Tài liệu Quản lý môi trường học tập ở các trường tiểu học thành phố thái nguyên

.. ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM DƯƠNG THỊ SIM QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2017 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM DƯƠNG THỊ SIM QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 60.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Thanh Huyền THÁI NGUYÊN - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Luận văn sử dụng những thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, các thông tin đã được chọn lọc, phân tích, tổng hợp, xử lý và đưa vào luận văn đúng quy định. Số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này hoàn toàn trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Thái Nguyên, tháng 11 năm 2017 Tác giả Dương Thị Sim i LỜI CẢM ƠN Sau một thời gian học tập, nghiên cứu tại trường Đại học sư phạm, Đại học Thái Nguyên, kết hợp với kinh nghiệm thực tiễn trong quá trình công tác tại thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên, cùng với sự nỗ lực cố gắng của bản thân và sự giúp đỡ của các thầy cô giáo, các đơn trường tiểu học trên địa bàn thành phố Thái Nguyên, tôi đã hoàn thành Luận văn "Quản lý môi trường học tập ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên" . Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới các thầy giáo, cô giáo của Trường Đại học sư phạm Thái Nguyên, các trường liên kết với Trường Đại học sư phạm Thái Nguyên đã nhiệt tình, tận tâm truyền đạt kiến thức khoa học và thực tiễn công tác trong mỗi bài giảng. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Nguyễn Thị Thanh Huyền là người trực tiếp hướng dẫn, theo dõi và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận văn. Trong quá trình viết luận văn sẽ không tránh khỏi những thiếu sót, tôi rất mong nhận được ý kiến tham gia góp ý của các thầy cô để tôi tiếp tục hoàn chỉnh luận văn đảm bảo tính thiết thực, hiệu quả và khả thi tại địa phương, đơn vị. Tôi xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 11 năm 2017 Tác giả Dương Thị Sim ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC .......................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .................................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG ...................................................................................v DANH MỤC CÁC HÌNH .................................................................................. vi MỞ ĐẦU ..............................................................................................................1 1. Lí do chọn đề tài ...............................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu..................................................................2 4. Giả thuyết khoa học ..........................................................................................3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................................3 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ...........................................................................3 7. Các phương pháp nghiên cứu ...........................................................................4 8. Cấu trúc luận văn ..............................................................................................5 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC ..........................................................................6 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề........................................................................6 1.1.1. Các nghiên cứu nước ngoài ........................................................................6 1.1.2. Các nghiên cứu trong nước.........................................................................7 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài ...............................................................9 1.2.1. Khái niệm quản lý.......................................................................................9 1.2.2. Khái niệm môi trường, môi trường học tập............................................. 10 1.2.3. Trường tiểu học, môi trường học tập ở trường tiểu học .......................... 14 1.2.4. Quản lý môi trường học tập ở trường tiểu học ........................................ 14 1.3. Một số vấn đề cơ bản về quản lý môi trường học tập ở trường tiểu học ... 15 1.3.1. Đặc điểm của học sinh tiểu học ............................................................... 15 1.3.2. Mục tiêu quản lý môi trường học tập ở trường tiểu học ......................... 17 iii 1.3.3. Nội dung quản lý môi trường học tập ở trường tiểu học ......................... 19 1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý môi trường học tập ở trường tiểu học ..... 32 1.4.1. Năng lực của cán bộ quản lý ................................................................... 32 1.4.2. Nhận thức và năng lực xây dựng môi trường học tập của giáo viên và học sinh .............................................................................................................. 33 1.4.3. Điều kiện kinh tế, chính trị - xã hội của địa phương nơi trường đóng .... 34 1.4.4. Cơ sở vật chất và nguồn tài chính ........................................................... 34 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 .................................................................................. 35 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN.................... 36 2.1. Vài nét về các trường tiểu học của thành phố Thái Nguyên ..................... 36 2.2. Khái quát về khảo sát................................................................................. 37 2.2.1. Mục đích khảo sát .................................................................................... 37 2.2.2. Nội dung khảo sát .................................................................................... 37 2.2.3. Đối tượng khảo sát................................................................................... 37 2.2.4. Phương pháp khảo sát .............................................................................. 37 2.3. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò của môi trường học tập đối với việc nâng cao chất lượng dạy học của học sinh .... 38 2.4. Thực trạng quản lý môi trường học tập ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên ...................................................................................................... 39 2.4.1. Thực trạng quản lý về cơ sở vật chất, cảnh quan môi trường ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên ............................................................ 39 2.4.2. Thực trạng quản lý thực hiện nội dung chương trình, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học .................................................................................. 44 2.4.3. Thực trạng về mối quan hệ giữa giáo viên với học sinh, học sinh với học sinh .............................................................................................................. 48 2.4.4. Thực trạng quản lý tổ chức các hoạt động giáo dục phong phú hấp dẫn, phù hợp với học sinh và điều kiện thực tiễn của nhà trường ..................... 50 2.5. Thực trạng các yêu tố ảnh hưởng đến quản lý môi trường học tập ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên ............................................................ 51 iv 2.6. Thực trạng đánh giá mức độ thực hiện kiểm tra, đánh giá về công tác xây dựng MTHT ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên...................... 53 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .................................................................................. 54 Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN ............................. 56 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp .................................................................... 56 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu .......................................................... 56 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn .......................................................... 56 3.1.3. Đảm bảo tính hiệu quả ............................................................................. 56 3.1.4. Đảm bảo tính khả thi ............................................................................... 57 3.1.5. Đảm bảo tính bền vững ........................................................................... 57 3.2. Biện pháp quản lý môi trường học tập ở các trường TH TP Thái Nguyên.... 57 3.2.1. Nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò môi trường học tập ....................................................................................... 57 3.2.2. Huy động các nguồn lực để phát triển cơ sở vật chất, cảnh quan môi trường nhà trường .............................................................................................. 60 3.2.3. Chỉ đạo thực hiện đầy đủ, có hiệu quả nội dung chương trình, đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học ................................................... 64 3.2.4. Xây dựng mối quan hệ gắn bó giữa giáo viên với học sinh, học sinh với học sinh ........................................................................................................ 70 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ................................................................. 76 3.4. Khảo sát về tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất ......... 76 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ......................................................................... 80 1. Kết luận .......................................................................................................... 80 2. Kiến nghị ....................................................................................................... 80 2.1. Đối với Ủy Ban nhân dân thành phố .......................................................... 80 2.2. Đối với Sở và phòng Giáo dục và Đào tạo ................................................. 81 2.3. Đối với các trường tiểu học ........................................................................ 82 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 83 PHỤ LỤC v DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ 1 CBQL Cán bộ quản lý 2 CNTT Công nghệ thông tin 3 CNV Công nhân viên 4 CNH Công nghiệp hóa 5 CSVC Cơ sở vật chất 6 ĐHSP Đại học sư phạm 7 ĐMPPDH Đổi mới phương pháp dạy học 8 GD Giáo dục 9 GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo 10 GV Giáo viên 11 HĐCM Hoạt động chuyên môn 12 HĐND Hội đồng nhân dân 13 HĐNGLL Hoạt động ngoài giờ lên lớp 14 HS Học sinh 15 NXB Nhà xuất bản 16 PPDH Phương pháp dạy học 17 QL Quản lý 18 QLGD Quản lý giáo dục 19 TCM Tổ chuyên môn 20 THCS Trung học cơ sở 21 THPT Trung học phổ thông 22 UBND Ủy ban nhân dân iv DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Quy mô học sinh các trường Tiểu học thành phố Thái Nguyên ....... 36 Bảng 2.2. Thực trạng số lượng, cơ cấu trình độ đội ngũ GV Tiểu học thành phố Thái Nguyên ............................................................................... 36 Bảng 2.3. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về vai trò của môi trường học tập .................................................................................... 38 Bảng 2.4. Thực trạng về cơ sở vật chất ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên ...................................................................................... 40 Bảng 2.5. Đánh giá của giáo viên và học sinh về thực trạng cảnh quan môi trường các trường TH thành phố Thái Nguyên ................................. 42 Bảng 2.6. Thực trạng quản lý thực hiện nội dung chương trình giáo dục tiểu học .............................................................................................. 45 Bảng 2.7. Thực trạng việc sử dụng các phương pháp ...................................... 46 Bảng 2.8. Thực trạng về các hình thức tổ chức dạy học .................................. 48 Bảng 2.9. Thực trạng quan hệ giữa giáo viên và học sinh ................................ 49 Bảng 2.10. Thực trạng quan hệ giữa học sinh và học sinh ............................... 50 Bảng 2.11. Thực trạng quản lý tổ chức các hoạt động giáo dục ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên ....................................................... 51 Bảng 2.12. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý môi trường học tập ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên ............................ 52 Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm tính cấp thiết của các biện pháp quản lý đề xuất ...................................................................................... 77 Bảng 3.2. Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp đề xuất.......... 78 v DANH MỤC CÁC HÌNH Biểu đồ 3.1. Kết quả khảo nghiệm tính cấp thiết của các biện pháp quản lý đề xuất ........................................................................................... 77 Biểu đồ 3.2. Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp đề xuất ...... 78 vi MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trong giai đoạn đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước như hiện nay, giáo dục là động lực quan trọng thúc đẩy sự phát triển. Nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của giáo dục là nâng cao chất lượng giáo dục trong các nhà trường nhằm phát triển toàn diện nhân cách con người. Xã hội hiện đại đặt ra các tiêu chí về phẩm chất và năng lực của con người đòi hỏi xã hội và nhà trường phải dốc sức để tìm ra các giải pháp nâng cao chất lượng dạy học và giáo dục. Trong những năm qua, sự nghiệp giáo dục đã có những bước phát triển mới, đạt được những kết quả đáng khích lệ trong việc mở rộng quy mô, tăng cơ hội tiếp cận giáo dục cho mọi người và chuẩn bị nguồn nhân lực cho công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Để đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng đáp ứng yêu cầu phát triển của xã hội cần tiến hành đồng bộ nhiều giải pháp như nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên; cải tiến nội dung, chương trình và sách giáo khoa; đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học; huy động mọi nguồn lực từ nhà trường, gia đình, xã hội quan tâm và đầu tư cho giáo dục, xây dựng môi trường giáo dục an toàn, thân thiện phát huy tính tích cực học tập của học sinh,… Xây dựng môi trường học tập tốt cho học sinh có ý nghĩa quan trọng và quyết định việc nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo trong giai đoạn hiện nay. Bởi, môi trường học tập có tác động lớn đến việc hình thành và phát triển nhân cách của học sinh, đặc biệt là học sinh tiểu học. Môi trường học tập tốt, lành mạnh, thân thiện giúp học sinh có thái độ động cơ học tập tích cực; tạo điều kiện cho việc hình thành nhân cách của học sinh toàn diện hơn, năng động hơn, sáng tạo hơn. Đặc biệt trong nền kinh tế hội nhập, mở cửa của nước ta hiện nay và sự bùng nổ của công nghệ thông tin có nhiều luồng tư tưởng, văn hoá tràn vào với những diễn biến phức tạp. Học sinh ở mọi lứa tuổi trong đó có học sinh tiểu học, lứa tuổi nhạy cảm với những tác động của ngoại cảnh, có thể bị ảnh hưởng 1 tiêu cực, lệch chuẩn ảnh hưởng tới quá trình tu dưỡng và học tập của học sinh. Đây chính là những băn khoăn, trăn trở không chỉ đặt ra cho ngành giáo dục mà là vấn đề của toàn xã hội. Chính vì vậy xây dựng môi trường học tập lành mạnh thân thiện với bầu không khí ấm áp ở đó các em được chia sẻ suy nghĩ, quan điểm, chính kiến của mình, được tranh luận tìm ra tri thức mới, được vui chơi trong vòng tay ấm áp của thầy cô, bạn bè sẽ là tấm lá chắn hữu hiệu cho các em ươm mầm, nuôi dưỡng ước mơ của mình. Thành phố Thái Nguyên hiện nay có 100% trường tiểu học đã được công nhận đạt chuẩn quốc gia, trường học an toàn xanh - sạch - đẹp. Tuy nhiên, thực trạng môi trường học tập ở các trường tiểu học vẫn còn tồn tại những hạn chế nhất định chưa thực sự đảm bảo đầy đủ các điều kiện tốt nhất để cho trẻ em phát triển một cách toàn diện. Việc quản lý môi trường học tập trong các trường tiểu học đang trở thành vấn đề cần thiết để đáp ứng nhu cầu đổi mới của giáo dục. Xuất phát từ lí do trên tôi chọn vấn đề: “Quản lý môi trường học tập ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên” để nghiên cứu, nhằm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học thành phố Thái Nguyên. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng quản lý môi trường học tập ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên, luận văn đề xuất biện pháp quản lý môi trường học tập ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên nhằm quản lí tốt môi trường học tập cho học sinh góp, phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: Môi trường học tập ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên. 3.2 Đối tượng nghiên cứu: Biện pháp quản lý môi trường học tập ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên. 2 4. Giả thuyết khoa học Chất lượng và hiệu quả quá trình học tập của học sinh tiểu học phụ thuộc nhiều vào môi trường học tập của các em. Nếu đề xuất được các biện pháp quản lý môi trường học tập phù hợp với đặc điểm học sinh và điều kiện thực tiễn ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên, thì sẽ phát huy được tính tích cực chủ động và sáng tạo của giáo viên và học sinh, tạo động lực cho quá trình học tập của học sinh thì sẽ góp phần nâng cao chất lượng giáo dục của các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận về quản lí môi trường học tập ở các trường tiểu học. 5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý môi trường học tập ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên. 5.3. Đề xuất các biện pháp quản lý môi trường học tập ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên và khảo nghiệm tính cấp thiết và tính khả thi các biện pháp đề xuất. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 6.1. Giới hạn về nội dung nghiên cứu Môi trường học tập bao gồm môi trường học tập trong nhà trường và môi trường học tập ngoài nhà trường. Đề tài chỉ đi sâu nghiên cứu về quản lý môi trường học tập bên trong trường tiểu học nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả học tập của học sinh. 6.2. Giới hạn về khách thể khảo sát - Cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh ở 7 trường tiểu học trên địa bàn thành phố Thái Nguyên gồm các trường tiểu học: Nguyễn Viết Xuân, Hoàng Văn Thụ, Đội Cấn, Đồng Bẩm, Tân Long, Trưng Vương, Nguyễn Huệ. - Thời gian: Năm học 2015 - 2016. 3 7. Các phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận Bao gồm các phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa tài liệu nhằm xác định các khái niệm và cơ sở lý luận cho vấn đề nghiên cứu cụ thể: Nghiên cứu các văn kiện của Đảng, Chỉ thị, Nghị quyết của Đảng về giáo dục và đào tạo; Luật giáo dục, Điều lệ trường tiểu học, quy định của ngành giáo dục về xây dựng môi trường học tập. Các văn bản, chỉ thị, các thông tư, hướng dẫn, các quyết định, sách tham khảo, giáo trình, báo, tạp chí, các công trình sản phẩm liên quan đến cơ sở lí luận về việc quản lý môi trường học tập và những kinh nghiệm của các quốc gia tiên tiến về việc quản lý môi trường học tập. 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Tiến hành điếu tra trên các bộ quản lý, giáo viên và học sinh về thực trạng môi trường học tập và quản lí môi trường học tập ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên. 7.2.2. Phương pháp quan sát Quan sát môi trường học tập (môi trường vật chất, cảnh quan nhà trường) môi trường tinh thần (hoạt động dạy và học trong lớp, mối quan hệ giao tiếp giữa giáo viên và học sinh; học sinh và học sinh) qua đó thu tập thông tin để đánh giá thực trạng môi trường học tập của học sinh các trường tiểu học 7.2.3. Phương pháp phỏng vấn Phỏng vấn cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh ở 7 trường tiểu học thành phố Thái Nguyên về thực trạng môi trường học tập thuận lợi và khó khăn; mối quan hệ giữa giáo viên với học sinh, học sinh với học sinh để xây dựng mối quan hệ thân thiện góp phần nâng cao chất lượng dạy học. 7.2.4. Phương pháp chuyên gia Xin ý kiến các nhà khoa học, cán bộ quản lý và giáo viên có nhiều kinh nghiệm để khảo nghiệm tính cấp thiết và khả thi của biện pháp đề tài đề xuất. 4 7.3. Nhóm phương pháp nghiên cứu bổ trợ Sử dụng công thức toán học để thống kê, xử lý số liệu đã thu được từ các kết quả điều tra. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và khuyến nghị, Tài liệu tham khảo, Phụ lục; nội dung cơ bản của luận văn được cấu trúc trong 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý môi trường học tập ở trường Tiểu học. Chương 2: Thực trạng quản lý môi trường học tập ở các trường Tiểu học thành phố Thái Nguyên. Chương 3: Biện pháp quản lý môi trường học tập ở các trường Tiểu học thành phố Thái Nguyên. 5 Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Các nghiên cứu nước ngoài Các nghiên cứu xã hội học trên thế giới cho rằng yếu tố môi trường trong giáo dục không chỉ góp phần quyết định đến sự hình thành và phát triển nhân cách con người mà quan trọng hơn là yếu tố thực tế đã kích thích chủ thể (con người) hoạt động năng động và sáng tạo hơn. Về môi trường dạy - học, trước hết phải kể đến những nghiên cứu của I.V. Pavlov và B.F. Skinnơ. I.V. Pavlov nghiên cứu sự hình thành phản xạ có điều kiện trong môi trường được kiểm soát chặt chẽ, con vật (con chó) hoàn toàn thụ động. B.F. Skinnơ nghiên cứu sự hình thành phản xạ tạo tác động môi trường gần với thực tế hơn, con vật (chuột, bồ câu,..) chủ động trong hành vi đáp ứng trên cơ sở nhu cầu của nó. Nội dung học tập thể hiện ngay trong môi trường mà con vật phải tìm cách thích nghi. Đây là cơ sở lý thuyết để xây dựng kiểu dạy học chương trình hóa, dạy học bằng máy. Từ nghiên cứu kết quả của hai ông, các nhà giáo dục đã nhận thức được một vấn đề rất quan trọng rằng: Yếu tố môi trường trong giáo dục không chỉ góp phần quyết định đến sự hình thành và phát triển nhân cách con người mà quan trọng hơn là yếu tố thực tế đã kích thích chủ thể (con người) hoạt động năng động và sáng tạo hơn. Việc tạo lập, xây dựng và phát triển môi trường giáo dục là một nhiệm vụ quan trọng của khoa học giáo dục hiện đại [20]. Từ đầu thế kỷ XX, Dimitri Glinos đã viết: Từ đầu thế kỉ XX, Dimitri Glinos đã viết: “Giáo dục phải thích ứng với những hoàn cảnh luôn thay đổi đối phó với những vấn đề mới, những nhu cầu mới và thường xuyên đòi hỏi những kĩ năng mới... Trong một thời gian dài, nền giáo dục đã không thể thích ứng 6 được với các hoàn cảnh mới và gắn với các nhu cầu thực tế. Khoảng cách giữa giáo dục và cuộc sống ngày càng lớn và bây giờ, điều chúng ta cần không chỉ là một cuộc cải cách mà phải là một cuộc cách mạng để tái lập lại mối tương quan giữa giáo dục và cuộc sông” [Dẫn theo 9]. Nghiên cứu về môi trường dạy học phải kể đến công trình của Jean Marc Denomme và Madeleine Roy về phương pháp sư phạm tương tác [21]. Trong đó, mô hình quen thuộc: Người dạy - Người học - Tri thức được chuyển thành Người dạy - Người học - Môi trường. Tác giả coi môi trường là yếu tố tham gia trực tiếp đến quá trình dạy học chứ không đơn thuần chỉ là nơi diễn ra các hoạt động dạy học. Đặc biệt, tác giả đi sâu vào các yếu tố môi trường của việc học, các yếu tố môi trường của việc dạy. Trên cơ sở đó, các tác giả đã nhấn mạnh đến một quy luật quan trọng: Môi trường ảnh hưởng đến người dạy, người học và người dạy phải thích nghi với môi trường. Ảnh hưởng và thích nghi đó chính là hệ quả của phương pháp sư phạm tương tác liên quan đến môi trường. 1.1.2. Các nghiên cứu trong nước Trong những năm qua, Đảng và Nhà nước ta rất quan tâm đến việc xây dựng được MTHTT ở các trường học nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Đường lối, chính sách của Đảng thực sự là những định hướng quan trọng ở tầm vĩ mô, chỉ đạo toàn diện công tác nâng cao chất lượng giáo dục. Trường học thân thiện là mô hình trường do Quỹ Nhi đồng Liên hiệp quốc (UNICFF) đề sướng từ thập kỷ cuối của thế kỷ trước và đã được triển khai có kết quả tốt ở nhiều nước trên thế giới. Ở Việt Nam, phối hợp với UNICEF, Bộ GD&ĐT đã có chỉ thị số 40/CT-BGD&ĐT ngày 22/7/2008 về việc phát động phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” trong các trường phổ thông giai đoạn 2008 - 2013. Bộ Giáo dục và đào tạo đã làm thí điểm nhiều năm ở 50 trường tiểu học và Trung học cơ sở. Từ kết quả thí điểm, Bộ chủ trương tiến hành đại trà từ năm học 2008 - 2009 ở tất cả các trường tiểu học, 7 trung học cơ sở và trung học phổ thông trong toàn quốc, đến nay được thực hiện ở tất cả các bậc học, cấp học. Nhiều hội thảo khoa học và công trình nghiên cứu khoa học về xây dựng MTHTTT ở các trường tiểu học. Nhiều chương trình, dự án của các tổ chức quốc tế, của chính phủ đã hỗ trợ tích cực cho nhiệm vụ này. Tác giả Vũ Thị Sơn cũng đề cập tới môi trường học tập trong lớp học đăng trên tạp chí giáo dục số 102/2004. Dự án Việt Bỉ nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng giáo viên tiểu học các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam. Tác giả Phạm Hồng Quang trong công trình của mình đã đi sâu nghiên cứu về môi trường văn hóa giáo dục, mối quan hệ của nó với môi trường kinh tế và chỉ ra những tiêu chí để xây dựng môi trường văn hóa giáo dục trong các nhà trường [28]. Một số vấn đề tâm lí học, dạy học ở tiểu học; đặc điểm tâm lí của học sinh dân tộc ít người, học sinh có nhu cầu đặc biệt, học sinh có hoàn cảnh khó khăn; đặc điểm tâm lí của học sinh yếu kém, học sinh cá biệt, học sinh giỏi và học sinh năng khiếu. của tác giả: Nguyễn Kế Hào, Nguyễn Thị Phương Thảo, Nguyễn Văn Luỹ, Lê Mỹ Dung [35]. Nâng cao năng lực hiểu biết về môi trường giáo dục và xây dựng môi trường học tập của tác giả: Mông Ký Slay, Nguyễn Thanh Thuỷ, Kiều Thị Bích Thuỷ [36]. Nâng cao năng lực hiểu biết về môi trường giáo dục và xây dựng môi trường học tập của tác giả: Kiều Thị Bích Thuỷ, Nguyễn Trí, Lê Thị Chinh [37]. Nâng cao năng lực lập kế hoạch dạy học của giáo viên: Dành cho giáo viên tiểu học về: lập kế hoạch dạy học tích hợp các nội dung giáo dục ở tiểu học; kĩ năng lập kế hoạch bài học theo hướng dạy học tích cực; thực hành thiết kế kế hoạch bài học theo hướng dạy học tích cực của tác giả: Trần Thị Hiền Lương, Phùng Như Thuỵ, Xuân Thị Nguyệt Hà [38]. Phát triển năng lực tổ chức các hoạt động giáo dục của giáo viên : Dành cho giáo viên tiểu học: giới thiệu tổng quan, mục tiêu và nội dung của những 8 vấn đề chung cũng như nội dung và hình thức tổ chức hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở trường tiểu học của tác giả Trần Thị Tố Oanh [39]. Phát triển năng lực tổ chức các hoạt động giáo dục của giáo viên: chương trình bồi dưỡng thường xuyên cho giáo viên tiểu học về: giáo dục và thực hành kĩ năng sống cho học sinh tiểu học qua các môn học, các hoạt động ngoại khoá cvủa tác giả: Lưu Thu Thuỷ, Trần Thị Tố Oanh [40]. Công trình “Xây dựng nhà trường thân thiện tại trường Tiểu học Trung Hòa” của tác giả Nguyễn Thị Hồng Phương [27]; Tác giả Trần Quốc Vượng với công trình “môi trường con người và văn hóa” [34]. Tác giả Nông Thị Hiếu với đề tài luận văn tốt nghiệp “xây dựng môi trường học tập thân thiện ở trường tiểu học huyện Hoà An- Cao Bằng” [15]; tác giả Phạm Duy Hưng với đề tài “Xây dựng môi trường học tập thân thiện ở trường tiểu học vùng khó khăn Tỉnh Bắc Kạn” [19]. Hầu hết các công trình nghiên cứu trên đều đi sâu vào nghiên cứu và đề xuất những biện pháp để xây dựng môi trường học tập thân thiện cho học sinh. Tuy nhiên, nghiên cứu về quản lý môi trường học tập ở trường tiểu học trên địa bàn thành phố Thái Nguyên là vấn đề chưa có công trình nào nghiên cứu. 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài 1.2.1. Khái niệm quản lý Có nhiều quan điểm khác nhau về quản lý: Theo Marx: “Tất cả mọi lao động xã hội trực tiếp hay lao động chung nào tiến hành trên quy mô tương đối lớn thì ít nhiều cần đến một sự chỉ đạo điều hoà những hoạt động cá nhân và thực hiện những chức năng chung phát sinh từ sự vận động của toàn bộ cơ thể khác với sự vận động của những khí quan độc lập của nó. Một người độc tấu vĩ cầm riêng lẻ tự mình điều khiển lấy mình, còn một dàn nhạc thì cần nhạc trưởng” [31]. Tác giả Hà Thế Ngữ và Đặng Vũ Hoạt: “Quản lý là một quá trình định hướng, quá trình có mục tiêu, quản lý một hệ thống là quá trình tác động đến hệ thống nhằm đạt được mục tiêu nhất định” [26]. 9 Tác giả Đặng Quốc Bảo: Bản chất của hoạt động quản lý nhằm làm cho hệ thống vận hành theo mục tiêu đã đặt ra và tiến đến các trạng thái có tính chất lượng mới [12]. Theo tác giả Trần Kiểm: Quản lý là những tác động của chủ thể quản lý trong việc huy động, phát huy, kết hợp, sử dụng, điều chỉnh, điều phối các nguồn lực (nhân lực, vật lực, tài lực) trong và ngoài tổ chức (chủ yếu là nội lực) một cách tối ưu nhằm đạt mục đích của tổ chức với hiệu quả cao nhất” và “Quản lý một hệ thống xã hội là tác động có mục đích đến tập thể người - thành viên của hệ nhằm làm cho hệ vận hành thuận lợi và đạt tới mục đích dự kiến” [23]. Tác giả Nguyễn Đức Trí cho rằng: "Quản lý là một quá trình tác động có định hướng (có chủ định), có tổ chức, có lựa chọn trong số các tác động có thể có dựa trên các thông tin về tình trạng và môi trường, nhằm giữ cho sự vận hành của đối tượng ổn định và làm cho nó phát triển tới mục tiêu đã định” [32]. Tác giả Nguyễn Phúc Châu lại cho rằng: “Quản lý là sự tác động liên tục, có tổ chức, có định hướng của chủ thể quản lý (người quản lý) lên khách thể quản lý (những người bị quản lý) bằng việc sử dụng các phương tiện quản lý nhằm làm cho tổ chức vận hành đạt tới mục tiêu quản lý” [10]. Từ những quan điểm của các tác giả trên, theo quan điểm của chúng tôi: “Quản lý là sự tác động có tổ chức, có định hướng của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý nhằm đạt được mục tiêu định trước”. Sự tác động đó có kế hoạch có khoa học không phải là ngẫu nhiên tùy tiện đồng thời phản ánh rõ tác động của chủ thể quản lý và khách thể quản lý. Chủ thể xây dựng kế hoạch, tổ chức bộ máy nhân sự, thực hiện hoạt động lãnh đạo, phối hợp và kiểm soát người thừa hành. 1.2.2. Khái niệm môi trường, môi trường học tập 1.2.2.1. Môi trường Có nhiều quan niệm khác nhau về môi trường 10