Tài liệu Quản lý thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học thành phố thái nguyên tỉnh thái nguyên

.. ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM LÊ THỊ ANH ĐÀO QUẢN LÝ THIẾT BỊ DẠY HỌC ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM LÊ THỊ ANH ĐÀO QUẢN LÝ THIẾT BỊ DẠY HỌC ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS Đỗ Lệ Hà THÁI NGUYÊN - 2020 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020 Tác giả luận văn Lê Thị Anh Đào i LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, em xin bày tỏ lòng biết ơn và sự kính trọng tới Lãnh đạo trường Đại học sư phạm - Đại học Thái Nguyên, các Thầy giáo Cô giáo đã tham gia giảng dạy và cung cấp những kiến thức cơ bản, sâu sắc, tạo điều kiện giúp đỡ em trong quá trình học tập và nghiên cứu tại nhà trường. Đặc biệt, với tấm lòng thành kính, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến TS Đỗ Lệ Hà, người đã trực tiếp hướng dẫn khoa học và tận tình giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn Lãnh đạo Phòng Giáo dục & Đào tạo thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên, lãnh đạo các trường tiểu học cụm chuyên môn số 1 thành phố Thái Nguyên cùng bạn bè, người thân đã tạo điều kiện cả về thời gian, vật chất, tinh thần cho tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, mặc dù bản thân em đã luôn cố gắng nhưng chắc chắn không tránh khỏi những khiếm khuyết. Kính mong được sự góp ý, chỉ dẫn của các Thầy, các Cô và các bạn đồng nghiệp. Em xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020 Tác giả luận văn Lê Thị Anh Đào ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................... ii MỤC LỤC .............................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ....................................................................... vii DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................... viii MỞ ĐẦU ................................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................... 2 3. Đối tượng và khách thể và phạm vi nghiên cứu .................................................. 2 4. Giả thuyết khoa học ............................................................................................. 2 5. Nhiệm vụ nghiên cứu........................................................................................... 2 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu của đề tài ......................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 3 8. Cấu trúc luận văn ................................................................................................. 4 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÍ THIẾT BỊ DẠY HỌC ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC.................. 5 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ........................................................................... 5 1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài ........................................................................ 5 1.1.2. Các nghiên cứu trong nước ............................................................................ 6 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài ................................................................ 10 1.2.1. Quản lý......................................................................................................... 10 1.2.2. Thiết bị dạy học ........................................................................................... 10 1.2.3. Quản lý thiết bị dạy học ............................................................................... 11 1.2.4. Quản lí thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ........................ 11 1.3. Một số vấn đề lý luận về thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ...... 11 1.3.1. Đổi mới giáo dục tiểu học hiện nay và yêu cầu đặt ra đối với thiết bị dạy học và quản lý thiết bị dạy học .................................................................... 11 1.3.2. Vị trí, vai trò của thiết bị dạy học trong đổi mới giáo dục tiểu học ............ 13 iii 1.3.3. Chức năng của thiết bị dạy học ....................................................................... 13 1.3.4. Các thiết bị dạy học ở trường tiểu học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ........ 14 1.3.5. Yêu cầu cơ bản sử dụng TBDH trong quá trình dạy ................................... 20 1.4. Quản lý thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới ở trường tiểu học............. 22 1.4.1. Lập kế hoạch quản lý thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới ở trường tiểu học ............................................................................................ 22 1.4.2. Tổ chức thực hiện quản lý thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới ở trường tiểu học ............................................................................................ 23 1.4.3. Chỉ đạo thực hiện quản lý thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới ở trường tiểu học ............................................................................................ 25 1.4.4. Kiểm tra, đánh giá việc sử dụng TBDH đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ..... 26 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học .............................................................. 27 1.5.1. Các yếu tố chủ quan ..................................................................................... 27 1.5.2. Các yếu tố khách quan ................................................................................. 28 Kết luận chương 1 .................................................................................................. 29 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THIẾT BỊ DẠY HỌC ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN ............................... 30 2.1. Khái quát về kinh tế - chính trị, văn hóa - xã hội thành phố Thái Nguyên ........... 30 2.1.1. Tình hình kinh tế, xã hội thành phố Thái Nguyên ....................................... 30 2.1.2. Khái quát về giáo dục tiểu học ở thành phố Thái Nguyên .......................... 31 2.2. Khái quát về khảo sát thực trạng .................................................................... 33 2.2.1. Mục tiêu khảo sát ......................................................................................... 33 2.2.2. Nội dung khảo sát ........................................................................................ 33 2.2.3. Khách thể khảo sát và địa bàn khảo sát ....................................................... 33 2.2.4. Phương pháp khảo sát .................................................................................. 33 2.3. Thực trạng thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên .......................................... 34 iv 2.3.1. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về tầm quan trọng của thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới ở các trường tiểu học ............................ 34 2.3.2. Thực trạng thiết bị dạy học (số lượng, chất lượng, đồng bộ, tính hiện đại) đáp ứng yêu cầu đổi mới ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên ......... 37 2.3.3. Thực trạng tần suất sử dụng thiết bị dạy học ............................................... 42 2.4. Thực trạng quản lý thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên ................. 43 2.4.1. Thực trạng lập kế hoạch quản lý thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học ............................................................. 43 2.4.2. Thực trạng tổ chức thực hiện quản lý thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học ....................................................... 46 2.4.3. Thực trạng chỉ đạo triển khai sử dụng thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học ....................................................... 50 2.4.4. Thực trạng kiểm tra, đánh giá thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới ở các trường tiểu học............................................................................ 53 2.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên ........................................................................ 54 2.6. Đánh giá chung ................................................................................................ 56 2.6.1. Những kết quả đạt được ................................................................................ 56 2.6.2. Tồn tại, hạn chế .......................................................................................... 56 Kết luận chương 2 .................................................................................................. 58 Chương 3: MỘT SỐ BIỆN PHÁP QUẢN LÝ THIẾT BỊ DẠY HỌC ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN ..................... 59 3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp .................................................................. 59 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống, tính đồng bộ ........................................ 59 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn .............................................................. 59 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa ................................................................ 59 v 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả .............................................................. 60 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ................................................................. 60 3.2. Biện pháp quản lý thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên ............................................... 60 3.2.1. Tổ chức nâng cao nhận thức về vai trò của quản lý thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục tiểu học cho CBQL, GV các trường tiểu học ... 60 3.2.2. Tổ chức xây dựng kế hoạch quản lý thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phù hợp với điều kiện thực tế của nhà trường ................ 63 3.2.3. Chỉ đạo bồi dưỡng kỹ năng sử dụng thiết bị dạy học cho đội ngũ giáo viên trường tiểu học .................................................................................... 65 3.2.4. Chỉ đạo thực hiện xã hội hóa và đẩy mạnh công tác tự chế thiết bị dạy học ..... 67 3.2.5. Tăng cường ứng dụng CNTT trong quản lý và cụ thể hóa các tiêu chí đánh giá hiệu quả sử dụng TBDH ............................................................... 69 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ..................................................................... 71 3.4. Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất .......... 72 3.4.1. Khái quát về khảo nghiệm ........................................................................... 72 3.4.2. Khảo sát tính cần thiết của các biện pháp đề xuất ....................................... 72 3.4.3. Khảo sát tính khả thi của các biện pháp đề xuất .......................................... 74 Kết luận chương 3 .................................................................................................. 76 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .......................................................................... 77 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN VĂN .......................................................................................................... 81 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 82 PHỤ LỤC.................................................................................................................. vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Bộ GD ĐT: CBQL: Bộ Giáo dục Đào tạo Cán bộ quản lý GV: Giáo viên HS Học sinh TBDH Thiết bị dạy học vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Bảng thiết bị dạy học tối thiểu cấp tiểu học ..................................... 16 Bảng 2.1. Tổng số lớp và số học sinh tại các trường tiểu học ở thành phố Thái Nguyên năm học 2019-2020 .................................................... 32 Bảng 2.2. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên tầm quan trọng của thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới ở các trường tiểu học...... 35 Bảng 2.3 Thống kê số lượng thiết bị dạy học tại các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên .............................................................................. 38 Bảng 2.4. Đánh giá của cán bộ quản lý, giáo viên về tính đồng bộ của thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới ở các trường tiểu học...... 40 Bảng 2.5. Đánh giá của cán bộ quản lý, giáo viên về tính hiện đại của thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới ở các trường tiểu học .............. 41 Bảng 2.6. Đánh giá của cán bộ quản lý, giáo viên về tần suất sử dụng thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới ở các trường tiểu học .............. 42 Bảng 2.7. Đánh giá của cán bộ quản lý, giáo viên về lập kế hoạch quản lý thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới ở các trường tiểu học...... 43 Bảng 2.8. Đánh giá của cán bộ quản lý, giáo viên về tổ chức thực hiện quản lý thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới ở các trường tiểu học.............................................................................................. 46 Bảng 2.9. Đánh giá của cán bộ quản lý, giáo viên về chỉ đạo triển khai sử dụng thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới ở các trường tiểu học............... 50 Bảng 2.10. Đánh giá của cán bộ quản lý, giáo viên về kiểm tra, đánh giá thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới ở các trường tiểu học...... 53 Bảng 2.11. Đánh giá của cán bộ quản lý, giáo viên về các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới ở các trường tiểu học .................................................................................. 55 Bảng 3.1. Đánh giá của cán bộ quản lý, giáo viên về tính cần thiết của các biện pháp đề xuất .............................................................................. 73 Bảng 3.2. Đánh giá của cán bộ quản lý, giáo viên về tính khả thi của các biện pháp đề xuất .............................................................................. 74 viii MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Để đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông và phục vụ cho công tác hội nhập quốc tế về giáo dục và đào tạo, trong quá trình dạy học và giáo dục, ngoài việc đổi mới phương pháp, nâng cao năng lực và bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên, cán bộ quản lý còn phải quan tâm đến việc quản lý và sử dụng có hiệu quả thiết bị dạy học. Đây được xem là một bộ phận cơ sở vật chất trọng yếu góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy của giáo viên. Đổi mới chương trình gắn liền với những yêu cầu về trang bị và sử dụng thiết bị dạy bộ môn theo quan niệm tiên tiến về phương pháp dạy học, coi thiết bị dạy học không chỉ là phương tiện minh họa, trực quan hóa điều trình bày, giảng giải của giáo viên mà chính là nguồn tri thức, phương tiện truyền tải thông tin phương tiện tư duy, nghiên cứu học tập, tiếp cận tự nhiên và xã hội giúp học sinh tự phát hiện kiến thức. Muốn nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học phải đổi mới một cách toàn diện và đồng bộ: Từ mục tiêu, nội dung chương trình, phương pháp dạy học của giáo viên, phương pháp học tập của học sinh, phương pháp quản lý nhà trường. Xuất phát từ yêu cầu đó mà vấn đề quản lý việc sử dụng đồ dùng dạy học trong các giờ học được quan tâm. Sử dụng thiết bị dạy học như thế nào để có hiệu quả phục vụ yêu cầu đổi mới, đó là giải pháp bước đầu, nhằm tháo gỡ những khó khăn vướng mắc về ý thức và chất lượng sử dụng thiết bị trong quá trình dạy học ở trường tiểu học. Để thiết thực đổi mới phương pháp dạy học, trước mắt các nhà trường phải sử dụng có hiệu quả cơ sở vật chất và thiết bị dạy học hiện có và huy động các nguồn lực để tăng cường cơ sở vật chất và thiết bị dạy học. Ở các trường tiểu học, sau nhiều năm xây dựng và phát triển, đến nay nhìn chung cơ sở vật chất của các nhà trường đã đáp ứng được cho việc dạy học 2 buổi/ngày nhưng trang thiết bị dạy học còn thiếu đồng bộ nên việc quản lý, sử dụng chưa thật sự hiệu quả. Mặt khác theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới và yêu cầu đổi mới giáo dục tiểu học thì việc quản lí thiết bị dạy học còn lộ rõ những hạn chế bất cập, chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới, do vậy, cần phải có 1 các biện pháp quản lý thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học. Xuất phát từ lý do trên tác giả chọn đề tài “Quản lý thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn tốt nghiệp. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận, thực trạng quản lý thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở trường tiểu học thành phố Thái Nguyên, luận văn đề xuất các biện pháp quản lý thiết bị dạy học, nhằm nâng cao hiệu quả khai thác và sử dụng thiết bị dạy học góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. 3. Đối tượng và khách thể và phạm vi nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quản lý thiết bị dạy học ở trường tiểu học. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp quản lý thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở trường tiểu học thành phố Thái Nguyên. 4. Giả thuyết khoa học Triển khai và sử dụng thiết bị dạy học ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên trong thời gian qua đã được quan tâm thực hiện tuy nhiên trước yêu cầu đổi mới giáo dục như hiện nay vẫn còn tồn tại một số hạn chế. Nếu đề xuất các biện pháp quản lí thiết bị dạy học một cách khoa học, phù hợp với điều kiện thực tiễn của các trường tiểu học thì sẽ nâng cao hiệu quả sử dụng các thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục tiểu học. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận của quản lí thiết bị dạy học ở các trường tiểu học. 5.2. Khảo sát thực trạng quản lí thiết bị dạy học ở các trường tiểu học thuộc thành phố Thái Nguyên. 2 5.3. Đề xuất một số biện pháp quản lí thiết bị dạy học nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên. 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu của đề tài 6.1. Phạm vi thời gian: Từ tháng 4 năm 2019 đến tháng 5 năm 2020 6.2. Phạm vi không gian: Nghiên cứu thực tiễn tại trường tiểu học Tân Long, Sơn Cẩm 1, Sơn Cẩm 2, Sơn Cẩm 3, Núi Voi, Cao Ngạn, Quang Vinh, Hoàng Văn Thụ, Đồng Bẩm, Chiến Thắng. 6.3. Giới hạn nội dung nghiên cứu: Tập trung nghiên cứu biện pháp quản lý thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục của Hiệu trưởng các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên. Thiết bị dạy học ở trường tiểu học bao gồm nhiều loại tuy nhiên trong phạm vi nghiên cứu của đề tài này chúng tôi căn cứ vào thông tư số 15/2009/TTBGDĐT Thông tư Ban hành Danh mục thiết bị dạy học tối thiểu cấp tiểu học. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận Sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa các tài liệu có liên quan đến vấn đề quản lí và sử dụng thiết bị dạy học như các quy định của Bộ GDĐT, nhiệm vụ năm học của Sở, phòng, trường để xây dựng khung lí luận của đề tài. 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi (anket) Phương pháp này được sử dụng trong đề tài để tiến hành điều tra trên các đối tượng CBQL, GV với mục đích tìm hiểu thực trạng quản lý thiết bị dạy học trong bối cảnh đổi mới giáo dục. 7.2.2. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm Tổng kết kinh nghiệm về việc quản lý thiết bị dạy học trong bối cảnh đổi mới giáo dục thông qua báo cáo trong các hội nghị của Phòng GDĐT thành phố Thái Nguyên, báo cáo của các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên và kinh nghiệm tích lũy được của cá nhân trong quá trình làm công tác quản lý nhà trường. 3 7.2.3. Phương pháp phỏng vấn Được sử dụng với mục đích tìm hiểu những nhận xét, đánh giá của giáo viên, cán bộ quản lý của các trường tiểu học về vấn đề quản lý thiết bị dạy học trong bối cảnh đổi mới giáo dục. 7.2.4. Phương pháp chuyên gia Xin ý kiến chuyên gia về các biện pháp quản lý thiết bị dạy học trong bối cảnh đổi mới giáo dục mà đề tài đề xuất. 7.2.5. Phương pháp quan sát Quan sát quản lí thiết bị dạy học ở các trường tiểu học thuộc thành phố Thái Nguyên để đánh giá thực trạng. 7.3. Phương pháp xử lý số liệu Sử dụng phương pháp toán thống kê để xử lý và phân tích các số liệu từ các bảng hỏi thu thập được về mặt định lượng. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận - Khuyến nghị, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lí thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở trường tiểu học Chương 2: Thực trạng quản lí thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên. Chương 3: Biện pháp quản lí thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên. 4 Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÍ THIẾT BỊ DẠY HỌC ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài Theo Xukhômlinxki đã đề cập đến tầm quan trọng của việc vận dụng đồ dùng dạy học trong tổ chức hoạt động dạy học “Nghệ thuật giáo dục là chỗ không chỉ giáo dục bằng các quan hệ giữa người với người, bằng gương sáng và lời nói của nhà giáo dục, bằng những truyền thống được trân trọng giữ gìn trong tổ chức mà còn giáo dục bằng các đồ vật, những của cải vật chất và tinh thần, giáo dục bằng môi trường và cảnh trí do chính học sinh xây dựng nên, đó là cách làm phong phú cuộc sống tâm hồn của học sinh” [dẫn theo 13]. Dựa trên các học thuyết kinh điển của K. Marx: muốn truyền đạt những kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm quản lý hoạt động sử dụng thiết bị dạy học trường trung học phổ thông đến được với các nhà quản lý, lãnh đạo, phải thực hiện một quá trình ngược lại: phi vật thể hóa năng lực người (theo cách nói của K. Marx). Tức là “rút cái năng lực người trước đây gửi gắm vào đồ vật, xử lý nó thành kiến thức, kỹ năng, thái độ về một hoạt động cụ thể” hay còn gọi kinh nghiệm của xã hội loài người. Tập hợp những kiến thức, kỹ năng, thái độ của người GV hiện nay được coi như là công cụ và cách thức hoạt động, đó vừa là kết quả vừa là sản phẩm phi vật thể hóa nền văn hóa xã hội. Lotx Klinbơ cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của thiết bị dạy học (còn được gọi là đồ dùng dạy học, thiết bị dạy học, dụng cụ dạy học...), TBDH là tất cả những phương tiện vật chất cần thiết cho giáo viên và học sinh tổ chức và tiến hành hợp lý, có hiệu quả quá trình giáo dưỡng và giáo dục ở các môn học, cấp học [dẫn theo 15]. Tại Hội nghị các nhà lãnh đạo kỹ thuật Hoa Kỳ (2014), nhóm tác giả Antonio Cartelli, Marco Palma, Maria Ranieri đã trình bày kết quả nghiên cứu về áp dụng kinh nghiệm Tháp trải nghiệm của Dale; đây được xem là một mô hình kết hợp 5 một số lý thuyết liên quan đến thiết kế hướng dẫn sử dụng TBDH và hiệu quả quá trình học tập của học sinh [1]. Các nghiên cứu về quản lý thiết bị dạy học Với mô hình quản lý TBDH trong trường học đã được UNESCO khởi xướng, khuyến khích và bảo trợ trong suốt hơn 50 năm qua tại Cộng hoà Pháp, Cộng hoà Séc, Ba Lan, Úc ... với tôn chỉ “Nhà trường phục vụ nhà trường”. Tại Ba Lan, quản lý sử dụng TBDH được đánh giá thông qua các bài tập thực hành của học sinh, và thường cho một số lượng không nhỏ trong hệ thống TBDH được sử dụng trong các nhà trường phổ thông. Tại Rumani, quản lý sử dụng TBDH gắn với việc tự làm TBDH; thực hành tự làm TBDH được xem là môn học bắt buộc tại các trường trường phổ thông “Chuẩn bị kỹ thuật và sản xuất”. Tại Liên xô (cũ), TBDH tự làm rất được chú trọng tại các nhà trường, số giáo viên tham gia tự làm TBDH rất nhiều. Đã có nhiều tài liệu, nhiều cuốn sách của nhiều tác giả viết, giới thiệu hàng loạt mẫu TBDH tự làm rất phong phú, có 14 giá trị khoa học giáo dục và giá trị kinh tế cao, đã được dịch ra tiếng Việt, lưu hành rộng rãi trong ngành giáo dục Việt Nam những năm 70 - 80 của thế kỷ trước, các tài liệu này được dùng để tổ chức các lớp bồi dưỡng “nhân viên thiết bị thí nghiệm” và còn được sử dụng làm tài liệu tự bồi dưỡng đối với giáo viên các môn học, các cấp học ở Việt Nam [dẫn theo 15]. Tác giả David Dwyer đã nêu quan điểm về sử dụng TBDH hiệu quả khi nhà quản lý coi TBDH như là công cụ, chỉ báo phục vụ cho công tác đánh giá, dự báo chất lượng dạy học của nhà trường và môi trường dạy học của nhà trường. Ở Hoa Kỳ, ngay từ những giờ học đầu tiên về ngôn ngữ, các thiết bị dạy học hiện đại đã được đưa vào giảng dạy, những năm đầu thập kỷ 90 của thế kỷ trước, ở bậc tiểu học, học sinh sử dụng trang Web Youtube.com như một tài nguyên học đường [12]. 1.1.2. Các nghiên cứu trong nước Các nghiên cứu về thiết bị dạy học Tô Xuân Giáp với công trình: “Phương tiện dạy học-Hướng dẫn chế tạo và sử dụng”, tác giả đã đưa ra cơ sở phân loại và phân loại phương tiện dạy học, cách thức lựa chọn, thiết kế, chế tạo, sử dụng phương tiện dạy học và các điều kiện để 6 đảm bảo sử dụng có hiệu quả phương tiện dạy học. Theo ông, “Phương tiện dạy học được sử dụng đúng, có tác dụng làm tăng hiệu quả sư phạm của nội dung và phương pháp dạy học lên rất nhiều” [14]. Trong giáo trình: “Lý luận dạy học ở trường trung học cơ sở” [6] do Nguyễn Ngọc Bảo và Trần Kiểm viết đã dành một chương (chương 5) để viết về phương tiện dạy học. Theo tác giả, phương tiện dạy học có ý nghĩa quan trọng trong việc vận dụng phương pháp dạy học. Bên cạnh việc đổi mới nội dung, phương pháp dạy học, hiện nay các trường THCS đã được trang bị nhiều phương tiện dạy học. Vì vậy GV cần phải nắm được khái niệm phương tiện dạy học, các loại phương tiện dạy học, cách sử dụng, bảo quản từng loại phương tiện dạy học, đặc biệt là phương tiện dạy học kỹ thuật. Theo tác giả Vũ Trọng Rỹ trong “Tình hình sử dụng TBDH ở trường THCS qua khảo sát các tỉnh, Thành phố” đã nhận định về tình hình sử dụng TBDH của HS thông qua dự giờ lên lớp của GV cho thấy HS THCS ít được trực tiếp sử dụng TBDH, thường chỉ quan sát tranh ảnh, bản đồ, mô hình do GV giới thiệu. Trong trường hợp HS trực tiếp sử dụng TBDH thì thấy nhiều em còn khá lúng túng, GV chưa sử dụng thành thạo TBDH. Theo tự đánh giá của GV, nguyên nhân chủ yếu là GV chưa được tập huấn hoặc tập huấn chưa đạt 19 yêu cầu về sử dụng TBDH (37,4% số GV được hỏi ý kiến tán đồng với nguyên nhân này); nguyên nhân là TBDH không phù hợp hoặc quá khó chỉ có 10,2% số GV tán đồng; nguyên nhân là giáo viên thiếu ý thức rèn luyện sử dụng chỉ có 4,4% số GV tán thành [29]. Trong tài liệu: “Một số vấn đề lí luận và thực tiễn của việc xây dựng sử dụng cơ sở vật chất và TBDH ở trường phổ thông Việt Nam” tác giả Nguyễn Cảnh Chi, Trần Quốc Đắc.. đã đưa ra các quan điểm làm cơ sở cho việc sử dụng TBDH, xác định vị trí, vai trò của cơ sở vật chất TBDH ở trường phổ thông. Các tác giả trong công trình nghiên cứu trên đã nhận định: “TBDH phải được sử dụng, hiệu quả sử dụng là mục tiêu cơ bản nhất và là mục tiêu duy nhất của toàn bộ công tác thiết bị trường học. Sử dụng có hiệu quả TBDH là một nhiệm vụ nặng nề, khó khăn của người thầy giáo. Điều này đòi hỏi người thầy giáo phải có trình độ chuyên môn nghiệp vụ cao với yêu cầu sử dụng TBDH. Người GV không những cần hiểu biết 7 về TBDH, về kỹ thuật sử dụng chúng mà còn hiểu sâu về phương pháp dạy học với yêu cầu sử dụng TBDH: sử dụng TBDH với mục đích gì, lúc nào, liều lượng bao nhiêu, đặc điểm tâm lí SV ra sao; SV cần tham gia hoạt động như thế nào khi dạy học có sử dụng TBDH, sử dụng TBDH như thế nào để khơi dậy lòng say mê học tập, phát huy tính tích cực, năng lực sáng tạo và bồi dưỡng nhân cách cho SV” [11]. Các nghiên cứu về quản lý thiết bị dạy học Lê Thanh Giang với đề tài: “Thực trạng và giải pháp quản lý việc sử dụng thiết bị dạy học của giáo viên trường trung học phổ thông tỉnh Cà Mau” [13], qua đề tài tác giả đã khảo sát và phân tích thực trạng quản lý và sử dụng TBDH ở một số trường THPT tỉnh Cà Mau, từ đó đề xuất một số giải pháp quản lý việc sử dụng TBDH của giáo viên nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng TBDH ở các trường THPT tỉnh Cà Mau như: Tổ chức các tiết dạy biểu diễn các tính năng đưa lại hiệu quả dạy học đối với các TBDH hiện có; Thường xuyên tổ chức các hội thảo, những buổi trao đổi kinh nghiệm về sử dụng TBDH có hiệu quả; Thường xuyên theo dõi, kiểm tra, đánh giá tình hình sử dụng TBDH của tổ bộ môn, GV; Đảm bảo đủ số lượng TBDH tối thiểu Chất lượng phải đảm bảo ... Nguyễn Thị Bạch Ngọc với đề tài: “Thực trạng quản lý thiết bị dạy học ở các trường trung học phổ thông thành phố Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương” [24], tác giả đã nghiên cứu lý luận và đánh giá thực trạng việc quản lý phương tiện dạy học của Hiệu trưởng, xác lập các biện pháp quản lý phương tiện dạy học có hiệu quả của Hiệu trưởng nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở các trường THCS trên địa bàn thành phố Thủ Dầu Một, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay gồm các biện pháp: Nâng cao nhận thức cho cán bộ, giáo viên về vai trò của thiết bị dạy học và quản lý thiết bị dạy học trong trường THPT; Tăng cường việc xây dựng, mua sắm, trang bị thiết bị dạy học đủ số lượng và đảm bảo chất lượng đáp ứng yêu cầu chất lượng dạy học; Tập huấn kỹ năng, hướng dẫn sử dụng TBDH có hiệu quả cho giáo viên; Tăng cường quản lý việc bảo quản, bảo dưỡng và sửa chữa thiết bị dạy học.... Đặng Phúc Tịnh với đề tài: “Thực trạng và một số biện pháp quản lý thiết bị dạy học ở các trường trung học cơ sở huyện Phong Điền, thành phố Cần Thơ” 8 [27], tác giả đã khảo sát và phân tích thực trạng quản lý TBDH ở các trường THCS huyện Phong Điền, thành phố Cần Thơ. Từ đó, tác giả đề xuất một số biện pháp quản lý TBDH nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy và học của các trường THCS tại huyện Phong Điền, thành phố Cần Thơ gồm các biện pháp: Biện pháp nâng cao nhận thức về ý nghĩa, tầm quan trọng của thiết bị dạy học và quản lý thiết bị dạy học cho cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh; Biện pháp quản lý việc trang bị, cung ứng các thiết bị dạy học; Biện pháp quản lý việc sử dụng các thiết bị dạy học; Biện pháp quản lý việc bảo quản thiết bị dạy học.... Luận án tiến sĩ của tác giả Phùng Thị Lý Hằng về “Quản lý sử dụng thiết bị dạy học ở trường Trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục” đã phân tích trong bối cảnh đổi mới giáo dục, đổi mới dạy học đặt ra cho thiết bị dạy học có vai trò đặc biệt quan trọng, tác giả đã đưa ra các biện pháp như: Tổ chức các hoạt động nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh đối với việc sử dụng thiết bị dạy học trong bối cảnh hiện nay; Xây dựng Bộ tiêu chí quản lý sử dụng TBDH trường trung học phổ thông đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục; Xây dựng mô hình liên kết về sử dụng TBDH và phòng học bộ môn trung học phổ thông của các cụm trường và cơ sở giáo dục khác đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục; Xây dựng “Khung năng lực viên chức làm công tác TBDH” trường trung học phổ thông; Xây dựng kế hoạch sử dụng TBDH phù hợp mục tiêu, nội dung và đổi mới phương pháp dạy học trong nhà trường; Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên và viên chức làm công tác TBDH ở các trường trung học phổ thông đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục; Xã hội hóa nguồn đầu tư TBDH trường trung học phổ thông [15]. Các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước đã nhấn mạnh đến vị trí, vai trò của TBDH trong hoạt động giảng dạy của GV và HS, có nhiều công trình đã đề xuất các biện pháp cần thiết và khả thi nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng TBDH trong nhà trường, các công trình đã đã đưa việc sử dụng TBDH như là một cách thức tổ chức quá trình dạy học, đã được tổ chức sử dụng ở các không gian như: phòng học bộ môn, phòng thực hành, phòng truyền thống, lớp học thông minh... 9 Đến nay, chưa có công trình nào đề cập đến quản lý TBDH trong bối cảnh đổi mới giáo dục theo chương trình giáo dục phổ thông mới nhằm phát huy năng lực của học sinh, bên cạnh đó chưa có công trình nào đề cập cụ thể về chuyển từ dạy học tiếp cận nội dung sang dạy học tiếp cận năng lực theo yêu cầu đổi mới giáo dục. Vì vậy, nghiên cứu quản lý TBDH đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục cho HS tiểu học hiện nay là hết sức cần thiết. 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài 1.2.1. Quản lý Quản lý là một trong những loại hình lao động quan trọng nhất trong các hoạt động của con người. Theo tác giả Nguyễn Quốc Chí và Nguyễn Thị Mỹ Lộc: “Quản lý là quá trình đạt đến mục tiêu của tổ chức bằng cách vận dụng các hoạt động (chức năng) kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo (lãnh đạo) và kiểm tra” [dẫn theo 17] hay “Quản lý là quá trình tác động có chủ đích của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý nhằm đạt được mục tiêu của tổ chức” [9]. Theo tác giả Bùi Minh Hiền ”Quản lý là sự tác động có tổ chức, có hướng đích của chủ thể quản lý tới đối tượng quản lý nhằm đạt mục đích đề ra.” [16]. Theo tác giả Trần Kiểm: “Quản lý là những tác động của chủ thể quản lý trong việc huy động, phát huy, kết hợp, sử dụng, điều chỉnh, điều phối các nguồn lực (nhân lực, vật lực, tài lực) trong và ngoài tổ chức (chủ yếu là nội lực) một cách tối ưu nhằm đạt mục đích của tổ chức với hiệu quả cao nhất”[21]. Từ những quan điểm nêu trên, theo chúng tôi: Quản lý là sự tác động có tổ chức, có hướng đích của chủ thể quản lý tới đối tượng quản lý nhằm đạt mục tiêu đề ra. 1.2.2. Thiết bị dạy học Theo tác giả Thái Lập Thành: “TBDH bao gồm: vật liệu, mẫu vật mô hình, tranh ảnh, bản đồ, dụng cụ thí nghiệm, dụng cụ lao động dạy nghề, hoá chất, vật liệu, phim đèn chiếu, băng đĩa ghi âm, ghi hình, phần mềm dạy học, vườn trường,…” [28]. 10