1
PHÖÔNG PHAÙP XAÙC ÑÒNH SOÁ LOAÏI KIEÅU GEN TRONG QUAÀN THEÅ
I. MOÄT LOCUT GEN NAÈM TREÂN NHIEÃM SAÉC THEÅ THÖÔØNG
1. Caùch xaùc ñònh
a) Gen coù r alen
Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp ñuùng baèng soá alen cuûa gen = r
r!
r (r − 1)
=
2!(r − 2)!
2
Soá loaïi kieåu gen dò hôïp baèng soá toå hôïp chaäp 2 töø r alen: Cr2 =
Toång soá loaïi kieåu gen laø toång soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp vaø soá loaïi kieåu gen dò hôïp:
=r+
r (r − 1) r (r + 1)
=
2
2
2. Baøi taäp vaän duïng
Baøi 1. Nhoùm maùu A, B, O ôû ngöôøi do caùc alen I A, IB , IO quy ñònh. Trong ñoù I A vaø IB ñoàng troäi vaø troäi hoaøn toaøn so vôùi I O. Haõy xaùc
ñònh trong quaàn theå: a)Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp? b) Soá loaïi kieåu gen dò hôïp? c) Toång soá loaïi kieåu gen toái ña?
Giaûi:
Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp = soá alen = 3
Ñoù laø caùc kieåu gen: IAIA; IBIB; IOIO
Soá loaïi kieåu gen dò hôïp: = C2r =
r (r − 1) 3(3 − 1)
=
= 3.
2
2
Ñoù laø caùc kieåu gen: IAIB; IBIO; IAIO
Toång soá loaïi kieåu gen =soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp +soá loaïi kieåu gen dò hôïp =3+3 = 6 hoaëc
r (r + 1) 3(3 + 1)
=
=6
2
2
Baøi 2. Moät gen coù 4 alen A> a> a1> a2 naèm treân NST thöôøng. Haõy xaùc ñònh trong quaàn theå:
a) Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp?
b) Soá loaïi kieåu gen dò hôïp?
c)Toång soá loaïi kieåu gen?
Giaûi:
a) Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp = soá alen = 4.
Ñoù laø caùc kieåu gen: AA; aa; a1a1; a2a2.
b) Soá loaïi kieåu gen dò hôïp = C2r =
c)
r (r − 1) 4(4 − 1)
=
= 6.
2
2
Ñoù laø caùc kieåu gen: Aa; Aa1; Aa2; aa1; aa2; a1a2.
Toång soá loaïi kieåu gen = Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp + Soá loaïi kieåu gen dò hôïp = 4 + 6 =10
hoaëc
r (r + 1) 4(4 + 1)
=
= 10
2
2
II. MOÄT LOCUT GEN NAÈM TREÂN NHIEÃM SAÉC THEÅ GIÔÙI TÍNH
A. Moät locut gen naèm treân nhieãm saéc theå giôùi tính X khoâng coù alen töông öùng treân Y.
1. Caùch xaùc ñònh
a) Gen coù r alen
* ÔÛ giôùi XX:
Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp ñuùng baèng soá alen cuûa gen = r.
Soá loaïi kieåu gen dò hôïp = C2r =
r (r − 1)
2
Toång soá loaïi kieåu gen =
r (r + 1)
2
* ÔÛ giôùi XY:
Soá loaïi kieåu gen = r
* Xeùt chung 2 giôùi:
Toång soá loaïi kieåu gen = soá loaïi kieåu gen ôû giôùi XX + soá loaïi kieåu gen ôû giôùi XY = r +
r (r + 1) r (r + 3)
=
2
2
Lưu ý: Nếu đề không yêu cầu xác định số kiểu giao phối thì không cần tính riêng từng giới mà sử dụng luôn công thức chung để
tính số kiểu gen là
r (r + 3)
2
2. Baøi taäp vaän duïng
Baøi 1. ÔÛ moät loaøi coân truøng ( ♂ XX; ♀ XY). Moät gen coù 4 alen A> a> a1> a2 naèm treân NST giôùi tính X khoâng coù alen töông öùng treân
Y. Haõy xaùc ñònh trong quaàn theå:
a) Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp ôû giôùi ñöïc?
b )Toång soá loaïi kieåu gen trong quaàn theå?
Giaûi:
a) Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp ôû giôùi ñöïc: Giôùi ñöïc coù caëp NST giôùi tính XX, locut gen naèm treân NST giôùi tính X khoâng coù alen
töông öùng treân Y soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp = soá alen cuûa gen = 4
b) Toång soá loaïi kieåu gen trong quaàn theå: = Soá loaïi kieåu gen ôû giôùi XX + soá loaïi kieåu gen ôû giôùi XY
=
r (r + 1)
4(4 + 1)
+r=
+ 4 = 14 (kieåu gen)
2
2
Baøi 2. ÔÛ moät loaøi coân truøng (♀ XX; ♂ XY). Moät gen coù 5 alen naèm treân NST giôùi tính X khoâng coù alen töông öùng treân Y. Haõy xaùc
ñònh trong quaàn theå:
a) Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp vaø soá loaïi kieåu gen dò hôïp ôû giôùi caùi?
b) Soá loaïi kieåu gen ôû giôùi ñöïc?
2
c) Toång soá loaïi kieåu gen trong quaàn theå?
Giaûi:
a) Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp vaø soá loaïi kieåu gen dò hôïp ôû giôùi caùi:
Giôùi caùi coù caëp NST giôùi tính XX, locut gen naèm treân NST giôùi tính X khoâng coù alen töông öùng treân Y Soá loaïi kieåu gen ñoàng
hôïp ôû giôùi caùi = soá alen cuûa gen = 5 vaø soá loaïi kieåu gen dò hôïp ôû giôùi caùi = C2r =
r (r − 1) 5(5 − 1)
=
= 10
2
2
b) Soá loaïi kieåu gen ôû giôùi ñöïc: Giôùi ñöïc coù caëp NST giôùi tính XY soá loaïi kieåu gen ôû giôùi ñöïc = soá alen cuûa gen = 5
c) Toång soá loaïi kieåu gen trong quaàn theå: = soá loaïi kieåu gen ôû giôùi XX + soá loaïi kieåu gen ôû giôùi XY
=r+
r (r + 1)
5(5 + 1)
=5+
= 20
2
2
B. Moät locut gen naèm treân nhieãm saéc theå giôùi tính X coù alen töông öùng treân Y.
1. Caùch xaùc ñònh
a) Gen coù r alen
ÔÛ giôùi XX Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp = r
Soá loaïi kieåu gen dò hôïp = C2r =
r (r − 1)
2
Soá loaïi kieåu gen =
r (r + 1)
2
giôùi XY : kieu gen la su ket hop cua cac alen o X va Y voi nhau => so kieu gen = r2
Toång soá loaïi kieåu gen trong quaàn theå:
r (r + 1) 2 r (3r + 1)
+r =
2
2
2. Baøi taäp vaän duïng
Baøi 1. ÔÛ moät loaøi coân truøng ( ♂ XX; ♀ XY). Moät locut gen coù 3 alen M> m> m 1 naèm treân NST giôùi tính X coù alen töông öùng treân Y.
Haõy xaùc ñònh
a) Soá loaïi kieåu gen ôû giôùi caùi? Ñoù laø caùc kieåu gen naøo?
b) Toång soá loaïi kieåu gen trong quaàn theå?
Giaûi:
a) Soá loaïi kieåu gen ôû giôùi caùi: Giôùi caùi coù caëp NST giôùi tính XY, locut gen naèm treân X coù alen töông öùng treân Y Soá kieåu gen ôû
giôùi caùi laø
r (r + 1) 3(3 + 1)
=
=6
2
2
Ñoù laø caùc kieåu gen: XMYM; XmYm;Xm1Ym1;XMYm;XMYm1;XmYm1.
b) Toång soá loaïi kieåu gen trong quaàn theå: số kiểu gen ở giới đực: 32 = 9
Toång soá loaïi kieåu gen trong quaàn theå: 6 +9 = 15
Baøi 2. ÔÛ moät loaøi coân truøng (♀XX; ♂ XY). Moät locut gen coù 5 alen naèm treân NST giôùi tính X coù alen töông öùng treân Y. Haõy xaùc
ñònh: a)Soá loaïi kieåu gen dò hôïp ôû giôùi caùi? b)Soá loaïi kieåu gen ôû giôùi ñöïc? c)Toång soá loaïi kieåu gen trong quaàn theå?
Giaûi:
a) Soá loaïi kieåu gen dò hôïp ôû giôùi caùi: Locut gen naèm treân X coù alen töông öùng treân Y
Soá loaïi kieåu gen dò hôïp ôû giôùi caùi = C2r =
b) Soá loaïi kieåu gen ôû giôùi ñöïc: 52 = 25
c)
Toång soá loaïi kieåu gen trong quaàn theå:
r (r − 1) 5(5 − 1)
=
= 10
2
2
r (3r + 1)
= 40
2
C. Moät locut gen naèm treân nhieãm saéc theå giôùi tính Y khoâng coù alen töông öùng treân X.
1. Caùch xaùc ñònh
a) Gen coù r alen Soá kieåu gen ôû giôùi XY cuõng chính laø soá alen = r
2. Baøi taäp vaän duïng
Baøi 1. ÔÛ moät loaøi coân truøng (♀XX; ♂ XY). Moät locut gen coù 4 alen T, Ts, Tr, t naèm treân NST giôùi tính Y khoâng coù alen töông öùng
treân X. Haõy xaùc ñònh caùc kieåu gen trong quaàn theå?
Giaûi: Vì locut gen naèm treân nhieãm saéc theå giôùi tính Y khoâng coù alen töông öùng treân X, tính traïng chæ bieåu hieän ôû giôùi dò giao töû XY
neân chæ ôû giôùi XY môùi xaùc ñònh kieåu gen vaø soá kieåu gen cuõng chính laø soá alen = 4. Ñoù laø caùc kieåu gen: XYT, XYTs, XYTr, XYt
Baøi 2. ÔÛ moät loaøi coân truøng (♂ XX; ♀ XY). Moät locut gen coù 10 alen naèm treân NST giôùi tính Y khoâng coù alen töông öùng treân X. Haõy
xaùc ñònh caùc kieåu gen trong quaàn theå?
Giaûi: Chæ ôû giôùi XY môùi xaùc ñònh kieåu gen vaø soá kieåu gen cuõng chính laø soá alen = 10.
D. Moät locut gen naèm treân nhieãm saéc theå giôùi tính X ôû loaøi coù cô cheá xaùc ñònh giôùi tính laø XX/XO
1. Caùch xaùc ñònh
a) Gen coù r alen Caùch tính soá kieåu gen trong tröôøng hôïp moät locut gen naèm treân nhieãm saéc theå giôùi tính X ôû loaøi coù cô cheá xaùc ñònh
giôùi tính laø XX/XO gioáng y heät tröôøng hôïp moät locut gen naèm treân nhieãm saéc theå giôùi tính X khoâng coù alen tröông öùng treân Y.
Do vaäy:
* ÔÛ giôùi XX:
Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp ñuùng baèng soá alen cuûa gen = r.
3
r (r − 1)
2
r (r + 1)
Toång soá loaïi kieåu gen =
2
Soá loaïi kieåu gen dò hôïp = C2r =
* ÔÛ giôùi XO:
Soá loaïi kieåu gen = r
* Xeùt chung 2 giôùi:
Toång soá loaïi kieåu gen = soá loaïi kieåu gen ôû giôùi XX + soá loaïi kieåu gen ôû giôùi XO =
r (r + 1)
+r
2
2. Baøi taäp vaän duïng
Baøi 1. ÔÛ moät loaøi coân truøng (♀ XO; ♂ XX). Xeùt moät locut gen coù 4 alen B, Bs, Br vaø b naèm treân NST giôùi tính X. Haõy xaùc ñònh:
loaïi kieåu gen ñoàng hôïp ôû giôùi ñöïc? Soá loaïi kieåu gen trong quaàn theå?
Giaûi:
a) Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp ôû giôùi ñöïc:
Giôùi ñöïc coù caëp NST giôùi tính XX soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp baèng soá alen = 4
b) Soá loaïi kieåu gen trong quaàn theå: = Soá loaïi kieåu gen ôû giôùi XX + soá loaïi kieåu gen ôû giôùi XO
=
Soá
r (r + 1)
4(4 + 1)
+r=
+ 4 = 14
2
2
Baøi 2. ÔÛ moät loaøi coân truøng ( ♂ XO; ♀ XX). Xeùt moät locut gen coù 5 alen C, Cs, Cr, Ct vaø c naèm treân NST giôùi tính X. Haõy xaùc ñònh:
Soá loaïi kieåu gen ôû giôùi ñöïc?
Soá loaïi kieåu gen trong quaàn theå?
Giaûi:
*Soá loaïi kieåu gen ôû giôùi ñöïc: Giôùi ñöïc coù caëp NST giôùi tính XO soá loaïi kieåu gen cuõng chính baèng soá alen = 5
Ñoù laø caùc kieåu gen: XCO; XCsO; XCrO; XCtO; XcO
*Soá loaïi kieåu gen trong quaàn theå:
Giôùi caùi XX coù soá loaïi kieåu gen =
r (r + 1) 5(5 + 1)
=
= 15
2
2
Soá loaïi kieåu gen trong quaàn theå = Soá loaïi kieåu gen ôû giôùi XO + soá loaïi kieåu gen ôû giôùi XX = 5+15 = 20
III. HAI LOCUT GEN CUØNG NAÈM TREÂN MOÄT CAËP NHIEÃM SAÉC THEÅ THÖÔØNG
1. Caùch xaùc ñònh
a) Moãi locut coù 2 alen: locut I coù 2 alen(A, a), locut II coù 2 alen(B,b).
Vì locut I vaø II cuøng naèm treân moät caëp nhieãm saéc theå thöôøng neân ta coù theå xem locut I vaø II nhö moät locut (ví duï kí hieäu laø
locut D), thì soá alen cuûa locut D laø tích soá giöõa soá alen cuûa locut I vaø locut II = 2. 2 = 4. Goïi D 1, D2, D3, D4 laàn löôït laø caùc alen cuûa
locut D thì D1 = AB, D2 = Ab, D3 = aB, D4 = ab. Do vaäy:
AB Ab aB ab
;
;
;
AB Ab aB ab
4(4 − 1)
Soá loaïi kieåu gen dò hôïp = soá toå hôïp chaäp 2 töø 4 alen cuûa locut D: C42 =
=6
2
AB AB AB Ab Ab aB
Ñoù laø caùc kieåu gen:
;
;
;
;
;
Ab aB ab aB ab ab
Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp = soá alen cuûa locut D = 4. Ñoù laø caùc kieåu gen:
Toång soá loaïi kieåu gen = soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp + soá loaïi kieåu gen dò hôïp = 4 + 6 = 10
Soá loaïi kieåu gen dò hôïp hai caëp alen: Locut I coù 1 caëp gen dò hôïp Aa, locut II coù 1 caëp dò hôïp Bb kieåu gen dò hôïp hai caëp
AB
Ab
. Tröôøng hôïp gen lieân keát coù xuaát hieän theâm kieåu gen dò hôïp cheùo laø
. Nhö vaäy coù 2 loaïi kieåu gen dò hôïp 2
ab
aB
AB
Ab
caëp alen laø
vaø
ab
aB
alen laø
Soá loaïi kieåu gen dò hôïp moät caëp alen:
Laø söï toå hôïp caëp gen dò hôïp cuûa locut I vôùi caùc caëp gen ñoàng hôïp cuûa locut II vaø ngöôïc laïi.
AB
;
aB
AB
Locut II coù 1 caëp gen dò hôïp Bb, locut I coù 2 caëp gen ñoàng hôïp AA vaø aa coù 2 loaïi kieåu gen
;
Ab
AB Ab AB aB
Nhö vaäy coù 4 loaïi kieåu gen dò hôïp moät caëp alen laø:
;
;
;
aB ab Ab ab
Locut I coù 1 caëp gen dò hôïp Aa, locut II coù 2 caëp gen ñoàng hôïp BB vaø bb coù 2 loaïi kieåu gen
Ab
ab
aB
ab
* Löu yù: Soá loaïi kieåu gen dò hôïp moät caëp alen coøn coù theå tính:
= soá loaïi kieåu gen dò hôïp – soá loaïi kieåu gen dò hôïp 2 caëp alen = 6 – 2 = 4
b) Moãi locut coù nhieàu alen: locut I coù m alen, locut II coù n alen.
Locut I vaø II cuøng naèm treân moät caëp nhieãm saéc theå thöôøng ta coù theå xem locut I vaø II nhö moät locut ( ví duï kí hieäu laø locut
D), thì soá alen cuûa locut D laø tích soá giöõa soá alen cuûa locut I vaø locut II = m.n. Do vaäy:
4
Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp = soá alen cuûa locut D = m.n
Soá loaïi kieåu gen dò hôïp = soá toå hôïp chaäp 2 töø m.n alen cuûa locut D = C2mn
Toång soá loaïi kieåu gen = soá kieåu gen ñoàng hôïp + soá kieåu gen dò hôïp = m.n + C2mn
Soá loaïi kieåu gen dò hôïp hai caëp alen:
Locut I coù C2m caëp gen dò hôïp, locut II coù C2n caëp dò hôïp soá loaïi kieåu gen dò hôïp hai caëp alen = 2.C2m. C2n
(Löu yù: nhaân 2 vì soá kieåu gen dò hôïp cheùo baèng soá kieåu gen dò hôïp ñoàng).
Soá loaïi kieåu gen dò hôïp moät caëp alen:
Laø söï keát hôïp caùc caëp gen dò hôïp cuûa locut I vôùi caùc caëp gen ñoàng hôïp cuûa locut II vaø ngöôïc laïi.
Locut I coù C2m caëp gen dò hôïp, locut II coù n caëp gen ñoàng hôïp
Locut II coù C2n caëp gen dò hôïp Bb, locut I coù m caëp gen ñoàng hôïp
soá loaïi kieåu gen dò hôïp moät caëp alen laø: n.C2m + m.C2n
* Löu yù: Soá loaïi kieåu gen dò hôïp moät caëp alen coøn coù theå tính:
= soá kieåu gen dò hôïp – soá kieåu gen dò hôïp 2 caëp alen = C2mn - 2.C2m. C2n
2. Baøi taäp vaän duïng
Baøi 1. Treân moät caëp NST thöôøng xeùt 2 locut gen. Locut thöù nhaát coù 2 alen A vaø a. Locut thöù hai coù 3 alen B, B ’, b. Haõy xaùc ñònh soá
kieåu gen vaø lieät caùc kieåu gen ñoù? Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp? Soá loaïi kieåu gen dò hôïp? Toång soá loaïi kieåu gen?
Soá loaïi kieåu
gen dò hôïp hai caëp alen?
Soá loaïi kieåu gen dò hôïp moät caëp alen?
Giaûi: Theo ñeà, locut I coù m=2 alen (A, a) vaø locut II coù n=3 alen (B, B’,b).
Coù theå xem locut I vaø II nhö moät locut D vôùi soá alen laø m.n = 3.2 = 6
Caùc alen cuûa locut D: D1 =AB, D2 =AB’, D3 =Ab, D4 =aB, D5 =aB’, D6 = ab
AB AB ′ Ab aB aB ′ ab
;
;
;
;
;
AB AB ′ Ab aB aB ′ ab
6(6 − 1)
AB AB AB AB AB
b) Soá loaïi kieåu gen dò hôïp = C2mn =
= 15 Ñoù laø caùc kieåu gen:
;
;
;
;
;
2
AB′ Ab aB aB ′ ab
AB′ AB′ AB′ AB ′ Ab Ab Ab aB aB aB′
;
;
;
;
;
;
;
;
;
Ab aB aB ′ ab aB aB′ ab aB′ ab ab
a) Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp = m.n = 3. 2 = 6
Ñoù laø caùc kieåu gen:
c) Toång soá loaïi kieåu gen = soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp + soá loaïi kieåu gen dò hôïp = 6 + 15 = 21 (kieåu gen)
d) Soá loaïi kieåu gen dò hôïp hai caëp alen = 2.C2m.C2n = 2.C22.C23 = 2.1.3 = 6
Locut I coù 1 caëp gen dò hôïp Aa. Locut II coù 3 caëp gen dò hôïp BB’,Bb, B’b
Toå hôïp caùc caëp gen dò hôïp cuûa locut I vaø II Caùc loaïi kieåu gen dò hôïp 2 caëp alen laø:
AB AB AB′
AB′ Ab Ab
;
;
vaø
;
;
aB′ ab ab
aB aB aB′
( Toå hôïp caùc caëp gen dò hôïp cuûa töøng locut, sau ñoù suy ra caùc kieåu gen dò hôïp cheùo)
e) Soá loaïi kieåu gen dò hôïp moät caëp alen
* Coù 2 caùch tính:
Caùch 1: n.C2m + m.C2n = 3.C22 + 2C23 = 3.1 +2.3 = 9
2
Caùch 2: C mn – 2. C2m. C2n = 15 – 6 = 9
* Lieät keâ 9 kieåu gen: Locut I coù 1 caëp gen dò hôïp Aa. Locut II coù 3 caëp gen ñoàng hôïp BB, B’B’ vaø bb
coù 3 loaïi kieåu gen
AB AB′ Ab
;
;
aB aB′ ab
Locut II coù 3 caëp gen dò hôïp BB’,Bb, B’b. Locut I coù 2 caëp gen ñoàng hôïp AA vaø aa
AB aB AB aB AB′ aB′
;
;
;
;
;
AB′ aB′ Ab ab Ab ab
AB AB′ Ab AB aB AB aB AB′ aB′
Nhö vaäy coù 9 loaïi kieåu gen dò hôïp moät caëp gen:
;
;
;
;
;
;
;
;
aB aB′ ab AB′ aB ′ Ab ab Ab ab
coù 6 loaïi kieåu gen
Baøi 2. Xeùt 2 locut gen cuøng naèm treân moät caëp NST thöôøng, locut thöù nhaát coù 5 alen, locut thöù hai coù 2 alen. Haõy xaùc ñònh:
*Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp? *Soá loaïi kieåu gen dò hôïp? *Toång soá loaïi kieåu gen?
*Soá loaïi kieåu gen dò hôïp hai caëp alen?
*Soá loaïi kieåu gen dò hôïp moät caëp alen?
Giaûi:
a) Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp = m.n = 5.2 =10
b) Soá loaïi kieåu gen dò hôïp = C2mn = C210 =
c)
10(10 − 1)
= 45
2
Toång soá loaïi kieåu gen = soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp + soá loaïi kieåu gen dò hôïp = m.n + C2mn = 10 + 45 = 55
d) Soá loaïi kieåu gen dò hôïp hai caëp alen
= 2.C2m.C2n = 2.C25.C22 = 2.
e) Soá loaïi kieåu gen dò hôïp moät caëp alen:
Caùch 1: n.C2m + m.C2n = 2.C25 + 5.C22 = 2.
Caùch 2: C2mn - 2.C2m.C2n = 45 – 20 = 25
5(5 − 1)
+ 5.1 = 25
2
5(5 − 1)
.1 = 20
2
5
IV. HAI LOCUT GEN NAÈM TREÂN CAËP NHIEÃM SAÉC THEÅ GIÔÙI TÍNH X KHOÂNG COÙ ALEN TÖÔNG ÖÙNG TREÂN Y
1. Caùch xaùc ñònh: Moãi locut coù 2 alen: locut I coù 2 alen(A, a), locut II coù 2 alen(B,b).
* ÔÛ giôùi XX:
Caùch lyù luaän töông töï nhö tröôøng hôïp hai locut gen naèm treân caëp nhieãm saéc theå thöôøng nhö sau:
Vì locut I vaø II cuøng naèm treân nhieãm saéc theå giôùi tính X neân ta coù theå xem locut I vaø II nhö moät locut (ví duï kí hieäu laø locut
D), thì soá alen cuûa locut D laø tích soá giöõa soá alen cuûa locut I vaø locut II = 2. 2 = 4. Goïi D 1, D2, D3, D4 laàn löôït laø caùc alen cuûa locut D
thì D1 = AB, D2 = Ab, D3 = aB, D4 = ab. Do vaäy:
Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp = soá alen cuûa locut D = 4. Ñoù laø caùc kieåu gen: XABXAB; XAbXAb; XaBXaB ; XabXab
Soá loaïi kieåu gen dò hôïp = soá toå hôïp chaäp 2 töø 4 alen cuûa locut D: C42 =
4(4 − 1)
=6
2
Ñoù laø caùc kieåu gen: XABXAb; XABXaB; XABXab; XAbXaB; XAbXab; XaBXab.
Toång soá loaïi kieåu gen = soá kieåu gen ñoàng hôïp + soá kieåu gen dò hôïp = 4 + 6 = 10
Soá kieåu gen dò hôïp hai caëp alen:
Locut I coù 1 caëp gen dò hôïp XAXa, locut II coù 1 caëp dò hôïp XBXb kieåu gen dò hôïp hai caëp alen laø XABXab. Tröôøng hôïp gen lieân
keát coù xuaát hieän theâm kieåu gen dò hôïp cheùo laø XAbXaB. Nhö vaäy coù 2 kieåu gen dò hôïp 2 caëp alen laø XABXab vaø XAbXaB
Soá loaïi kieåu gen dò hôïp moät caëp alen:
Laø söï toå hôïp caëp gen dò hôïp cuûa locut I vôùi caùc caëp gen ñoàng hôïp cuûa locut II vaø ngöôïc laïi.
Locut I coù 1 caëp gen dò hôïp XAXa, locut II coù 2 caëp gen ñoàng hôïp XBXB vaø XbXb coù 2 loaïi kieåu gen XABXaB vaø XAbXab
Locut II coù 1 caëp gen dò hôïp XBXb, locut I coù 2 caëp gen ñoàng hôïp XAXA vaø XaXa coù 2 loaïi kieåu gen XABXAb vaø XaBXab
Nhö vaäy coù 4 loaïi kieåu gen dò hôïp moät caëp alen laø: XABXaB; XAbXab; XABXAb vaø XaBXab
* Löu yù: Soá loaïi kieåu gen dò hôïp moät caëp alen coøn coù theå tính:
= soá loaïi kieåu gen dò hôïp – soá loaïi kieåu gen dò hôïp hai caëp alen = 6 – 2 = 4
* ÔÛ giôùi XY:
Soá loaïi kieåu gen = soá alen cuûa locut D = 4. Goàm caùc kieåu gen: XABY; XAbY; XaBY; XabY
* Xeùt chung 2 giôùi: Toång soá loaïi kieåu gen = soá loaïi kieåu gen ôû giôùi XX + soá loaïi kieåu gen ôû giôùi XY = 10 + 4 =14
a) Moãi locut coù nhieàu alen: locut I coù m alen, locut II coù n alen.
* ÔÛ giôùi XX:
Töø tröôøng hôïp (a) ôû treân ta cuõng lyù luaän töông töï: Locut I vaø II cuøng naèm treân moät caëp nhieãm saéc theå thöôøng ta coù theå xem locut I
vaø II nhö moät locut ( ví duï kí hieäu laø locut D), thì soá alen cuûa locut D laø tích soá giöõa soá alen cuûa locut I vaø locut II = m.n. Do vaäy:
Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp = soá alen cuûa locut D = m.n
Soá loaïi kieåu gen dò hôïp = soá toå hôïp chaäp 2 töø m.n alen cuûa locut D = C2mn
Toång soá loaïi kieåu gen = soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp + soá loaïi kieåu gen dò hôïp = m.n + C2mn
Soá loaïi kieåu gen dò hôïp hai caëp alen:
Locut I coù C2m caëp gen dò hôïp, locut II coù C2n caëp dò hôïp soá loaïi kieåu gen dò hôïp hai caëp alen = 2.C2m.C2n
(Löu yù: nhaân 2 vì soá kieåu gen dò hôïp cheùo baèng soá kieåu gen dò hôïp ñoàng).
Soá loaïi kieåu gen dò hôïp moät caëp alen:
Laø söï keát hôïp caùc caëp gen dò hôïp cuûa locut I vôùi caùc caëp gen ñoàng hôïp cuûa locut II vaø ngöôïc laïi.
Locut I coù C2m caëp gen dò hôïp, locut II coù n caëp gen ñoàng hôïp
Locut II coù C2n caëp gen dò hôïp Bb, locut I coù m caëp gen ñoàng hôïp
soá loaïi kieåu gen dò hôïp moät caëp alen laø: n.C2m + m.C2n
* Löu yù: Soá kieåu gen dò hôïp moät caëp alen coøn coù theå tính:
= soá kieåu gen dò hôïp – soá kieåu gen dò hôïp hai caëp alen = C2mn - 2.C2m.C2n
* ÔÛ giôùi XY: Soá loaïi kieåu gen = soá alen cuûa locut D = m.n
* Xeùt chung 2 giôùi:
Toång soá loaïi kieåu gen = soá loaïi kieåu gen ôû giôùi XX + soá loaïi kieåu gen ôû giôùi XY = (m.n + C2mn) +m.n = 2m.n + C2mn
2. Baøi taäp vaän duïng
Baøi 1. ÔÛ moät loaøi coân truøng ( caùi XX; ñöïc XY). Xeùt 2 locut gen cuøng naèm treân NST giôùi tính X khoâng coù alen töông öùng treân Y, locut
thöù nhaát coù 2 alen B vaø b. Locut thöù hai coù 3 alen E, E’, e.
* ÔÛ giôùi caùi, haõy xaùc ñònh soá kieåu gen vaø lieät keâ caùc kieåu gen ñoù? Soá kieåu gen ñoàng hôïp ; Soá kieåu gen dò hôïp ; Toång soá kieåu gen ; Soá
kieåu gen dò hôïp hai caëp alen; Soá kieåu gen dò hôïp moät caëp alen
*ÔÛ giôùi ñöïc, haõy xaùc ñònh soá kieåu gen vaø lieät keâ caùc kieåu gen ñoù?
* Cho bieát toång soá kieåu gen trong quaàn theå?
Giaûi: Theo ñeà, locut I coù m =2 alen (B, b), locut II coù n = 3 alen (E, E’,e)
Coù theå xem locut I vaø II nhö moät locut D vôùi soá alen laø m.n = 3.2 = 6
Caùc alen cuûa locut D: D1 =BE, D2 =BE’, D3 =Be, D4 =bE, D5 =bE’, D6 = be
a) ÔÛ giôùi caùi:
Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp = soá alen cuûa locut D = 6 Ñoù laø caùc kieåu gen: XBEXBE; XBE’XBE’; XBeXBe ; XbEXbE ; XbE’XbE’ ;XbeXbe
Soá loaïi kieåu gen dò hôïp = soá toå hôïp chaäp 2 töø m.n alen cuûa locut D = C2mn =
6(6 − 1)
= 15
2
Ñoù laø caùc kieåu gen: XBEXBE’; XBEXBe; XBEXbE; XBEXbE’; XBEXbe ; XBE’XBe; XBE’XbE; XBE’XbE’; XBE’Xbe XBeXbE; XBeXbE’; XBeXbe; XbEXbE’; XbEXbe; XbE’Xbe
6
Toång soá loaïi kieåu gen = soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp + soá loaïi kieåu gen dò hôïp = m.n + C2mn = 6 + 15= 21
Soá loaïi kieåu gen dò hôïp hai caëp alen = 2.C2m.C2n = 2.C23.C22 = 2.3.1 = 6
Locut I coù 1 caëp gen dò hôïp XBXb, locut II coù 3 caëp dò hôïp XEXE’, XEXe, XE’Xe
Toå hôïp caùc caëp gen dò hôïp cuûa locut I vaø II Caùc kieåu gen dò hôïp 2 caëp alen laø XBEXbE’, XBEXbe; XBE’Xbe vaø XBE’XbE; XBeXbE;
B
X eXbE’ (3 kieåu gen sau laø kieåu gen dò hôïp cheùo suy ra töø 3 kieåu gen dò hôïp ñoàng phía tröôùc)
Soá loaïi kieåu gen dò hôïp moät caëp alen:
* Coù 2 caùch tính:
Caùch 1: n.C2m + m.C2n = 2.C23 + 3C22 = 3.2 +3.1 = 9
Caùch 2: C2mn – 2. C2m. C2n = 15 – 6 = 9
* Lieät keâ 9 loaïi kieåu gen:
Locut I coù 1 caëp gen dò hôïp XBXb. Locut II coù 3 caëp gen ñoàng hôïp XEXE, XE’xE’, XeXe
coù 3 loaïi kieåu gen XBE XbE; XBE’ XbE’; XBe Xbe
Locut II coù 3 caëp gen dò hôïp XEXE’, XEXe, XE’Xe. Locut I coù 2 caëp gen ñoàng hôïp XBXB, XbXb
coù 6 loaïi kieåu gen XBE XBE’; XBE XBe; XBE’ XBe; XbE XbE’; XbE Xbe; XbE’ Xbe
Nhö vaäy coù 9 loaïi kieåu gen dò hôïp moät caëp gen laø:
XBE XbE; XBE’ XbE’; XBe Xbe; XBE XBE’; XBE XBe; XBE’ XBe; XbE XbE’; XbE Xbe; XbE’ Xbe
b) ÔÛ giôùi ñöïc: Soá loaïi kieåu gen baèng soá toå hôïp alen cuûa 2 locut = m.n = 3.2 = 6
Ñoù laø caùc kieåu gen: XBEY; XBE’Y; XBeY; XbEY; XbE’Y; XbeY
c) Toång soá loaïi kieåu gen trong quaàn theå = Soá loaïi kieåu gen ôû giôùi ñöïc XY + soá loaïi kieåu gen ôû giôùi caùi XX
= 2m.n + C2mn = 2.6 + C26 = 27
Baøi 2. ÔÛ moät loaøi , con caùi coù caëp NST giôùi tính XX, con ñöïc coù caëp NST giôùi tính XY. Xeùt 2 locut gen cuøng naèm treân NST giôùi tính
X khoâng coù alen töông öùng treân Y, locut thöù nhaát coù 6 alen, locut thöù hai coù 3 alen. Haõy xaùc ñònh:
*Soá loaïi kieåu gen coù theå coù ôû caù theå caùi ? *Soá loaïi kieåu gen dò hôïp veà 2 caëp gen ôû caù theå caùi ?
* Soá loaïi kieåu gen toái ña trong quaàn theå?
Giaûi:Theo ñeà, soá alen cuûa 2 locut laàn löôït laø m = 6 vaø n = 3
a) Soá loaïi kieåu gen coù theå coù ôû caù theå caùi:
Toång soá loaïi kieåu gen = soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp + soá loaïi kieåu gen dò hôïp = mn + C2mn = 18 + C218 = 18 + 153 = 171
b) Soá loaïi kieåu gen dò hôïp veà 2 caëp gen ôû caù theå caùi: 2. C2m.C2n = 2. C26.C23 = 2. 15.3 = 90
c) Soá loaïi kieåu gen toái ña trong quaàn theå: Soá loaïi kieåu gen ôû giôùi ñöïc XY = m.n = 18
Toång soá loaïi kieåu gen trong quaàn theå = soá loaïi kieåu gen ôû giôùi ñöïc XY + soá loaïi kieåu gen ôû giôùi caùi XX = 18 + 171 = 189
( hoaëc söû duïng coâng thöùc: 2m.n + C2mn = 2. 6.3 + C218 = 36 + 153 = 189)
V. HAI HOAËC NHIEÀU LOCUT GEN NAÈM TREÂN CAÙC CAËP NHIEÃM SAÉC THEÅ TÖÔNG ÑOÀNG KHAÙC NHAU.
1. Caùch xaùc ñònh
Khi caùc locut gen naèm treân caùc caëp NST töông ñoàng khaùc nhau thì chuùng coù söï phaân li ñoäc laäp vaø toå hôïp töï do trong quaù trình
phaùt sinh giao töû cuõng nhö trong quaù trình thuï tinh taïo hôïp töû. Vì vaäy, ñeå xaùc ñònh soá loaïi kieåu gen, ta cöù xeùt rieâng soá kieåu gen öùng
vôùi töøng caëp NST roài sau ñoù thöïc hieän pheùp tính nhaân caùc keát quaû ñaõ coù. Caùch xaùc ñònh soá kieåu gen öùng vôùi töøng caëp NST ñaõ trình
baøy ôû caùc phaàn ôû treân ( muïc I IV).
Trong tröôøng hôïp ñoàng thôøi xeùt locut gen naèm treân NST giôùi tính vaø locut gen naèm treân NST thöôøng thì coù theå tính soá loaïi kieåu
gen chung cuûa töøng giôùi (baèng caùch xeùt rieâng soá loaïi kieåu gen öùng vôùi töøng caëp NST roài sau ñoù thöïc hieän pheùp tính nhaân caùc keát quaû
ñaõ coù). Sau ñoù tính soá loaïi kieåu gen toái ña trong quaàn theå baèng caùch thöïc hieän pheùp tính coäng cho caùc loaïi kieåu gen chung ôû 2 giôùi.
2. Baøi taäp vaän duïng
Baøi 1. Xeùt 2 locut gen naèm treân 2 caëp NST thöôøng khaùc nhau, locut thöù nhaát coù 2 alen (A, a); locut thöù hai coù 2 alen (B, B’, b). Haõy
cho bieát:
a) Soá loaïi kieåu gen toái ña trong quaàn theå?
b) Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp veà 2 caëp gen? Ñoù laø nhöõng kieåu gen naøo?
c) Soá loaïi kieåu gen dò hôïp 2 caëp gen? Ñoù laø nhöõng kieåu gen naøo?
d) Soá loaïi kieåu gen dò hôïp 1 caëp gen? Ñoù laø nhöõng kieåu gen naøo?
Giaûi:
Theo ñeà, locut (I) coù soá alen laø m = 2 (A, a) vaø locut (II) coù soá alen laø n = 3 (B, B’, b). Chuùng phaân li ñoäc laäp vôùi nhau.
a) Soá loaïi kieåu gen toái ña trong quaàn theå:= Soá loaïi kieåu gen locut (I) x soá loaïi kieåu gen locut (II)
=
m(m + 1) n(n + 1)
x
= 3 x 6 = 18
2
2
b) Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp veà 2 caëp gen:
= soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp cuûa locut (I) x soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp cuûa locut (II) = m x n = 2 x 3 = 6
* Lieät keâ caùc kieåu gen:
Locut (I) coù 2 kieåu gen ñoàng hôïp (AA, aa); locut (II) coù 3 kieåu gen ñoàng hôïp (BB,B’B’, bb) Caùc kieåu gen ñoàng hôïp veà 2 gen laø:
AABB; AAB’B’; AAbb; aaBB; aaB’B’; aabb
c) Soá loaïi kieåu gen dò hôïp 2 caëp gen:
= soá loaïi kieåu gen dò hôïp cuûa locut (I) x soá loaïi kieåu gen dò hôïp cuûa locut (II) = C2m x C2n = C22 x C23 = 1 x 3 = 3
7
* Lieät keâ caùc kieåu gen:
Locut (I) coù 1 kieåu gen dò hôïp (Aa); locut thöù hai coù 3 kieåu gen dò hôïp (BB’,Bb, B’b) Caùc kieåu gen dò hôïp veà 2 caëp gen laø: Ñoù laø
caùc kieåu gen: AaBB’; AaBb; AaB’b
d) Soá loaïi kieåu gen dò hôïp 1 caëp gen?
Caùch 1: = Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp cuûa locut (I) x soá loaïi kieåu gen dò hôïp cuûa locut (II ) + Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp cuûa locut (II)
x soá loaïi kieåu gen dò hôïp cuûa locut (I) = m. C2n + n. C2m = 2. C23 + 3. C22 = 2.3 + 3.1 = 9
Caùch 2: = Toång soá loaïi kieåu gen – (soá loaïi kieåu gen dò hôïp 2 caëp gen + soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp) = 18 – (3+6) = 9
• Lieät keâ caùc kieåu gen: Locut (I) coù 1 kieåu gen dò hôïp (Aa); locut (II) coù 3 kieåu gen ñoàng hôïp (BB,B’B’, bb)
coù 3 loaïi kieåu gen AaBB; AaB’B’; Aabb
Locut (II) coù 3 kieåu gen dò hôïp (BB’, Bb, B’b); locut (I) coù 2 kieåu gen ñoàng hôïp (AA, aa)
coù 6 loaïi kieåu gen AABB’; AABb; AAB’b; aaBB’; aaBb; aaB’b
Nhö vaäy coù 9 loaïi kieåu gen dò hôïp 1 caëp gen laø: AaBB; AaB’B’; Aabb; AABB’; AABb; AAB’b; aaBB’; aaBb; aaB’b
Baøi 2. Xeùt 2 locut gen, locut thöù nhaát coù 3 alen naèm treân caëp NST thöôøng soá 1; locut thöù hai coù 4 alen naèm treân caëp NST thöôøng soá
5. Haõy cho bieát: *Soá kieåu gen toái ña trong quaàn theå? *Soá kieåu gen ñoàng hôïp veà 2 caëp gen? * Soá kieåu gen dò hôïp 2 caëp gen? *Soá kieåu
gen dò hôïp 1 caëp gen?
Giaûi:Theo ñeà, locut (I) coù soá alen laø m = 3 vaø locut (II) coù soá alen laø n = 4.
a) Soá loaïi kieåu gen toái ña trong quaàn theå: = Soá loaïi kieåu gen locut (I) x soá loaïi kieåu gen locut (II)
=
m(m + 1) n(n + 1)
x
= 6 x 10 = 60
2
2
b) Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp veà 2 caëp gen:
= soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp cuûa locut (I) x soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp cuûa locut (II) = m x n = 3 x 4 = 12
c) Soá loaïi kieåu gen dò hôïp 2 caëp gen:
= soá loaïi kieåu gen dò hôïp cuûa locut (I) x soá loaïi kieåu gen dò hôïp cuûa locut (II) = C2m x C2n = C23 x C24 = 3 x 6 = 18
d) Soá loaïi kieåu gen dò hôïp 1 caëp gen:
Caùch 1: = Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp cuûa locut (I) x Soá loaïi kieåu gen dò hôïp cuûa locut (II ) + Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp cuûa
locut (II) x Soá loaïi kieåu gen dò hôïp cuûa locut (I) = m. C2n + n. C2m = 3. 6 + 4. 3 = 18 + 12 = 30
Caùch 2: = Toång soá loaïi kieåu gen – (soá loaïi kieåu gen dò hôïp 2 caëp + soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp) = 60 – ( 12+18) = 30
Baøi 3. ÔÛ moät loaøi coân truøng ( con caùi XX, con ñöïc XY). Xeùt 2 locut gen, locut thöù nhaát (I) coù 2 alen (A, a) naèm treân caëp NST thöôøng
soá 1; locut thöù hai (II) coù 2 alen (B, b) naèm treân caëp NST giôùi tính X, khoâng coù alen töông öùng treân Y. Haõy cho bieát: *Soá loaïi kieåu
gen toái ña veà 2 locut gen treân ôû giôùi ñöïc? Lieät keâ? *Soá loaïi kieåu gen toái ña veà 2 locut gen treân ôû giôùi caùi? Lieät keâ? *Soá loaïi kieåu gen
toái ña veà 2 locut gen trong quaàn theå?
Giaûi: Loaøi coân truøng: con caùi XX, con ñöïc XY
Theo ñeà, locut (I) coù soáù alen laø m =2 (A, a), treân NST thöôøng.
Locut (II) coù soá alen laø n = 2 (B, b), treân NST X, khoâng coù alen treân Y
a) Soá loaïi kieåu gen toái ña veà 2 locut gen treân ôû giôùi ñöïc XY:
= Soá loaïi kieåu gen ôû locut (I) x Soá loaïi kieåu gen XY cuûa locut (II) =
m(m + 1)
xn =3x2=6
2
* Lieät keâ: Locut (I) coù 3 loaïi kieåu gen: AA, Aa, aa; locut (II) coù 2 loaïi kieåu gen XY: XBY vaø XbY
coù 6 loaïi kieåu gen laø: AAXBY; AaXBY; aaXBY; AAXbY; AaXbY; aaXbY
b) Soá loaïi kieåu gen toái ña veà 2 locut gen treân ôû giôùi caùi XX:
= Soá loaïi kieåu gen ôû locut (I) x soá loaïi kieåu gen XX cuûa locut (II) =
m(m + 1) n(n + 1)
x
=3x3=9
2
2
* Lieät keâ: Locut (I) coù 3 loaïi kieåu gen: AA, Aa, aa; locut (II) coù 3 loaïi kieåu gen XX: XBXB, XBXb, Xb Xb
coù 9 loaïi kieåu gen laø: AAXBXB; AAXBXb; AAXb Xb; AaXBXB; AaXBXb; AaXb Xb; aaXBXB; aaXBXb; aaXb Xb
c) Soá loaïi kieåu gen toái ña veà 2 locut gen trong quaàn theå:
Caùch 1: = Soá loaïi kieåu gen veà 2 gen treân ôû giôùi ñöïc XY + soá loaïi kieåu gen veà 2 gen treân ôû giôùi caùi XX = 6 + 9 = 15
Caùch 2: = Soá loaïi kieåu gen ôû locut (I) x Soá loaïi kieåu gen ôû locut (II) khi xeùt caû 2giôùi=
m(m + 1)
n(n + 1)
.[n +
] = 3.5 = 15
2
2
Baøi 4. ÔÛ moät loaøi coân truøng ( con ñöïc XX, con caùi XY). Xeùt 2 locut gen, locut thöù nhaát (I) coù 3 alen naèm treân caëp NST thöôøng soá 3;
locut thöù hai (II) coù 4 alen naèm treân caëp NST giôùi tính X, khoâng coù alen töông öùng treân Y. Haõy cho bieát:
*Soá loaïi kieåu gen toái ña veà 2 caëp gen ôû giôùi caùi? *Soá loaïi kieåu gen dò hôïp 2 caëp gen ôû giôùi ñöïc?
* Soá loaïi kieåu gen toái ña veà 2 locut gen trong quaàn theå?
Giaûi: Loaøi coân truøng: con caùi XY, con ñöïc XX
Theo ñeà, locut (I) coù soáù alen laø m =3, treân NST thöôøng. Locut (II) coù soá alen laø n = 4, treân NST X, khoâng coù alen treân Y
a) Soá loaïi kieåu gen toái ña veà 2 caëp gen treân ôû giôùi caùi (XY):
= Soá loaïi kieåu gen ôû locut (I) x soá loaïi kieåu gen XY cuûa locut (II) =
b) Soá loaïi kieåu gen dò hôïp 2 caëp gen treân ôû giôùi ñöïc:
m(m + 1)
. n = 6.4 = 24
2
8
= Soá loaïi kieåu gen dò hôïp ôû locut (I) x soá loaïi kieåu gen XX dò hôïp ôû locut (II)= C2m.C2n =
c)
m(m − 1) n(n − 1)
.
= 3.6 = 18
2
2
Soá loaïi kieåu gen toái ña veà 2 locut gen treân trong quaàn theå:
Caùch 1: = soá loaïi kieåu gen veà 2 gen ôû giôùi caùi XY + soá loaïi kieåu gen veà 2 gen ôû giôùi ñöïc XX
Maø soá loaïi kieåu gen veà 2 gen ôû giôùi ñöïc XX laø:
m(m + 1) n(n + 1) 3(3 + 1) 4(4 + 1)
.
=
.
= 6.10 = 60
2
2
2
2
Soá loaïi kieåu gen toái ña veà 2 locut gen trong quaàn theå = 24 + 60 = 84
Caùch 2: = Soá loaïi kieåu gen ôû locut (I) x Soá loaïi kieåu gen ôû locut (II) khi xeùt caû 2 giôùi
=
m(m + 1)
n(n + 1)
.[n +
] = 6.14 = 84
2
2
Baøi 5. Xeùt 3 locut gen, locut thöù nhaát (I) coù 2 alen (A, a) vaø locut thöù hai (II) coù 2 alen (B, b) cuøng naèm treân caëp NST thöôøng soá 1;
locut thöù ba (III) coù 2 alen (D, d) naèm treân caëp NST thöôøng soá 5. Haõy cho bieát: *Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp veà 3 caëp gen treân? Lieät
keâ? *Soá loaïi kieåu gen dò hôïp 3 caëp gen treân? Lieät keâ? *Soá loaïi kieåu gen toái ña veà 3 locut gen trong quaàn theå?
Giaûi:Theo ñeà, locut (I) coù soá alen laø m =2 (A,a); locut (II) coù soá alen laø n =2 (B, b); lieân keát treân moät caëp NST thöôøng.
Locut (III) soá alen laø r = 2, treân moät NST thöôøng khaùc.
a) Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp veà 3 caëp gen treân:
= soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp cuûa locut (I, II) x soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp cuûa locut (III)= m.n.r = 2.2.2 =8
* Lieät keâ:
AB
Ab
aB
ab
AB
Ab
aB
ab
DD;
DD;
DD;
DD;
dd;
dd;
dd;
dd
AB
Ab
aB
ab
AB
Ab
aB
ab
b) Soá loaïi kieåu gen dò hôïp 3 caëp gen treân:
= Soá loaïi kieåu gen dò hôïp 2 caëp gen cuûa locut (I, II) x soá loaïi kieåu gen dò hôïp cuûa locut (III) = 2.C2m.C2n.C2r = 2.1.1.1 = 2
* Lieät keâ:
c)
AB
Ab
Dd vaø
Dd
ab
aB
Soá loaïi kieåu gen toái ña veà 3 locut gen treân:
= Soá loaïi kieåu gen cuûa locut (I, II) x soá loaïi kieåu gen cuûa locut (III) = [m.n + C2mn].
r (r + 1)
= 10.3 = 30
2
Baøi 6. Xeùt 3 locut gen, locut thöù nhaát (I) coù 3 alen naèm treân caëp NST thöôøng soá 1. Locut thöù hai (II) coù 2 alen vaø locut thöù ba (III) coù
5 alen cuøng naèm treân caëp NST thöôøng soá 7. Haõy cho bieát:*Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp veà 3 caëp gen treân?
*Soá loaïi kieåu gen dò hôïp 3 caëp gen treân? *Soá loaïi kieåu gen toái ña veà 3 locut gen trong quaàn theå?
Giaûi:Theo ñeà, locut (I) coù soá alen laø r =3, treân NST thöôøng.
Locut (II) coù soá alen laø m =2, locut (III) coù soá alen laø n = 5, lieân keát treân moät NST thöôøng khaùc, PL ñoäc laäp vôùi locut (I).
a) Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp veà 3 caëp gen treân:
= Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp cuûa locut (I) x Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp cuûa locut (II, III) = r.m.n = 3.2.5 =30
b) Soá loaïi kieåu gen dò hôïp 3 caëp gen treân:
= Soá loaïi kieåu gen dò hôïp cuûa locut (I) x Soá loaïi kieåu gen dò hôïp 2 caëp gen cuûa locut (II, III)
= C2r .2.C2m.C2n = C23.2.C22.C25 = 3.2.1.10 = 60
c) Soá loaïi kieåu gen toái ña veà 3 locut gen treân: = Soá loaïi kieåu gen cuûa locut (I) x Soá loaïi kieåu gen cuûa locut (II, III)
=
r (r + 1)
3(3 + 1)
.[m.n + C2mn] =
.[2.5 + C210 ] = 6.[10 + 45] = 330
2
2
Baøi 7. ÔÛ moät loaøi coân truøng ( con ñöïc XY, con caùi XX). Xeùt 3 locut gen, locut thöù nhaát (I) coù 2 alen (A, a) naèm treân NST giôùi tính
X, khoâng coù alen töông öùng treân Y. Locut thöù hai (II) coù 2 alen (B, b) vaø locut thöù ba (III) coù 2 alen (D, d) cuøng naèm treân NST thöôøng
soá 5. Haõy cho bieát:
a) Soá loaïi kieåu gen toái ña veà 3 locut gen ôû giôùi ñöïc?
b) Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp veà 3 caëp gen treân ôû giôùi caùi? Lieät keâ?
c) Soá loaïi kieåu gen dò hôïp 3 caëp gen treân ôû giôùi caùi? Lieät keâ?
d) Soá loaïi kieåu gen toái ña veà 3 locut gen trong quaàn theå?
Giaûi: Loaøi coân truøng: con ñöïc XY, con caùi XX
Theo ñeà, locut (I) coù r = 2 alen (A, a), treân X khoâng coù alen treân Y.
Locut (II) coù m = 2 alen (B, b), locut (III) coù n =2 alen ( D, d), lieân keát treân moät caëp NST thöôøng.
a) Soá loaïi kieåu gen toái ña veà 3 locut gen ôû giôùi ñöïc:
= Soá loaïi kieåu gen XY cuûa locut (I) x Soá loaïi kieåu gen cuûa locut (II, III) = r(mn + C2mn) = 2[4 +6] = 20
b) Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp veà 3 caëp gen treân ôû giôùi caùi XX:
= Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp XX cuûa locut (I) x soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp cuûa locut (II, III) = r.m.n = 2.2.2 = 8
* Lieät keâ: XAXA
c)
BD A A Bd A A bD A A bd a a BD a a Bd a a bD a a bd
;X X
;X X
;X X
;XX
;XX
;XX
;XX
BD
Bd
bD
bd
BD
Bd
bD
bd
Soá loaïi kieåu gen dò hôïp 3 caëp gen treân ôû giôùi caùi XX:
= Soá loaïi kieåu gen dò hôïp XX cuûa locut (I) x Soá loaïi kieåu gen dò hôïp 2 caëp gen cuûa locut (II, III)
= C2r . 2.C2m.C2n . = C22. 2.C22.C22 = 1.2.1.1 = 2
9
XAXa
* Lieät keâ:
BD A a Bd
;X X
bd
bD
d) Soá loaïi kieåu gen toái ña veà 3 locut gen trong quaàn theå
= Soá loaïi kieåu gen cuûa locut (I) x Soá loaïi kieåu gen cuûa locut (II, III) = [r +
r (r + 1)
].[m.n + C2mn] = 5.10 = 50
2
Baøi 8. ÔÛ moät loaøi coân truøng ( con caùi XY, con ñöïc XX). Xeùt 3 locut gen, locut thöù nhaát (I) coù 3 alen vaø locut thöù hai (II) coù 4 alen,
cuøng naèm treân caëp NST thöôøng soá 2. Locut thöù ba (III) coù 3 alen naèm treân NST giôùi tính X, khoâng coù alen töông öùng treân Y. Haõy cho
bieát: *Soá kieåu gen toái ña veà 3 locut gen ôû giôùi ñöïc? *Soá kieåu gen toái ña veà 3 locut gen ôû giôùi caùi?
Giaûi:Loaøi coân truøng ( con caùi XY, con ñöïc XX).
Theo ñeà, locut (I) coù m = 3 alen; locut (II) coù n = 4 alen, lieân keát treân moät caëp NST thöôøng.
Locut (III) coù r = 3 alen, treân X khoâng coù alen treân Y.
a) Soá loaïi kieåu gen toái ña veà 3 locut gen ôû giôùi ñöïc XX:
= Soá loaïi kieåu gen cuûa locut (I, II) x Soá loaïi kieåu gen XX cuûa locut (III)
= (mn + C2mn).
r (r + 1)
3(3 + 1)
= (3.4 + C212).
= (12+ 66).6 = 468
2
2
b) Soá loaïi kieåu gen toái ña veà 3 locut gen ôû giôùi caùi XY:
= Soá loaïi kieåu gen cuûa locut (I, II) x Soá loaïi kieåu gen XY cuûa locut (III) = (mn + C2mn).r = (12+ 66).3 = 234
Baøi 9. ÔÛ moät loaøi coân truøng ( con caùi XX; con ñöïc XY). Xeùt 3 locut gen, locut thöù nhaát (I) coù 2 alen vaø locut thöù hai (II) coù 3 alen
cuøng naèm treân NST giôùi tính X khoâng coù alen töông öùng treân Y; locut thöù ba (III) coù 3 alen, naèm treân caëp NST thöôøng soá 4.
*ÔÛ giôùi caùi,haõy xaùc ñònh: Soá kieåu gen ñoàng hôïpveà 3caëp gen? Soá kieåu gen dò hôïp veà 3caëp gen?Toångsoá kieåu gen ôû giôùi caùi?
*Soá kieåu gen toái ña veà 3 caëp gen ôû giôùi ñöïc? * Cho bieát toång soá kieåu gen trong quaàn theå?
Giaûi:Loaøi coân truøng ( con caùi XX; con ñöïc XY).
Theo ñeà, locut (I) coù m =2 alen; locut (II) coù n = 3 alen, lieân keát treân X khoâng coù alen treân Y.
Locut (III) coù r = 3 alen, treân NST thöôøng.
a) ÔÛ giôùi caùi XX:
Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp veà 3 caëp gen:
= Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp XX cuûa locut (I, II) x Soá loaïi kieåu gen ñoàng hôïp cuûa locut (III) = m.n.r = 2.3.3 = 18
Soá loaïi kieåu gen dò hôïp veà 3 caëp gen:
= Soá loaïi kieåu gen dò hôïp 2 caëp gen cuûa locut (I, II) x Soá loaïi kieåu gen dò hôïp cuûa locut (III)
= 2.C2m.C2n.C2r = 2.C22.C23.C23 = 2.1.3.3 = 18
Toång soá loaïi kieåu gen ôû giôùi caùi:
= Soá loaïi kieåu gen XX ôû locut (I, II) x Soá loaïi kieåu gen cuûa locut (III) = (m.n + C2mn).
r (r + 1)
3(3 + 1)
= (3.2 + C26).
= 21.6 = 126
2
2
b) Soá loaïi kieåu gen toái ña veà 3 caëp gen ôû giôùi ñöïc XY:
= Soá loaïi kieåu gen XY cuûa locut (I, II) x Soá loaïi kieåu gen cuûa locut (III) = m.n.
c)
r (r + 1)
= 2.3.6 = 36
2
Toång soá loaïi kieåu gen trong quaàn theå:
Caùch 1: = Soá loaïi kieåu gen ôû giôùi ñöïc XY + Soá loaïi kieåu gen ôû giôùi caùi XX = 126 + 36 = 162
Caùch 2: = Soá loaïi kieåu gen cuûa locut (I, II) x Soá loaïi kieåu gen cuûa locut (III)
= (2m.n + C2mn).
r (r + 1)
= (2.2.3 + C26).6 = (12+15).6 = 162
2
Baøi 10. ÔÛ moät loaøi coân truøng ( con caùi XX; con ñöïc XY). Xeùt 3 locut gen, locut thöù nhaát (I) coù 2 alen vaø locut thöù hai (II) coù 5 alen
cuøng naèm treân NST giôùi tính X khoâng coù alen töông öùng treân Y; locut thöù ba (III) coù 3 alen, naèm treân NST Y, khoâng coù alen treân X.
Haõy xaùc ñònh: *Soá loaïi kieåu gen toái ña ôû giôùi caùi?
*Soá loaïi kieåu gen toái ña ôû giôùi ñöïc? *Toång soá loaïi kieåu gen toái ña trong quaàn theå?
Giaûi:Loaøi coân truøng ( con caùi XX; con ñöïc XY).
Theo ñeà, locut (I) coù m =2 alen, locut (II) coù n =5 alen, lieân keát treân X khoâng coù alen treân Y.
Locut (III) coù r = 3 alen, treân Y khoâng coù alen treân X.
Soá loaïi kieåu gen toái ña ôû giôùi caùi XX: Vì giôùi caùi khoâng coù NST Y chæ xeùt locut (I) vaø (II)
soá loaïi kieåu gen ôû giôùi caùi = m.n + C2mn = 5.2 + C210 = 55
Soá loaïi kieåu gen toái ña ôû giôùi ñöïc XY: Vì giôùi ñöïc coù NST Y loaïi kieåu gen phaûi xeùt caû 3 locut.
Soá loaïi kieåu gen theo locut (I, II) lieân keát treân X= m.n = 2.5 = 10
Soá loaïi kieåu gen theo locut (III) treân Y = r = 3
Vì NST X vaø Y phaân li ñoäc laäp soá loaïi kieåu gen toái ña ôû giôùi ñöïc = 10.3 = 30
Toång soá loaïi kieåu gen toái ña trong quaàn theå: = Soá loaïi kieåu gen ôû giôùi caùi + Soá kieåu gen ôû giôùi ñöïc = 55 + 30 = 85
-
II- SỐ KIỂU GEN CỦA QUẦN THỂ
Một gen có nhiều alen sẽ có số kiểu gen được tính như sau:
10
-
-
+ Số kiểu gen đồng hợp của gen = n (n là số alen của gen).
+ Số kiểu gen dị hợp của gen C2n.
2
=> Tổng số kiểu gen n + C n.
Một gen nằm trên nhiễm sắc thể giới tính Y, không có alen tương ứng trên X: số kiểu gen = n (n là số alen của gen).
Một gen nằm trên nhiễm sắc thể giới tính X, không có alen tương ứng trên Y:
+ Số kiểu gen của các cá thể mang bộ nhiễm sắc thể XX = {n(n + 1)}/2 (n là số alen của gen).
+ Số kiểu gen của các cá thể mang bộ nhiễm sắc thể XY = n.
+ Tổng số kiểu gen = {n(n + 1)}/2 + n = n(n + 3)/2.
Nhiều gen liên kết với nhau trên một nhiễm sắc thể, mỗi gen có số lượng alen khác nhau thì số kiểu gen trong quần thể được tính như
sau: Tính số alen của nhiễm sắc thể chứa các gen liên kết = tích số các alen của các gen liên kết. Sau đó dùng số alen của nhiễm sắc thể
tính được áp dụng vào các công thức cho các trường hợp khác nhau. Với n, m, k là số alen của các gen liên kết => n.m.k là số alen của
nhiễm sắc thể, ta có các công thức sau:
+ Các gen liên kết trên nhiễm sắc thể thường:
+ Các gen liên kết trên nhiễm sắc thể giới tính X, không có alen tương ứng trên nhiễm sắc thể giới tính Y:
+ Các gen liên kết trên nhiễm sắc thể giới tính Y, không có alen tương ứng trên nhiễm sắc thể giới tính X: số kiểu gen = n.m.k.
Nhiều gen khác nhau, mỗi gen nằm trên các nhiễm sắc thể khác nhau và có số alen khác nhau: số kiểu gen = số kiểu gen của gen
thứ nhất × số kiểu gen của gen thứ hai × ... × số kiểu gen của gen cuối cùng.
III- SỐ KIỂU GIAO PHỐI CỦA QUẦN THỂ
Một quần thể có n kiểu gen khác nhau sẽ có số kiểu giao phối được tính như sau:
+ Số kiểu giao phối giữa các kiểu gen giống nhau = n.
Ví dụ: Trong cơ thể có 4 cặp gen nằm trên 4 cặp NST tương đồng, cơ thể bố có 3 cặp gen dị hợp, 1 cặp gen đồng hợp. còn mẹ thì ngược
lại. Có bao nhiêu kiểu giao phối có thể xáy ra?
A. 64
B.16
C.256
D.32
Giải:
C1: Giải theo cách liệt kê các kiểu gen có thể có của cơ thể bố mẹ sau đó nhân lại với nhau:
+ Xét cơ thể bố: có 3 cặp gen dị hợp, 1 đồng hợp => các kiểu gen có thể có:
AaBbCcDD AaBbCcdd; AaBbCCDd AaBbccDd; AaBBCcDd AabbCcDd; AABbCcDd aaBbCcDd
Vậy có tất cả là 8 trường hợp có thể xảy ra
Số kiểu gen có thể có của cơ thể bố là: A = C 4 ∗ 2 =
1
1
4!
∗ 21 = 4 ∗ 2 = 8
( 4 −1)!.1!
+ Xét cơ thể mẹ: có 1 cặp dị hợp, 3 cặp đồng hợp=> các kiểu gen có thể có:
AaBBCCDD AabbCCDD; AaBBCCdd AabbCCdd; AaBBccDD AabbccDD; AaBBccdd Aabbccdd
Nếu ta giả định Aa là cặp gen dị hợp còn 3 cặp gen còn lại đồng hợp thì ta liệt kê được 8 kiểu gen, sau đó ta thay đổi vai trò dị hợp cho 3
cặp gen còn lại. Lúc đó, số kiểu gen có thể có của cơ thể mẹ là: 8 . 4 = 32
Số kiểu gen có thể có của cơ thể mẹ là:
B = C43 ∗ 23 =
4!
∗ 23 = 4 ∗ 8 = 32
( 4 − 3)!.3!
Suy ra, số kiểu giao phối là: 8 . 32 = 256=>chọn đáp án C
Bài tập tính số loại kiểu gen trong quần thể
VÍ DỤ 1: Ở người gen a: quy định mù màu; A: bình thường. Các gen này nằm trên NST X không có alen trên NST Y. Gen quy định
nhóm máu nằm trên NST thường có 3 alen IA, IB, IO.
Số KG tối đa có thể có ở người về các gen này là: A. 27
B. 30
C. 9
D. 18
- Gen nằm trên NST X không có alen trên NST Y: giới XX có 2(2+1)/2=3 KG
Giới XY có 2 KG
số KG của gen này = 3+2 =5
Gen quy định nhóm máu có 3(3+1)/2=6KG
Vậy tổng số KG tối đa có thể có ở người về các gen này là: 5*6=30
VÍ DỤ 2: Gen I,II và III có số alen lần lượt là 2,3 và 4. Gen I và II cùng nằm trên một cặp NST thường, gen III nằm trên 1 cặp NST
thường khác. Tính số KG tối đa có thể có trong quần thể . A. 156
B. 210
C. 184
D. 242
- Số KG của gen I và II là: r = 2.3=6=> Số KG = 6(6+1)/2=21 - Số KG của gen III là : 4(4+1)/2= 10
=> Số KG tối đa có thể có trong quần thể là: 21*10=210
VÍ DỤ 3: Gen I,II và III có số alen lần lượt là 3,4 và 5. Các gen cùng nằm trên NST thường và không cùng nhóm gen liên kết. Số KGĐH
và số KGDH về tất cả các gen lần lượt là:
A. 60 và 90
B. 60 và 180
C. 120 và 180
D. 30 và 60
- Gen I có 3 KGĐH, 3 KGDH
- Gen II có 4 KGĐH, 6 KGDH
- Gen III có 5 KGĐH, 10 KGDH
=> Số KGĐH về tất cả các gen = 3.4.5 = 60
Số KGDH về tất cả các gen = 3.6.10 = 180
VÍ DỤ 4 ( Đề thi ĐH 2012): Trong quần thể của một loài động vật lưỡng bội, xét một lôcut có 3 alen nằm trên vùng tương đồng của NST
giới tính X và Y. Biết rằng không xảy ra đột biến, theo lí thuyết, số loại kiểu gen tối đa về lôcut trên trong quần thể là
A.
9
B. 15
C. 12
D. 6
Giới XY có số KG : 3(3+1)/2= 6
Giới XY có số KG : 3. 3 = 9
11
Số loại kiểu gen tối đa về lôcut trên trong quần thể là: 6 + 9 =15
Bài 1. Ở người , gen A quy định mắt nhìn màu bình thường, alen a quy định bệnh mù màu đỏ và lục; gen B quy định máu
đông bình thường, alen b quy định bệnh máu khó đông. Các gen này nằm trên nhiễm sắc thể giới tính X, không có alen tương
ứng tren Y. Gen D quy định thuận tay phải, alen d quy định thuận tay trái nằm trên nhiễm sắc thể thường. Tính số kiểu gen tối
đa về 3 locut trên trong quần thể người.
Giải: Gen trên X có 2.2 = 4 alen số kiểu gen: 4(4+3)/2 = 14
Gen trên NST thường có 2 alen số kiểu gen: 2(2+1)/2 = 3
=> Số kiểu gen tối đa: 3 . 14 = 42
Bài 2. Ở người, genquy định màu mắt có 2 alen (A và a), gen quy định dạng tóc có 2 alen (B và b), gen quy
định nhóm máu có 3 alen (I A, IB và Io). Cho biết các gen nằm trên các cặp nhiễm sắc thể thường khác nhau.
Tính số kiểu gen tối đa có thể được tạo ra từ 3 gen nói trên ở trong quần thể người.
Giải: Số kiểu gen tối đa:
3.3.6 = 54
Bài 3. Gen I,II,III lần lượt có 3,4,5 alen. Tính số KG tối đa có thể có trong quần thể (2n) về 3 locus trên trong
trường hợp:
1. Cả 3 gen trên đều nằm trên NST thường, gen II và III cùng nằm trên một cặp NST
2. Gen I nằm trên NST thường, gen II và III cùng trên NST giới tính X (không có trên Y). =>
3. Mỗi gen nằm trên một cặp NST thường.
4. Cả ba gen đều nằm trên 1 cặp NST thường.
Bài 4. Ở người, nhóm máu gồm 3 alen trên NST thường quy định. Bệnh máu khó đông gồm 2 alen trên NST X
quy định. Tật dính ngón gồm 2 alen/ Y quy định. Xác định số kiểu gen tối đa của quần thể người.
Bài 5. Xét 3 locut gen nằm trên 2 cặp nhiễm sắc thể thường. Locut thứ nhất gồm 3 alen thuộc cùng nhóm gen
liên kết với locut thứ hai có 2 alen. Locut thứ ba gồm 4 alen thuộc nhóm gen liên kết khác. Trong quần thể có
tối đa bao nhiêu kiểu gen được tạo ra từ 3 locut trên?
Bài 5. Ở người gen qui định màu sắc mắt có 2 alen ( A, a ), gen qui định dạng tóc có 2 alen (B, b) gen qui
định nhóm máu có 3 alen ( I A. IB, IO). Cho biết các gen nằm trên nhiễm sắc thể thường khác nhau. Tính số kiểu
gen tối đa có thể tạo ra từ 3 gen nói trên ở quần thể người.
Bài 6. 1 gen có 3 alen nằm trên NST thường và 1 gen có 2 alen nằm trên NST X không có alen tương ứng
trên Y. Quần thể này có số loại kiểu gen tối đa về 2 gen trên là bao nhiêu?
Bài 7. Gen I và II lần lượt có 2, 3 alen. Các gen PLĐL. Xác định trong quần thể:
1. Có bao nhiêu KG?
2. Có bao nhiêu KG đồng hợp về tất cả các gen?
3. Có bao nhiêu KG dị hợp về tất cả
các gen?
4. Có bao nhiêu KG dị hợp về một cặp gen?
5. Có bao nhiêu KG ít nhất có một cặp gen dị hợp?
Bài 8 (2011): Trong quần thể của một loài thú, xét hai lôcut: lôcut một có 3 alen là A 1, A2, A3; lôcut hai có 2
alen là B và b. Cả hai lôcut đều nằm trên đoạn không tương đồng của nhiễm sắc thể giới tính X và các alen
của hai lôcut này liên kết không hoàn toàn. Biết rằng không xảy ra đột biến, tính theo lí thuyết, số kiểu gen tối
đa về hai lôcut trên trong quần thể này là bao nhiêu?
Bài 9 (2010): Ở người, gen quy định màu mắt có 2 alen (A và a), gen quy định dạng tóc có 2 alen (B và b),
gen quy định nhóm máu có 3 alen (I A, IB và I0). Cho biết các gen nằm trên các cặp nhiễm sắc thể thường khác
nhau. Tính số kiểu gen tối đa có thể được tạo ra từ 3 gen nói trên ở trong quần thể người.
1.2.Tính số kiểu tổ hợp, kiểu gen, kiểu hình và các tỉ lệ phân li ở đời con (dạng toán thuận)
1.2.1. Số kiểu tổ hợp:
- Mỗi loại giao tử đực tổ hợp tự do với các loại giao tử cái tạo thành nhiều kiểu tổ hợp trong các hợp tử. Vì vậy số kiểu tổ hợp giữa các
loại giao tử đực và cái là:
- Số kiểu tổ hợp = số loại giao tử đực x số loại giao tử cái
Kiểu tổ hợp khác nhau nhưng có thể đưa đến kiểu gen giống nhau
=> số KG =< số kiểu tổ hợp
Ví dụ: Nếu cây mẹ có 3 cặp gen dị hợp, 3 cặp gen đồng hợp, cây bố có 2 cặp gen dị hợp, 4 cặp gen đồng hợp lặn.
Số kiểu tổ hợp giao tử đời F1 là:
A. 16
B.32
C.64
D.128
Giải:
+ Cây mẹ có 3 cặp gen dị hợp => có 2^3 loại giao tử
+ Cây bố có 2 cặp gen dị hợp => có 2^2 loại giao tử
=> Số kiểu tổ hợp giao tử đời F1 là 2^3 x 2^2 = 32==> Chọn đáp án B
1.2.2 Số kiểu gen, kiểu hình ở đời con :
-Sự di truyền của các cặp gen là độc lập với nhau, vì vậy sự tổ hợp tự do giữa các cặp gen cũng như giữa các cặp tính trạng. Vì vậy, kết
quả về kiểu gen cũng như về kiểu hình ở đời con được xác định:
+ Tỉ lệ kiểu gen chung của nhiều cặp gen = Tích các tỉ lệ kiểu gen riêng lẻ của mỗi cặp gen.==> Số kiểu gen tính chung = Tích số các kiểu
gen riêng của mỗi cặp gen
+ Tỉ lệ kiểu hình chung của nhiều cặp tính trạng = Tích các tỉ lệ kiểu hình riêng lẻ của mỗi cặp tính trạng.==> Số kiểu hình tính chung =
Tích số kiểu hình riêng của mỗi cặp tính trạng
Ví dụ1: Cho giả thuyết sau:
A: hạt vàng; a: hạt xanh; B: hạt trơn; b: hạt nhăn; D: thân cao; d: thân thấp
Các cặp gen này di truyền độc lập nhau. Người ta tiến hành phép lai giữa 2 cá thể có kiểu gen: AabbDd lai với AaBbdd.
Xác định số kiểu gen và số kiểu hình chung của con lai.
Giải:
Ta xét các phép lai độc lập :
Kiểu gen kiểu hình
Aa x Aa =AA: 2Aa: aa ==> 3 vàng: 1 xanh
Bb x bb = Bb: bb ==> 1 trơn: 1 nhăn
Dd x dd = Dd: dd ==> 1 cao: 1 thấp
12
Vậy:
Sự tổ hợp 1 cặp gen dị hợp Aa cho ra 3 KG (Aa x Aa =1AA: 2Aa: 1aa )
Sự tổ hợp 2 cặp gen 1 bên dị hợp bên kia đồng hợp cho ra 2 KG
(Bb x bb = 1Bb : 1bb; Dd x dd = 1Dd : 1dd)
Tỉ lệ KG chung là: (1AA : 2Aa : 1aa)(1Bb : 1bb)(1Dd : 1dd)
= AABbDd ; AABbdd ; AAbbDd ; Aabbdd....==> Số kiểu gen tính chung: 3.2.2 = 12
Lập luận tương tự:
Sự tổ hợp 1 cặp gen dị hợp Aa cho ra 2KH (3 vàng: 1 xanh)
Sự tổ hợp 2 cặp gen 1 bên dị hợp bên kia đồng hợp cho ra 2 KH
Tỉ lệ KH tính chung: (3 vàng : 1 xanh)(1 trơn : 1 nhăn)(1 cao : 1 thấp)=> Số kiểu hình tính chung: 2.2.2 = 8
1.2.3. Tính tỉ lệ phân ly ở đời con :==> Tỉ lệ phân li kiểu gen ở đời con = Tích các tỉ lệ kiểu gen riêng lẻ của mỗi cặp gen.
VI. PHƯƠNG PHÁP XÁC ĐỊNH CẤU TRÚC DI TRUYỀN CỦA QUẦN THỂ QUA CÁC THẾ HỆ
1. Xác định cáu trúc di truyền của quần thể tự phối
1. 1. Thế hệ xuất phát của quần thể có 100% thể dị hợp
Ví dụ: Thế hệ xuất phát của một quần thể tự phối có kiểu gen dị hợp chiếm 100%. Hãy cho biết thành phần kiểu gen của quần thể sau một,
hai thế hệ tự phối ?
Phương pháp :
Khi quần thể xuất phát có 100% thể dị hợp Aa, để tính thành phần kiểu gen của quần thể qua các thế hệ, học sinh sẽ dễ dàng vận dụng
công thức để tính.
Cụ thể :
- Ở thế hệ thứ nhất : Aa = 1/2 ; AA = aa = (1 – 1/2)/2 = 1/4
- Ở thế hệ thứ hai : Aa = 1/4 ; AA = aa = (1 – 1/4)/2 = 3/8
1. 2. Thế hệ xuất phát bao gồm thể đồng hợp và thể dị hợp
Ví dụ : Ở thế hệ xuất phát của một quần thể tự phối có thành phần kiểu gen 0,4 AA : 0,4Aa : 0,2aa. Hãy cho biết thành phần kiểu gen của
quần thể sau một, hai thế hệ tự phối ?
Phương pháp :
Theo hình thức thi tự luận, giáo viên giới thiệu công thức thành phần kiểu gen của quần thể sau các thế hệ tự phối nếu ở thế hệ xuất phát
có xAA : yAa : zaa. Cụ thể là :
Khi cho tự phối đến thế hệ thứ n thì thành phần kiểu gen như sau :
+ AA = x + (1-1/2n)y/2
+ Aa = y/2n
+aa = z + (1-1/2n)y/2
Tuy nhiên, theo hình thức thi trắc nghiệm, công thức này có thể nhiều học sinh không nhớ nên giáo viên hướng dẫn phương pháp tìm đáp
án nhanh hơn. Cụ thể
- Sau thế hệ tự phối thứ nhất :
+ Aa = 0,4/2 = 0,2.
Như vậy, tỉ lệ kiểu gen dị hợp tử giảm 0,2 thì tỉ lệ kiểu gen đồng hợp tăng 0,2 mà kiểu gen đồng hợp gồm có hai kiểu gen là AA và aa ◊
Kiểu gen AA = aa tăng 0,1
Tỉ lệ kiểu gen AA = 0,4 + 0,1 = 0,5 ; aa = 0,2 + 0,1 = 0,3
Thành phần kiểu gen của quần thể : 0,5AA : 0,2 Aa : 0,3aa
- Qua thế hệ tự thụ phấn tiếp theo :
+ Aa = 0,2/2 = 0,1.
Như vậy, tỉ lệ kiểu gen dị hợp tử giảm 0,1 thì tỉ lệ kiểu gen đồng hợp tăng 0,1 mà kiểu gen đồng hợp gồm có hai kiểu gen là AA và aa ◊
Kiểu gen AA = aa tăng 0,05
Tỉ lệ kiểu gen AA = 0,5 + 0,05 = 0,55 ; aa = 0,3 + 0,05 = 0,35
Thành phần kiểu gen của quần thể : 0,55AA : 0,1 Aa : 0,35aa.
* Theo phương pháp này thì học sinh sẽ dễ nhớ và vận dụng nhanh hơn khi tiến hành làm bài thi theo hình thức trắc nghiệm.
1. 3. Thế hệ xuất phát bao gồm thể đồng hợp và dị hợp, trong quá trình sinh sản có kiểu gen không tham gia sinh sản
Ví dụ: Thế hệ xuất phát của một quần thể tự phối có thành phần kiểu gen 0,6AA : 0,2Aa : 0,2aa. Hãy tìm thành phần kiểu gen của quần
thể sau một thế hệ tự phối, biết rằng kiểu gen aa không sinh sản.
Phương pháp:
Theo đề bài, kiểu gen aa không tham gia vào quá trình sinh sản hay trong quá trình sinh sản chỉ có sự tham gia của kiểu gen AA và Aa.
Như vậy, thành phần kiểu gen của quần thể tham gia vào quá trình sinh sản : 0,6/0,8AA : 0,2/0,8Aa = 0,75AA : 0,25Aa
Sau khi tính được thành phần kiểu gen của quần thể tham gia vào quá trình sinh sản, áp dụng phương pháp tính ở III. 1. 2, học sinh dễ
13
dàng tính được thành phần kiểu gen của quần thể sau một thế hệ tự phối là :
0,8125AA : 0,125Aa : 0,0625aa.
2. Xác định cấu trúc di truyền của quần thể ngẫu phối
2. 1. Xác định cấu trúc di truyền của quần thể ngẫu phối khi biết tần số của alen.
Ví dụ : Cho một quần thể ngẫu phối có tần số alen A = 0,8. Hãy xác định cấu trúc di truyền của quần thể ngẫu phối khi ở trạng thái cân
bằng.
Phương pháp:
Khi xác định cấu trúc di truyền của quần thể ngẫu phối, giáo viên yêu cầu học sinh vận dụng công thức của định luật Hacđi – Vanbec :
p2AA : 2pqAa : q2aa
Ta có : pA + qa = 1 ◊ qa = 1 - pA = 1 – 0,8 = 0,2
Thay pA = 0,8 ; qa = 0,2 vào công thức, ta có : 0,82AA : 2.0,8.0,2Aa : 0,22aa
= 0,64AA : 0,32Aa : 0,04aa
2. 2. Xác định cấu trúc di truyền của quần thể ngẫu phối khi biết cấu trúc di truyền ở thể hệ xuất phát
Ví dụ: Cho một quần thể có thành phần kiểu gen ở thế hệ xuất phát là: 0,6AA : 0,2Aa : 0,2aa. Hãy tính thành phần kiểu gen của quần thể
sau một thế hệ ngẫu phối ?
Phương pháp :
Đề bài yêu cầu tính thành phần kiểu gen của quần thể sau một thế hệ ngẫu phối có nghĩa, tính thành phần kiểu gen của quần thể khi cân
bằng vì sau một thế hệ ngẫu phối quần thể sẽ đạt trạng thái cân bằng
Tần số của mỗi alen : pA = 0,7 ; qa = 0,3.
Khi quần thể cân bằng, thành phần kiểu gen của quần thể thoã mãn công thức của định luật : p2AA : 2pqAa : q2aa
Thay pA = 0,7 ; qa = 0,3 vào công thức, ta có : 0,72AA : 2.0,7.0,3Aa : 0,32aa
= 0,49AA : 0,42Aa : 0,09aa.
*Có thể mở rộng dạng bài tập này bằng cách cho học sinh tự về nhà làm thêm ví dụ sau: Cho một quần thể có thành phần kiểu gen :
0,2AA : 0,6Aa : 0,2aa. Khi quần thể đạt trạng thái cân bằng có 2000 cá thể thì số lượng từng loại kiểu hình là bao nhiêu ? Biết rằng alen A
: thân cao >> alen a : thân thấp
2.3. Trường hợp gen đa alen.
Ví dụ 4 nhóm máu: A, B, AB, O
Gọi : p(IA); q(IB), r(i) lần lượt là tần số tương đối các alen IA, IB, IO => p + q + r = 1
p2 + 2pq + 4pr + q2 + r2 = 1
Nhóm máu
A
B
AB
O
A A
A O
B B
B O
A B
O O
Kiểu gen
I I + I I
I I + I I
I I
I I
2
2
Tần số kiểu gen
p + 2 pr
q + 2 qr
2pq
r2
2.4. Trường hợp gen trên NST giới tính
- Đối với 1 locus trên NST X có 2 alen có 5 kiểu gen.
- Giới cái (hoặc giới XX): tần số các kiểu gen được tính giống trường hợp các alen trên NST thường
p2 + 2pq + q2 = 1.
- Giới đực (hoặc giới XY): Chỉ có 1 alen trên X => pXAY+ qXaY=1.
- Trong cả quần thể do tỉ lệ đực : cái = 1: 1 => Ở trạng thái cân bằng di truyền
2.5. Thiết lập trạng thái cân bằng di truyền cho 2 hay nhiều locut gen
- Xét hai locut dị hợp Aa và Bb => Số kiểu gen tăng lên = 32 = 9.
- Gọi tần số alen A, a, B, b lần lượt là: p, q, r,s
- Tần số kiểu gen (ở trạng thái cân bằng) = (p + q)2(r + s)2 = 1.
= (p2 AA + 2pqAa + q2aa)(r2BB + 2rsBb + s2bb)
= p2r2AABB + p22rs AABb + p2s2Aabb
- Triển khai ta có
STT
Kiểu gen
Tỉ lệ
1
AABB
p2r2
2
AABb
2p2rs
3
Aabb
p2s2
4
AaBB
2pqr2
5
AaBb
4pqrs
6
Aabb
2pqs2
7
aaBB
q2r2
8
aaBb
2q2rs
9
Aabb
p2s2
- Khi đạt trạng thái cân bằng tỉ lệ mỗi loại giao tử như sau: AB = pr; Ab = ps; aB = qr, ab = qs
Bài tập vận dụng
Ví dụ 1. Ở một quần thể thực vật tại thế hệ P0 có 100% thể dị hợp về kiểu gen Aa. Nếu xảy ra tự thụ phấn 2 thế hệ, tính tỉ lệ dị hợp và
đồng hợp là bao nhiêu ở mỗi thế thệ.
Hướng dẫn giải bài tập
- Áp dụng công thức (Bảng trên)
=> Lập bảng sau:
Ví dụ 2: Một quần thể thực vật có số lượng cá thể với tỉ lệ đồng hợp trội (AA) chiếm 50%, tỉ lệ dị hợp (Aa) chiếm 50%. Nếu cho tự thụ
phấn qua 3 thế hệ , mỗi kiểu gen ở thế hệ thứ 3.
14
Hướng dẫn giải bài tập
- Áp dụng công thức (Bảng trên)
=> Lập bảng sau:
Ví dụ 3: Một quần thể thể động vật có 70% là thể dị hợp ( Aa), 20% là thể đồng hợp lặn (aa) nếu cho tự phụ phấn qua 5 lớp thế hệ thì tỉ lệ
% thể động hợp trội, thể dị hợp, đồng hợp lặn là bao nhiêu %?
Hướng dẫn giải bài tập
- Áp dụng công thức (Bảng trên)
=> Lập bảng sau:
Ví dụ 4: Một quần thể thực vật ở thế hệ ban đầu có 25% kiểu gen AA, 50% kiểu gen Aa, 25% kiểu gen lặn aa nếu cho tự thụ phấn bắt
buộc qua 3 thế hệ thì tỉ lệ thể dị hợp, thể đồng hợp trội, đồng hợp lặn là bao nhiêu %.
Hướng dẫn giải bài tập
- Áp dụng công thức (Bảng trên)
=> Lập bảng sau:
Ví dụ 5: Ở gà, AA: lông đen, Aa: lông đốm, aa: lông trắng. Một quần thể gà có 410 con lông đen, 580 con lông đốm, 10 con lông trắng.
1. Cấu trúc di truyền của quần thể trên có ở trạng thái cân bằng không?
2. Quần thể đạt trạng thái cân bằng với điều kiện nào?
3. Xác định cấu trúc di truyền của quần thể khi đạt trạng thái cân bằng?
Hướng dẫn
a. Tổng cá thể : 580 + 410 + 10 =1000. Trong đó tỉ lệ từng kiểu gen:
AA: 410/1000 = 0,41; Aa = 580/1000 = 0,58; aa = 10/1000 = 0.01.
So sánh: p2q2 với (2pq/2)2
p2q2 = 0,41 x 0,01 = 0,041.(2pq/2)2 = (0,58/2)2 = 0,0841 => Không cân bằng.
b. Quần thể đạt di truyền khi quá trình ngẫu phối diễn ra, ngay ở thế hệ tiếp theo đạt cân bằng di truyền.
c. p A = 0.7. q a = 1 - 0.7 = 0,3 => Cấu trúc DT: 0,49AA+0,42Aa+0,09aa.
Ví dụ 6: Ở người, A: da bình thường, a: bạch tạng. Quần thể người có tần số người bị bạch tạng 1/10000. Giả sử quần thể này cân bằng
a. Tính tần số các alen?
b. Tính xác suất để 2 người bình thường trong quần thể lấy nhau sinh ra người con đầu lòng bị bạch tạng?
Hướng dẫn
a. Tính tần số các alen
aa = q2 = 1/10000 = > qa= 0,01 => pA= 0,99.
b. Tính xác suất để 2 người bình thường trong quần thể lấy nhau sinh ra người con đầu lòng bị bạch tạng.
- Con mắc bệnh (aa) => cả bố mẹ có a, bố mẹ bình thường => Aa
- Trong quần thể, đối với tính trạng trội cơ thể dị hợp (2pq) có tỉ lệ: 2pq/(p 2+2pq)
- Cặp vợ chồng sinh con => xác suất bị bệnh là 1/4.
- Vậy xác suất để 2 người bình thường lấy nhau và sinh con mắc bệnh:
2pq/(p2+2pq) x 2pq/(p2+2pq) x 1/4 = 0,00495
Ví dụ 7: Giả thiết trong một quần thể người, tần số của các nhóm máu là: Nhóm A=0,45, nhóm B = 0,21, nhóm AB = 0,3, nhóm O =
0,04. Xác định tần số tương đối của các alen qui định nhóm máu và cấu trúc di truyền của quần thể.
Hướng dẫn
- Gọi tần số tương đối của alen IA, IB, I0 lần lượt là p, q, r.
Nhóm máu
A (IAIA +IAIO)
B (IBIB + IBIO)
AB (IAIB)
O (IOIO)
Kiểu hình
p2 + 2pr = 0,45
q2 + 2qr =0,21
2pq=0,3
r2=0,04
2
2
2
=> p + 2pr + r = 0,45 + 0,04 => (p + r) = 0,49 => p + r = 0,7
Mà r2 = 0,04 => r = 0,2 => p = 0,5 => q = 0,3
=> Cấu trúc: 0,25IAIA + 0,09IBIB + 0,04 IOIO + 0,3IAIB + 0,2IAIO + 0,12IBIO
Ví dụ 8: Nhóm máu ở người do các alen IA, IB, I0 nằm trên NST thường quy định. Biết tần số nhóm máu O trong quần thể người chiếm
25%.
1. Tần số nhóm máu AB lớn nhất trong quần thể bằng bao nhiêu?
2. Nếu tần số nhóm máu B trong quần thể là 24% thì xác suất để 1 người mang nhóm máu AB là bao nhiêu?
3. Xác suất lớn nhất để 1 cặp vợ chồng trong quần thể có thể sinh con có đủ các nhóm máu?
Hướng dẫn
1. Gọi p, q, r lần lượt là tần số của IA,IB, IO.
Nhóm máu
A (IAIA +IAIO)
B (IBIB + IBIO)
AB (IAIB)
O (IOIO)
Kiểu hình
p2 + 2pr
q2 + 2qr
2pq
r2=0,25
=> r = 0,5 => p+q = 0,5. => Tần số AB = 2pq.
=> Áp dụng bất đẳng thức cosii: (p+q)/2 >= căn bậc 2 của ab => dấu = xảy ra (p.q max) khi p =q => p =q =0,25
Vậy tần số nhóm máu AB lớn nhất = 2.0,25.0,25 = 0,125 = 12,5%.
2. q2 + 2qr =0,24 mà r = 0,5 =>q2 + 2qr +r2= 0,24+ 0,25 = 0,49 => q = 0,2 => p =0,3
=> Xác suất 1 người mang máu AB = 2.0,3.0,2 = 0,12 = 12%
3. Xác suất lớn nhất 1 cặp vợ chồng sinh con đủ các nhóm máu
=> Bố mẹ: IAIO x IBIO
- Xác suất IAIO = 2pr; Xác suất IBIO = 2pr => Xác suất cặp vợ chồng: 4p2q2 lớn nhất => p = q.
Ví dụ 9. Một quần thể giao phối ngẫu nhiên có thành phần KG ở thế hệ xuất phát là: 30%AA : 20%Aa : 50%aa
a. Tiến hành loại bỏ tất cả các cá thể có kiểu gen aa. Hãy xác định thành phần KG ở thế hệ F1
b. Nếu cá thể aa không có khả năng sinh sản thì đến thế hệ F4, quần thể có thành phần KG như thế nào?
Giải
a. Loại aa => còn lại (0,3AA +0,3Aa) =0,6
15
p(A) = 0,8
qa =0,2
QT giao phối ngẫu nhiên: AA : Aa:aa = 0,64AA : 0,32Aa : 0,04aa.
b. Cá thể aa không có khả năng sinh sản qua các thế hệ, chỉ AA, Aa phát sinh giao tử. Đến thế hệ F4 => Tính giao tử F3
F3 có A : a = (0,8 + 3.0,2): 0,2 = 7 => A= 1/8*7 = 0,875; a = 0,125.
=> Cấu trúc di truyền
Ví dụ 10. Trong một quần thể người đang cân bằng về di truyền có 21% số người mang nhóm máu B; 30% số người có nhóm máu AB;
4% số người có nhóm máu O.
a. Xác định tần số tương đối của các alen qui định nhóm máu và cấu trúc di truyền của quần thể.
b. Một cặp vợ chồng thuộc quần thể trên đều có nhóm máu B sinh ra hai người con. Xác suất để một đứa có nhóm máu giống mẹ là bao
nhiêu?
Hướng dẫn
a. Gọi tần số alen IA, IB, IO lần lượt là p, q, r
Nhóm máu
A
B
AB
O
A A
A O
B B
B O
A B
O O
Kiểu gen
I I + I I
I I + I I
I I
I I
Tần số kiểu gen
p2 + 2 pr
q2 + 2 pr
2pq
r2
– r2 = 0,04=> r = 0,2.
- (q + r)2 = 0,21 + 0,4 = 0,25 => q + r = 0,5 => q = 0,3
- p = 1-0,2-0,3 = 0,5
A A
Cấu trúc DT: 0,25 I I : 0,02 IAIO: 0,09 IBIB: 0,12 IBIO: 0,3 IAIB: 0,04 IOIO
b. Cặp vợ chồng máu B sinh con, xác suất đứa con giống máu mẹ
– Bố mẹ có nhóm máu B => KG của bố mẹ phải là IBIB và IBIO, sinh con có nhóm máu giống bố mẹ.
– Vì sinh con khác bố mẹ + sinh con giống bố mẹ = 1 => Sinh con giống bố mẹ = 1- sinh con khác bố mẹ.
– P máu B sinh con khác bố mẹ (máu O, trường hợp IBIB x IBIO)
– Tần số KG IBIB là 0,09 và IBIO là 0,12. Tần số máu B là 0,21.
– P (máu O) = IBIB x IBIO
=> Tần số cặp vợ chồng có KG này là: 0,12/0,21 x 0,12/0,21
=> Tỷ lệ cặp vợ chồng này sinh con máu O = 1/4
=> Xác suất sinh con máu khác bố mẹ (O) = 1/4×0,12/0,21×0,12/0,21
=> Xác suất sinh con máu B: 1 – 1/4×0,12/0,21×0,12/0,21.
Ví dụ 11. Một quần thể ở thế hệ xuất phát có 100 cá thể AABb, 150 cá thể AaBb, 150 cá thể aaBb, 100 cá thể aabb. Hãy xác định tỉ lệ
kiểu gen Aabb của quần thể ở đời F2 trong trường hợp:
a. Các cá thể giao phối ngẫu nhiên
b. Các cá thể sinh sản tự phối
Hướng dẫn
- Tổng cá thể: 500
- Giao tử của các cá thể
AB
Ab
aB
ab
- AABb (0,2)
0,1
0,1
0
0
- AaBb (0,3)
0,075
0,075
0,075
0,075
- aaBb (0,3)
0
0
0,15
0,15
- aabb (0,2)
0
0
0
0,2
0,175
0,175
0,225
0,425
a. Quần thể ngẫu phối: Aabb = 2 (Ab x ab) = 2. 0,175.0,425 = 0,14875 = 14,875%
b. Quần thể sinh sản tự phối: Aabb = Ab x ab chỉ xuất hiện ở cặp AaBb x AaBb
Aabb = 2. 0,075 x 0,075 =0,01125 = 1,125%
VII. Toán xác suất sinh học
Dạng 1: Tính số loại KG, KH trội lặn: dạng bài này cần làm theo quy tắc nhân xác suất
VD: Cho P: AaBbDdEeFf giao phấn với cây cùng KG. Cho biết tính trạng trội là trội hoàn toàn và mỗi gen quy định một tính trạng. Hãy
tính:
a, Tỉ lệ cá thể ở F1 có KH 3 trội : 2 lặn
b, Tỉ lệ các thể ở F1 có KH 4 trội
Bài giải:
Như vậy, xét riêng rẽ từng phép lai ta có:
Aa x Aa --> 3A- : 1aa
Bb x Bb --> 3B- : 1bb
Dd x Dd --> 3D- : 1dd
Ee x Ee --> 3 E- : 1ee
Ff x Ff --> 3F- : 1ff
Như vậy, tỉ lệ đời con có KH 3 trội : 1 lặn là tích xác suất của các thành phần sau:
Xác suất có được 3 trội trong tổng số 5 trội là: C35
Tỉ lệ 3 trội là: 3/4.3/4.3/4
Tỉ lệ 2 lặn là: 1/4.1/4
Vậy kết quả là tích của 3 xác suất trên.
hoặc có thể làm theo khai triển Niutơn: gọi A là tính trạng trội, a là tính trạng lặn ta có Nhị thức Niutơn như sau:
(A + a)n với n là số cặp gen dị hợp
VD: Cho biết mỗi gen quy định một tính trạng, các gen phân li độc lập, gen trội là trội hoàn toàn và không có đột biến xảy ra. Tính theo lí
thuyết, phép lai AaBbDdEe x AaBbDdEe cho đời con có kiểu hình mang 2 tính trạng trội và 2 tính trạng lặn chiếm tỉ lệ (đề tuyển sinh đại
học môn Sinh học năm 2010)
16
(A + a)4= A4 + 4A3.a + 6A2.a2 + 4A.a + a4(khai triển Niutơn)
Ghi chú A là KH trội, a là KH lặn, 2 trội 2 lặn là KH mà có A 2 và a2 vậy kết quả là: 6A2.a2, với A= 3/4, a = 1/4. tính ra được kết quả là:
27/128
Bài tập áp dụng
Câu 1: Bệnh mù màu đỏ và lục ở người do gen đột biến lặn nằm trên nhiễm sắc thể X không có alen tương ứng trên Y. Bệnh bạch tạng lại
do một gen lặn khác nằm trên nhiễm sắc thể thường qui định. Một cặp vợ chồng đều không mắc cả 2 bệnh trên , người chồng có bố và mẹ
đều bình thường nhưng có cô em gái bị bạch tạng. Người vợ có bố bị mù màu và mẹ bình thường nhưng em trai thì bị bệnh bạch tạng.
Xác suất để cặp vợ chồng này sinh con trai mắc đồng thời cả 2 bệnh trên :
A. 1/12
B. 1/36
C. 1/24
D. 1/8
Từ gt → kg của chồng XAY B-(1BB/2Bb)
kg của vợ XAXa B-(1BB/2Bb)
XS con trai mắc bệnh mù màu (XaY) = 1/4
XS con mắc bệnh bạch tạng (bb) = 2/3*2/3*1/4= 1/9
Vậy XS sinh con trai mắc cả 2 bệnh = 1/4.1/9 = 1/36
Câu 2: Lai hai thứ bí quả tròn có tính di truyền ổn định,thu được F1 đồng loạt bí quả dẹt.Cho giao phấn các cây F1 người ta thu được
F2 tỉ lệ 9 dẹt : 6 tròn : 1 dài. Cho giao phấn 2 cây bí quả dẹt ở F2 với nhau.Về mặt lí thuyết thì xác suất để có được quả dài ở F3 :
A. 1/81
B. 3/16
C. 1/16
D. 4/81
tỉ lệ dẹt : tròn : dài = 9 :6 :1 (dẹt : A-B- ; dài :aabb)
dẹt x dẹt → dài nên KG của 2 cây dẹt AaBb x AaBb(4/9 x4/9)
phép lai trên cho dài 1/16
→ XS chung = 4/9.4/9.1/16 = 1/81
Câu 3: Ở người, bệnh phênin kêtô niệu do đột biến gen gen lặn nằm trên NST thường.Bố và mẹ bình thường sinh đứa con gái đầu lòng bị
bệnh phênin kêtô niệu. Xác suất để họ sinh đứa con tiếp theo là trai không bị bệnh trên là
A. 1/2
B. 1/4 `
C. 3/4
D. 3/8
từ gt →kg của bố mẹ: Aa x Aa
XS sinh con trai không bệnh = 3/4 x 1/2 = 3/8
Câu 4: Phenylkêtô niệu và bạch tạng ở người là 2 bệnh do đột biến gen lặn trên các NST thường khác nhau. Một đôi tân hôn đều dị hợp
về cả 2 cặp gen qui định tính trạng trên. Nguy cơ đứa con đầu lòng mắc 1 trong 2 bệnh trên là
A. 1/2
B. 1/4
C.3/8
D. 1/8
1-(1/4.1/4 + 3/4.3/4) = 3/8 hoặc (3/4)(1/4)C12 = 3/8
Câu 5: Ở một loài cây, màu hoa do hai cặp gen không alen tương tác tạo ra. Cho hai cây hoa trắng thuần chủng giao phấn với nhau được
F1 toàn ra hoa đỏ. Tạp giao với nhau đượcF 2 có tỉ lệ 9 đỏ : 7 trắng. Tính xác suất khi lấy ngẫu nhiên một cây hoa đỏ cho tự thụ phấn để ở
thế hệ sau không có sự phân li kiểu hình là:
A. 9/7
B. 9/16
C. 1/3
D. 1/9
9(A-B-) để không có sự phân tính thì KG phải là AABB = 1/9
Câu 6: Ở người, bệnh bạch tạng do gen lặn a nằm trên NST thường quy định. Tại một huyện miền núi, tỉ lệ người bị bệnh bạch tạng là: 1/
10000. Tỉ lệ người mang gen dị hợp sẽ là:
A. 0,5%
B. 49,5 %.
C. 98,02%.
D. 1,98 %.
q(a) = 0,01→p(A) = 0,99 → tỉ lệ dị hợp Aa = 2pq = 1,98
Câu 7: Một cặp vợ chồng có nhóm máu A và đều có kiểu gen dị hợp về nhóm máu. Nếu họ sinh hai đứa con thì xác suất để một đứa có
nhóm máu A và một đứa có nhóm máu O là
A. 3/8
B. 3/6
C. 1/2
D. 1/4
= (3/4).(1/4).C12 = 3/8
Câu 8: Chiều cao thân ở một loài thực vật do 4 cặp gen nằm trên NST thường qui định và chịu tác động cộng gộp theo kiểu sự có mặt
một alen trội sẽ làm chiều cao cây tăng thêm 5cm. Người ta cho giao phấn cây cao nhất có chiều cao 190cm với cây thấp nhất,được F1 và
sau đó cho F1 tự thụ.
Nhóm cây ờ F2 có chiều cao 180cm chiếm tỉ lệ:
A. 28/256
B. 56/256
C. 70/256
D. 35/256
cây cao 180cm có 6 alen trội→tỉ lệ = C68/28 = 28/256
Câu 9: Trong một quần thể cân bằng có 90% alen ở lôcus Rh là R. Alen còn lại là r . Cả 40 trẻ em của quần thể này đến một trường học
nhất định . Xác suất để tất cả các em đều là Rh dương tính là bao nhiêu?(RR, Rr: dương tính, rr: âm tính).
A. (0,99)40.
B. (0,90)40..
C. (0,81)40.
D. 0,99.
từ gt → r = 0,1→tần số rr = 0,01→tần số Rh dương tính = 0,99
XS để 40 em đều Rh = (0,99)40
Câu 10: Ở đậu Hà lan: Trơn trội so với nhăn. Cho đậu hạt trơn lai với đậu hạt nhăn được F 1đồng loạt trơn. F1 tự thụ phấn được F2; Cho
rằng mỗi quả đậu F2 có 4 hạt. Xác suất để bắt gặp qủa đậu có 3 hạt trơn và 1 hạt nhăn là bao nhiêu?
A. 3/ 16.
B. 27/ 64.
C. 9/ 16.
D. 9/ 256.
(3/4)3(1/4)C14 = 27/64
Câu 11: Bệnh bạch tạng ở người do đột biến gen lặn trên NST thường. Trong QT người cứ 100 người bình thường , trung bình có 1
người mang gen dị hợp về tính trạng trên.
Một cặp vợ chồng không bị bệnh: Nếu đứa con đầu của họ là gái bị bạch tạng thì xác suất để đứa con tiếp theo là trai bình thường là:
A. 0,75
B.0,375
C. 0,999975
D. 0,4999875
1/2.3/4 = 0,375
Câu 12: Ở cừu, gen qui định màu lông nằm trên NST thường. Gen A qui định màu lông trắng là trội hoàn toàn so với alen a qui định
lông đen. Một cừu đực được lai với một cừu cái, cả hai đều dị hợp tử. Cừu non sinh ra là một cừu đực trắng. Nếu tiến hành lai trở lại với
mẹ thì xác suất để có một con cừu cái lông đen là bao nhiêu ?
A. 1/4
B. 1/6
C. 1/8
D. 1/12
Cừu con trắng 1 trong 2 KG: AA(1/3) hoặc Aa(2/3)
Vì mẹ dị hợp Aa,để lai lại với mẹ cho được cừu đen (aa) thì cừu con trắng phải có KG Aa(2/3)
17
Phép lai : Aa x Aa cho cái đen = 1/4.1/2
Vậy XS để được cừu cái lông đen = 2/3 x 1/4 x1/2 = 1/12
Câu 13: Một đôi tân hôn đều có nhóm máu AB. Xác suất để đứa con đầu lòng của họ là con gái mang nhóm máu là A hoặc B sẽ là:
A. 6,25%
B. 12,5%
C. 50%
D. 25%
IAIB x IAIB → 1IAIA : 1IBIB : 2IAIB (1A:1B:2AB)
Xác suất con gái máu A hoặc B = 1/2.1/2 = 25%
Câu 14: Cà chua có bộ NST 2n = 24. Có bao nhiêu trường hợp trong tế bào đồng thời có thể ba kép và thể một?
A. 1320
B. 132
C. 660
D. 726
C312.C13 = 660
Câu 15: Bệnh bạch tạng ở người do đột biến gen lặn trên NST thường. Vợ và chồng đều bình thường nhưng con trai đầu lòng của họ bị
bệnh bạch tạng :
1 / Xác suất để họ sinh 2 người con, có cả trai và gái đều không bị bệnh:
A.9/32
B. 9/64
C. 8/32
D. 5/32
2/ Câu 15 Xác suất để họ sinh 2 người con có cả trai và gái trong đó có một người bệnh, một không bệnh
A. 4/32
B. 5/32
C. 3/32
D. 6/32
3/ Câu 15 Xác suất để họ sinh 3 người con có cả trai, gái và ít nhất có một người không bệnh
A.126/256
B. 141/256
C. 165/256
D. 189/256
con: 3/4 bình thường: 1/4 bệnh
1) 3/8.3/8.C12= 9/32
2) XS sinh 1trai+1gái = 1/2
XS 1 người bt+ 1 bệnh =3/4.1/4.C12 = 6/16
→XS chung = 1/2.6/16= 6/32
3) XS sinh 3 có cả trai và gái = 1-(2.1/23) = 3/4
XS để ít nhât 1 người không bệnh = 1-(1/43) = 63/64
→XS chung = 189/256
Câu 16: Quần thể người có sự cân bằng về các nhóm máu. Tỉ lệ nhóm máu O là 25%, máu B là 39%. Vợ và chồng đều có nhóm máu A,
xác suất họ sinh con có nhóm máu giống mình bằng:
A. 72,66%
B. 74,12%
C. 80,38%
D. 82,64%
từ gt → IA = 0,2 ; IB = 0,3 ; IO = 0,5
(♀A) p2IAIA + 2prIAIO x (♂ A) p2IAIA + 2prIAIO . Có thể tính IAIO = (1- 0,04/0,24) = 1-1/6 = 5/6, từ đó XS con có nhóm máu O là
5/6.5/6.1/4 = 25/144.
(0,04) (0,2)
(0,04) (0,2)
Tần số IA = 7/12 ; IO = 5/12
XS con máu O = (5/12)x(5/12) = 25/144
→XS con có nhóm máu giống bố và mẹ = 1-25/144 = 82,64%
Câu 19: Bệnh bạch tạng ở người do đột biến gen lặn trên NST thường,alen trội tương ứng quy định người bình thường.Một cặp vợ chồng
bình thường nhưng sinh đứa con đầu lòng bị bạch tạng.Về mặt lý thuyết,hãy tính xác suất để họ:
a. Sinh người con thứ 2 khác giới tính với người con đầu và không bị bệnh bạch tạng
b. Sinh người con thứ hai là trai và người con thứ 3 là gái đều bình thường
c. Sinh 2 người con đều bình thường
d. Sinh 2 người con khác giới tính và đều bình thường
e. Sinh 2 người con cùng giới tính và đều bình thường
g. Sinh 3 người con trong đó có cả trai lẫn gái và ít nhất có được một người không bị bệnh
GIẢI
Theo gt Bố mẹ đều phải dị hợp về gen gây bệnh SX sinh :
- con bình thường(không phân biệt trai hay gái = 3/4
- con bệnh (không phân biệt trai hay gái)
= 1/4
- con trai bình thường = 3/4.1/2
= 3/8
- con gái bình thường = 3/4.1/2
= 3/8
- con trai bệnh = 1/4.1/2
= 1/8
- con trai bệnh = 1/4.1/2
= 1/8
a) - XS sinh người con thứ 2 bthường
= 3/4
- XS sinh người con thứ 2 khác giới với người con đầu = 1/2
XS chung theo yêu cầu = 3/4.1/2 = 3/8
b) - XS sinh người con thứ 2 là trai và thứ 3 là gái đều bthường = 3/8.3/8 = 9/64
c) - XS sinh 2 người con đều bthường = 3/4. 3/4 = 9/16
d) - XS sinh 2 người con khác giới (1trai,1 gái) đều bthường = 3/8.3/8.C12 = 9/32
e) - XS sinh 2 người cùng giới = 1/4 + 1/4 = 1/2
- XS để 2 người đều bthường = 3/4.3/4 = 9/16
XS sinh 2 người con cùng giới(cùng trai hoặc cùng gái) đều bthường = 1/2.9/16
= 9/32
g) - XS sinh 3 có cả trai và gái (trừ trường hợp cùng giới) = 1 – 2(1/2.1/2.1/2) = 3/4
- XS trong 3 người ít nhất có 1 người bthường(trừ trường hợp cả 3 bệnh) = 1 – (1/4)3 = 63/64
XS chung theo yêu cầu = 3/4.63/64 = 189/256
LƯU Ý
4 câu: b,c,d,e có thể dựa trên các trường hợp ở bài tập 1 để xác định kết quả.
Câu 20: Khả năng cuộn lưỡi ở người do gen trội trên NST thường qui định, alen lặn qui định người bình thường. Một người đàn ông có
khả năng cuộn lưỡi lấy người phụ nữ không có khả năng này, biết xác suất gặp người cuộn lưỡi trong quần thể người là 64%.
Xác suất sinh đứa con trai bị cuộn lưỡi là bao nhiêu?
18
Ctrúc DT tổng quát của QT: p2AA + 2pqAa + q2aa
Theo gt: q2 = 1- 64% = 36% --> q = 0,6 ; p = 0,4
Vậy Ctrúc DT của QT là: 0,16AA + 0,48Aa + 0,36aa
- Người vợ không cuộn lưỡi có Kg (aa) --> tần số a = 1
- Người chồng bị cuộn lưỡi có 1 trong 2 Kg: AA (0,16/0,64)
Aa (0,48/0,64)
Tần số : A = (0,16 + 0,24)/0,64 = 0,4/0,64 = 0,625
a = 0,24/0,64 = 0,375
khả năng sinh con bị cuộn lưỡi = 0,625 x 1 = 0,625
Vậy XS sinh con trai bị cuộn lưỡi = 0,625 x 1/2 = 0,3125
Câu 21: Bệnh pheninketo niệu do một gen lặn nằm trên NST thường được di truyền theo quy luật Menden. một người đàn ông có cô em
gái bị bệnh, lấy người vợ có anh trai bị bệnh. Biết ngoài em chồng và anh vợ bị bệnh ra, cả 2 bên vợ và chồng không còn ai khác bị bệnh.
Cặp vợ chồng này lo sợ con mình sinh ra sẽ bị bệnh.
1/ Hãy tính xác suất để cặp vợ chồng này sinh đứa con đầu lòng bị bệnh.
A. 1/4
B. 1/8
C. 1/9
D. 2/9
2/ Nếu đứa con đầu bị bệnh thì XS để sinh được đứa con thứ hai là con trai không bệnh là bao nhiêu?
A. 1/9
B. 1/18
C. 3/4
D. 3/8
từ gt→KG của vợ chồng là A- (1AA:2Aa) x A- (1AA:2Aa)
1) sinh con bệnh khi KG vợ chồng Aa x Aa ( XS = 2/3.2/3)
Aa x Aa→ con bệnh = 1/4
→XS chung = 2/3.2/3.1/4 = 1/9
Có thể tính cách khác như sau:
tần số tạo gt a của mỗi bên vợ(chồng) = 1/3→XS sinh con bệnh (aa) = 1/3.1/3 = 1/9
2) con đầu bị bệnh→Kg của vc (Aa x Aa)
Vậy XS sinh con trai không bệnh = 3/4.1/2 = 3/8
Câu 22: U xơ nang ở người là bệnh hiếm gặp, được quy định bởi đột biến lặn di truyền theo quy luật Menđen.Một người đàn ông bình
thường có bố bị bệnh và mẹ không mang gen bệnh lấy một ngưòi vợ bình thường không có quan hệ họ hàng với ông ta. Xác xuất để đứa
con đầu lòng của họ bị bệnh này sẽ là bao nhiêu nếu trong quần thể cứ 50 người bình thường thì có 1 người dị hợp về gen gây bệnh.
A. 0,3%
B. 0,4%
C. 0,5%
D. 0,6%
từ gt→kg của bố mẹ: (bố) Aa x (mẹ)A- ( 0,98AA/0,02Aa)
0,5a
0,01a
XS con bệnh (aa) = 0,5x 0,01 = 0,005 = 0,5%
Câu 23: Phép lai : AaBbDdEe x AaBbDdEe. Tính xác suất ở F1 có:
1/ KH trong đó tính trạng trội nhiều hơn lặn
A. 9/32
B. 15/ 32
C. 27/64
D. 42/64
2/ KH trong đó có ít nhất 2 tính trạng trội
A. 156/256
B. 243/256
C. 212/256
D. 128/256
3/ Kiểu gen có 6 alen trội
A. 7/64
B. 9/64
C. 12/64
D. 15/64
a. XS KH trong đó tính trạng trội nhiều hơn lặn: (gồm 3 trội + 1 lặn)
= (3/4)3. (1/4).C34 = 27/64
b. XS KH trong đó có ít nhất 2 tính trạng trội: (trừ 4 lặn + 3 lặn)
= 1-[(1/4)4 + (3/4).(1/4)3.C34] = 243/256
c. XS kiểu gen có 6 alen trội = C68 /28 = 7/64
Câu 24: Một người phụ nữ nhóm máu AB kết hôn với một người đàn ông nhóm máu A, có cha là nhóm máu O
1/ Xác suất đứa đầu là con trai nhóm máu AB, đứa thứ hai là con gái nhóm máu B.
A. 1/32
B. 1/64
C. 1/16
D. 3/64
2/ Xác suất để một một đứa con nhóm máu A, đứa khác nhóm máu B
A.1/4
B. 1/6
C. 1/8
D. 1/12
P:
IAIB x IAIO
F1: IAIA , IAIO , IAIB , IBIO (1/2A :1/4AB:1/4B)
1) = (1/4.1/2)(1/4.1/2) = 1/64
2) = 1/2.1/4.C12 = 1/4
Câu 25: Xác suất để một người bình thường nhận được 1 NST có nguồn gốc từ “Bà Nội” và 22 NST có nguồn gốc từ “Ông Ngoại” của
mình :
A. 506/423
B. 529/423
C. 1/423
D. 484/423
1
- Bố cho số loại gt có 1 NST từ Mẹ (Bà Nội) = C 23
- Mẹ cho số loại gt có 22 NST từ Bố (Ông Ngoại) = C2223
- Số loại hợp tử = 223.223
→ XS chung = (C123.C2223)/ (223.223) = 529/423
Câu 26: Ở cừu, gen A quy định có sừng, gen a quy định không sừng, kiểu gen Aa biểu hiện có sừng ở cừu đực và không sừng ở cừu cái.
Gen nằm trên nhiễm sắc thể thường. Cho lai cừu đực không sừng với cừu cái có sừng được F 1, cho F1 giao phối với nhau được F2, cho các
cừu F2 giao phối tự do.Theo lý thuyết, hãy xác định :
1/ Xác suất gặp 1 con cừu cái không sừng trong QT ở F3:
A. 1/3
B. 1/4
C. 3/8
D. 3/16
2/ Xác suất gặp 1 con cừu đực không sừng trong QT ở F3 :
A. 1/3
B. 1/4
C. 3/8
D. 1/8
3/ Xác suất gặp 1 cá thể có sừng trong QT ở F3:
A. 1/2
B. 1/4
C. 3/8
D. 1/3
- đực : AA,Aa (có sừng) ; aa (không sừng)
19
- cái : AA (có sừng) ; Aa ,aa (không sừng)
P : (đực không sừng) aa x AA (cái có sừng)→F1 : Aa→F2 x F2: 1AA,2Aa,1aa x 1AA,2Aa,1aa
(1A,1a)
(1A,1a)
F3 : đực : 1AA,2Aa,1aa - cái : 1AA,2Aa,1aa
1/ cái không sừng = 3/4.1/2 = 3/8
2/ đực không sừng = 1/2.1/4 = 1/8
3/ XS gặp cá thể có sừng = 1/8+3/8= 1/2
Câu 27: Cà chua có bộ NST 2n = 24. Có bao nhiêu trường hợp trong tế bào đồng thời có thể ba kép và thể một?
A. 1320
B. 132
C. 660
D. 726
n=12 → C212 x C110=660
Câu 28: Một mARN nhân tạo có tỉ lệ các loại nu A : U : G : X = 4 : 3 : 2 : 1
1/ Tỉ lệ bộ mã có 2A và 1G :
A. 5,4%
B. 6,4%
C. 9,6%
D. 12,8%
2/ Tỉ lệ bộ mã có chứa 2U :
A. 6,3%
B. 18,9%
C. 12,6%
D. 21,9%
3/ Tỉ lệ bộ mã có 3 loại nu A,U và G :
A. 2,4%
B. 7,2%
C. 21,6%
D. 14,4%
4/ Tỉ lệ bộ mã có chứa nu loại A :
A. 52,6%
B. 65,8%
C. 78,4%
D. 72,6%
A= 4/10; U = 3/10 ; G = 2/10; X = 1/10
1/ Tỉ lệ bộ mã có 2A và 1G = 4/10.4/10.2/10.C13 = 9,6%
2/ Tỉ lệ bộ mã có chứa 2U = 3/10.3/10.7/10.C13 = 18,9%
3/ Tỉ lệ bộ mã có 3 loại nu A,U và G = 4/10.3/10.2/10.3 ! = 14,4%
4/ Tỉ lệ bộ mã có chứa nu loại A = TL(3A + 2A +1A)
= (4/10)3 +(4/10)2(6/10).C13 + (4/10)(6/10)2.C13 = 78,4%
Câu 29: Một người đàn ông có bố mẹ bình thường và ông nội bị bệnh galacto huyết lấy 1 người vợ bình thường, có bố mẹ bình thường
nhưng cô em gái bị bệnh galacto huyết. Người vợ hiện đang mang thai con đầu lòng. Biết bệnh galacto huyết do đột biến gen lặn trên NST
thường qui định và mẹ của người đàn ông này không mang gen gây bệnh
Xác suất đứa con sinh ra bị bệnh galacto huyết là bao nhiêu?
A. 0,083
B. 0,063
C. 0,111
D. 0,043
từ gt→bố, mẹ người chồng Aa x AA→ chồng (1AA/1Aa)
bố, mẹ người vợ Aa x Aa→ vợ (1AA/2Aa)
chồng cho giao tử a = 1/4 ; vợ cho giao tử a = 1/3→ con (aa)= 1/4.1/3=1/12= 0,083
Câu 30: Ở một loài thực vật, cho giao phấn giữa cây hoa đỏ thuần chủng với cây hoa trắng được F1 toàn hoa đỏ. Tiếp tục cho F1 lai với
cơ thể đồng hợp lặn được thế hệ con có tỉ lệ 3 cây hoa trắng : 1 cây hoa đỏ.Cho cây F1 tự thụ phấn được các hạt lai F2.
1/ Xác suất để có được 3 cây hoa đỏ trong 4 cây con là bao nhiêu ?
A. 0,31146
B. 0,177978
C. 0,07786
D. 0,03664
2/ Câu 30 Cho các cây F2 tự thụ, xác suất để F3 chắc chắn không có sự phân tính:
A. 3/16
B. 7/16
C. 9/16
D.1/2
P: AABB xaabb→ F1 AaBb(đỏ)
F1:AaBb x aabb→ 1đỏ/3trắng
F1 tự thụ→ F2: 9/16đỏ:7/16 trắng
1/ Xác suất để có được 3 cây hoa đỏ trong 4 cây con = (9/16)3.(7/16) C14 = 0,31146
2/ F2 tự thụ → 9 KG trong đó có 6 KG khi tự thụ chắc chắn không phân tính là 1AABB;1AAbb;2Aabb;1aaBB;2aaBb;1aabb tỉ lệ
8/16=1/2
SỰ CÂN BẰNG CỦA QUẦN THỂ VỚI NHỮNG GEN NẰM TRÊN NHIỄM SẮC THỂ GIỚI TÍNH
1. Cơ sở lí luận:
Xét một gen có 2 alen là A và a nằm trên nhiễm sắc thể giới tính X (Y không mang gen tương ứng), con đực là XY, con cái là XX thì
trong quần thể sẽ hình thành 5 kiểu gen là:XAXA, XAXa, XaXa, XAY, XaY.
Gọi p là tần số alen A, q là tần số alen a.
NST X phân bố không đồng đều: 2/3 ở cơ thể ♀, 1/3 ở cơ thể ♂.Cho nên, các alen tương ứng trong quần thể cũng phân bố không đồng
đều ở cơ thể đực và cái.
+ Cơ thể ♀: XAXA, XAXa, XaXa với tần số alen tương ứng là p2, 2pq, q2.
+ Cơ thể ♂: XAY, XaY có tần số tương ứng là p,q.
+ Tần số alen A ở cá thể ♀: p2 + pq; Tần số alen a ở cá thể ♀: pq + q2
+ Tần số alen A ở cá thể ♂: p; Tần số alen a ở cá thể ♂: q
Tần số chung của alen trong quần thể ở cả giới cái và đực là:
pA = pA♂ + pA♀ = (p♂ + 2p♀)/3 => qa = 1 - pA
+ Nếu giá trị pA♂ = pA♀ => thì quần thể đạt trạng thái cân bằng hoặc cân bằng sau một thế hệ ngẫu phối.
+ Nếu pA♂╪ pA♀ => thì quần thể sẽ không đạt trạng thái cân bằng ngay ở
thế hệ thứ nhất, thứ hai mà phải qua nhiều thế hệ ngẫu phối mới đạt trạng thái cân bằng.
Lưu ý: Giá trị chung pA trên NST giới tính không thay đổi nếu thỏa mãn các điều kiện nghiệm đúng của định luật Hardy – Weinberg. Tuy
nhiên, tần số alen ở mỗi giới bị dao động qua các thể hệ và sự giao động này diễn ra theo quy luật: p'♂,q'♂ (con) = p,q (mẹ).
p'♀,q'♀ (con) = (p♂ + p♀), (q♂ + q♀),
2. Các dạng bài tập
2.1. Bài tập về sự cân bằng di truyền của quần thể với những gen nằm trên NST giới tính trong trường hợp tần số alen trội và lặn
giống nhau ở hai giới
Ở phần này có thể có những dạng bài tập
- Xác định tần số alen, tần số phân bố các kiểu gen trong quần thể.
20
- Xác định trạng thái cân bằng di truyền của quần thể.
- Xác định số lượng gen lặn trong quần thể.
- Xác định tỉ lệ kiểu hình, số lượng cá thể đực, cái trong quần thể…
BÀI TẬP CÓ LỜI GIẢI
Ở một quần thể côn trùng ngẫu phối, giới đực có 10% con mắt trắng, ở giới cái có 1% con mắt trắng, còn lại là những con mắt đỏ.
Hãy xác định tần số tương đối của các alen và tần số phân bố của các kiểu gen trong quần thể. Biết giới đực là XY.
Giải:
Theo bài ra trong quần thể côn trùng kiểu hình mắt trắng biểu hiện nhiều ở con đực (XY) → chứng tỏ sự di truyền màu mắt liên kết với
giới tính và gen quy định tính trạng mắt là gen lặn.
Quy ước: Gen A quy định mắt đỏ
Gen a quy định mắt trắng
- Trong quần thể có 10% con đực mắt trắng có kiểu gen XaY; 1% con cái mắt trắng có kiểu gen XaXa. Ta có 10%XaY = 0,1Xa x Y (1)
1%XaXa = 0,1Xa x 0,1Xa (2)
- Từ (1) và (2) suy ra: Tần số alen a ở giới đực và giới cái đều là 0,1,
Tần số alen A là: 1 – 0,1 = 0,9.
Cấu trúc di truyền của quần thể côn trùng trên là:
0,9XA 0,1Xa
0,9XA 0,81XAXA 0,09XAXa
0,1Xa 0,09XAXa 0,01XaXa
Y 0,9XAY 0,1XaY
+Tỉ lệ kiểu gen ở giới đực là: 0,9XAY : 0,1XaY
+ Tỉ lệ kiểu gen ở giới cái: 0,81XAXA : 0,18XAXa : 0,01XaXa
+ Tỉ lệ kiểu gen chung ở cả hai giới :
0,45XAY + 0,05XaY + 0,405XAXA + 0,09XAXa + 0,05XaXa = 1.
2.1. Bài tập về sự cân bằng di truyền của quần thể với những gen nằm trên NST giới tính trong trường hợp tần số alen trội và lặn
khác nhau ở hai giới
BÀI TẬP CÓ LỜI GIẢI
Một quần thể có cấu trúc di truyền: pAE= 0,8; qaE= 0,2. pA♀= 0,4; qa♀= 0,6
Xác định cấu trúc di truyền của quần thể ở thế hệ thứ nhất.
Sau bao nhiêu thế hệ thì quần thể đạt trạng thái cân bằng di truyền.
Giải:
Tần số chung của các alen trong quần thể là: qa= .0,6 + .0,2 = 0,467 => pA = 0,533
pAE= 0,8 qaE= 0,2
pA♀= 0,4 0,32 AA 0,08 Aa
qa♀= 0,6 0,48 Aa 0,12 aa
Tần số kiểu gen ở giới đực (con) bằng tần số alen ở alen ở giới cái (mẹ):
p¬AE = pA♀ = 0,4; qaE = qa♀ = 0,6.
Tần số kiểu gen ở giới cái: 0,32 AA + 0,56 Aa + 0,12 aa = 1
+ Tần số alen a ở thế hệ con của giới cái là: q'a♀= 0,12 + 0,56/2 = 0,4.
+ Tần số alen A ở thế hệ con của giới cái là: p'A♀= 0,6.
Như vậy, qa♀ ở thế hệ bố mẹ = 0,6 => q'a♀ ( con) = 0,4 = (0,2 + 0,6).
qaE ở thế hệ bố mẹ = 0,2 => q'aE ( con) = 0,6 .
qa chung = 0,467 =>q'a chung = .0,4 + .0,6 = 0,467
Kết luận:
+ Tần số alen chung không thay đổi. Vì vậy qa = q'a
+ q'E = q♀ ; q'♀ ( con) = ( qE + q♀ ).
+ q'E > 0,467 > q'♀ , ngược lại q♀ >0,467 > qE¬. Ở những thế hệ tiếp theo tần số alen ở hai giới đều bị dao động.
+ Hiệu giá trị q'E với q'♀ ở thệ hệ con là 0,2 = so với qE với q♀ ở thế hệ bố mẹ.
+ Như vậy, sau mỗi thế hệ thì sự chênh lệch tần số giữa hai giới giảm và tiến tới 0 – khi đó quần thể đạt trạng thái cân bằng.
BÀI TẬP TỰ LUYỆN
Một quần thể có cấu trúc di truyền: pAE= 0,7; qaE= 0,3. pA♀= 0,5; qa♀= 0,5
Xác định cấu trúc di truyền của quần thể ở thế hệ thứ nhất.
Sau bao nhiêu thế hệ thì quần thể đạt trạng thái cân bằng di truyền
MỘT SỐ CÔNG THỨC THƯỜNG SỬ DỤNG TRONG BÀI TẬP DI TRUYỀN
I. Công thức thường dùng trong bài tập sinh học phân tử
1. Công thức xác định mối liên quan về số lượng các loại nuclêôtit trong ADN, ARN
- Trong phân tử ADN (hay gen) theo NTBS:
A=T;G=X
(1)
Suy ra số nuclêôtit của ADN (hay gen)
N=A+T+G+X
Từ (1) ta rút ra: N = 2A + 2G = 2T + 2X
(2)
Nếu xét mối tương quan các nuclêôtit của 2 mạch đơn ta có:
T = A = T1 + T2 = A1 + A2 = T1 + A1 = T2 + A2
(4)
G = X = G1 + G2 = X1 + X2 = X1 + G1 = X2 + G2
(5)
Nếu gọi mạch gốc của gen là mạch 1 ta có mối liên quan về số lượng các đơn phân giữa gen và ARN:
Um = A1 = T2
Am = T1 = A2
(6)
Gm = X1 = G2
Xm = G1 = X2
Từ (6) suy ra: Um + Am = A = T;
Gm + Xm = G = X
(7)
2. Công thức xác định mối liên quan về % các loại đơn phân trong ADN với ARN
- Xem thêm -
.PDF 
24 
473 
67 
