no GIAO DUC VA DM) I AO
DAI HOC QIJOC (JIA HA NOI
TRUONG DAI HOC KHOA HOC XA HOI VA NHAN VAN
goMoR
NGUYEN DUY TIEN
QUA TRINH GlAi QUYET VAN DE HUONG DAT
or THAI NGUYEN TI^SAU CACH HUANG IHANG 8 NAIVI194S
m
DEN HET CAI CASH limm
DAT .
CUVYEN NGANH : IJCH SU VIET NAM
MA SO
: 50315
LUAN AN TIEN S! LICH SU'
Ngiidi hitdng ddwkhoa hoc: PGS.TS NCniYLN VAN THlf
OAl U'jC ':..y<-.
TRUNGTAMT;;(i;i
U-Uy lU
HA NO! - 2()(M)
•«n*V,Tim«.ii'g;'i.ii«-jfcnv pwt>' rsHTurrr
BANG CAC CHC
VIET TAT
A.T.K
: An loan khu
BCH
• Ban Chap hanh
BCHTW
Ban Cha'p hanh Trung irang
BNCLSD TW
Ban nghien cuii lich su' Dang Tmng uoiig
B/q
Bnih quan
CCRD
Cai each ruong dS't
DCCHGA
Dia ehii eirdng hao gian ae
CTQG
Chinh tri Quoc gia
DCKC
Dia chu khang ehien
DCT
Dia ehu thirang
GT
Giani to
GT-CCRD
Giam 16 va Cai eaeh ruong dat
HN
HaNoi
KHXH
Khoa hoe xa hoi
4 1
/ "
m , s, Ih (
NCLS
"
"
\
)
Mfiu, sao, thuofe
Nghien euu Lieh su
Nxb
Pll
Nha xual ban
S
Dien Ifch
ST
Sir That
Tr.
Trang
ITLTQG
Trung lam Luu Iru' Quoe gia
UBKCHC
Uy ban khang chien hanh ehmh
VSD
Van - Sir -Dia
Phii Thu luong
MUC LUC
Trang
Ma dau
4
Chuang 1: TINH HINH R U O N G DAT 6 THAI NGUYl^N TRUOC CACH
J4
MANC; THANG TAM NAM 1945
L I . Val net ve tinh Thai Nguyen
14
1.2. So' hull ruong dat of Thai Nguyen truoc each mang thang
23
Tarn nam 1945
Chuang 2: QUA TRINH THUC Hlfi;N CHINH SACH RUONG DAT CUA
DANC; () THAI NGUYfi:N 01/9/1945 DfiN 7/1957)
44
2.1. NhiJng cai each tung phan va qua t n n h thuc hien
44
2.2. Nhung chuyen bien ve so huu ruong dat duoi tac dong ciia
57
nhiing cai each tung phan
2.3. Nhung chuyen bien ve giai cap
65
2.4.Thi diem triet dc giam to 6 Thai Nguyen
72
2.5. Thi diem va hoan thanh CCRD
90
Chuang 3: MOT SO VAN Df^ RUI RA QUA N(,HIEN CUU QUA TRINH
(,lAl QUYET VAN D(5 RUONG DAT 0 THAI NCJUYftN
{Til NAM 1945 Di^^N NAM 1957)
3.1. Nhung thanh qua va sai lam cua viec giai quyet van de ruong
j|5
1 L5
d a t 6 T h a i Nguyen (tii n a m 1945 den n a m 1957)
3.2. Mot vai suy nghl tii viec nghien ciVu qua trinh giai quyet van
141
de ruong dat 6 Thai Nguyen (tii nam 1945 den nam 1957)
KET LUAN
L55
Chi'i Ihich
159
Cdc bien ciia Iiign an
160
Tdi lieu tham khdo
162
Miic liic phii liic
182
MO DAU
I. liNIl CAP THIET CIIA DE T A I I AIAN
AN
Ruong dal - lu heu san xual quan trong, Ihu tai san quy gia cua cu dan
nong nghicp. () eac niroc nong nghicp, trong moi ihoi ky lich sir kc lij' khi xuat
hien giai cap va nha nu'Oc, eac giai cap va cac thanh phrin xa hoi xual plial tir
nhCrng cjuyen lo'i khae nhau da eo nhu'ng each nhln eung nhu each giai quyel
khae nhau doi vol van 61 ruong dal, song nhln chung, tat ca deu tim each dC
nfun lay nguon tu heu san xuat va ihu" (ai san quy gia nay, v'l no quyet dinh su
"ton vong" cua giai cap mlnh.Vicc so him doi v6i ruong dat cua lirng giai cap,
tung thanh phan xa hoi khong chi c6 anh hircVng (rue dien den doi song kinh (c
cua dat nu6c, eung nhu eua tiding luc luong xa hoi, ma eon tao ra nhung tirang
quan ehinh tri- xa hoi chung. Nha nuoc a in6i thdi ky, xuat phat tii' quyen Igi
cua giai cap cam quy^n dfiu eo nhung ehinh saeh, giai phap khae nhau doi van
66 ruong dat va nhirng ehmh sach, hien phap nay lai eo tac dong tro lai den
ddi song kinh te - ehinh tri eua dat nuoc.
O Viet Nam, tuyet dai da so cu dan la nong dan song chu yeu bang
nghe trong lua nude, ruong dat cang tro' nen quan trong va quy gia. Xuyen
suot qua trinh lich sir ti^r khi vuong tri6u Ly duae thanh lap (dau the XI) tro di,
nha nuoc phong kien tu ehu luon quan tam den van 66 ruong dat. Cac vuong
trieu coi day U\ mot van de eo Ifnh "quoc su", luon d^ ra cac ehinh sach nhfun
nam duue ruong dat, mot mat vira dc c(5 diroc nguon thu ve thuc tir nguon tu
lieu san xuSit nay, vua lam nguon bong loc, luong cho doi ngu quan lai, binh
Ifnh; mat khae, giai quyet mot phan nhung doi hoi cua nong dan - lire luong
san xuA't dong dao va quan trong nhat cua xa hoi, tao ra su IVinh on cho
dat nir6e.
Sang th5i ky Phap thuoe, ti:r euoi the ky XIX tro di, ehinh saeh khai thae
boc lot tan bao eua de quoe Phap ci:ing v6i viec ehiem doat ruong dat eua giai
cap dia chu phong kien da lam cho sd huu ruong dat cua nong dan ngay cang
bi Ihu hep. Nong dan mat ruong dal hoae khong eo ruong dat lam an da trd
thanh nguon nhan cong doi dao nhung re mat cho dia chu va gi6i tu ban cong
nghi6p Phap, ngay cang bi b^n cijiig hoa. Khat vong c6 ruong dat 6i lam an di
lien v6i doe lap dan toe cang trd nen bu'e thiet doi v6i nong dan.
TiJ' euoi nhiJng nam 20 eiia the ky nay a Viet Nam da hlnh thanh nhirng
lire luang ehinh tri - xa hoi, eac dang phai khae nhau, tao ra euoe chay dua
tranh gianh quyen lanh dao each mang Viet Nam.
Dang Cong san Viet Nam, ngay sau khi thanh lap vao ddu nam 1930,
trong Chinh cu'oiig van tat da de ra "Tif sdti dan qityen each mang va tliS dia
each mang" [71, 2] vol hai nhiem vu chdng de quoe va ehong phong kien,
gianh hi doe lap dan toe va dem lai ruong dat cho giai cap nong dan, trong do,
nhan manh nhiem vu ehong de quoe de giai phong dan toe duae dat len hang
driu, con nhiem vu ehong phong kien duoe xac dinh la nham xoa bo che do
boc lot phong kien, danh do dai dia ehu, con doi v6i phii nong, trung nong,
tieu dia chu ma chua ro mat phan each mang thi phai lai dung [71, 3]. Duc^iig
loi diing dan nay da duae sii* ling ho to I6n eua nong dan va eac tang I6p xa hoi
khae, lam nen euoe Caeh mang Thang Tam vT dai, thanh lap Nha nuoc dan
chu nhan dan dau tien a Dong Nam chau A.
Sau khi Caeh mang thanh cong, Nha nuoc Dan ehu nhan dan da thi
hanh ngay mot loat bien i^hap nhu giam 16, tam cap nhung ruong dat eua thuc
dan Phap va Viet gian phan dong nham giai quyet mot phan quyen lai cho
nong dan, tao ra su phan khai va yen tam san xuat, tieh cue dong gop sue
ngudi, sue cua cho each mang va khang chien. Thang 12 nam 1953, Quoe hoi
nu6c Viet Nam Dan ehia cong hoa da thong qua Lngt Cat cck^h ntgng dat va
thuc hien thf diem Cai each ruong dal, lien tai thuc hien triet de khau hieu
"Ruong dat ve tay dan cay". Chu Iruang nay da c6 vu nong dan hang hai san
xuat, dong gop ngay cang nhieu cho khang chien, gop phan lam nen thang lai
eua chien euoe Dong - Xuan 1953-1954 va chien thang lich su Dien Bien Phii,
ket thiic thang lai euoe khang chien ehong thuc dan Phap xam lirae. Tiep do,
nham hoan thanh bu6c euoi eung cua euoe each mang dan toe dan chu nhan
dan, Dang va Nha nu6c ta thuc hien Cai each ruong dat trong pham vi loan
mien Bae, danh do hoan loan uy the kinh te- ehinh tri ciia giai cap dia chu
phong kien, thu tieu hoan loan phuang thuc boc lot phong kien, tao da thuan
lai cho each mang ea nu6e di len.
Thai Nguyen la mot trong nhu'ng tinh c6 vi Iri quan trong ve chinh trikinh te a phia Bfic cua To quoc. Trong each mang dan toe dan chu, Tliai
Nguyen s6m tiep nhan anh sang each mang ciia Dang. Mot so xa eua linli
duae chon de xay dung ATK eua Trung irang. Gan suot thoi gian cua euoe
khcing chien ehong thuc dan Phap, Thai Nguyen la tinh tu do, la mot trong
nhung nai trii chan ciia cae ea quan dau nao eiia Trung uo'ng Dang va Chfnh
phu. Tliang 11 -1952, hai xa Dong Bam va Dan Chii thuoe huyen Dong Hy
duae Trung irang chon lam nai nghien ciiu thi diem ehii truang phong tay phat
dong quan chung nong dan da'u tranh vai giai ea'p dja ehii. Tir ket qua eua dat
thi diem giam to nay, Dang ta da due riit duae nhung kinh nghiem de chi dao
giam to va CCRD sau nay. Tiep do, 6 xa ciia Tliai Nguyen duae Trung uang
chon lam thi diem Cai each ruong dal dfiu tien trong ea nu6e. Thang 4-1954,
47 xa ciia tinh da thuc hien Cai each ruong dal dat I. Thang 10-1954, 22 xa
thuc hien Cai each ruong dal dot II.
Nhu vay. Thai Nguyen eo mot vi tri (/nan trong trong viec llnfc liien cdc
chinlisdch thi diem ciia Dang vd Nltd nn/rc ta ve viec giai quyet van de ruong
dat trong each mang dan toe dan chii. Nghien eiiu qua trinh giai quyet van de
ruong dat a Tliai Nguyen giai doan tu* sau Caeh mang Thang Tam den het
euoe Ccii each ruong dat a mien Bfic (ti^r nam 1945 den nam 1957) gop phan
llm hieu moi quan he giua giai quyet van de dan toe va dan chu Irong euoe
each mang nay; hieu them vj tri va vai tro cua tinh Thai Nguyen trong euoe
khang chien truang ky ciia dan toe eung nhu trong viec thuc hien eac chii
truang, ehinh saeh ciia Dang va Nha nuae ta doi v6\ van de ruong dat. Dong
thdi nghien euu van de nay gop pluin vao viec lim hieu lang xa noi rieng, lich
sir che do ruong dat noi chung va lam sang to nhidu vaii 66 dang dat ra doi vai
nong dan, nong thon, nong nghiep trong thdi ky doi mai.
D6 tai con nham gop phan vao viec nghien ciiu lich sir dia phuang ma
tac gia luan an coi day la tai lieu phue vu cong tac nghien euu, giang day lich
sir tai truang Dai hoc Su pham Tliai Nguyen thuoe Dai hoc Thai Nguyen truac
mat va lau dai.
Chfnh vl vay loi chon 66 tai: " Qua trinh giai quyet van de ruong dat a
Thai Nguyen tu sau each nigng thang 8 nam 1945 den het cai each ruong
ddf lam luan an tien sy.
2. LICH SLT NCHIEN CUU VAN \)t
Tu lru6e den nay, van 66 ruong dal da duae Irlnh l)ay trong nhieu lac
pham cua cae nha lanh dao Dang ta va ciia cac nha nghien ciiu khoa hoc lir
nhien va khoa hoc xa hoi.
Ve lich sii che do ruong dal ihai ky c6 trung dai va can dai, c6 eac
chuyen khao ciia eac tac gia Phan Huy Le [103], Truang Huu Quynh [135],
Vu Huy Phiie [126], [127] eung nhieu bai viei tren cac tap chi: Van -
Sit-Dia,
Nghien cit'u lich su\ Dan toe hoc,,.; eac luan an Tien si, luan van Cao hoc, luan
van Dai hoc dugc bao ve lai nhi6u Vien Nghien ciiu, tai khoa Lich su eac
Truang Dai hoc a nuae la nhu: Dai hoc Tong hap Ha Noi (nay la IVirang Dai
hoc Khoa hoc Xa hoi va Nhan van), Dai hoc Su pham 1 Ha Noi.
n
Ve van de ruong dat Irong Ihoi ky each mang dan loc dan chu, l;ru6c het
phai ke den cac lac pham cua cac dong chi lanh dao Dang la nhu Giai cap vd
sdn vai van de nong ddn trong cdch nigng Viet Nam cua dong clii Le Duan
[66], Van de ddn cdy cua Qua Ninh va Van Dinh (luc cac d6ng chi Trudng
Chinh va Vo Nguyen Giap) [114], Cdch nigng ddn tgc ddn chu nhdn ddn cua
dong chi Truang Chinh [58]... Ben canh do, c6 nhi^u lac pham ciia cac nha
nghien ciiu nhu Cdch nigng ruong dat a Viet Nam ciia Trtin Phuang (chu
bien), Hoang Uofc, Le Due Binh [129], Phdc qua tinh hinh ruong dat vd doi
song nong ddn trit'dc Cdch mgng Thdng Tdm ciia Nguyen Kien Giang [86],
Kinh te nong nghiep Dong DiiWig ciia Yve Henri [91], Ddnh gid cho dung
nhung thdng Igi ciia nhiem vu phdn phong vd nhung sai Idm trong cdi cdch
ruong dd't cua Van Piiong [124], Ban ve nguon gd'c tiftudng cua nhung sai Idm
trong cdch mgng ruong dd't ciia Minh Nghla [118], Nong ddn vd nong thdn
Viet Nam thai can dgi ciia Vien Su hoc [202]...
Ve "Qud trinh gidi quyet van de ruong dd't a tinh Thdi Nguyen ti(
sau cdch mgng thdng 8 den het cdi cdch ruong dd't" moi chi duae trinh bay
torn luac Irong cuon sach "Cdch mgng mgng dd't a Viet Nam" do Tran
Phuang chii bien [129 ], Lish su'Ddng hg Bac Thdi [108], "Lich sd Ddng
ho huyen Dgi Tu" [105], Lich sd Ddng bo huyen Ddng Hy [106], "Lich sd
Ddng ho huyen Phd Yen" [107], moi so bai vict c6 lien quan nhu "Cdi
cdch ruong dd't- thdnh qud vd sai Idm" cua Van Tao lien lap chi Nghien
ciiu Lich sdso 2-1993 [148]. Dang luu y la cac iuan van Cao hoc: " Ddng
lanh dgo thi/c hien chinh sdch ruong dd't a Dgi Tu\ Thdi Ngiiven (19451954)" ciia Nguyen Trong Can [57], "Ddng lanh dgo thi/c hien chinh sdch
ruong dd't trong nhilng ndm 1945-1953" ciia Vu Thi Hai duoc bao vc lai
khoa Lich sii, truang Dai hoc Khoa hoc xa hoi va Nhan van nam 1998 [89].
Hai luan van nay da phac hoa duae nhuiig net ca ban v6 vice thuc hien
8
duo'ng loi ruong da't ciia Dang trong thai ky khang chien ehong Phiip a mien
Bae, trong do eo dia ban huyen Dai Ti^r, tinh Thai Nguyen.
Nhln chung cac cong trinh nghien ciiu tren day da phac hoa duae biic
tranh loan canh v6 van de ruong dai a nuae ta tu thai phong kien tu chu cho
den triro'c Cai each ruong dal. Qua Irnih giai qiiycl van dc ruong dai a dia ban
tinh Thai Nguyen lu sau Caeh mang Thang Tam dcii hci Cai each ruong dat
cho deii nay vfm chua c6 cong trinh nao duae cong bo. Tuy nhien nhung cong
trinh nghien euu Iruo'c day da giilp cho chilng loi, phuang huang va phuo'ng
phcip tiep can de tiep luc di sau nghien euu vaii dd ma chung loi dal ra.
3. MUC DiCH, (A(n MAN PHAM VI NC.MlftN CUU CUA LUAN AN
Muc dicli
Thuc hien de tai *'Qud trinh gidi quyet van de ruong dat ()' Thdi
Nguyen tti sau each mang thdng 8 nam 1945 den het cdi ateh ruong dai '\
loi nhfim nhung muc dfch sau day:
- He thong iioa eac nguon tu lieu ve van de ruong dai a Thai Nguyen til
sau Ccich mang Thang Tam den het Cai each ruong dai.
- Buac dfiu dung lai hue Iranh ve so huu ruong dal tren dia ban ihih Thai
Nguyen ti^r sau Caeh mang Thang Tam deii hcl Cai each ruong dai (lu nam
1945 den nam 1957)
- Ban them v6 nhiing thanh qua va sai Ifim cua cai each ruong dai a dia
ban tinh Thai Nguyen. Dong thai nil ra mot vai bai hoe kinh nghiem ciia vice
giai quyet van de ruong dai a Thai Nguyen Irong giai doan lich su duae
n.izhien ciru.
Gioi han
"Van de rugtig deft" la mot khai nicm rong, lien quan den nhidu mat, do
do trong luan an nay ehiing toi chi gidi han nghien ciiu nhung noi dung ca ban
sau day:
- Xem xel niirc do sa huu ruong dai eua eac doi tuang so huu (chii don
di6n> dia chu, phu nong, trung nong, ban c6 nong, ruong dal cong lang xa,
ruong nha Ihof),
- Phuang thuc su dung ruong dat eua tiing giai tang, trong do nhan
manh deii hlnh thiic phai canh thu to, thue mirofn nhan cong eua giai cap dia
chii, tring I6p phu nong,
- Qua Irinh thuc hien eac chfnh sach ve ruong dat ciia Dang Cong san
Vict Nam va Nha nude Viet Nam Dan ehu Cong hoa, dae biet la chfnh sach
Giam to va Cai each ruong dat; tac dong Ira lai ciia chfnh sach nay doi voi sa
huu ruong dal va quan he giai cap a nong thon ciing nhu doi v6i euoe khang
chien ehong thuc dan Phap tren dia ban ti'nh Thai Nguyen.
Pham vi nghien euu
Pham vi dia ban duae nghien ciiu ciia luan an la linh Thai Nguyen hien
nay, trong do, lap trung a 4 huyen duae thuc hien Cai each ruong dai la: Dai
Tu, Dong Hy, Pho Yen va Phii Binh. Cac huyen eon lai chi de cap a miie do
can thiet lam sang ro van dc dat ra.
Pham vi thdi gian duae nghien ciiu la lir khi Caeh mang Thang Tam
thanh cong, nude Viet Nam Dan ehu Cong hoa ra ddi, chfnh quyCn nhan dan
cae ca'p duae thanh lap (thang 9-1945) deii khi hoan thanh ca ban euoe Cai
each ruong dat d cae dia phuo'ng trong tinh (thang 7 nam 1957).
4. N(,U6N TU LIEU CUA LUAN AN
- Nguon tu lieu chfnh ciia luan an la cae Tu' lieu luu trCf, bao gdm cac
Tliotig tu\ Chi tin, Sac ietih, So lieu thong ke, Bao cao cua cdc co' quau f)diig
10
va Nha tut'dc cdc cap dang luu lai Trung tam Luu trir Quoe gia 111, Phong Luu
tru Tinh uy Thai Nguyen, Phong Luu Iru Uy ban nhan dan tinh Thai Nguyen,
Ban Tuyen giao Tinh uy Thai Nguyen. Day la nguon tu lieu gdc, dang tin cay.
Tuy nhien, do duae ra ddi trong bdi canh be bon ciia euoe khang chien ehong
Phcip nen nhirng lai lieu nay ed nhCrng mat han che buoc ngudi sii dung phai
luu y, nhat la ddi vdi eac sd lieu thdng ke. Trinh do cua ngirdi lam thdng ke
liic dd cdn nh\6u han che nen eac bao cao, cae sd lieu thdng kc ciia thai ky
nay nhi^u khi khong thdng nhai; cd loai tai lieu ciing mot noi dung bao cao,
nhung sd lieu cua cae ca quan, tham chf cua citing mot ca quan trong hai thdi
diem gan nhau eung ed su khae biet nhau. VI vay, Irong khi xir ly sd lieu
thdng ke va eac bao cao, mot mat chung toi van ton trong noi dung van ban
(don vi do lirdng, cac con sd duae ghi trong cac bang bicu...); mat khae, trong
nhieu trudng hap, ehiing toi Ihay cd nhung sai sot nen can phai tham dinh
bang each Ifnh loan lai cho phu hap hoae ddi chieu vdi cac bao cao, cac sd
lieu ciia cac nganh cd lien quan trong citing thdi diem dd.
- Nguon tai lieu Ihii' hai la lai licit dien dd. De hieu them thuc te cae van
de cd lien quan deii ruong dai trong Ihdi ky nay eung nhu dc tham dinh lai
mot sd vail de ma cac tai lieu luu tiu khong ndi ro, hoae cae lu lieu cd nhung
mau thufin, ehiing tdi da di khao sal tai moi sd lang xa da thuc hien Cai each
ruong dat, gap gd mot sd cu gia cao tudi, nhan ehiing lich sii dc vua bo sung
vira tham dinh cae lai lieu luu tru.
- Luan cin cdn ke thira cac ket qua nghien ciiu cd lien quan dcii 66 lai
luan ciji lir Irirdc deii nay.
5. CO sO LY LUAN VA PHUUNCJ IMIAP NCJIULN CUU
Co sa ly luan
Ca sd ly luan ciia luan an h^i nhung luan die'm ca ban eiia chii ngliTa
Mac-Lenin \'6 viec giai quyci van 66 ruong dat, nong dan trong each mang vd
san, la tu lirdng Hd Chf Minh va quan diem eua Dang Cong san Viet Nam vc
II
vail de ruong dat va nhung quan diCm doi mdi ciia Dang trong each nhln nhan,
dcinh gici v6 viec giai quyei van 66 ruong dat trong each mang dan toe dan chii.
Phiiong phap nghien ciiu
Luan an van dung phuang phap duy vat bien ehiing va duy vat lich sir
de xem xet, danh gia cac su kien, hien tuang cd lien quan den vaii dc ruong
dat d Thai Nguyen tii' sau Caeh mang Tliang Tam deii het Cai each ruong dat.
Tac gia coi day la "sai chi dd" xuyen suot qua trinh nghien euu de xay dung
luan an,
Luan an sii' dung phuang phap nghien ciiu Ijch sir va Id gfc la ehii yen.
Cac khfa canh lien quan dcii vaii 66 ruong dai d dia ban va thdi diem duoc
nghien euu dirge trinh bay theo cac giai doan lich sii' va dirgfc xem xet, danh
gia dua tren quan diem lich sir cu the; ddng thdi eung dugc dat trong mdi quan
he ed tfnh he thdng, tiic la phai xem xet ruong dat dudi nhieu gdc do cd mdi
quan he huu ca vdi nhau; giua bdi canh chung ciia phong trao each mang ca
nude vdi nhung net dae thti ciia tinh Thai Nguyen.
Luan an sir dung phuang phap thdng ke, phan tfeh, ddi chieu, pliuong
phap so sanh lich sii', Irong dd, vice phan tfeh cae sd lieu thdng ke, cae bao cao
long ket dugc coi trong.
Ngoai ra, luan an cdn su' dung phucmg phap dien da dan toe hoe. Nhu da
trinh bay trong muc ''Nguon tu' lieu cua luan an", dae thii eiia de tai la sir dung
nguon tai lieu ehinh la cac bao cao va cac sd lieu thdng ke, nen ed nhieu chd
efin dugc lam rd. Vi vay, ehiing tdi da tieii hanh khao sat thuc dia d mot sd dia
diein, vira dc suu tam them tu lieu ma eac bao cao, cac sd lieu thdng ke khong
phan anh dfiy dii, id net; vira de thani dinh lai cac tu lieu va sd lieu ma cac bao
cao, cac sd lieu thdng ke da phan anh.
6. DONG GOP CUA LUAN AN
- Luan cin la cong Irlnh dau lien nghien ciiu cd he thdng \'an 66 ruong
dat d tinh Thai Nguyen tir sau Caeh mang Thang Tam deii het Cai each ruong
dat {{{I Ihcing 9 nam 1945 deii giua nam 1957)
- Tir viec he thdng hoa eac nguon tai lieu, luan an lam \6 qua
Irlnh giai quyet van de ruong dat d tinh Thai Nguyen trong giai doan
lich SU' tir sau Caeh mang Thang Tam den het Cai each ruong dat tren
3 phuang dien chii yeu: sd hil'ii ruong dat, phifong
thifc khai
thdc
ruong dat cua cdc giai cap, cdc tang lo'p vd ddc biet Id viec thit'c hien
chu fru'Ong chinh sdch Cdi cdch ruong dat ciia Ddng va Nha nu'd'c la
a Thdi Nguyen-
ket qud vd y ngliTa ciia chung. Qua dd, luan an neu
len mot each khai quat viec giai quyet van 66 ruong dat d Thai
Nguyen trong thdi ky dugc nghien ciiu, giiip ngudi doc, can bg va
nhan dan tinh Thai Nguyen hieu them euoe each mang ruong dat d
Thai Nguyen trong tien trinh lich sir.
7. BO c u e CUA LUAN AN
Luan an gom phan Md dau, Ket luan, noi dung luan an dugc ca\i
true lam 3 chuang 9 liel va 158 trang khong ke phan danh muc tai lieu
tham khcio. Ngoai ra, cdn cd phan phu luc v6 mot sd van 66 cd lien quan
deii luan an.
13
Cluiang 1
TINH HINH RUONG DAT 6 THAI NGUYEN
T R U 6 C CACH MANG THANG 8 NAM 1945
Ll. VAI NET \t TINH THAI NGUYEN
1.1.1. Dia ly hanh chinh
Thai Nguyen la mot trong 13 linh mien niii phfa Bae eua Viet Nam, cd
dien tich tu nhien 3541,5 km^ each trung tam thii do Ha Noi 80 km v6 phfa
Bac; giap cu vdi cac linh: Bae Can (phfa Bae), Bae Giang (phfa Dong Nam),
Lang San (phfa Dong Bae), thanh phd Ha Noi (phfa Nam), Vinh Phiie, Tuyen
Quang (phfa Tay va Tay Nam).
Vdi vi tri dia ly nhu vay. Thai Nguyen la cau ndi giua dong bang song
Hong vdi cac tinh mien nui phfa Bac: Tuyen Quang, Bac Can, Lang San.
Thai Nguyen cd hai doan Quoc Id chay qua: Quoe Id sd 3 chay theo hudng
Bae - Nam, tu* cau Da Phiie (Phd Yen) den cau O Ga - Phii Luang, giap gidi
vdi tinh Bac Can); Quoc Id IB chay theo hudng Tay Nam - Ddng Bac tir Cclu
Gia Bay (thanh phd Thai Nguyen) den e^u Md Ga (Phu Thugng- Vd Nhai).
Ngoai ra Thai Nguyen cdn cd hai tuyeii dudng sat: Thai Nguyen- Ha Ndi;
Thai Nguyen- Kep eung nhi6u tuyeii giao thdng ndi tinh va lien tinh nhu
dudng qua Dai Tir len Tuyen Quang; xudi Ddng Hy, Phii Binh v6 Bac Ninh,
Ha Ndi... rat thuan Igi cho viec giao luu giua cae dia phuang trong tinh va
vdi eac thih ban. Thai Nguyen theo sach Dir dia chi ciia Nguy6n Trai la phen
dau thir hai ve phuang Bac [191, 238].
Dja danh Thai Nguyen xual hien tir dau thdi Ly (dau the ky XI). Khi dd
Thai Nguyen la mot chau, ngang cap Id. Deii nam 1226, nha Tran doi Ihaiili
14
trail Tliai Nguyen, tuang duang vdi phan dat eiia 2 tinh: Tliai Nguyen, Bac
Can va mdi phan linh Cao Bang ngay nay.
Thdi thuoe Minh (1407-1427), vao nam VTnh Lac thii' 5 (1407), Iran
Thai Nguyen doi thanh phii Thai Nguyen, true thuoe ly Bd Chfnh, lanh 11
huyen. Nam thii' 6 (1408) thang lam phu, nam thii* 17 nhap huyen Tu Nong
vao huyen An Dinh, huyen Dong Hy vao huyen Phii Luang, huyen Dai Tii'
vao huyen Tuyen Hoa.
Nam 1428, vuang trieu Le dugc thanh lap, Le Thai To chia dat nude
thanh 5 dao: Tay Dao, Ddng Dao, Bfic Dao, Nam Dao va Hai Tay Dao. Thai
Nguyen thuoe Bac Dao. Dudi dao la Iran, Id roi deii phii, huyen, chau va euoi
ciing la xa. Nam Quang Tliuan thu 7 (1466), Le Thanh Tdng ddi thanh Thai
Nguyen thi^ra tuyen. Nam 1467 nha Le tieii hanh 6\6u Ira dia hlnh, dia gidi
eiia eac dao, xay dung ban dd Hong Due va hoan thanh vao nam 1469, xac
dinh chat die han lanh tho va bien gidi dat nude, doi Thai Nguyen thanh
Ninh Sdc thira tuyen. Deii nam 1483 ggi la xir Tliai Nguyen vdi 3 phii, 7
huyen va 6 chau [69, 147].
Thai Nguyen theo saeh Ten lang xd Viet Nam dau tlieky XIX, gdm 2
phii (Phii Binh va Thdng Hoa), 1 I huyen, 2 chau, 79 tdng, 379 xa, thdn,
phudng, trang, md, phd [201, 78-821
Nam 1831, Vua Minh Menh chia ca nude thanh 29 tinh, dudi linh la
phii, huyen, chau, long va xa. Thai Nguyen la mgt tinh gdm 2 phu Phii Binh
va Tlidng Hoa. Nam Minh Menh Ihii 16 (1835), Chau Dinh, 3 huyen (Van
Lang, Dai Tir va Phii Luang) dugc tach ra lap thanh phu Tdng Hda. Deii liic
nay Thai Nguyen gdm 3 phu, 9 huyen va 2 chau, dugc chia nhu sau:
- Phii Pliu Binh gdm 5 huyen: Tu Nong (nay la huyen Phii Binh), Pho
Yen, Dong Hy (nay la Ddng Hy)^ Binh Xuyen (nay ihude VTnh Phiic) va Vu
Nhai.
15
- Phii Tdng Hoa gdm 1 chau, 3 huyen: Chau Dinh (nay la huyen Dinh
Hoa), huyen Dai Tir, Phi'i Luong, Van Lang (nay la vinig bfic song Cong
lliudc huyen Dai Tir).
- Phil Thdng Hod gdm 1 huyen, 1 chau: huyen Cam Hoa (nay la dai
huyen Na Rl, viing Phii Thdng ciia Bach Thdng va huyen Ngan Scm tinh Bac
Can) va chau Bach Thdng (nay la dal cae huyen Bach Thdng, Chg Ddn, Chg
Ra linh Bac Can).
Dcii cudi the ky XIX, theo Dai Nam nhat thdng chi. Thai Nguyen gdm
3 phii, 9 huyen, 2 chau, 81 long, 371 xa, thon, phudng [69, 147-1531.
Sau khi danh chiciii va binh dinh Thai Nguyen, dc cai tri va dan ap cac
ciidc ndi day ciia nhan dan ta, ngay 20 - 10- 1890, thuc dan Phap cfil huyen
Rinh Xuyen ciia phu Phii Binh de nhap vao Vinh Yen; cac huyen cdn lai ciia
phii Phu Binh va phii Tdng Hoa lach khdi linh Thai Nguyen de gop phfin tao
nen Tieu quan khu Thai Nguyen (mdi trong ba lieu quan khu thuoe Dao quan
binh I Pha Lai thanh lap ngay 9- 9- 1891) 1130, 356-365J; chau Bach Thdng
tcicli ra khdi phii Thdng Hoa tao thanh mot bd phan cua Tieu quan khu Lang
San; huyen Cam Hoa tach khdi phii Thdng Hoa la bo phan ciia Tieu quan
khu Cao Bang. Nhu vay, lir Ihang 10- 1890 deii thang 9- 1892, tinh dan sir
Thai Nguyen bi xoa bd, sap nhap vao cac dia ban khae nhau dal dudi quyen
quan ly eiia gidi cam quyen quan su Phap.
Thang 10-1892, thuc dan Phap lap lai tinh Thai Nguyen gdm phii Tdng
Hoa, phii Phii Binh, chau Bach Thdng va huyen Cam Hoa, dat dudi quy6n cai
tri ciia mdi vien mot cong sii' [56, lOj.
Tu day cho deii Caeh mang Thang Tam va trong khang chicii chdng
Phap, dia ly hanh chfnh ciia tinh Thai Nguyen khong cd gl thay ddi.
16
Hoa binh lap lai, thang 8 - 1956 thanh lap Khu tu tri Viet Bfic, Thai
Nguyen la mot trc^ng sau tinh (C^io Bfnig, Hfic Can, Lang Scrn, Hiai Nguyen,
Ha Giang, Tuyen Quang) va trd thanh thii phu ciia Khu tu tri Viet Bac. Trude
yeu Cclu ciia sir nghiep each mang, ngay 21- 4 - 1965, Qude hoi nude Vict
Nam Dan chii Cong hoa quyet dinh hgp nhat Tliai Nguyen vdi Bfic Can thanh
tinh Bfic Thai. Deii 29 - 12 - 1978, Qude hoi khoa VI ra Quyet nghi sap nhap
2 huyen Ngan San va Chg Ra vao linh Cao Bang.
Ngay 11- 4- 1985, Hdi ddng Bo trudng (nay la Chfnh phii) ra Quyet
dinh sd 113 QD/HDBT thanh lap thi xa Song Cdng (gdm 1 thi Iran va 3 xa
ciia huyen Pho Yen va Ddng Hy cat sang).
Nham dcip ling yeu cTiu phat Irien kinh le- xa hdi trong thdi ky ddi mdi
va dc thuan lien han ve mat quan ly cac don vi hanh chfnh, ngay 6 - 1 1 - 1996,
ky hop thii* 10 Qude hdi khoa IX ra Nghi quyet ve phan dinh lai dia gidi hanh
chfnh mot so tinh. Bfic Thai dugc tach thanh 2 tinh: Bac Can va Thai Nguyen
(til'ngay 1-1- 1997).
Tinh Thai Nguyen dugc tai lap gdm 1 thanh phd Iriic thuoe tinh (thanh
phd Thai Nguyen), 1 thi xa (thi xa Song Cdng) va 7 huyen: Phii Luang, Dai
Til', Dinh Hoa, Ddng Hy, Phii Binh, Phd Yen va Vd Nhai vdi 177 phudng, xa,
thi trail.
1.1.2. Dieu kien tu nhien
Dia hlnh Thai Nguyen chia lam 3 viing:
- Vung phfa Tay va Tay Bfic ciia tinh bao gdm cac huyen: Dai Tii', Dinh
Hoa va cac xa phfa Tay eiia huyen Phii Luang la viing niii rirng hieni trd, dia
hlnh cilia cat manh. Xen giua eac dai niii la eac khu ruong nhd doe, hep.
- Viing phfa Ddng gdm hai huyen Ddng Hy va Vd Nhai, do cao trung
binh 500-600m, dja hlnh phiie tap, vdi nhung khdi niii da vdi to Idn d Than
17
i
y^M/^-iE'
Sa, Thirgng Nung, Nghinh Tudng, dae biel la khdi niii da vdi Phuang Giao d
phfa Ddng Nam huyen Vo Nhai 66 so va hiem trd, lao ra nhidu thung lung
hep va sau. Trong Idng niii da voi d cac huyen Vd Nhai va Dinh Hoa cd
nhieu hang, ham rdng, Irong chicii tranh cd the lam kho clnia hang hoa, vu
khf hoae lam nai irii chan thuan tien.
- Viing Iriing du gdm cac xa phfa Nam cua huyen Phii Luang, phfa l a y
huyen Ddng Hy, thanh phd Thai Nguyen, thi xa Song Cdng va cac huyen
Phii Binh, Phd Yen ddi niii Ihap xen Ifin vdi ddng bang.
DiCu kien tu nhien ciia ba \ iing tren day da tao cho Thai Nguyen the
nicUih Irong ciufin su khi chieii tranh xay ra, dd la sir hd Irg Ian nhau, kci hop
Ifiii cdng va plidng ngu; va trong ht)a hlnh dd la the manh phat tricn kinh Ic
kci hgp giua nong - lam nghicp.
D\6u kien lir nhien, vi Irf dici ly ciia linh da phan hoa khf ban no^i day
Ihaiih 3 viing: Phfa Tay nong va miia nliicni, phfa Ddng lanh va ft mua; phfa
Nam khf hau cd Ifnh chai trung gian chuyen tiep giua phfa Ddng va phfa Tay,
giua cac tinh mien niii ddng bac va ddng bang Bac Bd. Khf hau lliai Nguyen
khdng khae nghiet, sir phan hoa Ihco do cao khdng Idn, moi viing trong linh
d6u cd he sinh thai dam bao cho con ngirdi sinh sdng.
Dal Tliai Nguyen chii yeu la dai Feralfl, dat da vdi va dat ruong. Dat ddi
rat thuan tien cho viec Irdng che va ca phe. Viing ddi cdn thuan Igi cho vice
chan nudi dai gia siic, tao ngudn phan bdn cho cay trdng [79, 39]. Day la
dieu kien thuan Igi cho viec thanh lap eac ddn dien trdng cac loai cay cdng
nghicp.
Trong Idng dat Thai Nguyen cd nhieu khcxing san quy nhu than, vang,
quang, Ihiec, ehl...; cac md sfit, bac, vang, chi, kem ti^r lau da la ngudn hap
dan ddi vdi nhifiu nha khai khoang trong va ngoai nude. Theo Dgi Nam iduft
thdng chi, chi Ifnh rieng khoang thdi gian tri vl ciia 4 trieu vua: Gia Lonu,
18
Minh Menh, Thieii Iri, Tu Dii'c, ca linh cd 139 md dugc khai thae (trong d(')
cd 4 md chi) till md ehl d Quan T\\6u - Thai Nguyen la md Idn. Day la mot
trong nhung cdng trudng khai md cd quy md, tap trung hang tram cdng nhan.
Luc lugng lao ddng d eac ham md thdi dd gdm ca binh Ifnh va dan phu, san
xuat theo che do lao dich, ciidiig biic vdi ti^n cdng rai tliap. Ngoai ehl, till trii"
lirofng ciia sat, than, quang nai day cOng klia Idn va can thiet cho viec phat
tricn n6n cdng nghiep eiia dat nude.
Van theo Dai Nam nhat thdng chi, thdi Nguyen, thuc md vang d Vd
Nhai (cac md Kim Hi, Thufin Nang, Bao Nang) la 53 lang/1 nam; thue sfit d
eac md Phd Yen, Ddng Hy, Phii Luang la 10.400 can [69, 171].
Vdi nhung 6\6\\ kien tren day. Thai Nguyen la tinh giau tidm nang de
phcit tricn nong nghiep (trong dd the manh la trdng cay cong nghiep tren
viing ddi), lam nghiep va cdng nghiep. Thai Nguyen ndi liciig vdi dae san la
che Tan Cuang, ed gia tri kinh te cao trong viec xuat khau va tieu thu trong
UU(lQ.
1.1.3. Dieu kien xa hoi
Thai Nguyen tir lau la dia ban cu' tii ciia nhieu ddn toe, Theo Bao cao
tdng ket CCRD vao nam 1953 dan sd Thai Nguyen cd 212.796 nhan khfiu,
bao gdm Kinh: 154.645 ngudi; Tay: 28.952 ngudi; Niiiig: 8.478 ngirdi; Trai
Dai: ^.058 ngudi; San Chf: 5.444 ngudi; Man: 3.658 ngudi; Hoa Kieu: 3.320
ngudi; Cao Lan: 146 ngudi; Ngai: 73 ngirdi; Meo: 9 ngirdi; Thdng: 6 ngudi;
Nhai: 6 ngudi; Thai: 1 ngudi [43,21.
Theo thdng ke nam 1997, dan sd loan tinh la 1.018.786 ngudi, thudc 8
dan tgc: Kinh, Tay, Nung, Dao, San Dlu, San Chay, ITnidng va Hoa |59, 12|.
Ddng nhai la dan tgc Kinh (cdn ggi la ngudi Viet) chieiii 75,47% (769.226
ngudi). Day la dan tgc mang ngudn gdc ban dia, chiciii sd lugng ddnu nhai.
Dan tgc Kinh gdm nhieu bd phan hgp thanh: dan ban dia, dan duoc liiycn md
viio lam cdng trong cae md, ddn dien, cd bd phfin lii ngUdl di cU tu cac viing
ddng bang len. Dia ban cu trii ciia ngirdi Kinh rdng khfip tir viing trung du
phfa Nam deii cac vimg niii rirng hco lanh phfa Bfic, trong dd tap trung nhieu
d thanh phd Thai Nguyen (171.203 ngudi) va cac huyen: Phd Yen (128.401
ngirdi); Phii Binh (126.965 ngudi); Ddng Hy (68.815 ngirdi); Phii Luang
(55.560 ngirdi); Dinh Hoa (35.958 ngirdi); thi xa Sdng Cdng (35.013 ngirdi);
Dai Tir (22.272 ngirdi) va Vd Nhai (125.479 ngirdi) [59, 12]. Ngudi Kinh cd
kinh nghiem san xuat va kha nang tiep thu nhanh cac tieii bd khoa hoc ky
thuat. Td chiie xa hdi ciia ngudi Kinh rat chat che, tu nong thdn deii thanh thi
mang net dae thii lieu bieu cho eo' cau xa hoi Viet Nam. Xuat phat tir dae
diem cu Ini, ngudi Kinh cd truyen thdng trdng liia nude, lam nong nghicp va
cae nghe thii cdng.
Dan tgc cd sd ngirdi ddng thu hai la Tay (108.946 ngirdi) bang 10,68%
dan sd loan tinh [59, 12], cd mat d Thai Nguyen tir rat lau ddi, cu trii rdng
khfip Irong pham vi tat ca cac huyen, song ehii yeu d nhung huyen mien niii,
viing cao: Dinh Hoa, Phii Luang, Dai Tir, Vd Nhai, sdng bang nong nghiep
la chfnh. Hg cd trinh do phat trieii kinh te - xa hdi kha cao.
Ciing tieiig ndi vdi ngudi Tay la dan tgc Niing (52.220 ngudi) bfing
5,12% dan sd loan tinh [59, 12]. Ngudi Niing cd nhieu nhdm: Nung Phan
Sinh, Niing Chao, Niing Inh. Pham vi cu trii ciia ngudi Niing gan nhu ngirdi
Tay, d tat ca eac huyen, thi trong tinh, song tap trung ddng nhat la d Ddng
Hy, Vd Nhai va Dai Tii'.
Ngoai ra. Thai Nguyen cdn cd 24.997 ngirdi San Dlu, sdng bang nghe
trdng liia nude d cac viing niii Ihap va ddng bang; 21.825 ngirdi Dao sdng
tren viing niii cao va 41.572 ngudi thuge eac thanh phan dan tgc khae:
Hmdng, Hoa... [59, 12], sdng rai rac d khap cac dia phuang Irong tinh. Mdi
dan tgc d6u cd von van hoa mang ban sfic rieng, rat phong phii, da dang.
20
- Xem thêm -