Tài liệu Quản lý hoạt động dạy học môn giáo dục công dân theo tiếp cận năng lực ở các trường trung học phổ thông huyện trà lĩnh, tỉnh cao bằng (luận văn thạc sĩ)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM PHAN QUỲNH NHA QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN TRÀ LĨNH, TỈNH CAO BẰNG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM PHAN QUỲNH NHA QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN TRÀ LĨNH, TỈNH CAO BẰNG Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. Vũ Lan Hương THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu trong Luận văn là trung thực, chưa từng được công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào của tác giả khác. Thái Nguyên, tháng 6 năm 2019 Tác giả luận văn Phan Quỳnh Nha Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Sau một thời gian học tập và nghiên cứu, đến nay tôi đã hoàn thành luận văn. Với tình cảm chân thành, tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu và quý thầy cô Khoa Tâm lý Giáo dục, Phòng Đào tạo Trường Đại Sư phạm cùng các nhà khoa học, các thầy cô giáo đã tham gia giảng dạy, tạo mọi điều tốt nhất cho tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn chân thành tới cán bộ quản lý, giáo viên Trường THPT Trà Lĩnh, Trường THPT Quang Trung, huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng đã ủng hộ, cộng tác nhiệt tình trong quá trình điều tra, khảo sát, thu thập các dữ liệu liên quan đến đề tài. Đặc biệt, tôi xin trân trọng và bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất tới TS. Vũ Lan Hương Người đã hướng dẫn, chỉ bảo tận tình, giúp đỡ và động viên tôi trong suốt quá trình nghiên cứu đề tài và hoàn thành luận văn. Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong quá trình nghiên cứu thực hiện đề tài, song luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót. Tôi kính mong nhận được ý kiến đóng góp của quý thầy cô và các bạn đồng nghiệp. Xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 6 năm 2019 Tác giả luận văn Phan Quỳnh Nha Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................... iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................................... iv DANH MỤC BẢNG .................................................................................................... v DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ ................................................................................. vi MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................ 3 3. Khách thể nghiên cứu và đối tượng nghiên cứu ....................................................... 3 4. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................ 3 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu.................................................................................... 4 7. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 4 8. Cấu trúc luận văn ...................................................................................................... 5 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Ở TRƯỜNG THPT .............................................................................................. 6 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ............................................................................ 6 1.1.1. Các công trình nghiên cứu dạy học theo tiếp cận năng lực học sinh ................ 6 1.1.2. Nhóm công trình nghiên cứu về dạy học môn GDCD ...................................... 7 1.2. Các khái niệm cơ bản ......................................................................................... 8 1.2.1. Quản lý ............................................................................................................... 8 1.2.2. Năng lực, phát triển năng lực học sinh ............................................................ 10 1.2.3. Dạy học ở trường THPT .................................................................................. 11 1.2.4. Quản lý hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực học sinh ........................... 12 1.3. Một số vấn đề về dạy học môn Giáo dục công dân theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông ............................................................................. 13 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 1.3.1. Đặc điểm ở lứa tuổi học sinh trung học phổ thông .......................................... 13 1.3.2. Vị trí, vai trò của môn GDCD trong chương trình giáo dục ở trường THPT .. 16 1.3.3. Mục tiêu dạy học môn Giáo dục công dân ở trường trung học phổ thông ...... 16 1.3.4. Yêu cầu dạy học môn GDCD theo tiếp cận năng lực học sinh ở trường THPT .... 17 1.4. Quản lý hoạt động dạy học môn GDCD theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông ......................................................................................... 21 1.4.1. Quản lý mục tiêu, kế hoạch dạy học môn GDCD theo tiếp cận năng lực ở trường THPT .................................................................................................... 21 1.4.2. Quản lý nội dung dạy học môn GDCD theo tiếp cận năng lực ở trường THPT.. 22 1.4.3. Quản lý phương pháp, hình thức tổ chức dạy học môn GDCD theo tiếp cận năng lực ở trường THPT .................................................................................. 23 1.4.4. Quản lý phương tiện, thiết bị phục vụ hoạt động dạy học môn GDCD theo tiếp cận năng lực ở trường THPT .................................................................... 24 1.4.5. Quản lý hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học môn GDCD theo tiếp cận năng lực ở trường THPT ........................................................................... 24 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn GDCD theo tiếp cận năng lực ở trường THPT ........................................................................................... 25 1.5.1. Nhận thức và năng lực quản lý của Hiệu trưởng ............................................. 25 1.5.2. Năng lực của giáo viên dạy môn GDCD ở trường THPT ............................... 26 1.5.4. Các yếu tố khách quan thuộc về môi trường tổ chức dạy học môn GDCD ở trường THPT .................................................................................................... 27 Kết luận chương 1 ....................................................................................................... 29 Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN TRÀ LĨNH, TỈNH CAO BẰNG .......... 30 2.1. Khái quát về các trường THPT huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng ..................... 30 2.2. Khái quát về khảo sát thực trạng ..................................................................... 31 2.2.1. Mục đích khảo sát ............................................................................................ 31 2.2.2. Nội dung khảo sát ............................................................................................ 31 2.2.3. Đối tượng khảo sát: .......................................................................................... 31 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 2.2.4. Phương pháp khảo sát ...................................................................................... 31 2.3. Thực trạng dạy học môn GDCD ở các Trường THPT huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng theo hướng tiếp cận năng lực học sinh ........................................... 32 2.3.1. Thực trạng hoạt động dạy môn GDCD của GV các trường THPT huyện Trà Lĩnh .................................................................................................................. 32 2.3.2. Thực trạng hoạt động học môn GDCD theo tiếp cận năng lực của học sinh ở các trường THPT huyện Trà lĩnh, tỉnh Cao Bằng ........................................ 34 2.4. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn GDCD ở các trường THPT huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng theo hướng tiếp cận năng lực học sinh .................... 37 2.4.1. Thực trạng quản lý mục tiêu, kế hoạch dạy học môn GDCD theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT ........................................................................... 37 2.4.2. Thực trạng quản lý nội dung dạy học môn GDCD theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT ............................................................................................. 40 2.4.3. Thực trạng quản lý phương pháp, hình thức tổ chức dạy học môn GDCD theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT ...................................................... 42 2.4.4. Thực trạng quản lý phương tiện, thiết bị phục vụ hoạt động dạy học môn GDCD theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT.......................................... 45 2.4.5. Thực trạng quản lý hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học môn GDCD theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT ...................................................... 47 2.4.6. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn GDCD theo tiếp cận năng lực học sinh ở các trường trung học phổ thông ................................ 49 2.5. Đánh giá thực trạng quản lý dạy học môn GDCD theo hướng tiếp cận năng lực học sinh THPT ở huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng ..................................... 54 2.5.1. Thành công và nguyên nhân ............................................................................. 54 2.5.2. Hạn chế và nguyên nhân ................................................................................... 56 Kết luận chương 2 ....................................................................................................... 58 Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN TRÀ LĨNH, TỈNH CAO BẰNG .......................59 3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp ................................................................... 59 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa .................................................................... 59 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống .................................................................. 59 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn .................................................................. 59 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính phù hợp ................................................................... 60 3.2. Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn GDCD theo tiếp cận năng lực học sinh ở Trường THPT huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng .............................. 60 3.2.1. Biện pháp 1: Chỉ đạo xác định các năng lực cần hình thành, phát triển cho học sinh trong môn Giáo dục công dân ở trường THPT ................................. 60 3.2.2. Biện pháp 2: Tổ chức sinh hoạt tổ chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học .. 62 3.2.3. Biện pháp 3: Đổi mới phương pháp và đa dạng hình thức dạy học môn Giáo dục công dân theo tiếp cận năng lực học sinh ................................................. 64 3.2.4. Biện pháp 4: Tổ chức bồi dưỡng năng lực dạy học môn Giáo dục công dân theo tiếp cận năng lực học sinh cho giáo viên bộ môn GDCD ở trường THPT ............ 66 3.2.5. Biện pháp 5: Đổi mới kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy và học môn Giáo dục công dân theo tiếp cận năng lực học sinh ................................................. 69 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ...................................................................... 72 3.4. Thăm dò tính cần thiết và khả thi của biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn GDCD theo hướng tiếp cận năng lực học sinh ........................................ 72 3.4.1. Mục đích khảo sát ............................................................................................ 72 3.4.2. Đối tượng khảo sát ........................................................................................... 72 3.4.3. Tiêu chí và thang đánh giá ............................................................................... 73 3.4.4. Kết quả khảo sát ............................................................................................... 73 Kết luận chương 3 ....................................................................................................... 77 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................................... 78 1. Kết luận ................................................................................................................... 78 2. Khuyến nghị ............................................................................................................ 79 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................ 82 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BDTX Bồi dưỡng thường xuyên BGH Ban Giám hiệu CBQL Cán bộ quản lý CNH-HĐH Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa CNTT Công nghệ thông tin CSVC Cơ sở vật chất DH Dạy học ĐMGD Đổi mới giáo dục GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo GDPT Giáo dục phổ thông HS Học sinh NCBH Nghiên cứu bài học PPDH Phương pháp dạy học QLDH Quản lý dạy học QLGD Quản lý giáo dục SHCM Sinh hoạt chuyên môn TBDH Thiết bị dạy học TCM Tổ chuyên môn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Năng lực chuyên biệt môn GDCD ................................................................... 19 Bảng 2.1. Cách cho điểm và thang đánh giá thực trạng dạy học môn Giáo dục công dân và quản lý dạy học môn Giáo dục công dân theo tiếp cận năng lực học sinh ........................................................................................................... 32 Bảng 2.2. Cách cho điểm và thang đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Giáo dục công dân theo tiếp cận năng lực học sinh ........................ 32 Bảng 2.3: Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng dạy môn GDCD theo tiếp cận năng lực của GV các trường THPT Huyện Trà Lĩnh ............................................ 33 Bảng 2.2. Động cơ học tập môn Giáo dục công dân của học sinh THPT huyện Trà Lĩnh tỉnh Cao Bằng ................................................................................... 36 Bảng 2.3. Thực trạng lập kế hoạch dạy học môn GDCD theo định hướng phát triển năng lực học sinh ....................................................................................... 39 Bảng 2.4. Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng quản lý nội dung dạy học môn GDCD của giáo viên theo tiếp cận năng lực ................................................ 41 Bảng 2.5. Đánh giá của CBQL, GV về mức độ thực hiện các hình thức dạy học môn Giáo dục công dân theo tiếp cận năng lực ................................................... 43 Bảng 2.6. Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng quản lý phương tiện dạy học môn GDCD theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT huyện Trà Lĩnh tỉnh Cao Bằng ......................................................................................................... 45 Bảng 2.7. Thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học môn GDCD của giáo viên tiếp cận năng lực ....................................................................................... 47 Bảng 2.8. Yếu tố thuộc về Hiệu trưởng trường trung học phổ thông............................. 49 Bảng 2.9. Yếu tố thuộc về giáo viên dạy môn Giáo dục công dân ................................ 51 Bảng 2.10. Yếu tố thuộc về môi trường quản lý dạy học môn Giáo dục công dân ........... 53 Bảng 3.1. Mẫu khảo nghiệm ...................................................................................... 72 Bảng 3.2. Tiêu chí và thang đánh giá ......................................................................... 73 Bảng 3.3. Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết của biện pháp quản lý dạy học môn Giáo dục công dân theo tiếp cận năng lực học sinh ...................................... 73 Bảng 3.4. Kết quả khảo nghiệm mức độ khả thi của biện pháp quản lý dạy học môn Giáo dục công dân theo tiếp cận năng lực học sinh ...................................... 74 Bảng 3.5. Mối quan hệ giữa tính cần thiết và khả thi của các biện pháp quản lý dạy học môn Giáo dục công dân theo tiếp cận năng lực học sinh ........................ 75 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Đánh giá mức độ thực hiện quản lý dạy học môn Giáo dục công dân ở trường trung học phổ thông theo tiếp cận năng lực học sinh ............................47 Biểu đồ 2.2. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến quản lý dạy học môn Giáo dục công dân ở trường trung học phổ thông theo tiếp cận năng lực học sinh ..................54 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Sự phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học, công nghệ thông tin và nền kinh tế tri thức đóng vai trò ngày càng quan trọng đã tạo ra nhiều cơ hội nhưng đồng thời cũng đặt ra những thách thức và yêu cầu mới đối với sự nghiệp giáo dục thế hệ trẻ và đào tạo nguồn nhân lực. Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam (khóa XI) đã thông qua Nghị quyết số 29 ngày 4 tháng 11 năm 2013 về đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế [24]. Nghị quyết này là cơ sở để ngành giáo dục tiến hành đổi mới. Một trong những thay đổi lớn và quan trọng mang tính bước ngoặt là chuyển mạnh từ dạy học định hướng nội dung sang dạy học theo định hướng phát triển năng lực để phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Cùng với Nghị quyết của Ban Chấp hành TW Đảng, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 88/2014/QH13, ngày 28/11/2014 về đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông [25]; Bộ Giáo dục và Đào tạo có nhiều văn bản chỉ đạo nhằm triển khai thực hiện đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, thực hiện đổi mới phương pháp dạy học đồng bộ với đổi mới kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực người học. Tất cả, nhằm phát huy tinh thần tự giác, tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học, trang bị cho học sinh phương pháp học tập, tự học và học tập suốt đời, có năng lực giải quyết các vấn đề, các tình huống thực tiễn. Đây cũng là cơ sở để đào tạo nguồn nhân lực năng động, sáng tạo; dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm… đáp ứng yêu cầu của xã hội hiện đại. Trước yêu cầu đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, chuyển mạnh từ dạy học chú trọng trang bị kiến thức sang dạy học theo hướng phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học thì công tác quản lý nhà trường nói chung, quản lý hoạt động dạy học nói riêng và quản lý hoạt động dạy học từng môn học cụ thể theo hướng phát triển năng lực là một việc hết sức quan trọng, cần thiết để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện góp phần đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu của xã hội hiện đại. Trong chương trình giáo dục phổ thông, môn Giáo dục công dân (GDCD) có vai trò quan trọng trực tiếp trong quá trình hình thành ý thức chính trị, hành vi đạo đức, pháp luật và lối sống cho học sinh. Môn học này có đặc điểm là gần gũi, gắn bó Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn mật thiết với thực tiễn sinh động của gia đình, nhà trường và xã hội. Đặc điểm này tạo cho môn GDCD có những lợi thế để giáo viên có thể sử dụng các phương pháp giảng dạy tích cực nhằm phát triển năng lực cho học sinh. Chính vì vậy, nhà trường cần phải đổi mới từ công tác quản lý dạy học môn GDCD theo hướng phát triển năng lực người học. Có như vậy việc dạy học môn GDCD mới thực hiện được mục tiêu môn học góp phần phát triển năng lực của học sinh đáp ứng nhu cầu đổi mới giáo dục. 1.2. Thực tế ở các trường THPT huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng công tác quản lý dạy học GDCD còn bộc lộ các hạn chế bất cập trong việc tổ chức hoạt động dạy và học, trong việc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh chưa nhấn mạnh nhiều đến học sinh làm trung tâm, làm giảm thiểu hiệu quả dạy học môn GDCD trong nhà trường và chưa phát triển được hết năng lực của học sinh. Những năm qua công tác quản lý dạy học nói chung và quản lý dạy học môn Giáo dục công dân (GDCD) nói riêng ở các trường THPT huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng chưa có được những kết quả và thành tích như mong muốn; mặc dù có nhiều học sinh tham gia thi học sinh giỏi cấp tỉnh nhưng kết quả chưa cao, kết quả thi đại học, thi tốt nghiệp THPT và chất lượng dạy học môn GDCD còn hạn chế (đa phần được học sinh vùng núi lựa chọn - có 10/30 trường trên địa bàn tỉnh lựa chọn tổ hợp có bộ môn GDCD với lý do yếu kém về các môn khoa học tự nhiên, trong đó địa bàn huyện Trà Lĩnh có 02 trường); tâm lý chung của học sinh học tập bộ môn GDCD chỉ phục vụ cho việc gỡ điểm và kéo điểm các môn còn lại. Vì vậy dạy học môn GDCD theo định hướng phát triển năng lực sẽ góp phần phát hiện, bồi dưỡng tài năng cho học sinh; Giúp học sinh bước đầu tham gia nghiên cứu khoa học; Tiếp cận các môn khoa học khác tốt hơn… đáp ứng nhiệm vụ đặt ra. Khi chuyển từ quản lý dạy học môn GDCD theo tiếp cận nội dung sang quản lý dạy học môn GDCD theo tiếp cận năng lực thì công tác quản lý bộc lộ những hạn chế đòi hỏi cán bộ quản lý cần tìm ra những biện pháp tốt hơn để khắc phục hạn chế, nâng cao chất lượng dạy học… Hiện nay chưa có nhiều công trình khoa học nghiên cứu về quản lý dạy học môn GDCD theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT. Đặc biệt tại các trường THPT huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng chưa có công trình nghiên cứu về dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Xuất phát từ các lý do trên, đề tài: “Quản lý hoạt động dạy học môn Giáo dục công dân theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng” được lựa chọn nghiên cứu góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn GDCD trong nhà trường và phát triển năng lực học tập của học sinh. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Giáo dục công dân theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng, tác giả luận văn đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn GDCD theo tiếp cận năng lực nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn GDCD ở các trường THPT huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng, góp phần nâng cao chất lượng dạy học trong nhà trường nói chung. 3. Khách thể nghiên cứu và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động dạy học môn giáo dục công dân theo tiếp cận năng lực ở trường THPT. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý hoạt động dạy học môn GDCD theo tiếp cận năng lực học sinh ở các trường THPT huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng. 4. Giả thuyết khoa học Hoạt động dạy học môn GDCD ở các trường THPT huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng luôn được quan tâm và đã đạt được nhưng kết quả nhất định, tuy nhiên trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay, việc dạy và học môn GDCD còn bộc lộ những hạn chế bất cập trong quản lý nội dung chương trình, phương pháp, hình thức dạy học, huy động cơ sở vật chất phục vụ cho dạy học,...chưa phát huy được hết năng lực cho học sinh. Nếu đề xuất và áp dụng biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn GDCD theo tiếp cận năng lực HS ở các trường THPT huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng phù hợp với điều kiện thực tiễn của nhà trường và đặc điểm học sinh thì sẽ nâng cao được chất lượng dạy học môn GDCD và phát triển năng lực cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng dạy học trong nhà trường. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý dạy học môn GDCD theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT. - Khảo sát và đánh giá thực trạng quản lý dạy học môn GDCD theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn - Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn GDCD theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng. - Khảo sát tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn GDCD theo hướng tiếp cận năng lực ở các trường THPT huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu Đề tài đi sâu nghiên cứu và đề xuất biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn GDCD theo hướng tiếp cận năng lực của Hiệu trưởng các trường THPT huyện Trà Lĩnh tỉnh Cao Bằng. - Địa bàn nghiên cứu: + Trường THPT Quang Trung. + Trường THPT Trà Lĩnh. Thuộc huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng - Đối tượng khảo sát: + Cán bộ quản lý: 15 Giáo viên: 20; Học sinh: 300. - Thời gian nghiên cứu từ tháng 11/2018 đến tháng 4/2019. - Số liệu nghiên cứu lấy từ năm 2016 đến năm 2019. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý luận Sử dụng các phương pháp Phân tích, tổng hợp, so sánh, hệ thống hóa, khái quát hóa để nghiên cứu các tài liệu, văn bản, luận văn, luận án, giáo trình, bài báo khoa học… các công trình nghiên cứu có liên quan đến vấn đề nghiên cứu để xây dựng khung lý luận của đề tài luận văn. 7.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp quan sát Quan sát hoạt động và cách xử lý tình huống của cán bộ quản lý, giáo viên môn Giáo dục công dân ở các trường THPT huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng để bổ sung và kiểm chứng cho thực trạng nghiên cứu được bằng các phương pháp nghiên cứu khác. 7.2.2. Phương pháp chuyên gia Xin ý kiến chuyên gia về các biện pháp quản lý và tính cần thiết, tính khả thi của các biện pháp quản lý dạy học môn Giáo dục công dân theo định hướng phát triển năng lực học sinh các trường trường THPT huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng. 7.2.3. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Sử dụng phiếu hỏi nhằm trưng cầu ý kiến của một số đối tượng là các cán bộ quản lý, giáo viên về công tác quản lý dạy học môn Giáo dục công dân theo định hướng phát triển năng lực học sinh các trường trường THPT huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng. 7.2.4. Phương pháp phỏng vấn Phỏng vấn một số đối tượng là các cán bộ quản lý, giáo viên về dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh và quản lý dạy học môn Giáo dục công dân theo định hướng phát triển năng lực học sinh các trường trường THPT huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng. 7.2.5. Phương pháp xử lý số liệu Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý và phân tích số liệu thu được từ quá trình điều tra thực trạng và khảo nghiệm các biện pháp. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, khuyến nghị, Danh mục tài liệu tham khảo và các Phụ lục, luận văn dự kiến được trình bày trong 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận của quản lý dạy học môn GDCD theo tiếp cận năng lực ở trường THPT. Chương 2: Thực trạng quản lý dạy học môn GDCD theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng. Chương 3: Biện pháp quản lý dạy học môn GDCD theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Ở TRƯỜNG THPT 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Các công trình nghiên cứu dạy học theo tiếp cận năng lực học sinh Dạy học là hoạt động cơ bản trong các cơ sở giáo dục từ phổ thông đến đại học. Chất lượng dạy học là nhân tố quan trọng quyết định chất lượng giáo dục của nhà trường, cho nên đã có rất nhiều công trình nghiên cứu lý luận và thực tiễn bàn về dạy học. Các công trình nghiên cứu đó đi theo các thành tố: mục đích, nội dung, phương pháp, hình thức... của hoạt động dạy và học. Sản phẩm của các công trình nghiên cứu về vấn đề này được thể hiện trong các tác phẩm chuyên khảo, các luận văn, các bài báo khoa học trên các tạp chí khoa học... Có thể kể ra một số công trình nghiên cứu sau: Tác giả Bernd Meier, Nguyễn Văn Cường với cuốn Lí luận dạy học hiện đại: Cơ sở đổi mới mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học trình bày lí luận về học tập và chiến lược học tập, giáo dục, mô hình dạy học, phát triển năng lực và mục tiêu dạy học, nội dung dạy học, phương pháp dạy học, phương tiện dạy học, bài tập định hướng năng lực, đánh giá và cho điểm thành tích học tập [3]. Cuốn Dạy học tích hợp phát triển năng lực học sinh của các tác giả Đỗ Hương Trà (chủ biên), Nguyễn Văn Biên, Trần Khánh Ngọc... cung cấp một số cơ sở lý luận cần thiết về dạy học tích hợp theo định hướng phát triển năng lực. Đồng thời, cuốn sách còn giới thiệu các chủ đề tích hợp với các mức độ tích hợp khác nhau, từ tích hợp ở mức độ lồng ghép/liên hệ đến tích hợp ở mức độ hội tụ - vận dụng kiến thức liên môn, mức độ hoà trộn và tích hợp dựa trên các nguyên lý vận động, phát triển chung của giới tự nhiên [32]. Luận án tiến sĩ khoa học giáo dục Quản lý hoạt động dạy học ở trường trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh của Trần Trung Dũng bảo vệ tại Đại học Vinh năm 2016 là một nghiên cứu hệ thống và chuyên sâu về dạy học phát triển năng lực. Luận án xoay quanh việc trình bày cơ sở lí luận của vấn đề quản lí hoạt động dạy học ở trường trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh; phân tích, đánh giá thực trạng và đề xuất một số giải pháp quản lí hoạt động dạy học ở trường trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Nhóm tác giả Trần Thị Bích Liễu (chủ biên), Lê Kim Long, Hồ Thị Nhật... cho ấn hành cuốn Dạy học phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh phổ thông: Lý thuyết và thực hành. Nội dung cuốn sách trình bày những vấn đề chung về phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh. Điểm đáng chú ý là cuốn sách cung cấp các tiêu chí đánh giá, mẫu bài soạn, mẫu quan sát giờ dạy phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh; hướng dẫn phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh trong một số môn học và qua câu lạc bộ sáng tạo [21]. Cuốn Phương pháp dạy học phát triển năng lực học sinh phổ thông của nhóm tác giả Huỳnh Văn Sơn, Nguyễn Kim Hồng, Nguyễn Thị Diễm My tiếp tục nghiên cứu lí luận về năng lực, phát triển năng lực học sinh phổ thông, phương pháp dạy học và đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực. Trên cơ sở đó, trình bày nội dung phương pháp dạy học phát triển năng lực học sinh phổ thông [28]. 1.1.2. Nhóm công trình nghiên cứu về dạy học môn GDCD Tác giả Nguyễn Thị Sâm với đề tài Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân ở trường THPT Nguyễn Trãi đã nêu rõ phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn GDCD [27]. Đề tài vận dụng phương pháp dạy học theo dự án để dạy môn Giáo dục công dân ở trường THPT của tác giả Đào Ngọc Minh, Đại học sư phạm Hà Nội đã tiếp tục nghiên cứu các phương pháp dạy học mới, và phương pháp dự án cũng là một trong những phương pháp mà tác giả đề cập. Bởi theo tác giả, phương pháp dạy học theo dự án là một phương pháp dạy học hiện đại, mang tính tích cực cao, rất phù hợp với môn GDCD. Làm cho học sinh có khả năng vận dụng tích cực, linh hoạt các tình huống trong thực tiễn, ngoài việc giải đáp những thắc mắc, trăn trở của giáo viên và học sinh mà còn giúp hình thành cho học sinh những năng lực và phẩm chất cần thiết của một công dân [23]. Vận dụng phương pháp dạy học tích cực trong dạy học phần Công dân với đạo đức của chương trình GDCD lớp 10 ở trường THPT Nguyễn Du, Bà Rịa- Vũng Tàu, tác giả Mai Thị Mai đã nghiên cứu việc vận dụng các phương pháp dạy học tích cực trong dạy học nhằm khơi dậy, phát huy tính chủ động, sáng tạo, tích cực của người dạy và người học, trong đó lấy người học làm trung tâm trên cơ sở phát huy vai trò, định hướng, tổ chức các hoạt động của người thầy và kết hợp các biện pháp, phương tiện, kỹ thuật Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn hiện đại nhằm đạt được các mục tiêu của bài học, định hướng được các năng lực cho học sinh, đặc biệt giải quyết các vấn đề, tình huống trong cuộc sống [22]. Cuốn Chương trình giáo dục phổ thông môn Giáo dục công dân (Ban hành kèm theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26 tháng 12 năm 2018 của Bộ GD&ĐT) đã đề cập đến mục tiêu chung của Chương trình môn Giáo dục công dân góp phần hình thành, phát triển ở học sinh các phẩm chất chủ yếu: yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực và trách nhiệm;các năng lực của người công dân Việt Nam, đặc biệt là năng lực điều chỉnh hành vi, năng lực phát triển bản thân, năng lực tìm hiểu và tham gia hoạt động kinh tế - xã hội,nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển của cá nhân và yêu cầu của sự nghiệp xây dựng nhà nước pháp quyền và nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa trong bối cảnh toàn cầu hoá và cách mạng công nghiệp mới [10]. Các công trình nghiên cứu trên đây đều đã đạt được những thành tựu nhất định về lý luận cũng như thực tiễn. Tuy nhiên việc áp kết quả nghiên cứu sẽ còn phụ thuộc phần lớn vào điều kiện thực tế của các nhà trường. Cho đến nay việc nghiên cứu quản lý dạy học môn môn Giáo dục công dân theo tiếp cận năng lực người học ở các trường THPT huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng chưa có ai thực hiện. Khi tác giả lựa chọn và tiến hành nghiên cứu đề tài này sẽ kế thừa những kết quả các công trình nghiên cứu đã đề cập tới và tiếp tục đề xuất một số giải pháp khả thi mới để quản lý dạy học môn môn Giáo dục công dân theo tiếp cận năng lực người học ở các trường THPT huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng 1.2. Các khái niệm cơ bản 1.2.1. Quản lý “Quản lý” là một thuật ngữ phổ biến trong xã hội. Mọi hoạt động của tổ chức, xã hội đều cần tới quản lý. Quản lý diễn ra trong mọi lĩnh vực, mọi cấp độ và liên quan đến mọi người. Quản lý trở thành một khoa học, một nghệ thuật và là một nghề trong xã hội hiện đại. - Theo Frederick Winslow Taylor (1856 -1915) cho rằng: “Quản lý là biết được chính xác điều bạn muốn người khác làm và sau đó hiểu được rằng họ đã hoàn thành công việc một cách tốt nhất và rẻ nhất” (dẫn theo [Error! Reference source not found.]). Đây c ũng là tư tưởng cơ bản của ông về quản lý và ông đã đề xuất thuyết quản lý khoa học dựa trên các luận điểm về chuyên môn hoá lao động, xây dựng tiêu chuẩn định mức trong lao Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn động để làm cơ sở cho tuyển chọn, huấn luyện, phân công lao động; thực hiện chế độ trả lương theo sản phẩm. - Theo Henry Fayol (1841-1925), là cha đẻ của thuyết quản lý hành chính quan niệm rằng: “Quản lý hành chính là dự báo và lập kế hoạch, tổ chức và điều khiển, phối hợp và kiểm tra”. Trong học thuyết quản lý của mình, ông đưa ra 5 chức năng cần thiết của một nhà quản lý: 1. Dự báo và lập kế hoạch. 2. Tổ chức thực hiện. 3. Điều khiển. 4. Phối hợp. 5. Kiểm tra. - Theo Mary Parker Pollet (1868-1933) cho rằng: “Quản lý là nghệ thuật khiến cho công việc được thực hiện thông qua người khác”. Tư tưởng quản lý của Follet gồm một số điểm dựa trên việc giải quyết mối quan hệ con người không phải bằng áp chế, thỏa hiệp mà bằng sự thống nhất. Các tư tưởng của bà mở ra hướng tiếp cận và khai phá một số nội dung của thuyết quan hệ con người. Follet cho rằng, trong công việc quản lý, cần chú trọng tới những người lao động với toàn bộ đời sống của họ, bao gồm cả yếu tố kinh tế, tinh thần và tình cảm. Con người luôn gắn liền với nhau trong một tổ chức nhất định mà sự hòa hợp, thống nhất giữa họ sẽ tạo ra nền tảng của các tổ chức và trở thành động lực cho tổ chức phát triển và đó cũng là thực chất của quản lý. Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam,“Quản lý là chức năng và hoạt động của hệ thống có tổ chức thuộc các giới khác nhau (sinh học, kỹ thuật, xã hội), bảo đảm giữ gìn một cơ cấu ổn định nhất định, duy trì sự hoạt động tối ưu và bảo đảm thực hiện những chương trình và mục tiêu của hệ thống đó” [33, tr.580]. Từ những quan niệm trên có thể hiểu: Quản lý là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của nhà quản lý đến đối tượng quản lý nhằm đạt được mục tiêu đặt ra. Tuy có nhiều cách định nghĩa khác nhau, song đều nhấn mạnh đến sự tác động, phối hợp các thành viên trong tổ chức trong thực hiện các công việc chung để đạt được mục tiêu đã định. Trong luận văn này, tác giả sử dụng khái niệm quản lý theo nghĩa hiểu là quá trình người cán bộ quản lý lập kế hoạch, tổ chức, lãnh đạo và kiểm tra công việc Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn