Tài liệu Quản lý xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn huyện đồng hỷ tỉnh thái nguyên

.. ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN THU HƯƠNG QUẢN LÝ XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG LÀM VIỆC CHO GIÁO VIÊN TIỂU HỌC VÙNG KHÓ KHĂN HUYỆN ĐỒNG HỶ, TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM -------------------- NGUYỄN THU HƯƠNG QUẢN LÝ XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG LÀM VIỆC CHO GIÁO VIÊN TIỂU HỌC VÙNG KHÓ KHĂN HUYỆN ĐỒNG HỶ, TỈNH THÁI NGUYÊN Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS Dương Thị Nga THÁI NGUYÊN - 2020 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Thái Nguyên, tháng 6 năm 2020 Tác giả luận văn Nguyễn Thu Hương Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, em xin bày tỏ lòng biết ơn và sự kính trọng tới Lãnh đạo trường Đại học sư phạm - Đại học Thái Nguyên, các Thầy giáo Cô giáo đã tham gia giảng dạy và cung cấp những kiến thức cơ bản, sâu sắc, tạo điều kiện giúp đỡ em trong quá trình học tập và nghiên cứu tại nhà trường. Đặc biệt, với tấm lòng thành kính, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến TS Dương Thị Nga, người đã trực tiếp hướng dẫn khoa học và tận tình giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn Lãnh đạo Phòng Giáo dục & Đào tạo huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên, lãnh đạo các trường tiểu học huyện Đồng Hỷ cùng bạn bè, người thân đã tạo điều kiện cả về thời gian, vật chất, tinh thần cho tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, mặc dù bản thân em đã luôn cố gắng nhưng chắc chắn không tránh khỏi những khiếm khuyết. Kính mong được sự góp ý, chỉ dẫn của các Thầy, các Cô và các bạn đồng nghiệp. Em xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 6 năm 2020 Tác giả luận văn Nguyễn Thu Hương Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................... ii MỤC LỤC............................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................ iv DANH MỤC CÁC BẢNG ..................................................................................... v MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 2 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu ................................................................. 2 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 2 5. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 3 6. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 3 8. Cấu trúc luận văn ............................................................................................. 4 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG LÀM VIỆC CHO GIÁO VIÊN TIỂU HỌC VÙNG KHÓ KHĂN ....................... 5 1.1. Tổng quan lịch sử nghiên cứu ...................................................................... 5 1.1.1. Các nghiên cứu trên thế giới...................................................................... 5 1.1.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam ...................................................................... 6 1.2. Các khái niệm công cụ.................................................................................. 9 1.2.1. Quản lý....................................................................................................... 9 1.2.2. Môi trường, môi trường giáo dục ............................................................ 10 1.2.3. Môi trường làm việc, xây dựng môi trường làm việc ............................. 10 1.2.4. Vùng khó khăn......................................................................................... 11 1.2.5. Quản lý xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ................................................................................................ 13 1.3. Những vấn đề cơ bản về xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ......................................................................... 13 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 1.3.1. Mục tiêu, ý nghĩa của xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ......................................................................... 13 1.3.2. Đặc điểm môi trường làm việc của giáo viên tiểu học vùng khó khăn ........ 15 1.3.3. Nội dung xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ................................................................................................ 16 1.4. Quản lý xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ... 20 1.4.1. Lập kế hoạch xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ....................................................................................... 20 1.4.2. Tổ chức thực hiện kế hoạch xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn.................................................................. 22 1.4.3. Chỉ đạo thực hiện xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ................................................................................ 23 1.4.4. Kiểm tra, đánh giá xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ................................................................................ 24 1.4.5. Vai trò của Hiệu trường đối với việc xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ................................................... 26 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn.......................................................... 28 1.5.1. Các yếu tố chủ quan................................................................................. 28 1.5.2. Các yếu tố khách quan ............................................................................. 29 Tiểu kết chương 1 .............................................................................................. 31 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG LÀM VIỆC CHO GIÁO VIÊN TIỂU HỌC VÙNG KHÓ KHĂN Ở HUYỆN ĐỒNG HỶ, TỈNH THÁI NGUYÊN ................................................................... 32 2.1. Khái quát về địa bàn khảo sát và tổ chức khảo sát thực trạng ................... 32 2.1.1. Khái quát về địa bàn khảo sát .................................................................. 32 2.1.2. Tổ chức khảo sát ...................................................................................... 34 2.2. Thực trạng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ở huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên............................................................. 35 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 2.2.1. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về mục tiêu, ý nghĩa xâu dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ......................... 35 2.2.2. Thực trạng nội dung xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ........................................................................... 40 2.3. Thực trạng quản lý xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn................................................................................... 44 2.3.1. Thực trạng lập kế hoạch xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn.................................................................... 44 2.3.2. Thực trạng tổ chức thực hiện xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ............................................................ 48 2.3.3. Thực trạng chỉ đạo thực hiện xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ............................................................ 52 2.3.4. Thực trạng kiểm tra, đánh giá thực hiện xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ........................................... 55 2.3.5. Đánh giá vai trò của Hiệu trường đối với hoạt động xây dựng môi trường giáo dục cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ......................... 56 2.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ở huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên .................................................................................... 61 2.5. Đánh giá chung .......................................................................................... 63 2.5.1. Kết quả đạt được .................................................................................... 63 2.5.2. Tồn tại, hạn chế ...................................................................................... 64 Tiểu kết chương 2 ............................................................................................. 67 Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ XÂY DỤNG MÔI TRƯỜNG LÀM VIỆC CHO GIÁO VIÊN TIỂU HỌC VÙNG KHÓ KHĂN Ở HUYỆN ĐỒNG HỶ, TỈNH THÁI NGUYÊN ................................................................... 69 3.1. Các nguyên tắc xây dựng biện pháp ......................................................... 69 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn........................................................ 69 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống ........................................................ 69 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả ........................................................ 69 3.2. Đề xuất biện pháp xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ở huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên .................... 70 3.2.1. Tổ chức nâng cao nhận thức cho cán bộ, giáo viên, học sinh về tầm quan trọng của xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn .......................................................................... 70 3.2.2. Chỉ đạo xây dựng môi trường vật chất đảm bảo điều kiện làm việc hiệu quả cho giáo viên ............................................................................. 73 3.2.3. Phát triển văn hóa học tập và rèn luyện cho học sinh hướng đến xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực ........................................ 75 3.2.4. Xây dựng văn hóa quản lý của Hiệu trưởng nhằm phát triển môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn .......................... 77 3.2.5. Đẩy mạnh thực hiện chính sách, đổi mới công tác bồi dưỡng giáo viên .... 78 3.2.6. Tổ chức phối hợp giữa các lực lượng trong và ngoài nhà trường để xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ... 82 3.2.7. Đổi mới kiểm tra, đánh giá việc xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ............................................................ 84 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ................................................................. 87 3.4. Khảo nghiệm các biện pháp ....................................................................... 88 3.4.1. Mục tiêu ................................................................................................... 88 3.4.2. Nội dung, phương pháp, đối tượng khảo sát ........................................... 88 3.4.3. Đối tượng khảo nghiệm ........................................................................... 88 3.4.4. Kết quả khảo nghiệm ............................................................................... 88 Tiểu kết chương 3 .............................................................................................. 93 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ..................................................................... 94 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................. 98 PHỤ LỤC ............................................................................................................... Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CBQL GD ĐT Cán bộ quản lý Giáo dục Đào tạo GV Giáo viên HS Học sinh QL Quản lý Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về về mục tiêu xây dựng môi trường làm việc ............................................................... 35 Bảng 2.2. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về về ý nghĩa xây dựng môi trường làm việc ............................................................... 37 Bảng 2.3. Thực trạng nội dung xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ........................................................... 40 Bảng 2.4. Thực trạng lập kế hoạch xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ................................................... 45 Bảng 2.5. Thực trạng tổ chức thực hiện xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ............................................. 49 Bảng 2.6. Thực trạng chỉ đạo thực hiện xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ............................................. 52 Bảng 2.7. Thực trạng kiểm tra, đánh giá việc thực hiện xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn .................. 55 Bảng 2.8. Đánh giá vai trò của Hiệu trường đối với hoạt động xây dựng môi trường giáo dục cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ........... 57 Bảng 3.1. Khảo nghiệm tính cần thiết của các biện pháp đề xuất ................... 89 Bảng 3.2. Khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp đề xuất...................... 91 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Môi trường giáo dục, môi trường văn hóa và các yếu tố ảnh hưởng tác động đến con người đã được xem xét từ nhiều bình diện từ vi mô đến vĩ mô, các nhà nghiên cứu cho rằng: Yếu tố môi trường trong giáo dục không chỉ góp phần quyết định đến sự hình thành và phát triển nhân cách con người mà quan trọng hơn là yếu tố môi trường thực tế đã kích thích con người hoạt động năng động và sáng tạo hơn. Việc tạo lập, xây dựng và phát triển môi trường giáo dục là một nhiệm vụ quan trọng của khoa học giáo dục hiện đại. Xây dựng môi trường làm việc là tạo ra môi trường vật chất, môi trường tinh thần và môi trường xã hội an toàn cho quá trình làm việc của GV để kích tích GV yên tâm với nghề, có khả năng nâng cao năng suất lao động, chất lượng giáo dục, tiết kiệm được thời gian, nguồn lực và phát triển bền vững. Đối với công tác xây dựng môi trường làm việc cho GV vùng khó khăn, Hiệu trưởng các trường tiểu học đã được sự chỉ đạo của các cấp lãnh đạo ngành giáo dục, sự quan tâm của chính quyền địa phương, sự đồng thuận của các tổ chức đoàn thể tạo nên sức lan tỏa mạnh mẽ trong đó có sự đầu tư về cơ sở vật chất. Đối với CBQL cụ thể là Ban giám hiệu các trường luôn quan tâm đến tuyên truyền nâng cao nhận thức cho GV về công tác xây dựng môi trường làm việc. Từ việc tổ chức lớp học, vận động HS đến lớp, đến phát động phong trào thi đua đều triển khai thực hiện ở mỗi đầu năm học. Tuy nhiên, tại các trường tiểu học vùng khó khăn ở huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên, một bộ phận GV chưa nhận thức đúng mục đích, ý nghĩa phong trào nên cho rằng công tác này làm quá tải chương trình dạy học nhưng thực chất đây là nguồn lực hỗ trợ thúc đẩy việc đổi mới phương pháp dạy học, thầy sáng tạo hơn, trò học hứng thú và chủ động hơn nhằm xây dựng môi trường làm việc tích cực, thân thiện. Trong công tác xây dựng môi trường làm việc cho GV tiểu học vùng khó khăn, lãnh đạo các trường chưa có sự chỉ đạo sát sao nên Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn sự phối hợp giữa các ban ngành chưa chặt chẽ, các nội dung xây dựng môi trường làm việc cho GV vùng khó khăn chưa được đầu tư thỏa đáng. Một số CBQL triển khai thực hiện còn lúng túng, rập khuôn, chưa có sự sáng tạo, linh hoạt phù hợp với tình hình thực tế của nhà trường nên chưa nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục vùng khó khăn của huyện Đồng Hỷ. Xuất phát từ những lý do trên, tôi chọn đề tài “Quản lý xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn huyện Đồng Hỷ -tỉnh Thái Nguyên” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn tốt nghiệp. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng môi trường làm việc ở các trường tiểu học vùng khó khăn trên địa bàn huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên, đề tài đề xuất các biện pháp quản lý xây dựng môi trường làm việc cho GV ở các trường tiểu học nhằm góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục vùng khó khăn của huyện Đồng Hỷ. 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Quản lý xây dựng môi trường làm việc của giáo viên ở các trường tiểu học vùng khó khăn. 3.2. Khách thể nghiên cứu Xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ở các trường tiểu học huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn. - Khảo sát thực trạng xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn và quản lý xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ở huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên. - Đề xuất các biện pháp quản lý xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ở huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 5. Giả thuyết khoa học Quản lý xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên đã đạt kết quả nhất định song còn tồn tại hạn chế trong lập kế hoạch, tổ chức thực hiện và chỉ đạo thực hiện xây dựng môi trường làm việc. Nếu đề xuất được biện pháp quản lý xây dựng môi trường làm việc phù hợp điều kiện thực tế của địa phương thì sẽ góp phần nâng cao chất lượng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên. 6. Phạm vi nghiên cứu Giới hạn địa bàn nghiên cứu: Trong phạm vi của đề tài, tác giả giới hạn khảo sát với 22 cán bộ quản lí (gồm Hiệu trưởng, Phó hiệu trưởng, Tổ trưởng chuyên môn), 50 giáo viên ở các trường tiểu học vùng khó khăn: Tiểu học Mỏ Ba, tiểu học Bản Tèn, tiểu học Văn Lăng, tiểu học Minh Lập 1. Chủ thể quản lý xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn là Hiệu trưởng các trường tiểu học. Đề tài nghiên cứu thực trạng xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn trong 2 năm học 2018-2019, 2019-2020. 7. Phương pháp nghiên cứu Để hoàn thành nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài, tác giả đã sử dụng các nhóm phương pháp sau đây: 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận - Sử dụng các phương pháp phân tích, hệ thống hoá các tài liệu, các công trình nghiên cứu khoa học, tạp chí có liên quan làm rõ những biện pháp chỉ đạo cải thiện môi trường giáo dục, môi trường làm việc ở các nhà trường. - Nghiên cứu các văn kiện của Đảng, Chỉ thị, Nghị quyết của Đảng về giáo dục và đào tạo; Luật giáo dục, Điều lệ trường tiểu học, quy định của ngành giáo dục về môi trường làm việc. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi (anket) Phương pháp này được sử dụng trong đề tài với mục đích nhằm tìm hiểu thực trạng xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn và quản lý xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ở huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên. 7.2.2. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm Tổng kết kinh nghiệm về việc quản lý xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học ở vùng khó khăn và báo cáo của các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên và kinh nghiệm tích lũy được của cá nhân trong quá trình làm công tác quản lý xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học ở vùng khó khăn. 7.2.3. Phương pháp phỏng vấn Được sử dụng với mục đích tìm hiểu những nhận xét, đánh giá của giáo viên, cán bộ quản lý của các trường tiểu học về vấn đề quản lý xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học ở vùng khó khăn. 7.2.4. Phương pháp chuyên gia Xin ý kiến chuyên gia về các biện pháp quản lý xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học ở vùng khó khăn mà đề tài đề xuất. 7.2.5. Phương pháp xử lý số liệu Sử dụng phương pháp toán thống kê để xử lý và phân tích các số liệu từ các bảng hỏi thu thập được về mặt định lượng. 8. Cấu trúc luận văn Luận văn ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Khuyến nghị, Tài liệu tham khảo, Phụ lục, nội dung chính của luận văn gồm có 3 chương như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn Chương 2: Thực trạng về quản lý xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ở huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên Chương 3: Biện pháp quản lý xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn ở huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG LÀM VIỆC CHO GIÁO VIÊN TIỂU HỌC VÙNG KHÓ KHĂN 1.1. Tổng quan lịch sử nghiên cứu 1.1.1. Các nghiên cứu trên thế giới Trên thế giới, có nhiều quan điểm khác nhau về xây dựng môi trường làm việc, trong đó có quan điểm của Maier và Lauler (1973), Bedeian (1993), Kreitner (1995), Higgins (1994) và khẳng định xây dựng các chính sách cho giáo viên giúp cho nhà trường tồn tại và phát triển. Một vài tài liệu đề cập đến hai nhóm yếu tố ảnh hưởng đến xây dựng môi trường làm việc, đó là nhóm yếu tố thuộc bản thân giảng viên và nhóm yếu tố môi trường [9]. J.A Comenxki - người đặt nền móng cho lý luận dạy học tiên tiến “ông tổ của nền sư phạm cận đại”, theo ông học thức và yêu lao động sư phạm một cách không bờ bến sẽ là động lực để tạo ra những người thầy thực thụ, bởi lẽ nghề thầy giáo là nghề rất vinh dự “dưới ánh mặt trời không có nghề nghiệp nào cao quý hơn. Chính tình yêu nghề, sự đánh giá đúng mức và trân trọng đã tạo động lực cho những nhà sư phạm không ngừng cống hiến và sáng tạo” [4]. Tác giả Bennis W. (1989), khi nghiên cứu về môi trường làm việc trong một tổ chức đã nhấn mạnh đến khía cạnh lãnh đạo tổ chức quan tâm đến việc để trao quyền cho nhân viên và tăng cường hiệu quả của tổ chức. Khi những nhân viên được trao những quyền phù hợp thì họ phấn khởi và tích cực làm việc. Họ sẽ cho rằng mình được lãnh đạo tin tưởng. Điều này làm cho các nhân viên cố gắng hơn, nỗ lực hơn để làm việc và những sự cố gắng của nhân viên sẽ đem lại hiệu quả cao trong công tác giáo dục và đào tạo của nhà trường [dẫn theo (6, tr.8]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Một số tác giả khác như Wonycott-Kytle, Angel M.; Bogotch, Ira E. (1997), đã tìm hiểu những cách thức nhằm thay đổi môi trường làm việc trong tổ chức nhà trường để thử hiện cải cách giáo dục hiệu quả. Các tác giả này nhấn mạnh đến vai trò quan trọng của một số yếu tố tâm lý như: sự hợp tác, công nhận, khen thưởng, khích lệ, động viên bằng vật chất. Chính các tác động tâm lý này làm cho các thành viên của tổ chức có tâm trạng và thái độ tốt với tổ chức, với công việc. Họ sẽ làm việc tích cực hơn, hiệu quả hơn vì sự hoàn thành các mục tiêu của tổ chức [dẫn theo (6, tr.9]. Nghiên cứu của Donaldson, G.A., Jr (2001), bàn về vai trò của người lãnh đạo trong trường học trong việc tập hợp, kết nối mọi người thực hiện các mục tiêu phát triển của nhà trường. Để tập hợp và kết nối các thành viên trong tập thể nhà trường, người lãnh đạo cần có năng lực xây dựng môi trường làm việc để tạo động lực cho mọi người, khích lệ động viên mọi người hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao [dẫn theo (6, tr.9]. 1.1.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam Theo tác giả Trần Quốc Thành (2009), phân tích đã phân tích phần nổi trong nhà trường, đó là định hướng phát triển của nhà trường, mục tiêu phát triển, các giá trị mà nhà trường theo đuổi, khung cảnh của nhà trường (nhà, phòng học, phòng làm việc, cơ sơ vật chất, biểu trưng của nhà trường), những yếu tố này đã ảnh hưởng đến trạng thái tâm lý của các cá nhân, mặt khác bầu không khí tâm lý của nhà trường có tác động tới các thành viên trong nhà trường…Với quan điểm này cho thấy, để xây dựng làm việc trong nhà trường cần chú ý tới các yếu tố về cơ sở vật chất và bầu không khí tâm lý nhằm tạo cho các thành viên trong nhà trường sự thân thiện, hợp tác [21, tr.33 - 39]. Tác giả Phạm Minh Hạc (2008), “Quan hệ người - người: Giá trị quan trọng nhất trong nhân cách”, Tạp chí Nghiên cứu Con người, số 5 (38) đã nhấn mạnh các nhà trường ở nước ta có hoàn cảnh riêng, nhất là về cơ sở vật chất còn thiếu thốn nhiều, đội ngũ nhà giáo lẫn cán bộ quản lý còn gặp nhiều khó Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn khăn, mặt khác, với việc chăm lo cơ sở vật chất, sách giáo khoa, đội ngũ giảng dạy và quản lý, cần xây dựng môi trường làm việc trong nhà trường, trong ký túc xá hay nhà trọ, ở gia đình, nơi công cộng; hưởng ứng phong trào “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” của Bộ Giáo dục và Đào tạo (Chỉ thị số 40/2008/CT- BGDĐT ngày 22/7/2008), nhằm mục đích “thiết lập lại môi trường sư phạm với sáu đặc trưng là trật tự kỷ cương, trung thực, khách quan, công bằng, tình thương và khuyến khích sáng tạo, hiệu quả”. Bên cạnh đó, cần xây dựng “văn hóa ứng xử”, “văn hóa giao tiếp” ở gia đình, trong nhà trường, ngoài xã hội - đó là quan hệ người - người, giá trị quan trọng nhất trong nhân cách [10, tr.47-53]. Tác giả Phạm Hồng Quang trong đề tài cấp Bộ “Giải pháp phát triển môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn khu vực miền núi phía Bắc Việt Nam” đã khẳng định môi trường làm việc là một khái niệm rộng bao gồm tất cả những gì có liên quan, ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động và sự phát triển, nâng cao năng lực công tác của mỗi cá nhân, cán bộ, công chức (bao gồm môi trường bên trong và môi trường bên ngoài). Môi trường làm việc đối với cán bộ, công chức ( được tiếp cận là môi trường bên trong) bao gồm cơ sở vật chất, tinh thần, chế độ chính sách, mối quan hệ giữa lãnh đạo đối với nhân viên và giữa nhân viên với nhân viên trong một cơ quan, tổ chức, đơn vị. Môi trường làm việc tốt là một trong những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sự phát triển của cán bộ, công chức cũng như quyết định đến chất lượng, hiệu quả hoạt động của cơ quan, tổ chức, đơn vị [15]. Theo tác giả Phạm Hồng Quang với bài viết “Các giải pháp phát triển môi trường làm việc tạo động lực cho GV tiểu học vùng khó khăn khu vực miền núi phía Bắc” đã chỉ ra nội dung phát triển môi trường làm việc tạo động lực cho GV tiểu học vùng khó khăn khu vực miền núi phía Bắc gồm: Hoàn thiện bộ tiêu chuẩn về môi trường làm việc của GV; Tăng cường tự chủ đối với trường tiểu học vùng khó khăn trong quản lý nhà trường; Xây Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn dựng văn hóa quản lý đặc thù để phát triển GV tiểu học vùng khó khăn; Xây dựng chính sách đối với GV tiểu học vùng khó khăn nhằm tạo động lực cho GV; Huy động nguồn đầu tư, nâng cấp cơ sở vật chất để GV tiểu học làm việc hiệu quả [17, tr.97-99;103]. Nguyễn Thị Phương Nam (2015) với đề tài Biện pháp cải thiện môi trường làm việc của giáo viên tiểu học ở vùng khó khăn huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên đã cho rằng môi trường làm việc là các yếu tố có tác động đến quá trình dạy học của GV và quá trình học tập của HS, vì vậy nó ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng dạy và học trong nhà trường. Để cải thiện môi trường làm việc cho GV tiểu học ở vùng khó khăn phải thực hiện các nội dung: Xây dựng không gian, cơ sở vật chất thân thiện trong nhà trường; Xây dựng quan hệ xã hội thân thiện, chia sẻ; Xây dựng nề nếp dạy học tích cực; Lựa chọn phương pháp dạy học thân thiện tạo ra môn học thân thiện. Để cải thiện môi trường làm việc, tác giả đưa ra các biện pháp: Nâng cao nhận thức cho cán bộ, giáo viên, phụ huynh HS về môi trường làm việc trong nhà trường; Xây dựng các mối quan hệ; Tăng cường kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học của GV, xây dựng nề nếp làm việc; Rà soát, bổ sung, tăng cường cơ sở vật chất phục vụ cho hoạt động dạy học của GV; Phát triển môi trường công nghệ thông tin, đưa thế giới đến với GV vùng khó khăn...[13]. Công trình nghiên cứu của tác giả Phạm Quang Huân trong cuốn “Văn hóa tổ chức - Hình thái cốt lõi của văn hóa nhà trường”, Kỷ yếu Hội thảo Văn hóa học đường (2007) cho rằng văn hoá nhà trường là văn hóa tổ chức, do đó, văn hoá nhà trường mang đặc trưng của văn hoá tổ chức [11]. Còn theo Phạm Thị Minh Hạnh (2009) trong bài viết “Văn hóa học đường: Quan niệm, vai trò, bản chất và một số yếu tố cơ bản” in trong cuốn “Văn hóa và văn hóa học đường cho rằng: văn hóa tổ chức nhà trường là hệ thống những quy định tường minh hay ngầm ẩn, các chuẩn mực đạo đức, giá trị cơ bản, quy tắc ứng xử tốt đẹp nhất giữa các thành viên trong nhà trường và các tổ chức cá Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn nhân ngoài xã hội có liên quan trong quá trình hoạt động: đặc trưng cho mỗi nhà trường, phù hợp với xã hội đó [dẫn theo 11]. Vậy qua phân tích những công trình nghiên cứu trong và ngoài nước, chúng tôi thấy rằng, các công trình chủ yếu đề cập đến những vấn đề lý luận chung về môi trường làm việc, gắn với văn hóa nhà trường. Chưa có công trình nào nghiên cứu sâu về vấn đề quản lý xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn, với những yêu cầu và điều kiện thực tiễn, những đề xuất cụ thể về mặt quản lý để xây dựng một môi trường làm việc thuận lợi, có ý nghĩa nhất trong tạo động lực cho giáo viên công tác ở những vùng khó khăn, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục. 1.2. Các khái niệm công cụ 1.2.1. Quản lý Theo khái niệm trong cuốn Từ điển Giáo dục học cho rằng: “Quản lý là hoạt động hay tác động có định hướng, có chủ đích của chủ thể quản lý (người quản lý) đến khách thể quản lý (người bị quản lý) trong một tổ chức nhằm làm cho tổ chức vận hành và đạt được mục đích của tổ chức” [22, tr.326]. Theo Nguyễn Ngọc Quang: “Quản lý là hoạt động tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến tập thể những người lao động (nói chung là khách thể quản lý) nhằm thực hiện được những mục tiêu dự kiến” [22, 2001]. Theo Trần Khánh Đức: “Quản lý là hoạt động có ý thức của con người nhằm định hướng, tổ chức, sử dụng các nguồn lực và phối hợp hành động của một nhóm người hay một cộng đồng người để đạt được các mục tiêu đề ra một cách hiệu quả nhất” [7]. Tiếp thu và phân tích các quan điểm trên, chúng tôi cho rằng quản lý là những tác động có mục đích, có tổ chức, kế hoạch của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý nhằm đạt được mục tiêu quản lý đề ra. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 1.2.2. Môi trường, môi trường giáo dục * Môi trường Theo "Luật bảo vệ môi trường" đã được Quốc hội nước CHXHCN Việt Nam khoá IX, kì họp thứ tư thông qua ngày 27 - 12 - 1993 như sau: "Môi trường bao gồm các yếu tố tự nhiên và yếu tố vật chất nhân tạo, quan hệ mật thiết với nhau, bao quanh con người, có ảnh hưởng tới đời sống, sản xuất, sự tồn tại, phát triển của con người và thiên nhiên" [19]. Theo UNESCO (1981) thì “Môi trường sống do con người tạo ra, trong đó con người sống và bằng lao động của mình, họ khai thác các tài nguyên thiên nhiên và nhân tạo nhằm thỏa mãn nhu cầu của mình” [5]. Qua đó, chúng ta 21 nhận thấy, con người, xã hội và thiên nhiên có quan hệ chặt chẽ gắn bó hài hòa với nhau. Vì vậy, có thể hiểu rằng môi trường bao gồm cả môi trường tự nhiên và môi trường xã hội. Vậy, môi trường được hiểu là toàn bộ hệ thống tự nhiên và hệ thống xã hội do con người tạo ra, chúng có quan hệ mật thiết với nhau, bao quanh con người và ảnh hưởng đến sự tồn tại, phát triển của con người và thiên nhiên. 1.2.3. Môi trường làm việc, xây dựng môi trường làm việc Theo tác giả Lý Thị Kim Bình, thì “Môi trường làm việc là một khái niệm rộng bao gồm tất cả những gì có liên quan, ảnh hưởng trực tiếp đến sự hoạt động và phát triển, nâng cao năng lực công tác của mỗi cá nhân cán bộ, công chức” [3]. Theo tác giả Phạm Hồng Quang “môi trường làm việc của GV ” là toàn bộ những yếu tố vật chất và yếu tố tinh thần, các yếu tố xã hội - nơi GV tiến hành các hoạt động dạy học và HS tiến hành hoạt động học tập, rèn luyện. Môi trường làm việc ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp đến chất lượng giảng dạy, giáo dục HS nói riêng và kết quả học tập cũng như sự hình thành nhân cách của HS nói chưng” [18]. Như vậy, theo chúng tôi: Xây môi trường làm việc trong nhà trường là đảm bảo các điều kiện cơ sở vật chất, chế độ chính sách cho các thành viên Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn