Tài liệu Phòng ngừa tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn thành phố đà nẵng

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HUỲNH MINH TUẤN PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI PHẠM DO NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI THỰC HIỆN TẠI THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI, năm 2019 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HUỲNH MINH TUẤN PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI PHẠM DO NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI THỰC HIỆN TẠI Chuyên ngành : Tội phạm học và phòng ngừa tội phạm Mã số : 8 38 01 05 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. ĐINH THỊ MAI HÀ NỘI, năm 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn này là công trình nghiên cứu thực sự của cá nhân tôi, chưa được công bố trong bất cứ một công trình nghiên cứu nào. Các số liệu, nội dung được trình bày trong luận văn này là hoàn toàn hợp lệ và đảm bảo tuân thủ các quy định về bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Tác giả Huỳnh Minh Tuấn MỤC LỤC MỞ ĐẦU..........................................................................................................1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI PHẠM DO NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI THỰC HIỆN.....................................7 1.1. Khái niệm, ý nghĩa của phòng ngừa tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện.................................................................................................... 7 1.2. Mục đích, các nguyên tắc phòng ngừa tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện............................................................................................. 11 1.3. Các chủ thể phòng ngừa tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện..................................................................................................................14 1.4. Nội dung và các loại biện pháp phòng ngừa tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện..................................................................................... 19 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÒNG NGỪA TỘI PHẠM DO NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI THỰC HIỆN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG.............................................................................................................25 2.1. Tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn thành phố Đà nẵng, giai đoạn 2013 - 2018............................................................... 25 2.2. Thực trang nguyên nhân của tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn thành phố Đà Nẵng......................................................41 2.3. Thực trạng phòng ngừa tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn thành phố Đà Nẵng, giai đoạn 2013-2018...........................49 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI PHẠM DO NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI THỰC HIỆN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG...............................................57 3.1. Dự báo tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn thành phố Đà Nẵng thời gian tới.....................................................................57 3.2. Giải pháp tăng cường phòng ngừa tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện.................................................................................................. 61 3.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả phòng ngừa tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện..................................................................................... 66 KẾT LUẬN....................................................................................................76 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BLHS Bộ luật hình sự DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1 Số người phạm tội của tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện bị xét xử hình sự sơ thẩm trên địa bàn thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2013 – 2018……………………………………………………………………. 26 Bảng 2.2. Số người phạm tội của tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện so với số người phạm tội nói chung trên địa bàn thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2013 - 2018 ...................................................................................................... 26 Bảng 2.3. Chỉ số người phạm tội của các tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2013 - 2018 (tính trên 100.000 dân) .................................................................................................................. 27 Bảng 2.4. Cơ cấu của các tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện theo nhóm tội phạm trên địa bàn thành phố Đà Nẵng ............................................ 28 Bảng 2.5. Cơ cấu của các tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện theo loại tội phạm giai đoạn 2013 – 2018 ...................................................................... 29 Bảng 2.6. Cơ cấu của các tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện theo loại hình phạt được áp dụng ................................................................................... 29 Bảng 2.7. Cơ cấu của các tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện theo mức hình phạt tù đã được áp dụng .......................................................................... 30 Bảng 2.8. Cơ cấu của các tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện theo địa bàn phạm tội ở thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2013 - 2018 ............................ 31 Bảng 2.9. Cơ cấu của các tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện theo hình thức phạm tội giai đoạn 2013 - 2018 .............................................................. 32 Bảng 2.10. Cơ cấu của các tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện theo động cơ phạm tội giai đoạn 2013 - 2018......................................................... 32 Bảng 2.11. Cơ cấu theo đặc điểm phạm tội lần đầu, phạm tội nhiều lần hoặc phạm nhiều tội của người dưới 18 tuổi phạm tội ............................................ 33 Bảng 2.12 . Cơ cấu của các tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện theo giới tính...........................................................................................................33 Bảng 2.13. Cơ cấu của tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện theo độ tuổi 34 Bảng 2.14. Trình độ văn hóa của các bị cáo dưới 18 tuổi...............................34 Bảng 2.15. Cơ cấu của các tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện theo kết cấu gia đình.....................................................................................................35 Bảng 2.16. Cơ cấu của các tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện theo đặc điểm nạn nhân.................................................................................................35 Bảng 2.17. Cơ cấu của các tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện theo thiệt hại theo dạng thiệt hại.............................................................................36 Bảng 2.18. Diễn biến của số người phạm tội là người dưới 18 tuổi trên địa bàn thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2013 - 2018..................................................... 37 Bảng 2.19. Diễn biến theo nhóm tội do người dưới 18 tuổi thực hiện...........38 Bảng 2.20. Diễn biến của các tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện phổ biến nhất ở thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2013 - 2018.................................. 39 Bảng 2.21. Diễn biến theo độ tuổi của tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện..................................................................................................................40 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thành phố Đà Nẵng nằm ở trung độ đất nước, phía bắc giáp tỉnh Thừa Thiên Huế, phía tây và nam giáp tỉnh Quảng Nam, phía đông giáp biển Đông. Đà Nẵng từ xưa đến nay là một cửa biển lớn tại khu vực Miền Trung của nước ta, cửa biển hiểu theo nhiều nghĩa, là cảng thị và cũng là vùng đất mở, vùng đất của hội nhập, phát triển. Lịch sử hình thành và phát triển của Đà Nẵng bảo đảm một sự tin cậy. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đạt được, Đà Nẵng còn gặp nhiều khó khăn, thách thức. Xuất phát từ sự phát triển chưa bền vững của nền kinh tế, quá trình phân hóa giàu nghèo rõ rệt, tình trạng nhập cư ngày càng gia tăng đột biến, tình trạng người lao động thiếu việc làm tăng, sự tha hóa trong lối sống, tiêu cực, tệ nạn xã hội dẫn đến tội phạm có điều kiện phát sinh và tồn tại, đặc biệt là tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện. Địa bàn Đà Nẵng cũng là một trong những địa phương duyên hải miền Trung có diễn biến phức tạp về an ninh trật tự, số vụ phạm tội xảy ra trên địa bàn đáng kể so với cả nước. Tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện có diễn biến phức tạp và chiếm một tỷ lệ không nhỏ so với tội phạm nói chung trên địa bàn. Theo số liệu thống kê của Tòa án nhân dân thành phố Đà Nẵng, từ năm 2013 trên địa bàn thành phố có 78 người dưới 18 tuổi phạm tội bị xét xử sơ thẩm hình sự và đến năm 2017 thì con số này chỉ còn ở mức 12 người, giảm 75% so với năm 2013. Trung bình mỗi năm có khoảng 36 người dưới 18 tuổi phạm tội bị xét xử sơ thẩm hình sự. Các tội phạm chủ yếu thực hiện dưới dạng đồng phạm những với nhiều thủ đoạn tinh vi hơn, độ liều lĩnh cao hơn, chiếm đa số là các tội tàng trữ, vận chuyển, mua bán trái phép chất ma túy; tội trộm cắp tài sản; tội cố ý gây thương tích; tội cướp tài sản; tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản, trong đó tội phạm về ma túy có chiều hướng gia tăng. Các tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện tập trung hầu hết ở các quận nội thành. 1 Trong những năm qua, công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm ở Đà Nẵng thu được nhiều kết quả. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, công tác phòng ngừa loại tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện vẫn bộc lộ những tồn tại nhất định: Chỉ số người phạm tội là người dưới 18 tuổi vẫn ở mức cao (chỉ số người phạm tội giai đoạn này là 6,8 và cao hơn so với cả nước) trong khi xu hướng người dưới 18 tuổi phạm tội ở Đà Nẵng đang giảm xuống một cách đáng kể đặt ra câu hỏi về công tác phòng ngừa tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện ở Đà Nẵng những năm gần đây có thực sự đạt hiệu quả như phương hướng đã đề ra. Trước thực trạng trên, việc nghiên cứu một cách đầy đủ tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện trong thời gian gần đây, cũng như tìm ra nguyên nhân của tình hình tội phạm này vô cùng quan trọng. Từ sự nghiên cứu đó sẽ đặt nền tảng cho việc đề xuất các biện pháp phòng ngừa hiệu quả tội phạm do người chưa thành niên thực hiện trên địa bàn thành phố Đà Nẵng trong thời gian tới, thể hiện ý nghĩa quan trọng trong việc gìn giữ an ninh, trật tự cho sự phát triển của thành phố. Cũng bởi lẽ đó, nên em đã chọn đề tài “Phòng ngừa tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn thành phố Đà Nẵng” để nghiên cứu trong luận văn thạc sĩ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài: Trong những năm gần đây, có khá nhiều công trình nghiên cứu về tội phạm do người chưa thành niên thực hiện dưới góc độ tội phạm học, chủ yếu là các công trình luận văn thạc sỹ. Đó là các công trình: Luận văn thạc sỹ luật học: “Phòng ngừa tội phạm do người chưa thành niên thực hiện trên địa bàn thành phố Đà Nẵng” của tác giả Nguyễn Trung Hoan, Đại học Luật Hà Nội 2010. Luận văn thạc sỹ luật học tại Trường Đại học Luật Hà Nội, “Phòng ngừa tội phạm do người chưa thành niên thực hiện trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên” của tác giả Lê Thị Bích Hải, 2015. Luận văn thạc sỹ luật học tại Đại học Luật Hà Nội, “Phòng ngừa tội 2 phạm do người chưa thành niên thực hiện trên địa bàn Thành phố Hải Phòng” của tác giả Nguyễn Thị Ngọc Loan năm 2015. Ngoài ra còn có một số công trình khác mà tác giả đã tìm đọc để rút ra khoảng trống nghiên cứu như: “Nghiên cứu, đánh giá, phân tích tình hình người chưa thành niên vi phạm pháp luật và hệ thống xử lý tại Việt Nam”, Viện khoa học pháp lý – Bộ tư pháp, 2004. “Tổ chức tầm nhìn thế giới, Hỗ trợ pháp luật và tâm lý cho người chưa thành niên vi phạm pháp luật”, Vụ pháp chế, Bộ Lao động thương binh xã hội Nhà xuất bản Lao động, Hà Nội, 2011… Các công trình nêu trên đã phân tích, đánh giá tình hình thực trạng tội phạm do người chưa thành niên thực hiện trên phạm vi cả nước, trên từng địa bàn, từng thời điểm nhất định, qua đó đưa ra các biện pháp phòng chống nhằm góp phần nâng cao hiệu quả phòng ngừa tội phạm do người chưa thành niên thực hiện. Thành phố Đà Nẵng có những đặc trưng riêng về điều kiện địa lý, điều kiện tự nhiên, dân số, kinh tế - xã hội của vùng duyên hải miền Trung. Mặc dù đã có nhiều công trình nghiên cứu về việc phòng ngừa tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện, song với tình hình và diễn biến phức tạp trước mắt của tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện, cùng với sự thay đổi của pháp luật hình sự trong thời gian tới, đặt ra yêu cầu cần có công trình nghiên cứu cụ thể về tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2013 – 6/2018 và những biện pháp nâng cao hiệu quả phòng ngừa tương ứng. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu: 3.1. Mục đích của luận văn là: Luận văn nghiên cứu nhằm đề xuất các biện pháp phòng ngừa phù hợp với đặc thù riêng của thành phố Đà Nẵng để ngăn ngừa thực sự có hiệu quả tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn thành phố Đà Nẵng trong thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ của luận văn: 3 Tổng quát về tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn thành phố Đà Nẵng trong giai đoạn 2013 - 2018 thông qua các số liệu thu thập được. Nguyên nhân diễn biến của tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn thành phố Đà Nẵng trong giai đoạn nghiên cứu. Thực trạng tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn thành phố Đà Nẵng trong thời gian tới. Đề xuất các biện pháp phòng ngừa tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn thành phố Đà Nẵng. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu: Tình hình của tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện, nguyên nhân của tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện và biện pháp phòng ngừa tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện. 4.2. Phạm vi nghiên cứu đề tài: Luận văn đi vào nghiên cứu tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện dưới góc độ tội phạm học, trong phạm vi địa bàn thành phố Đà Nẵng, giai đoạn 2013 -2018. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu: 5.1. Cơ sở lý luận: Luận văn nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác- LêNin và tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm chính sách của Đảng, Nhà nước ta và của các cấp chính quyền thành phố Đà Nẵng về công tác phòng ngừa và đấu tranh phòng chốn tội phạm nói chung và phòng ngừa tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện nói riêng. 5.2. Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp nghiên cứu tổng quát của đề tài này là phương pháp nghiên cứu thực nghiệm các vấn đề liên quan đến tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn thành phố Đà Nẵng. Phù hợp với đối tượng 4 nghiên cứu được xác định, các loại nghiên cứu khác nhau xét về chức năng được thực hiện trong luận văn. Đó là nghiên cứu mô tả để làm rõ tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2013 - 6/2018; nghiên cứu giải thích để xác định các nguyên nhân của tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2013 - 6/2018 và nghiên cứu về dự báo để dự báo tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn thành phố Đà Nẵng trong thời gian tới và nghiên cứu về giải pháp để xây dựng các biện pháp phòng ngừa tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn thành phố Đà Nẵng. Để thực hiện được các loại nghiên cứu này, các phương pháp nghiên cứu cụ thể thích hợp đã được lựa chọn và sử dụng. Phương pháp thu thập dữ liệu: Phương pháp phân tích thứ cấp dữ liệu: Các dữ liệu thực tiễn được thu thập để sử dụng trong luận văn chủ yếu bằng việc phân tích, khai thác các dữ liệu sẵn có, bao gồm các số liệu thống kê về xét xử của Tòa án nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân thành phố Đà Nẵng. Các số liệu này để nghiên cứu đánh giá về mức độ của tội phạm, cơ cấu của tội phạm và diễn biến của tội phạm. Tuy nhiên, do số liệu thống kê của các cơ quan tư pháp về người phạm tội hiện nay chỉ có số liệu tổng thể hoặc một số tiêu chí nhất định, không đủ cơ sở để nghiên cứu, đánh giá về cơ cấu của tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện theo những tiêu thức khác nhau và không đủ để giải thích nguyên nhân của tội phạm. Phương pháp xử lý dữ liệu: Chủ yếu luận văn sử dụng phương pháp thống kê. Một số các đại lượng thống kê đã được sử dụng như: số tuyệt đối, số trung bình, số mốt, số tương đối, được biểu thị dưới dạng bảng số liệu và biểu đồ thích hợp để mô tả, đánh giá tình hình tội phạm do người người dưới 18 tuổi thực hiện ở thành phố Đà Nẵng trong giai đoạn 2013 - 6/2018. 5 Ngoài ra, một số phương pháp khác còn được sử dụng kết hợp với các phương pháp nêu trên trong việc giải quyết các nội dung nghiên cứu của đề tài, đó là các phương pháp phân tích, tổng hợp và so sánh. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Dưới góc độ tội phạm học và phòng ngừa tội phạm, luận văn sẽ đi sâu phân tích tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn thành phố Đà Nẵng trong thời gian từ năm 2013 đến 6/2018, giải thích được một số nguyên nhân cơ bản làm phát sinh tội phạm này và đề xuất được các biện pháp phòng ngừa phù hợp với đặc điểm riêng biệt và yêu cầu phòng ngừa của địa bàn thành phố Đà Nẵng trong thời gian tới. 7. Cơ cấu của luận văn: Luận văn gồm phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phần phụ lục, đề tài được kết cấu gồm 3 chương, cụ thể như sau: Chương 1. Cơ sở lý luận về phòng ngừa tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện Chương 2. Thực trạng phòng ngừa tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn thành phố Đà Nẵng Chương 3. Các giải pháp nâng cao hiệu quả phòng ngừa tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn thành phố Đà Nẵng. 6 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI PHẠM DO NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI THỰC HIỆN 1.1. Khái niệm, ý nghĩa của phòng ngừa tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện 1.1.1. Khái niệm tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện Trong xã hội loài người, tội phạm là hiện tượng tiêu cực của xã hội và đấu tranh phòng chống tội phạm được coi là một tất yếu khách quan không thể thiếu được của mọi nhà nước. Như mọi người đều biết, xã hội càng phát triển thì con người càng nhận thức rằng: tất cả mọi công việc dù giản đơn hay phức tạp đều phải suy nghĩ làm sao giải quyết công việc đó đạt hiệu quả nhanh nhất, chi phí ít nhất sức lao động của mình; những hành động để đạt kết quả đó không vi phạm pháp luật, không xâm phạm đến quyền, lợi ích của nhà nước, của người khác thì được xem là mặt tích cực của xã hội và được Nhà nước khuyến khích, ngược lại những hành vi vi phạm phạm pháp luật, bất chấp thủ đoạn, gây thiệt hại về vật chất, tinh thần… cho Nhà nước và nhân dân nhằm đạt mục đích có lợi cho bản thân thì được xem là mặt trái của xã hội và bị xã hội đấu tranh, lên án và nghiêm cấm; do đó những hành vi vi phạm pháp luật nói chung và vi phạm pháp luật hình sự nói riêng là những hành vi độc ác cần loại bỏ ra khỏi đời sống xã hội . Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội do người đến một độ tuổi nhất định có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý và vì nó người phạm tội phải bị xử phạt. Tội phạm có tính chất xã hội vì nó hình thành do chính hành vi của con người, nó chống lại toàn thể xã hội, làm ảnh hưởng đến sự phát triển của xã hội. Dưới chế độ xã hội chủ nghĩa ở nước ta xem tội phạm là một nhân tố bảo thủ và cản trở sự tiến bộ của loài người. Một ví dụ điển hình về khái niệm “Tội phạm” là gì được thể hiện như sau tại Bộ luật hình sự bang California định nghĩa: “Tội phạm là hành vi được thực hiện bằng hành động hoặc không hành động vi phạm các quy định 7 của pháp luật về việc cấm thực hiện hoặc buộc phải thực hiện hành vi và hình phạt được áp dụng có thể là tử hình, tù giam, phạt tiền, buộc thôi việc ở các cơ quan hoặc cấm đảm nhiệm các công việc hoặc thu lợi ở bang này” [11]. Với tất cả những khái niệm, đặc điểm, đặc tính trên đã cho thấy khái niệm tội phạm dựa trên cơ sở những đặc tính pháp lý của từng hành vi cụ thể hoặc nhóm hành vi do những cá nhân nhất định thực hiện một cách có ý thức. Đối với người dưới 18 tuổi phạm tội được BLHS năm 2015 quy định tại Điều 12 và chia ra hai độ tuổi khác nhau: - Người từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội phạm, trừ những tội phạm mà Bộ luật này có quy định khác. - Người từ đủ 14 tuổi trở lên, nhưng chưa đủ 16 tuổi chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự về tội giết người, tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác, tội hiếp dâm, tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi, tội cưỡng dâm người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi, tội cướp tài sản, tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản; về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng [21]. Về việc áp dụng BLHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội được quy định tại chương XII của BLHS năm 2015 từ điều 90 đến điều 107 [21]. Từ phân tích trên có thể hiểu tội phạm do người dưới 18 tuổi gây ra như sau: Tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện là những hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật Hình sự do những người dưới 18 tuổi có đủ năng lực trách nhiệm hình sự, thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm đến những quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ. 1.1.2. Khái niệm phòng ngừa tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện Phòng ngừa tội phạm là một khái niệm được sử dụng rộng rãi trong quá trình đấu tranh phòng chống tội phạm. Đây là lý do lý giải tại sao mà 8 hiện nay có rất nhiều quan điểm khi đưa ra khái niệm về phòng ngừa tội phạm dưới các góc độ nghiên cứu khác nhau. Theo tác giả Võ Khánh Vinh: “Phòng ngừa tình hình tội phạm là hệ thống nhiều mức độ và biện pháp mang tính chất Nhà nước, xã hội và Nhà nước - xã hội nhằm khắc phục các nguyên nhân và điều kiện của tội phạm hoặc làm vô hiệu hóa (làm yếu; hạn chế) chúng và bằng cách đó làm giảm và dần dần loại bỏ tình hình tội phạm” [37]. Tuy vậy, để phòng ngừa, ngăn chặn tội phạm hình sự do người dưới 18 tuổi gây ra một cách chủ động và tích cực, hiệu quả đảm bảo đúng pháp luật chúng ta phải biết kết hợp đồng bộ các biện pháp phòng ngừa, từ phòng ngừa xã hội đến phòng ngừa nghiệp vụ với sự phối hợp của nhiều chủ thể. Vì đó là hai yếu tố tạo thành hệ thống phòng ngừa tội phạm có mối quan hệ, tác động qua lại lẫn nhau. Trên cơ sở các khái niệm của các tác giả, các quy định của pháp luật , trong phạm vi luận văn khái niệm về phòng ngừa tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện được hiểu là: “Phòng ngừa tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện là quá trình sử dụng tổng hợp các biện pháp để ngăn chặn không cho tội phạm phát sinh, phát triển nhằm xóa bỏ các nguyên nhân và điều kiện phạm tội, không để tội phạm do người dưới 18 tuổi xảy ra và gây ra những hậu quả thiệt hại cho nhân loại và cho xã hội”. Từ nhiều đặc điểm, đặc trưng và các biệp pháp khác nhau của phòng ngừa tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện như đã phân tích ở trên đã cho thấy sự khác biệt rõ rệt với phòng ngừa các loại tội phạm khác đó là các cơ quan, tổ chức xã hội và mọi công dân đều tập trung phòng ngừa và xóa bỏ các nguyên nhân, điều kiện làm phát sinh tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện đặc biệt là yếu tố từ phía gia đình. 1.1.3. Ý nghĩa nghiên cứu phòng ngừa tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện Công tác đấu tranh, phòng ngừa tội phạm nói chung và tội phạm do 9 người dưới 18 tuổi gây ra cho xã hội nói riêng có ý nghĩa rất quan trọng đến sự phát triển kinh tế - xã hội của một quốc gia. Việt Nam chúng ta hiện nay đang trong thời kỳ phát triển hội nhập với các nước, đẩy mạnh sự nghiệp mở cửa giao lưu kinh tế - văn hóa với các nước trong khu vực, thế giới và đang có nhiều điều kiện và thời cơ để thúc đẩy nền kinh tế nước ta sánh kịp với các nước láng giềng thân cận. Bên cạnh đó cũng có không ít những khó khăn, thách thức, nhất là tình hình các nước đối lập đang có những chủ trương, biện pháp chống phá ta bằng mọi cách với nhiều hình thức khác nhau. Do đó công tác phòng ngừa tội phạm nói chung và phòng ngừa tội phạm trong lứa tuổi người dưới 18 tuổi nói riêng có một vai trò hết sức quan trọng trong công tác đấu tranh phòng chống tội phạm nhằm giử vững an ninh quốc gia và trật tự an toàn xã hội. Việc tìm ra nguyên nhân và điều kiện của tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện phải xuất phát từ xã hội, cũng như việc đưa ra các biện pháp phải phù hợp và dựa trên những quy luật kinh tế – xã hội khách quan và có tính tất yếu gắn liền với từng giai đoạn tương ứng của xã hội. Do đó công tác phòng ngừa người dưới 18 tuổi phạm tội ngoài việc góp phần vào việc bảo vệ an ninh trật tự của quốc gia còn bảo vệ thế hệ trẻ tương lai của đất nước nhằm làm cho họ có cuộc sống có ích hơn để góp phần vào công cuộc xây dựng và phát triển đất nước Việt Nam ngày càng cường thịnh, văn minh. Từ những vấn đề nêu trên cho thấy công tác phòng ngừa tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện là một việc hết sức quan trọng để từng bước xây dựng đất nước phát triển; do đó nhiệm vụ phòng ngừa phải được tiến hành một cách đồng bộ với sự tham gia của toàn Đảng, toàn dân, của các ngành, các cấp, các đoàn thể, tổ chức xã hội và mọi công dân, mà Công an nhân dân là lực lượng nòng cốt. Vậy nên, để phòng ngừa, ngăn chặn tội phạm do người dưới 18 tuổi gây ra một cách chủ động và tích cực, phải biết kết hợp đồng bộ các biện pháp phòng ngừa, từ phòng ngừa xã hội đến phòng ngừa nghiệp vụ. 10 Phòng ngừa xã hội, là biện pháp có tính chất chung, rộng rãi và phòng ngừa từ xa, như biện pháp phát triển kinh tế, chính trị, pháp luật, giáo dục, văn hóa... với sự tham gia của cả hệ thống chính trị từ trung ương xuống địa phương. Từ đó làm xóa bỏ nguyên nhân và điều kiện phạm tội của người dưới 18 tuổi, góp phần hạn chế sự gia tăng của tội phạm. Phòng ngừa nghiệp vụ là các hoạt động phòng ngừa do lực lượng công an tiến hành nhằm điều tra nghiên cứu những vụ việc hiện tượng, những con người cụ thể, trên cơ sở đó tìm ra các nguyên nhân điều kiện làm nảy sinh tội phạm để có biện pháp phòng ngừa ngăn chặn không để tội phạm xảy ra. Mặc dù là hai biện pháp phòng ngừa khác nhau trong hệ thống phòng ngừa tội phạm nhưng có mối quan hệ, hỗ trợ lẫn nhau. Từ làm tốt công tác phòng ngừa xã hội, sẻ tạo cơ sở nền tảng cho công tác phòng ngừa nghiệp vụ, ngược lại phòng ngừa nghiệp vụ tốt giải quyết tốt các vấn đề cụ thể sẻ giúp cho phòng ngừa xã hội thuận lợi và có hiệu quả. 1.2. Mục đích, các nguyên tắc phòng ngừa tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện 1.2.1. Mục đích phòng ngừa tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện Trong thực tiễn đấu tranh phòng chống tội phạm nói chung và tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện nói riêng vai trò của cộng đồng, xã hội trong công tác này chưa thực sự rõ ràng mà chủ yếu là hoạt động của các cơ quan chuyên môn, chuyên trách trong công tác bảo vệ pháp luật và phòng chống tội phạm cụ thể là: Cơ quan Công an, Tòa án nhân dân các cấp, Viện kiểm sát nhân dân, Thanh tra, cơ quan Thi hành án hình sự và một số cơ quan Nhà nước khác (Kiểm lâm, Hải quan, Bộ đội Biên phòng, Cảnh sát biển...) nhằm ba mục đích sau: Một là, công tác này sẽ từng bước loại trừ và triệt tiêu các nguyên nhân, điều kiện phạm tội của các đối tượng, xóa bỏ các tác nhân là điều kiện 11 tạo thuận lợi cho việc phát sinh tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện. Hai là, tìm hiểu và phân tích các nguyên nhân điều kiện phạm tội của người phạm tội dưới 18 tuổi, qua đó hạn chế, ngăn ngừa những hiện tượng có ảnh hưởng bất lợi và không đúng đến việc hình thành các phẩm chất cá nhân tiêu cực chống đối xã hội của bản thân người phạm tội dưới 18 gây ra. Ba là, đề xuất các giải pháp có hệ thống, hiệu quả nhằm phòng ngừa các hiện tượng tiêu cực của tội phạm nói chung và tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện nói riêng, các nhân tố ảnh hưởng, cũng như kiến nghị hoàn thiện pháp luật hình sự, pháp luật tố tụng hình sự và các ngành luật có liên quan khác. Như vậy, hoạt động phòng ngừa tình hình tội phạm nói chung và phòng ngừa tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện trong xã hội nói riêng bao gồm các hoạt động xây dựng cơ sở, các yêu cầu, nguyên tắc và điều kiện bảo đảm trong hoạt động phòng ngừa, xác định chủ thể phòng ngừa, lập và xây dựng kế hoạch phòng ngừa đầy đủ, một cách khoa học và có hệ thống các biện pháp phòng ngừa đối với loại tội phạm này. 1.2.2. Nguyên tắc phòng ngừa tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện Nguyên tắc tổ chức và hoạt động phòng ngừa tình hình tội phạm nói chung và tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện nói riêng của các quốc gia trên thế giới nói chung và của Việt Nam nói riêng là những quan điểm, phương châm xuyên suốt toàn bộ việc tổ chức và hoạt động phòng ngừa tình hình tội phạm. Tổng quan lại, khi nghiên cứu các tài liệu về các biện pháp phòng ngừa đối với tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện dù ở mức độ nào, với tính chất và quy mô nào đều tuân thủ các nguyên tắc chung, cơ bản sau [37]: (1) Nguyên tắc nhân đạo xã hội chủ nghĩa: Với diễn biến tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện, nhân đạo là nguyên tắc trọng tâm hàng đầu, xuất phát từ đặc điểm thể chất và nhận thức chưa phát triển đầy đủ 12