Tài liệu Quá trình xây dựng và phát triển kinh tế xã hội ở lào trong 20 năm sau chiến tranh giải phóng dân tộc

M ỤC LỤC MỞ ĐẲU I. T ín h c ấ p t h i ế t c ủ a đ ề tà i l u ậ n á n ...................................................................................3 I I . M ụ c đ í c h n g h i ê n c ứ u ...................................................................................................................4 III. Lịch sử nghiên cứu vấn đ ề ...................................................... 5 IV. Phương pháp nghiên cứu,giới hạn vấn đề nghiên c ứ u ............ 14 V. C á c n g u ồ n t à i l i ệ u ........................................................................................................................ V I. Ý n g h ĩa v à đ ó n g g ó p c ủ a l u ậ n á n 16 ..........................................................................1 7 NỘI DUNG CHƯƠNG MỘT: NHỮNG NÉT CHÍNH CỦA TÌNH HÌNH LÀO SAU CÁCH MẠNG GIẢI PHÓNG DÂN TỘC. I. N hà nước và hệ thống chính trị Nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân L à o ....................................... 18 II. Tình hình an ninh và quốc phòng sau cách mạng g iả i p h ó n g d â n tộ c ................................................................................... 2 6 III. Tình hình kinh tê và xã hội Lào sau chiến t r a n h .......................35 CHƯƠNG HAI : QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XẢ HỘI TRONG NHỮNG NÁM SAU GIẢI PHÓNG (Từ năm 1976 đến năm l985) I. H ai năm khôi phục và xây dựng sau chiến tra n h (1976-1977) . . 52 2 II. Kế hoạch 3 năm. ( 1978-1980 ) khôi phục kinh tê, phát triển văn h o á ............................................61 III. Kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội 5 năm lần thứ I (1981-1985)...13 CHƯƠNG BA : QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN KINH TẾ-Xà HỘI TRONG NHỮNG NẢM Đỗi MỚI. (Từ năm 1986 đến nay) I. Kế hoạch phát triển kinh tế -xã hội 5 năm lần thứ II (1986-1990)...Sổ II. Kê hoạch phát triển kinh tế-xã hội sau Đại hội Đảng Nhân dân Cách mạng Lào lần thứ V ( năm 1991 )...................................111 CHƯƠNG BỐN: MỘT số NHẬN XÉT VỀ QUÁ TRÌNH PHÁT TRIEN KINH TẾ - Xà HỘI ở LÀO TỪ SAU GIẢI PHÓNG NĂM 1975 ĐẾN NAY I.Các giai đoạn của qúa trình phát triển và sự lựa chọn biện pháp, conđường phát triển trong 20 năm qua (1976-1995)................. 131 II. Một vài đặc điểm của quá trình phát triển từ sau giải phóng đến n a y ..................................................... 141 III. Một sô' vấn đề đặt ra đối với sự phát triển hiện n a y .................153 KẾT L U Ậ N ............................................................................. 166 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................... 171 PHỤ LỤC ..............................................................................183 3 MỞ ĐẦU: I. T Í N H C Ắ P T H I Ế T C Ủ A Đ E t à i l u ậ n Á N : 1. Năml975, nhân dân các bộ tộc Lào đã giành được thắng lợi trọn vẹn trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc. Nhà nước cách mạng và chế độ dân chủ nhân dân ra đời. Nước Lào bước vào một thời kỳ mới trong tiến trình lịch sử dân tộc : Thời k ỳ x â y dựng và bảo vệ c h ế độ dân chủ nhân dân. Từ đó đến nay, trong một khu vực đầy biến động, tuy có nhiều cơ may thuận lợi, nhưng cũng không ít trở ngại khó khãn. Cộng hoà Dân chủ Nhân dân Lào đang vươn lên giữ vững hoà bình, độc lập, tự chú; phấn đấu vượt qua đói nghèo và lạc hậu để từng bước xây dựng đất nước phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Việc nghiên cứu qúa trình phát triển kinh tế - xã hội ở Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào từ sau giải phóng năm 1975 đến nay là cần thiết nhằm khẳng định những thành tựu của Lào đạt được trong xây dựng kinh tế và phát triển xã hội; khảng định vai trò lãnh đạo của Đảng Nhân dân Cách mạng Lào, thành qủa của nhân dân các bộ tộcLào trong sự nghiệp xây dựng, bảo vệ đất nước và 2. chế độ mới. Đã từ lâu, ở vị tri địa lý nằm sâu trong nội địa, có nhiều nước láng giềng bao bọc, không có đường biển giao lưu quốc tế, nước Lào luôn bị xung đột khu vực tác động. Do vậy, Lào vẫn thường bị coi như một "khu đệm","hành lang". Người phương Tây ít tin tưởng vào triển vọng phát triển và khả năng độc lập về kinh tế (thậm chí cả chính trị và quân sự ) của Lào. Trong một số tài liệu báo chí phương 4 Tây, Lào bị gọi là "đất nước bị lãng quên" (Laos - Forgotten Country). Tổ chức Ngân hàng thê giới còn kết luận: Lào hoàn toàn phụ thuộc vào thế giới bên ngoài để trang trải các yêu cầu về phát triển.V . V. Tình hình đó đòi hỏi sự nỗ lực nghiên cứu, phân tích đánh giá một cách có hệ thông và khoa học qúa trình phát triển kinh tế - xã hội ở Lào từ sau giải phóng đến nay; khẳng định những cô" gắng của Lào nhằm thoát khỏi tình trạng nước chậm phát triển nhất, cải biến xã hội cũ lạc hậu thành xã hội mới hiện đại, phát triển trong xu thế hoà bình, ổn định, họp tác và phồn vinh. 3. Gần đây, do yêu cầu đổi mới của Việt Nam, việc nghiên cứu các nước trong khu vực được chú trọng hơn, đặc biệt là kinh nghiệm của các con đường phát triển. Lào là một quốc gia độc lập, có đặc điểm xuất phát và quá trình phát triển riêng. Kết quả nghiên cứu về Lào chẳng những có ý nghĩa về chính trị và khoa học mà còn mang ý nghĩa thực tiễn. Việc nghiên cứu về Lào sẽ cung cấp những cứ liệu khoa học cho việc nghiên cứu cơ bản lâu dài, đồng thời tăng sự hiểu biết về đất nước láng giềng vốn có quan hệ truyền thông lâu đời với Việt Nam. Qua đó, góp phần phát triển mốì quan hệ đặc biệt Việt Lào trong tình hình mới. n . M Ụ C Đ ÍC H N G H IÊN c ứ u . Nhận thức tính cấp thiết của vấn đề như trên, chúng tôi xác định mục đích nghiên cứu gồm các điểm sau : 1. Tập hợp tư liệu, và phác dựng lại các giai đoạn của quá trìn h 5 p h á t t r i ể n k in h tế -x a hội ở Lào từ sa u g iải p h ó n g đ ê n n ay . 2, Bưóc đầu tìm hiểu về quá trình đổi mới kinh tế đang diên ra ở Lào. 3. Từ việc phân tích đường lối, chính sách và thực tiễn những chuyển biến về kinh tế-xã hội sau nảm 1975 đến nay, luận án đưa ra một số nhận xét về quá trình xây dựng và phát triển kinh tế-xã hội ở Lào trong 20 năm sau chiến tranh giải phóng dân tộc; rút ra mộtsô" đặc điểm của qúa trình phát triển, một sô" vấn đề đặt ra hiện nay đôi với sự phát triển và triển vọng của Lào trong thời gian tới. III. L ỊC H SỬ N G H IÊN c ứ u VAN đ Ề : 1. C á c tá c giả Lào : Phát triển kinh tế-xã hội là một trong hai nhiệm vụ chiến lược của Đảng, Nhà nước và Nhân dân các bộ tộc Lào, Trong các vãn kiện, nghị quyết, chính sách của Đảng và Chính phủ , một sô' tác phẩm của các vị lãnh tụ đều đề cập đến các vấn đề thực tiễn và chính sách phát triển kinh tế-xã hội. Các văn kiện đại hội Đảng Nhân dân Cách mạng Lào lần thứ III í năm 1982) , lần thứ IV (năm 1986), lần thứ V (năm 1991) vả lần thứ VI (năm 1996) đều tập trung tổng kết và đánh giá việc thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế-xã hội của các nhiệm kỳ đại hội; của các kế hoạch nhà nước; vạch ra phương hướng, mục tiêu, nhiệm vụ và biện pháp thực hiện kế hoạch phát triển trong thời gian tới. Tổng bí thư Đảng Nhân dân Cách mạng Lào Cayxỏn Phômvihản đá có nhiều tác phẩm, bài viết và phát biểu về vấn đề 6 phát triển đất nước, xây dựng chế độ mới. "Chiến lược quá độ lên chủ nghĩa x ã h ộ i " [4], "Cách m ạ n g ở Lảo : Thực tiễn và triển vọng" "Một SỐ vấn đ ề quản l ý kinh t ế hiện n a y ở Lào ” [8] V .V .. [91], đều là những tác phẩm quan trọng phản ánh nội dung đường lôi và chỉ đạo xây dựng kinh tế, phát triển xã hội của Đảng và Chính phủ. Hàng năm, Hội đồng nhân dân tôi cao (nay là Quôc hội), các bộ, các ngành đều có báo cáo về tình hình kinh tế~xã hội và các lĩnh vực cụ thể. Năm 1985, Lào tổng kết 10 năm phát triển kinh tế-xã hội, chấn hưng đất nước sau giải phóng (1975-1985)[97]. Đây là kết quả nổi bật về công tác thông kê, phản ánh sự phát triển của Lào qua các con SỐ. Đặc biệt, ở một sô hội nghị quốc tê như các hội nghị bàn tròn do UNDP tổ chức, chính phủ Lào đều có báo cáo về chiến lược phát triển kinh tế-xã hội [85,86,87,89.v.v.]. Nội dung của những tài liệu này báo cáo về tình hình kinh tế-xã hội, mục tiêu, chính sách, kế hoạch phát triển và những đề nghị trợ giúp của Lào. Gần đây, công tác thông kê của Lào đã có bướcphát triển. Trung tâm thông kê quốc gia đã cung cấp sô' liệu cho việc hoạch định chính sách và kế hoạch phát triển; cho công tác nghiên cứu cơ bản và ứng dụng ở trong và ngoài nước. Công trình Lịch s ử Lào tập III của tập thể các nhà sử học Lào xuất bản năm 1989 được các soạn giả dành một phần đề cập đến giai đoạn sau nam 1975, coi đó là chặng đường đầu tiên của nhân dân các bộ tộc trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội [75]. Ở nhiều 7 hội nghị quốc tế, một sô" học giả Lào đọc báo cáo khoa học về những vấn đề kinh tế, xã hội. Nàm 1990, nhân kỷ niệm 70 năm ngày sinh CỐ tổng bí thư Đảng Nhân dân Cách mạng Lào Cayxỏn Phômvihản, nhiều nhà lãnh đạo và cán bộ cấp cao, cán bộ khoa học của Lào đã viết về Ông. Trong đó phản ánh sự phát triển của đất nước ở các lĩnh vực [10]. Một sô" luận án phó tiến sỹ của nghiên cứu sinh Lào bảo vệ thành công ở nước ngoài, trong đó có ở Việt Nam [31; 32; 42; 50. v.v...]. Các đề tài tập trung đi sâu vào những vấn đề đặt ra của sự phát triển trong thời kỳ đổi mới. Đó là những vấn đề đổi mới cơ chê quản lý kinh tế; Vấn đề phát triển kinh tế hộ gia đình; Đổi mới tác động của nhà nước nhằm khuyến khích phát triển sản xuất hàng hoá trong nông nghiệp; Kinh tế đối ngoại trong quá trinh chuyển nền kinh tê tự nhiên sang kinh tế hàng hoá.v.v, Các nghiên cứu sinh đã giải quyết tương đối thàn h công trên các phương diện lý luận chính sách và thực tiễn. Ngoài ra, báo chí, bản tin của Lào cũng đăng tải thường xuyên về tình hình kinh tế, xã hội. Tuy tản mạn, có tính chất thòi sự, nhưng những tài liệu đó có ý nghĩa thiết thực trong đời sông xã hội và phục vụ nghiên cứu. 2. Các tác giả Việt Nam : Lào và Việt Nam vốn có quan hệ từ lâu đời. Trong chiến tranh giải phóng dân tộc, nhân dân hai nước đã kề vai sát cánh chống kẻ thù chung. Trong giai đoạn xây dựng chế độ mới sau chiến tranh, hai nước vẩn giữ vững và phát triển quan hệ hợp tác toàn diện. Nhiều 8 đoàn chuyên gia Việt Nam đả sang giúp cách mạng Lào. Nửa đầu những năm 80 trở về trước, việc nghiên cứu về kinh tê xã hội Lào giai đoạn sau chiến tranh được thực hiện nhằm phục vụ cách mạng và sự hợp tác giữa hai nước. Hoạt động của các cán bộ CP.38 , Bộ Quốc phòng, các bộ và các ngành là điều tra, khảo sát tình hình kinh tế, xã hội phục vụ công tác hợp tác toàn diện giữa Việt Nam và Lào. Các tài liệu về Lào ở giai đoạn này thường lưu hành nội bộ, là tài liệu mật để làm việc. Công tác nghiên cứu khoa học cơ bản về kính tế- xã hội Lào sau năm 1975 chưa đáp ứng được yêu cầu thực tiễn của cách mạng, chưa có nhiều kết quả công bô công khai trên các xuất bản phẩm. Từ giữa những năm 80 trở lại đây, việc nghiên cứu về Lào được đẩy n anh. Nhiều kết quả nghiên cứu bước đầu được công bô'. Những công trình nghiên cứu của Việt Nam giới thiệu về kinh tế, xã hội sau năm 1975 được đăng trong một sô tạp chí nghiên cứu chuyên ngành và kỷ yếu hội nghị khoa học. Các tác giả Lê Bá Thảo, Dương Phú Hiệp, Nguyễn Kim Sơn, Hổng Giao, Mai Sĩ Hùng, Phạm Xuân Quế, Hoàng Xuân Lựu, Đào Văn Tiến, Uông Trần Quang đã đóng góp tạo lập một đội ngũ cán bộ nghiên cứu về kinh tế xã hội Lào giai đoạn sau chiến tranh. Nhà xuất bản Sự thật năm 1983 đã biên soạn giới thiệu khái quát về Nước Cộng hoà Dân chủ N h ân dân Lào [37]. Giáo sư Lê Bá Thảo từ góc nhìn địa lý kinh tế đã đưa ra nhiều kiến giải, nhận thức về vấn đề phát triển kinh tế. Phó Giáo sư Dương Phú Hiệp từ giác độ triết học đã nghiên cứu trên cơ sở đường lối chính sách và đưa ranhiều ý kiến đánh giá có tính chất lý luận về thời 9 kỳ quá đô. Các tác giả Nguyễn Kim Sơn, Hổng Giao, Mai Sl Hùng, Phạm Xuân Quế, Đào Văn Tiến .v.v..., nhiều người vốn đã từng lăn lộn trên đất Lào trong cả hai giai đoạn cách mạng trước và sau nãm 1975 đã nghiên cứu về tình hình Lào, phục vụ nhiệm vụ hợp tác toàn diện giữa hai Đảng, Nhà nước và nhân dân hai nước. Viện Kinh tế thế giới của Việt Nam đã có một vài công trình nghiên cứu lưu hành nội bộ giói thiệu về kinh tế-xã hội Lào sau 1975 [66; 69], Là những bước khai phá ban đầu dưới góc độ khoa học, những công trình này còn nhiều hạn chế về tư liệu, về độ dày thòi gian của quá trình phát triển và chiều sâu của vấn đề. Tuy nhiên, dù chì là tài liệu tham khảo, không phổ biến, những công trình này có ý nghĩa quan trọng trong điều kiện việc nghiên cứu kinh tế xã hội Lào sau giải phóng còn là mảnh đất khoa học xã hội chưa cày xới. Năm 1993, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia phôi hợp với Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội xuất bản cuốn sách " Quan hệ Việt-Lào, Lào-Việt. Cuốn sách gồm nhiều bài viết của các nhà chính trị, các nhà khoa học, các nhà văn hoá ở Việt Nam và Lào. Các tác giả tập trung vào ba chủ đề lớn : Chủ Tịch Hồ Chí Minh với quan hệ đoàn kết Việt-Lào, Lào-Việt; lịch sử quan hệ Việt-Lào, Lào-Việt; một sô' nét về đất nước, lịch sử, văn hoá và kinh tế Lào. Những bài viết nhằm góp phần tăng cường cúng cố và phát triển tình đoàn kết hữu nghị giữa hai nước Việt Nam-Lào. Đồng thời, góp phần cung cấp thêm cho bạn đọc nhiều tư liệu phong phú, bổ ích trong việc tìm hiểu nghiên cứu về Lào và quan hệ giữa hai nước. Trong cuôn sách này, mặc dù số bài viết về kính tế sau 1975 chiếm một phần rất nhỏ (4/51) và 10 mới chỉ là "một số nét", song cũng đả bước đầu phản ánh được chặng đường 15 năm hợp tác kinh tê giữa hai nước (1976-1990); thực trạng và chiều hướng đi lên của nền kinh tế; và công cuộc đổi mới kinh tế đang diễn ra ở Lào. Năm 1994 Viện nghiên cứu Đông Nam Á đã tập hợp được sự tham gia của các nhà nghiên cứu về Lào. Kết quả này là tuyển tập các bài nghiên cứu của nhiều học giả Việt Nam và Lào trong ’’Tìm hiểu lịch sử văn hoá Lào, tập III' do Nhà xuất bản Khoa học Xả hội xuất bản. Trong đó, vấn đề phát triển kinh tế - xã. hội được phản ánh qua các bài viết : 'Những th a y đổi vê chính sách kinh t ế và sự p h á t triển kinh t ế của Lào trong nhữ ng nảm gần đây" [60]. "Một sô' vân đ ề thực trạng kinh t ế - xã hội ở Cộng hoà Dân chủ N hân dân Lào "[49]. "Sự lựa chọn con đường p h ắ t triển trong quá trình đổi m ới ở Cộng hoà Dân chủ Nhân dân Lào "[25] và "Nước Lào trong chiến lược m ở cửa kinh t ế của tỉnh Vân N am Trung Quốc'' [67, 354 - 362]. Năm 1995, nhân kỷ niệm 20 năm ngày giải phóng nước Lào, công trình "Cộng hoà Dân chủ N hân dân Lào : 20 năm x â y dựng và p h á t triển "của Trần Cao Thành [63] và "Lào : Đ ấ t nước, con ngĩĩòỉ' của Hoài Nguyên [40] đã kịp thời ra mắt bạn đọc. Tác giả Hoài Nguyên đã giới thiệu về đất nước và con người Lào truyền thống trong cuốn sách dầy 695 trang. Đây là thành quả của tác giả, đồng thời là kết quả của nhiều năm nghiên cứu, tích lũy của nhiều cán bộ Việt Nam và Lào. Với những trang tư liệu quý báu, mang tính khoa học cao qua điều tra khảo sát thực tiễn, công trình giới thiệu với bạn đọc trong và ngoài nước về đất nước và con người Lào. Trọng tâm của 11 cuốn sách giới thiệu sự hình thành các nhóm tộc người và các tộc người ở Lào. Tác giả cũng dành một phần giới thiệu khái quát về địa lý tự nhiên và lịch sư; về kính tế-xã hội truyền thống. Kết quả này góp phần lỷ giải ảnh hưởng của các yếu tô lịch sử và truyền thông đối với sự phát triển của nước Lào ngày nay. Cuốn "Cộng hoà Dân chủ N h ân dân Lào : 20 năm x â y dựng và p h ấ t triển "đã phác dựng bức tranh toàn cảnh nước Lào và quá trình biến đổi của nó trong suốt 20 năm (1975 - 1995). Đó là quá trình xây dựng và bảo vệ chính quyền dân chủ nhân dân từ trung ương đến địa phương; là đường lối xây dựng đất nước và những thành tựu trên các mặt kinh tế - xá hội và an ninh quốc phòng; là những thu hoạch trong chính sách đôi ngoại và quan hệ quốc tế của Đảng và Nhà nước Lào ; nhất là công cuộc đổi mới trong các lĩnh vực kinh tế, xã hội với những thành tựu bước đầu đạt được; con đường phát triển của Lào trên tinh thần đổi mới đầy triển vọng và cũng không ít khó khăn thách thức [63,7]. Các công trinh của giới nghiên cứu nước ta là những đóng góp khoa học đáng kể vào việc nghiên cứu kinh tê-xã hội Lào dưới chế độ dân chủ nhân dân, góp phần lấp khoảng trống trong công tác nghiên cứu về Lảo hiện nay. 3. Học giả các nước khác: Trong số các bài viết về Lào bằng tiếng Anh và tiếng Pháp đăng rải rác trên một số tạp chí, xuất bản phẩm, đáng chú ý là của các tác giả Nayan Chanda, William Womer .V.V.. Tiêu biểu nhất là Grant Evans; giáo sư nhân chủng học Đại học Tổng họp Hồng Kông. Trong những năm gần đây, Grant Evans đã công bố một số cống trình nghiên 12 cứu vê Lầo, chủ yếu là về vân đê nông nghiệp vả nông dân [82;83;84.v.v.]. Đáng lưu ý, năm 1990 -1991, Viện phát triển quốc tế Harvard thuộc Trường Đại học Harvard tổ chức hội thảo về công cuộc đổi mới ở ba nước Đông Dương. Trong đó có một số bài nghiên cứu về đổi mới ờ Lào [68]. Các tác giả tập trung xem xét cải cách kinh tế ở Lào từ góc độ vĩ mô, theo đặc thù của Lào. Bên cạnh việc nhấn mạnh những tiến bộ đạt được, các tác giả có nhiều ý kiến đánh giá về đổi mới trước những năm 90; về những thách thức trên con đường cải cách đang bắt đầu. Qua đó, chúng ta có thể thấy được quan điểm của các nhà quan sát phương Tây đối với công cuộc đổi mới nước Lào. Giới khoa học Pháp cũng quan tâm nghiên cứu về sự phát triển của Lào. Chẳng hạn, C.Taillard là tác giả cuốn "Le L a o s” (Nước Lào) xuất bản năm 1988. Các chuyên viên của các tổ chức quốc tế tại Lào (IMF, WB, UNDP.V.V.) đã có nhiều báo cáo nghiên cứu về tình hình kinh tế xã hội [90; 94; 95; 96; 100.V.V...]. Trong điều kiện công tác nghiên cứu và thống kê của Lào còn chưa phát triển, các chỉ sô thông kê tổng họp về kinh tế, xã hội khá chính xác của các cơ quan này có ý nghĩa cần thiết và quan trọng. Sự phát triển kinh tế - xã hội ở Lào trước và sau giải phóng đã được nhiều học giả Xô Viết sớm giới thiệu trên báo, tạp chí và xuất bản phẩm. Trong các xuất bản phẩm bằng tiếng Nga, một số đã được dịch ra tiếng Việt. Ngoài các công trình "Nước Lào" của Viện Phương Đông học thuộc Viện Hàn Lâm Khoa Học Liên Xô xuất bản năm 1980 [64] và "Cộng hoà Dân chủ N h ân dân Lào" của Ioanexian X.I xuất bản năm 1979 [28], tiêu biểu nhất là công trình nghiên cứu của v.v 13 Ximônôp về "Sự p h á t triển kinh t ế Lào (từ những năm 50 đến những năm 8 0 ) ” [103]. Trọng tâm của tác giả nghiên cứu những vấn đề lịch sử kinh tê của nước Lào trong thòi kỳ quá độlên chủ nghĩa xă hội với cơ sở vật chất kỹ thuật kém phát triển; phán tích sự phát triển của các lĩnh vực sản xuất và lưu thông trong các giai đoạn lịch sử khác nhau ; nhấn mạnh vai trò của các môi quan hệ kinh tế đôi ngoại như là sự biểu hiện của khía cạnh liên minh quõc tế giữa giai câp vô sản và giai cấp nông dân; xem xét hệ thông kế hoạch hóaxã hội chủ nghĩa trong nền kinh tế và sự vận dụng sáng tạo NEP của Lêmn vào hoàn cảnh đặc thù Lào của Đảng Nhân dân Cách mạng Lào. Tư khi Liên bang Xô Viết tan rã, hệ thông các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu sụp đổ, biên động phức tạp của tình hình chính trị, kinh tế, xã hội ở những nước này đả ảnh hưởng trực tiếp đến việc nghiên cứu và trao đổi của các nhà khoa học. Vì thế, cùng với sự hạn chế vể trình độ tiếng Nga, việc tiếp cận những xuất bản phẩm giói thiệu về sự phát triển kinh tế-xã hội Lào những năm gần đây bằng tiêng Nga của Luận án còn chưa thật đầy đủ. Chúng tôi không đọc trực tiếp các tài liệu Trung Quôc. Qua giới thiệu về tình hình nghiên cứu Lào ở Trung Quốc của các chuyên gia Trung Quôc học ở Việt Nam, chúng tôi được biết việc nghiên cứu về Lào ở Trung Quốc cũng được đẩy mạnh. Không chỉ chủ trọng nghiên cứu Lào ở giai đoạn này, các học giả Trung Quốc còn chú ý giới thiệu những kết quả nghiên cứu của các học giả nước ngoài. Nhìn chung, các công trình nghiên cứu, các bài viết và xuất bản phẩm của các học giả ở trong và ngoài nước đều đề cập đến tình 14 hình kinh tế - xã hội Lào ở những mức độ và giác độ khác nhau. Tuy nhiên, ngoài công trình "Cộng hòa Dân chủ N hân dân Lào: 20 năm x â y dựng và p h á t triển", cho đến nay, ở Việt Nam còn thiếu vắng chuyên khảo về sự phát triển kinh tố - xã hội ở Lào trong 20 năm sau chiến tranh giải phóng dân tộc (1976 - 1995). Chúng tôi cho rằng, dù chỉ là bước đầu, việc nghiên cứu kinh tê - xã hội Lào ở giai đoạn này là rất cần thiết. Một mặt, việc làm đó tổng kết lại chặng đường xây dựng và phát triển ờ Lào từ khi giải phóng đến nay; lấp dần đi khoảng trống trong nghiên cứu về nước Lào dân chủ nhân dân. Mặt khác, kết quả nghiên cứu góp phần phản ánh những bước đi sáng tạo cứa Lào trong quá trình xây dựng để phát triển; khảng định việc nghiên cứu về nước Lào ngày nay là cần thiết, không chỉ có giói thiệu để tăng sự hiểu biết, mà còn cần phải* kiến giải và đề xuất những kiến nghị khoa học, những trao đổi kinh nghiệm giữa các nhà nghiên cứu và hoạch định chính sách. IV . P H Ư Ơ N G P H Á P N G H IÊ N c ứ u , G IỚ I H Ạ N VẤN ĐỀ N G H IÊ N C Ứ U . 1 Phương pháp nghiên cứu : Trên cơ sở quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin, vói nhận thức và nhằm cố gắng đạt các mục đích đặt ra, khi viết luận án, một mặt chúng tôi dùng phương pháp lịch sử để phân chia giai đoạn của qúa trinh phát triển; mô tả và phân tích theo trục thời gian để thấy rõ sự vận động của tiến trình phát triển. Đồng thời, phương pháp lôgic 15 được sử dụng đảm bảo kết câu của luận án giải quyêt những nhiệm vụ đặt ra. Ngoài ra, chúng tôi còn sử dụng phương pháp tổng họp thông kê phân tích so sánh, để minh chứng nội dung các ván đề cần giải quyết. 2. Giới hạn vấn đề nghiên cứu: Để viết luận án, chủng tôi thừa hưởng nhiều kết quả nghiên cứu của nhiều học giả và cán bộ chuyên trách ở trong và ngoài nước. Song, do phạm vi đề tải rộng về không gian và thòi gian, tư liệu tản man, các kết quả nghiên cứu về vấn đề này chưa nhiều và thiếu hệ thông, các sự việc vẫn còn đang diễn ra, điều kiện đi nghiên cứu thực địa khó khăn v.v..., luận án tập trung tìm hiểu sự phát triển qua các giai đoạn với những đặc trưng về đường lối chính sách và thực tiễn. Là một luận án sử học, chúng tôi nghiên cứu về kinh tế - xã hội của một nước để tìm hiểu quá trình phát triển, song không đi sâu vào từng ngành kinh tế, từng lĩnh vực xã hội cụ thể. Đế tài được giải quyết từ giác độ lịch sử, những khái niệm về kinh tế chúng tôi không đề cập phântích hoặc giải thích. Do tình hình nghiên cứu về Lào giai đoạn sau chiến tranh có rất nhiều khó khăn và hạn chế, nhất là nguồn tư liệu còn ít ỏi, nhxều sô liệu tản mạn chúng tôi không chú thích nguồn cụ thể. Một sô sô" liệu từ các nguồn tài liệu khác nhau còn chưa thông nhất, luận án chưa thể chỉnh lý chính xác đầy đủ. Dù sao, theo chúng tôi, luận án cũng đã cô" gắng thể hiện tổng hợp các nguồn tài liệu, các sô" liệu thống kê một cách cơ bản và chính xác hơn. Hy vọng rằng, trong quá trình nghiên cứu 16 sau này, chúng tôi có điều kiện tiếp tục đóng góp vào việc nghiên cúru lịch sử hiện đại Lào. V. C Á C N G U ồ N T À I L IỆ U . 1. T à i liệ u gốc : Nguồn tài liệu gốc là tài liệu tiếng Lào bằng nguyên bản hay đã được dịch ra tiếng Việt. Các tài liệu này bao gồm chủ yêu là các văn kiện của Đảng Nhân dân Cách mạng Lào; các nghị quyết chính sách của Đảng; các báo cáo kế hoạch và tổng kết của Chính phủ và Quôc hội; những bài phát biểu và xuất bản phẩm của các lãnh tụ Lào. 2. Tài liệu tham khảo khác: Ngoài tài liệu tham khảo gốc, chúng tôi sử dụng nhiều tài liệu tham khảo khác của các chuyên viên các tổ chức quốc tế, của các học giả ở trong và ngoài Việt Nam. Chúng tôi khai thác tư liệu trong các thư viện, ở một số' bộ, ban, ngành và cơ quan đôi ngoại, tổ chức quốc tế có quan hệ với Lào. Viện nghiên cứu Đông Nam Á cũng là noi cung cấp nhiều tài liệu tham khảo. Các nguồn tài liệu từ báo, tạp chí, bản tin; những tài liệu về dân tộc học, xã hội học, địa lý kinh tế, văn hóa dân gian cũng được sử dụng để giải quyết những nội dung của luận án. 17 VI. Ý N G H Ĩ A V À Đ Ó N G G Ó P C Ủ A L U Ậ N Á N : 1. Trên cơ sở sưu tầm và hệ thông hoá tài liệu, luận án giới thiệu về qúa trình xây dựng kinh tê-xã hội và công cuộc đổi mới đang diễn ra ở Lào mà từ trước đến nay mới được trình bảy tản mạn trên một sô' sách báo ồ Việt Nam. Qua đó, góp phần vào việc nghiên cứu về con đường phát triển của Cộng hoà Dân Chủ Nhân dân Lào. 2. Khảng định những kết quả đạt được, những nỗ lực của Cộng hoà Dân chủ Nhân dân Lào trong quá trình khôi phục, cải tạo và xây dựng để phát triển đất nước hoà bình, độc lập tự chủ và ngày cảng thịnh vượng; cũng như những đóng góp của Lào trong việc xây dựng khu vực Đông Nam Á hoà bình ổn định, họp tác và phát triển. Trên cơ sở đó, luận án bác bỏ những ý kiến phủ nhận hoặc đánh giá thấp thành tựu của chế độ mới ỗ Lào. Luận án khẳng định vai trò lãnh đạo của Đảng Nhân dân Cách mạng Lào và những thánh tựu mà nhân dân các bộ tộc Lào đã giành được trong sự nghiệp xây dựng chế độ mới và bảo vệ đất nước. 3. Luận án có thể góp phần kiến giải một scí câu hỏi đang đặt ra về con đường phát triển của Lào : Những khó khăn và thuận lợi của Lào khi bước vào xây dựng xã hội mới ? Tiến trinh xây dựng và phát triển đất nước đã diễn ra như thế nào và sẽ như thế nào ? Những kết luận bước đầu về các vấn đề trên, nhất là về những khó khăn, thuận lợi và biện pháp giải quyết của Lào có thể là tài liệu tham khảo trong quá trình đổi mới và phát triển của nước nhà. 18 CHƯƠNG M ỘT N H Ữ N G N É T C H ÍN H C Ủ A T Ì N H H ÌN H L À O SA U C Á C H M Ạ N G G IẢ I P H Ó N G DÂN T Ộ C . I. NHÀ NƯỚC VÀ H Ệ TH ố N G CH ÍNH T R Ị NƯỚC CỘN G HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀ O . 1. Sự ra đòi Nhà nuức Cộng hoà Dân chủ Nhân dân. Trong Sự chỉ đạo cách mạng giải phóng dân tộc, Đảng Nhân dân Cách mạng Lào nhận thức sâu sắc rằng : "có lực lượng mới tạo được thời cơ và mới lợi dụng được thời cơ, ngược lại, thời cơ lại nhân lên và tạo ra được lực lượng mới, thời cơ cũng là lực lượng" [5,237]. Bước sang năm 1975, cục diện cách mạng Đông Dương và so sánh tương quan lực lượng trong nước đã tạo thời cơ thuận lợi "ngàn năm có một" cho cách mạng Lào. Ở trong nước, mặc dủ việc chuẩn bị của cách mạng còn có những hạn chế, thế và lực của đối phương còn mạnh và còn ngoan cô, song khả năng giành, chính quyền trong phạm vi cả nước đang chín muồi. Hai thành phố lớn được trung lập hoá là ViêngChăn và Luổng Phạbang đã có lực lượng quân đội Neo Lào hắcxạt (Mặt trận Lào yêu nước), ơ một số nơi trong vùng địch kiểm soát, nhiều đơn vị lực lượng vũ trang cách mạng đã xâm nhập và áp sát đối phương, làm hậu thuẫn cho phong trào đấu tranh của quần chúng. Trong nhân dân và quân đội Vương quốc đã xuất hiện hình thái nổi dậy bộ phận. Từ cuối tháng 12 năm 1974 đến đầu tháng 1 năm 1975, tiểu đoàn 102 thuộc quân khu I đóng ở HứaKhoỏng làm binh biến, lật đổ chính quyền tỉnh, chiếm thị xã HuộiXài đuổi cô' vấn Mỹ đội lốt dân sự ra khỏi tỉnh, tuyên bố HứaKhoỏng là địa phương trung lập thuộc Chính 19 phủ liên hiệp. Từ đầu tháng 1 năm 1975 đến cuối tháng 2 năm 1975, nhân dân ThàKhẹt, NọngBỐc, ViêngChản, PắcXế nổi dậy chông chính quyền ViêngChăn, thu hút nhiều tầng lớp nhân dân tham gia. Trong Chính phủ liên hiệp, lực lượng cách mạng tiêp tục đấu tranh với phía chính quyền Vương quốc đòi thi hành đầy đủ nội dung Hiệp định ViêngChăn; tích cực tranh thủ lực lượng trưng gian, từng ^bước phân hoá, cô lập và làm tê liệt phái cực đoan thân Mỹ. Trong khi đó ở bên ngoài, cách mạng Campuchia thắng lợi ngày 17.4.1975 và cách mạng Việt Nam toàn thắng ngày 30.4.1975. Thắng lợi của Việt Nam và CamPuChia là "nhân tố trực tiếp" và đã "tác động trực tiếp" [5,237] đến cuộc kháng chiến của Lào. Vì "cách mạng Lào là một bộ phận khăng khít của cách mạng Đông Dương và cách mạng thế giới'' [5,252], Trước những thời cơ thuận lợi của cục diện cách mạng Đông Dương, gồm cả thuận lợi của so sánh lực lượng trong nước tạo ra, đầu tháng 5 năm 1975, Đảng Nhân dân Cách mạng Lào "hạ quyết tâm khởi nghĩa giành chính quyền". Quá trình giành chính quyên diễn ra theo ba bước : Bước một, Đảng phát động phong trào đấu tranh chính trị của quần chúng ở thành phố. Mục tiêu nhằm đánh đuổi cô' vấn Mỹ, đánh đẩ các tập đoàn phản động nhất là Xixuc NaChămpaxắc, Phủi Xananikon và BunUm để "châm ngòi khởi nghĩa trong cả nước", tiếp tục đưa lực lượng vũ trang cách mạng áp sát và tiến sâu vào vùng đối phương kiểm soát. Bước hai, sau khi ở ViêngChăn, PăkXế, XêĐôn " châm ngòi" (ngày 1.5.1975), quần chúng ở các địa phương được huy động đứng lên khỏi nghĩa: Phong trào đấu tranh của nhân dân phát triển thành cao trào, có sự tác chiến của quân đội giải phóng Lào và binh biến ly khai 20 trong quân đội Vương quốc. Bằng ba mũi tiến công, kêt họp đấu tranh phap lý trong Chính phủ liên hiệp, phong trào nổi dậy giành chính quyền diễn ra trên phạm vi cả nước. Quá trình này phát triển liên tục từ 1.5.1975 đến 25.8.1975. Các uỷ ban khởi nghĩa được thành lập. Chính quyền ViêngChăn bao gồm hệ thông các công cụ bạo lực ngụỵ quân và ngụy quyền bị lật đổ. Ranh giới giữa vùng giải phóng cũ của cách mạng với vùng địch hậu do chính quyền ViêngChăn kiểm soát bị xoá bỏ. Ngày 23.8.1975, Đảng Nhân dân Cách mạng Lào ra hoạt động công khai. Đảng tuyên bố thông nhất đất nước, xoá bỏ ách thống trị của thực dân đế quốc. Đến lúc này, chính quyền ở 15 tỉnh , 4 thành phố lớn (bao gồm cả hai thành phố' ViêngChăn và Luổng Phạbang), các thị xã và 67 mường đã thuộc về cách mạng [43,307]. Bước ba, sau khi đập tan toàn bộ hệ thông chính quyền Vương quốc, thành lập chính quyền nhân dân các cấp ở địa phương, cách mạng tiến lên giành chính quyền trung ương. Ngày 1 và 2 tháng 12 năm 1975, Mặt trận Lào yêu nước (Neo Lào hắcxạt) triệu tập đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc. Đại hội ra tuyên bố”xoá bỏ chế độ quàn chủ, tiếp nhận việc vua Xíxavang Vatthana tự nguyện thoái vị ngày 29.11.1975; tuyên bố giải thể Chính phủ liên hiệp dân tộc lâm thời và Hội đồng quốc gia chính trị liên hiệp; thiết lập chế độ và Nhà nước Cộng hoà Dân chủ ISThân dân. Đối với nhân dân các bộ tộc Lào, sự ra đời N h à nước Cộng hoà Dân chủ N h ân dân là thành quả cơ bản của cách m ạ n g dân tộc dân chủ. Cuộc kháng chiến toàn thắng đã chấm dứt chế độ quân chủ, xoá bỏ ách thông trị của thực dân đế quốc, giành độc lập tự do trọn vẹn. Thắng lợi năm 1975 là mốc son lớn trong lịch sử dân tộc, là điều