan trọng trong phát triển khả năng tư duy sáng tạo trong nhà trường và điều chỉnh hành vi, nhận thức của các thành viên trong nhà trường theo hướng thân thiện, tích cực, giúp hạn chế các biểu hiện tiêu cực trong nhà trường và tạo động lực cho sự phát triển của nhà trường. Việc xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường tiểu học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục đã chú trọng xây dựng văn hóa nhà trường tích cực, phù hợp sẽ tạo ra mối quan hệ tốt đẹp giữa cán bộ, giáo viên, nhân viên trong tập thể sư phạm, giữa giáo viên với học sinh tạo ra bầu không khí thoải mái, vui vẻ, lành mạnh trong công việc, giúp cho học sinh hình thành và phát triển những yếu tố căn bản đặt nền móng cho sự phát triển hài hoà về thể chất và tinh thần, phẩm chất và năng lực; định hướng chính vào giáo dục về giá trị bản thân, gia đình, cộng đồng và những thói quen, nền nếp cần thiết trong học tập và sinh hoạt. Văn hóa nhà trường tạo ra một môi trường quản lý ổn định, giúp cho nhà trường thích nghi với môi trường bên ngoài, tạo ra sự hòa hợp bên trong để nâng cao hiệu quả hoạt động của nhà trường trong thực hiện đổi mới tổ chức, quản lý giáo dục. Các nhà trường đã xây dựng văn hóa nhà trường thân thiện, tích cực giúp nâng cao chất lượng giáo dục, giúp nhà trường gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa cốt lõi, duy trì những giá trị truyền thống tốt đẹp và ngăn chặn được những ảnh hưởng tiêu cực từ phía môi trường xã hội. Văn hóa nhà trường ở các trường tiểu học thị xã Phổ Yên hiện nay đã hướng đến việc bảo lưu, gìn giữ các hệ giá trị văn hóa tích cực, xây dựng đồng thời hình thành những giá trị văn hóa hiện đại và phù hợp với mục tiêu phát triển của nhà trường, tuy nhiên, nhận thức về xây dựng văn hóa nhà trường của một bộ 1 phận cán bộ, giáo viên ở một số trường tiểu học trên địa bàn thị xã Phổ Yên chưa đồng đều, nhất là về ý nghĩa của xây dựng văn hóa nhà trường, một bộ phận giáo viên, học sinh cán bộ phục vụ chưa ý thức được đầy đủ trách nhiệm và nghĩa vụ của mình đối với việc xây dựng văn hóa nhà trường. Bên cạnh đó, khó khăn về kinh phí, CBQL các trường tiểu học chưa biết phối hợp một cách đồng bộ và chặt chẽ với các tổ chức xã hội, doanh nghiệp, các đoàn thể, Ban đại diện cha mẹ học sinh trong việc xây dựng văn hóa nhà trường nên công tác xây dựng văn hóa nhà trường chưa đạt hiệu quả nhất định. Xuất phát từ những lý do nêu trên, tôi chọn đề tài: “Quản lý xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên” cho công trình nghiên cứu của mình. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận, thực trạng quản lý xây dựng văn hóa trường tiểu học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục, đề xuất một số biện pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà trường, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quản lý xây dựng văn hóa nhà trường tiểu học. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Xây dựng cơ sở lý luận về quản lý xây dựng văn hóa nhà trường tiểu học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. - Thực trạng quản lý xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên. - Đề xuất và khảo nghiệm các biện pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên. 2 5. Giả thuyết khoa học Hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường tiểu học thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên trong thời gian qua đã được quan tâm thực hiện nhưng chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới của giáo dục. Nếu đề xuất được các biện pháp xây dựng văn hóa nhà trường phù hợp với đặc điểm của trường tiểu học, quy định của ngành giáo dục, yêu cầu phát triển kinh tế xã hội địa phương thì sẽ nâng cao được hiệu quả xây dựng VHNT đáp ứng được đổi mới giáo dục. 6. Phạm vi nghiên cứu Đề tài tập trung đi sâu nghiên cứu biện pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục của Hiệu trưởng các trường tiểu học trên địa bàn thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên. Khách thể điều tra: 20 CBQL gồm Hiệu trưởng, Phó Hiệu trưởng, Tổ trưởng chuyên môn, 98 GV, nhân viên, 150 HS ở các trường tiểu học Ba Hàng, tiểu học Bãi Bông, tiểu học Bắc Sơn, tiểu học Đồng Tiến, tiểu học Minh Đức, tiểu học Phúc Thuận III, tiểu học Phúc Tân. Địa bàn: Thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên. Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 9 năm 2019 đến tháng 4 năm 2020. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Các phương pháp nghiên cứu lý luận Sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, khái quát hóa các vấn đề lý luận trong các công trình nghiên cứu khoa học liên quan đến đề tài, các văn bản chỉ đạo của ngành Giáo dục, sách, báo tạp chí... liên quan đến vấn đề lý thuyết về xây dựng văn hóa nhà trường để làm cơ sở lý luận cho đề tài. 7.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi (anket) Phương pháp này được sử dụng trong đề tài với mục đích nhằm tìm hiểu thực trạng xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục, quản lý xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và nguyên nhân của thực trạng. 3 7.2.2. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm Tổng kết kinh nghiệm về việc quản lý xây dựng văn hóa nhà trường thông qua báo cáo trong các hội nghị của Phòng GDĐT thị xã Phổ Yên, báo cáo của các trường tiểu học thị xã Phổ Yên và kinh nghiệm tích lũy được của cá nhân trong quá trình làm công tác quản lý nhà trường. 7.2.3. Phương pháp phỏng vấn Được sử dụng với mục đích tìm hiểu những nhận xét, đánh giá của giáo viên, cán bộ quản lý của các trường tiểu học về vấn đề quản lý xây dựng văn hóa nhà trường. 7.2.4. Phương pháp chuyên gia Xin ý kiến chuyên gia về các biện pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên mà đề tài đề xuất. 7.3. Nhóm phương pháp xử lý kết quả điều tra Sử dụng phương pháp toán thống kê để xử lý và phân tích các số liệu từ các bảng hỏi thu thập được về mặt định lượng. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Khuyến nghị, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, luận văn được trình bày trong 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở trường tiểu học. Chương 2: Thực trạng quản lý xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên. Chương 3: Biện pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên. 4 Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÝ XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Những nghiên cứu trên thế giới Các công trình nghiên cứu về văn hóa nhà trường: Tác giả Purkey và Smith (1982), xác định văn hóa nhà trường như một kết cấu, một quá trình và một không gian của các giá trị và chuẩn mực có khả năng dẫn các thành viên (các giáo viên, học sinh và cán bộ nhân viên) theo hướng dạy và học chất lượng. Như vậy, tác giả này nhấn mạnh đến yếu tố giá trị và chuẩn mực trong văn hóa nhà trường. Yếu tố có vai trò định hướng điều chỉnh các hoạt động của người dạy và người học, của các cán bộ nhân viên của nhà trường. Nói cách khác các giá trị, chuẩn mực của nhà trường của xã hội định hướng và điều chỉnh hành vi của các thành viên trong tổ chức nhà trường [dẫn theo 6]. Tác giả Edgar H. Schein (2004), khi nghiên cứu văn hóa nhà trường đã cho rằng văn hóa nhà trường gồm 3 thành tố cấu thành. Đó là: a) Những quá trình và cấu trúc hữu hình ; b) Hệ thống giá trị được tuyên bố; 3) Những quan niệm chung. Ba thành tố này nằm trong mối quan hệ hữu cơ, tạo nên văn hóa nhà trường như một tổng thể. Nói cách khác, văn hóa nhà trường theo tác giả Edgar H. Schein gồm hai thành tố cơ bản: Thành tố vật chất và thành tố tinh thần [34]. Theo Eller, John, and Sheila Eller (2009), Creative strategies to transform school culture (Chiến lược sáng tạo để biến đổi văn hóa học đường), Thousand Oaks, CA: Corwin Press, Thousand Oaks, CA: Corwin Press, các tác giả cho rằng văn hoá nhà trường là một trong những yếu tố quan trọng nhất trong hoạt động của sinh viên và cán bộ nhân viên. Môi trường tích cực sẽ thúc đẩy thành tích cao, trong khi môi trường tiêu cực sẽ làm nản lòng cả người học, các nhà giáo dục và các phụ huynh. Theo đó, các tác giả đã đề ra các chiến lược nhằm cải thiện môi trường và văn hoá nhà trường, bao gồm: Nuôi dưỡng mối quan hệ giao tiếp và cộng tác cá nhân giữa các thành viên; phát triển các mối quan hệ cộng tác trong 5 công việc; cải thiện các cuộc họp nhân viên; giải quyết các vấn đề liên quan đến hoạt động nhà trường; xử lý xung đột một cách thích hợp. Với các ý tưởng sáng tạo này, lãnh đạo nhà trường có thể tạo ra một môi trường giảng dạy và học tập hợp tác [dẫn theo 7]. Về vai trò của văn hóa nhà trường đối với các hoạt động dạy và học của nhà trường, tiêu biểu có một số công trình nghiên cứu sau: Barth (2002) cho rằng văn hoá nhà trường tác động đến toàn bộ các thành viên trong nhà trường; tác động đến sự thành công, hiệu quả hoạt động của nhà trường. Tác giả nhấn mạnh: “Văn hoá nhà trường còn có sức ảnh hưởng mạnh mẽ hơn đến các hoạt động và việc học tập trong trường học hơn là tổng thống của quốc gia, Bộ giáo dục, hội đồng nhà trường, hay thậm chí là hiệu trưởng, giáo viên và các phụ huynh” [30]. Tương tự, Peterson (2002) cho rằng “Môi trường văn hoá nhà trường tích cực, các thành viên luôn có ý thức chung về sự kết nối giữa các cá nhân, ý thức được chia sẻ rộng rãi về sự tôn trọng và chăm sóc cho mọi người. Còn môi trường văn hóa chứa đựng các yếu tố tiêu cực sẽ tác động xấu đến hiệu quả giáo dục cũng như các hoạt động khác của nhà trường” [33]. Các công trình nghiên cứu về quản lý xây dựng văn hóa nhà trường Tác giả Kytle và Bogotch (2000), đã tìm hiểu hiệu quả cải cách của nhà trường thông qua một mô hình về văn hóa. Kết quả đã chỉ ra rằng, sự phát triển của nhà trường một cách bền vững phải dựa trên sự xây dựng văn hóa của nhà trường. Trong việc xây dựng văn hóa nhà trường, hiệu trưởng có vai trò quan trọng. Hiệu trưởng là người dẫn dắt tất cả các thành viên của nhà trường, đề ra mục đích phấn đấu của nhà trường, phải có phong cách lãnh đạo phù hợp thu hút được mọi người tham gia,… Xây dựng văn hóa nhà trường là xây dựng hệ giá trị, xây dựng các chuẩn mực và nguyên tắc hoạt động của nhà trường, là xây dựng phong cách ứng xử văn minh giữa các bộ phận và cá nhân trong nhà trường [32]. Các tác giả Blase J. và Kirby P.C.(2000), đã tìm hiểu về hiệu quả hoạt động quản lý của hiệu trưởng. Hiệu quả này phụ thuộc vào các giáo viên của nhà trường. Khi các giáo viên hợp tác thì hiệu trưởng quản lý các hoạt động của nhà 6 trường có hiệu quả tốt. Kết quả nghiên cứu của tác giả cũng cho thấy mối quan hệ giữa giáo viên và hiệu trưởng trong nhà trường là một trong những thành tố quan trọng tạo nên văn hoá nhà trường, bởi giáo viên và hiệu trưởng là 2 đối tượng chính tham gia vào quá trình đào tạo và giáo dục nhà trường [31]. 1.1.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam Những nghiên cứu về văn hóa nhà trường Nguyễn Trường Lưu (1998) trong Văn hóa đạo đức và tiến bộ xã hội nhấn mạnh, thông qua văn hoá nhà trường, giảng viên và sinh viên nhận thấy điểm mạnh và điểm yếu của chính mình, từ đó chủ thể xây dựng văn hóa sẽ điều chỉnh được bản thân, góp phần tạo nên giá trị văn hoá nhà trường [16]. Tác giả Phạm Hồng Quang (2006) trong cuốn sách “Môi trường giáo dục” đã đánh giá những tác động của môi trường văn hóa giáo dục, đến quá trình đào tạo đồng thời tác giả đã làm sáng tỏ các quy luật tác động của môi trường văn hóa giáo dục đến quá trình hình thành và phát triển nhân cách, do vậy, công trình nghiên cứu của ông đã xác định những vấn đề quan trọng có giá trị trong các công trình nghiên cứu tiếp theo về văn hóa sau này [24]. Nhóm tác giả Phạm Văn Khanh, Lê Ngọc Việt trong bài viết “Giải pháp xây dựng văn hóa nhà trường dưới góc độ của mô hình trường học thân thiện, học sinh tích cực” [13] lại phân tích mô hình văn hóa nhà trường dưới góc độ của mô hình trường học thân thiện, học sinh tích cực do Bộ Giáo dục và Đào tạo phát động được thể hiện ở ba yếu tố sau: - Xây dựng cảnh quan sư phạm: xây dựng trường, lớp xanh, sạch, đẹp và an toàn. - Xây dựng môi trường sư phạm: xây dựng các điều kiện thuận lợi cho các hoạt động giáo dục, vui chơi, giải trí trong trường học mang tính giáo dục cao. - Xây dựng văn hóa giao tiếp sư phạm: xây dựng các chuẩn mực, thói quen trong giao tiếp ứng xử giữa các thành viên trong nhà trường, cộng đồng xã hội. Khi nghiên cứu về “Văn hóa tổ chức Đại học Quốc gia Hà Nội đáp ứng yêu cầu đổi mới và hội nhập”, tác giả Nguyễn Viết Lộc (2009) đã xem xét văn hoá nhà trường ở góc độ văn hoá tổ chức, tác giả cho rằng: “Đây là một tổ chức đặc thù 7 gồm các tổ chức con với những khác biệt về văn hóa (các trường thành viên, đơn vị trực thuộc) tạo thành một tổ chức lớn”; ông khẳng định: “Văn hóa tổ chức có vai trò hết sức quan trọng trong việc tạo nên sự phát triển đột phá và bền vững cho tổ chức nhờ phát huy được nguồn lực nội sinh và tìm kiếm, dung nạp các nguồn lực ngoại sinh. Qua đó, tác giả cho rằng xây dựng văn hóa tổ chức có vai trò rất quan trọng trong việc phát huy tính liên thông, liên kết, chia sẻ nguồn lực giữa các tổ chức con và đồng thời khắc phục những tồn tại, mâu thuẫn, xung đột làm ảnh hưởng, cản trở quá trình phát triển bền vững” [15, tr.21-26]. Các nghiên cứu về quản lý xây dựng văn hóa nhà trường Luận án tiến sĩ của tác giả Vũ Thị Mai Hường (2016), đã nghiên cứu về quản lý trường tiểu học theo tiếp cận quản lý dựa vào nhà trường. Từ cách tiếp cận quản lý dựa vào nhà trường tác giả đã xác định các nội dung quản lý trường tiểu học gồm: Xây dựng văn hoá nhà trường có sự chia sẻ và tham dự; Vận hành hội đồng trường có sự tham gia của các bên liên quan; Thực hiện chức năng ra quyết định; Xác lập vai trò của hiệu trưởng. Như vậy, trong nghiên cứu của mình, tác giả đã xác định việc xây dựng văn hoá nhà trường có sự chia sẻ và tham dự là một trong những nội dung cơ bản của quản lý trường tiểu học theo tiếp cận quản lý dựa vào nhà trường [12]. Công trình nghiên cứu của tác giả Nguyễn Duy Phấn (2017) về Xây dựng tiêu chí văn hóa nhà trường trong các trường cao đẳng kỹ thuật công nghiệp, đã nhấn mạnh đến tiêu chí VHNT khi hoàn thiện sẽ là công cụ có tính chuẩn mực để đánh giá VHNT trong các trường cao đẳng kỹ thuật công nghiệp một cách chính xác, khách quan. Tiêu chí VHNT làm cơ sở cho việc định hướng, phát triển, giúp các nhà quản lý tìm ra được những điểm mạnh, điểm yếu từ đó hoàn thiện VHNT trong các trường cao đẳng kỹ thuật công nghiệp [22]. Luận án tiến sĩ của tác giả Hoàng Quốc Đạt (2018), đã nghiên cứu về Quản lý xây dựng văn hoá nhà trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh, trên cơ sở nghiên cứu lí luận, khảo sát và đánh giá thực trạng quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học cơ sở, đề xuất một số giải pháp quản lý xây dựng văn hóa 8 nhà trường ở các trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh: Nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên, học sinh và phụ huynh về sự cần thiết của việc xây dựng văn hóa nhà trường; Tổ chức xây dựng và kế thừa các giá trị văn hóa vật chất của nhà trường; Tổ chức xây dựng và kế thừa các giá trị văn hóa tinh thần của nhà trường; Xây dựng tiêu chí văn hóa nhà trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh [7]. Luận án tiến sĩ của tác giả Nguyễn Thị La (2019) về Quản lý xây dựng văn hóa nhà trường tại Học viện Hành chính Quốc gia, trên cơ sở nghiên cứu lý luận và đánh giá thực trạng xây dựng văn hoá nhà trường và quản lý xây dựng văn hoá nhà trường của trường đại học, học viện từ đó đề xuất một số giải pháp quản lý xây dựng văn hoá nhà trường tại Học viện Hành chính Quốc gia góp phần nâng cao hiệu quả quản lý xây dựng văn hoá nhà trường tại Học viện Hành chính Quốc gia trong giai đoạn hiện nay: Tiếp tục hoàn thiện quy trình, thủ tục làm việc và nội quy, quy chế của Học viện Hành chính Quốc gia; Nâng cao hiệu quả lập kế hoạch xây dựng văn hóa nhà trường tại Học viện Hành chính Quốc gia; Xây dựng tiêu chí về văn hóa nhà trường tại Học viện Hành chính Quốc gia; Tổ chức thường xuyên sự kết nối, tương tác tích cực giữa cán bộ, giảng viên và học viên, sinh viên trong Học viện; Chỉ đạo giảm bớt đào tạo lý thuyết, tăng cường thực hành, đào tạo kỹ năng cho học viên, sinh viên đáp ứng yêu cầu của thực tiễn [14]. Ngoài ra, còn có các công trình nghiên cứu như: Lê Thị Ngoãn (2009), Biện pháp xây dựng văn hóa nhà trường ở trường cao đẳng công nghiệp Nam Định [19]; Lưu Văn Mùi (2012), Xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường trung học phổ thông huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh [17]; Phạm Văn Thái (2013), Biện pháp xây dựng văn hóa nhà trường ở trường trung học phổ thông Hưng Đạo, huyện Tứ Kỳ, tỉnh Hải Dương [26]; Tòng Văn Sung (2012), Biện pháp xây dựng văn hóa nhà trường ở trường cao đẳng kinh tế kĩ thuật Điện Biên theo hướng tiếp cận ISO 9001; 2008 [25]... Những công trình nghiên cứu trên thế giới và trong nước cho thấy, các công trình đã đề cập đến tầm quan trọng của người hiệu trưởng việc định hình văn hoá 9 nhà trường; một số tác giả tiếp cận VHNT từ góc độ tổ chức và từ lý thuyết quản lý hiện đại (xây dựng các công cụ đánh giá). Song tựu chung đều hướng nghiên cứu về (khái niệm, cấu trúc, các biểu hiện, vai trò của văn hoá nhà trường…) các biện pháp, cách thức nhằm xây dựng và quản lý xây dựng văn hoá nhà trường. Đến nay quản lý xây dựng văn hoá nhà trường ở các trường tiểu học thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên vẫn còn một khoảng trống cần được khai thác và nghiên cứu. Điều này cho thấy tính cấp thiết của đề tài mà tác giả lựa chọn nghiên cứu. 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài 1.2.1. Văn hóa, văn hóa nhà trường * Văn hóa Theo UNESCO (2002) cho rằng: “Văn hóa là tổ hợp các đặc điểm tinh thần, vật chất, trí tuệ, tình cảm nổi bật của xã hội hay nhóm xã hội, bao hàm cả nghệ thuật, văn học, lối sống, cùng với đường đời, hệ giá trị, truyền thống và niềm tin. UNESCO cũng đưa ra khái niệm rất khái quát về văn hóa: Văn hóa là toàn bộ những giá trị vật chất và tinh thần” [7]. Theo tác giả Thái Duy Tuyên: “Văn hóa là những giá trị vật chất và tinh thần của nhân loại, là kinh nghiệm của lịch sử xã hội loài người đã được hệ thống hóa, tích lũy lại qua nhiều thế kỷ và có thể truyền lại cho các thế hệ sau” [28]. Dựa trên các định nghĩa đã nêu, theo chúng tôi: Văn hóa là một tập hợp của những đặc trưng về tinh thần, vật chất, tri thức và xúc cảm của một xã hội hay một nhóm người trong xã hội mà nó chứa đựng, ngoài văn học và nghệ thuật còn có cả cách sống, phương thức chung sống, hệ thống giá trị, truyền thống và đức tin”. * Văn hóa nhà trường Tác giả Vũ Dũng cho rằng: “Văn hóa học đường là hành vi ứng xử của các chủ thể tham gia hoạt động đào tạo trong nhà trường, là lối sống văn minh trong trường học. Văn hóa học đường thể hiện ở một số khía cạnh sau: Ứng xử của người thầy với người học (Biết quan tâm đến người học, hết lòng yêu thương người học; Biết tôn trọng người học, biết phát hiện ra những ưu điểm và nhược của người học; gương mẫu trước học sinh); Ứng xử của người học đối với người 10