Tài liệu Phát triển vốn từ cho trẻ 4 5 tuổi qua tập thơ ra vườn nhặt nắng của nguyễn thế hoàng linh

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA GIÁO DỤC MẦM NON ***** NGUYỄN THỊ DUYÊN PHÁT TRIỂN VỐN TỪ CHO TRẺ 4-5 TUỔI QUA TẬP THƠ RA VƯỜN NHẶT NẮNG CỦA NGUYỄN THẾ HOÀNG LINH KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Phát triển ngôn ngữ HÀ NỘI – 2017 TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA GIÁO DỤC MẦM NON ***** NGUYỄN THỊ DUYÊN PHÁT TRIỂN VỐN TỪ CHO TRẺ 4-5 TUỔI QUA TẬP THƠ RA VƯỜN NHẶT NẮNG CỦA NGUYỄN THẾ HOÀNG LINH KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Phát triển ngôn ngữ Người hướng dẫn khoa học TS. LÊ THỊ LAN ANH HÀ NỘI – 2017 LỜI CẢM ƠN Em xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2, các thầy cô giáo khoa Giáo dục Mầm non và các thầy cô giáo trong tổ bộ môn phương pháp phát triển ngôn ngữ đã giúp em trong quá trình học tập tại trường và tạo điều kiện cho em thực hiện khóa luận tốt nghiệp. Đặc biệt, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô giáo TS. Lê Thị Lan Anh, người đã tận tình hướng dẫn chỉ bảo em trong quá trình học tập, nghiên cứu, hoàn thành khóa luận này. Em cũng xin gửi tới ban giám hiệu và các cô giáo trường mầm non Trưng Nhị- Phúc Yên- Vĩnh Phúc và trường mầm non Ninh Vân- Hoa LưNinh Bình đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho em hoàn thành khóa luận của mình. Trong quá trình nghiên cứu, không thể tránh khỏi những thiếu sót và hạn chế. Kính mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các thầy cô giáo và các bạn để đề tài được hoàn thiện hơn. Em xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng 5 năm 2017 Sinh viên Nguyễn Thị Duyên LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi với sự hướng dẫn tận tình của cô giáo TS. Lê Thị Lan Anh. Đề tài chưa được công bố trong bất cứ một công trình khoa học nào khác. Hà Nội, ngày tháng 5 năm 2017 Sinh viên Nguyễn Thị Duyên MỤC LỤC MỞ ĐẦU ................................................................................................................................. 1 1.Lí do chọn đề tài ................................................................................................................ 1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề............................................................................................ 3 3. Mục đích nghiên cứu ...................................................................................................... 5 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu.................................................................................. 5 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................................................... 6 6. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................................. 6 7. Cấu trúc đề tài.................................................................................................................... 6 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC PHÁT TRIỂN VỐN TỪ CHO TRẺ 4-5 TUỔI .................................................................. 7 1.1. Cơ sở lí luận của việc phát triển vốn từ cho trẻ 4-5 tuổi .............................. 7 1.1.1. Cơ sở ngôn ngữ học ............................................................................. 7 1.1.2. Cơ sở tâm lí học ................................................................................. 16 1.2. Cơ sở thực tiễn của việc phát triển vốn từ cho trẻ 4-5 tuổi ....................... 17 1.2.1. Nội dung phát triển vốn từ của trẻ 4-5 tuổi ....................................... 17 1.2.2. Thực trạng phát triển vốn từ của trẻ mầm non .................................. 20 CHƯƠNG 2: BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN VỐN TỪ QUA TẬP THƠ “RA VƯỜN NHẶT NẮNG” CỦA NGUYỄN THẾ HOÀNG LINH ..... 25 2.1. Vài nét về tác giả Nguyễn Thế Hoàng Linh .................................................... 25 2.2. Tập thơ Ra vườn nhặt nắng .................................................................................... 27 2.3. Các biện pháp phát triển vốn từ qua tập thơ Ra vườn nhặt nắng của Nguyễn Thế Hoàng Linh.................................................................................................. 29 2.3.1. Biện pháp đọc thơ cho trẻ nghe ......................................................... 29 2.3.2. Biện pháp đàm thoại .......................................................................... 37 2.3.3. Biện pháp giải nghĩa từ khó ............................................................... 45 2.3.4. Biện pháp dạy trẻ đọc thuộc thơ…………………………………… 48 2.4. Thực nghiệm khoa học ......................................................................... 50 2.4.1. Mục đích điều tra ............................................................................... 52 2.4.2. Nội dung điều tra ............................................................................... 52 2.4.3. Phương pháp điều tra ........................................................................ 52 2.4.4. Cách thức điều tra.............................................................................. 52 2.4.5. Phân tích kết quả điều tra .................................................................. 53 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................................................................... 65 1. Kết luận .............................................................................................................................. 65 2. Khuyến nghị ..................................................................................................................... 66 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................ Error! Bookmark not defined. MỞ ĐẦU 1.Lí do chọn đề tài GDMN là bậc học đầu tiên trong hệ thống giáo dục quôc dân, nó có vai trò vô cùng quan trọng trong việc hình thành và phát triển nhân cách của trẻ. Vì thế việc quan tâm, chăm sóc giáo dục trẻ ngay từ những năm đầu tiên là việc làm cần thiết và có ý nghĩa vô cùng quan trọng giúp trẻ phát triển một cách toàn diện trong tất cả các lĩnh đức, trí, thể, mĩ. Để thực hiện mục tiêu đó cần phải kể đến sự đóng góp to lớn của ngôn ngữ. Ngôn ngữ là hệ thống tín hiệu đặc biệt, là phương tiện giao tiếp cơ bản và quan trọng nhất của các thành viên trong xã hội loài người. Ngôn ngữ đồng thời là phương tiện phát triển tư duy, truyền đạt truyền thống văn hóa- lịch sử từ thế hệ này sang thế hệ khác. Ngôn ngữ đóng vai trò quan trọng trong quá trình giáo dục trẻ trở thành những con người phát triển toàn diện. Vì thế việc phát triển ngôn ngữ cho trẻ là một trong những mục tiêu quan trọng của giáo dục mầm non. Mặt khác ngôn ngữ không có sẵn do di truyền, nó có được trong suốt quá trình trau dồi, học hỏi của trẻ. Cho nên để phát triển ngôn ngữ cần phải thực hiện nhiệm vụ quan trọng là phát triển vốn từ. Vốn từ phục vụ cho quá trình giáo dục chuẩn âm thanh, lời nói. Khi vốn từ của trẻ tăng lên trẻ có thể hiểu được nghĩa và diễn đạt chính xác hơn. Trẻ có thể giao tiếp với những người xung quanh, bộc lộ những suy nghĩ, ý muốn của bản thân một cách rõ ràng. Đặc biệt giai đoạn 4-5 tuổi trẻ có thể nói và hiểu được nhiều từ hơn như: từ nối, từ thể hiện cảm xúc phức tạp, giải nghĩa từ khó…Trẻ có khả năng nói những câu khó, phức tạp theo nhiều nghĩa khác nhau. Do đó trẻ có nhu cầu rất lớn trong việc giao tiếp, tìm hiểu, khám phá thế giới xung quanh trẻ. Để đáp ứng nhu cầu đó đòi hỏi trẻ cần có vốn từ phong phú về tự nhiên, con người, xã hội. Chính vì thế việc phát triển vốn từ cho trẻ ở giai đoạn này là vô cùng cần thiết, tạo tiền vững chắc đề trẻ bước vào các cấp học phổ thông. 1 Hiện nay, trên các trang mạng xã hội, trên các diễn đàn thơ ca nổi lên một hiện tượng khá mới mẻ, viết thơ theo kiểu thiên tài- Nguyễn Thế Hoàng Linh. Ông là tác giả của các tập tiểu thuyết, tập thơ nổi tiếng và hàng nghìn bài thơ đang tung hoành trên khắp các diễn đàn thơ ca được đông đảo bạn đọc trẻ yêu thích. Thơ viết cho thiếu nhi cũng mang lại thành công lớn trong sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Thế Hoàng Linh. Các bạn đọc nhỏ tuổi được đón nhận sản phẩm thơ mới vô cùng hay và hấp dẫn, mang lại nhiều điều mới lạ và bổ ích. Trẻ em lớn lên không chỉ với những tiếng ru ầu ơi, những câu hò, câu hát của các bà, các mẹ mà trẻ còn được lắng nghe những vần thơ ngọt ngào, gần gũi mà vô cùng hấp dẫn. Nó như những hạt giống để ươm mầm, làm phong phú hơn những tâm hồn trong trẻo, sáng tươi, rực rỡ. Nếu như các thế hệ trẻ em Việt Nam trước đây say sưa với tập Góc sân và khoảng trời của Trần Đăng Khoa, tập thơ Chú bò tìm bạn (1958) của Phạm Hổ, những bài thơ viết cho thiếu nhi của Định Hải, Xuân Quỳnh,… thì với những đứa trẻ thời công nghệ dường như thơ là một khái niệm xa vời. Để thơ không bị quên lãng quá lâu, không bị lỗi nhịp với thế giới Nguyễn Thế Hoàng Linh đã khai thác, kiếm tìm sự mới mẻ trong thơ viết cho thiếu nhi. Tập thơ Ra vườn nhặt nắng cũng tô điểm vào thế giới thơ hiện đại dành riêng cho các bạn nhỏ. Tuổi thơ trong tập thơ Ra vườn nhặt nắng là tuổi thơ của đô thị, của cuộc sống gắn liền với sự phát triển của xã hội hiện nay, tuổi thơ của những đưa trẻ lớn lên nơi thành thị yêu quý động vật, thú cưng,... Ở đó, trẻ vẫn giữ được tâm hồn trong trẻo, vẫn cái nhìn cuộc sống hồn nhiên, bay bổng. Tập thơ với 33 bài thơ không chỉ có phần trình bày sống động, phần tranh xuất sắc mà còn có giọng điệu, lối tư duy khác hẳn thơ thiếu nhi hôm qua giúp thế hệ trẻ dễ dàng đọc, hiểu và có những cảm nhận sâu sắc hơn về thế giới mà chúng đang được nuôi dưỡng. Tập thơ đang được các bạn đọc nhỏ tuổi yêu thích và tìm đọc rộng rãi. 2 Bản thân là một giáo viên mầm non tương lai chúng tôi ý thức được tầm quan trọng của việc phát triển vốn từ cho trẻ thông qua những điều mới mẻ mà lại gần gũi. Vì vậy, chúng tôi chọn đề tài: “Phát triển vốn từ cho trẻ 45 tuổi qua tập thơ Ra vườn nhặt nắng của Nguyễn Thế Hoàng Linh” để đi sâu tìm hiểu. Tôi hi vọng đề tài của chúng tôi sễ đóng góp một phần vào việc nâng cao chất lượng giáo dục tại các trường mầm non. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Nhà giáo dục học Liên Xô cũ đã khẳng định: Ngôn ngữ là công cụ để tư duy, là chìa khóa để nhận thức, là vũ khí để chiếm lĩnh kho tàng kiến thức của nhân loại. Thật vậy, ngôn ngữ như một chiếc chìa khóa vạn năng không chỉ hỗ trợ con người trong việc giao tiếp, học tập, lao động mà còn làm cho họ phát triển cả về tư duy, đạo đức, thể chất, thẩm mĩ. Vì vậy, qua nhiều thời đại ngôn ngữ đã trở thành đối tượng nghiên cứu trong rất nhiều lĩnh vực như: toán học, triết học, văn học, tâm lý học, xã hội học,….và đã đạt được rất nhiều thành công rực rỡ. Đặc biệt trẻ em- chủ nhân tương lai của đất nước đã giành được sự quan tâm rất lớn của gia đình, nhà trường và toàn xã hội. Phát triển ngôn ngữ cho trẻ như một miền đất mới bởi đã gây được sự đầu tư tìm hiểu của các nhà nghiên cứu. Riêng vấn đề phát triển vốn từ đã có rất nhiều công trình nghiên cứu khoa học được xã hội công nhận: Trong cuốn TiếngViệt tập1,tập 2, Nxb Đại học Sư phạm, tác giả Nguyễn Xuân Khoa cung cấp những kiến thức cơ bản về tiếng Việt, từ đó giáo viên có vốn kiến thức tốt phát triển ngôn ngữ mẹ đẻ cho trẻ. Cuốn sách này là tài liệu bổ ích cho các giáo viên cũng như sinh viên ngành giáo dục mầm non. Cuốn Phương pháp phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo, Nxb Đại học Sư phạm, năm 2004, tác giả Nguyễn Xuân Khoa ông đã đưa ra một số hình thức, phương pháp phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo một cách chi 3 tiết, cụ thể trong đó có cả vấn đề phát triển vốn từ cho trẻ. Ngoài ra ông còn đưa ra một số cách sửa lỗi phát âm và các trò chơi để từ đó giúp trẻ tích luỹ được vốn từ đa dạng, phong phú. Với cuốn Tâm lí học trẻ em lứa tuổi mầm non, Nxb Đại học Sư phạm, năm 2007, tác giả Nguyễn Ánh Tuyết (chủ biên) đề cập đến sự phát triển vốn từ của trẻ ở từng giai đoạn. Trên cơ sở những đặc điểm vốn từ của từng lứa tuổi giáo viên có thể áp dụng các biện pháp giáo dục theo từng độ tuổi để từ đó đạt được những hiệu quả cao trong quá trình giúp trẻ phát triển vốn từ. Giáo trình Phương pháp phát triển ngôn ngữ tuổi mầm non, năm 2014 đã nghiên cứu về các phương pháp cơ bản giúp trẻ phát triển ngôn ngữ trong đó có cả phương pháp phát triển vốn từ. Giáo trình đã đề cập đến các nhiệm vụ, đặc điểm phát triển vốn từ, nội dung vốn từ cần cung cấp, các phương pháp giúp trẻ phát triển vốn từ. Khóa luận tốt nghiệp Phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo lớn thông qua truyện cổ tích, Trần Ngọc Anh, 2013 đã tìm hiểu về các đặc điểm, biện pháp giúp phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo. Báo văn nghệ Thái Nguyên với bài viết Ra vườn nhặt nắng và những giọt sương thơ, ngày 5 tháng 7 năm 2016 đã làm nổi bật lên rằng Nguyễn Thế Hoàng Linh đã mang đến một độ thơ mới, một độ chơi mới dựa trên đôi cánh ngộ nghĩnh vốn có của thiếu nhi. Để qua tập thơ các bé có thể dễ dàng bắt nhịp với cuộc sống thực tại, làm quen với xung quanh nhanh chóng, dễ dàng. Báo pháp luật thành phố Hồ Chí Minh với bài Ra vườn nhặt nắng- góp thơ cho trẻ, ngày 31 tháng 5 năm 2016 đã góp vào thị trường thơ thiếu nhi đang bị chững lại trong 20 năm qua một tập thơ đi cùng với cả thơ và nhạc, hình ảnh vô cùng hấp dẫn cuốn hút sự chú ý của trẻ nhỏ, tạo cho trẻ cảm giác vui tươi, không chán nản, gò ép, giáo điều. Trong Tạp chí giáo dục mầm non số 1/2006, tác giả Đinh Thị Uyên có bài dịch tìm hiểu về chương trình phát triển ngôn ngữ cho trẻ mầm non Hàn 4 Quốc. Đây có thể coi là góc nhìn mở cho nền giáo dục mầm non ở Việt Nam hiện nay. Trong trang Nhã Nam, nhà văn Lê Thị Huệ cũng nhận thấy dấu hiệu thiên tài của thơ Nguyễn Thế Hoàng Linh. Thơ ông là những điểm cực sáng mà nó vọt sáng cùng một lúc khi ông mới ở ngưỡng cửa hai mươi. Cũng trong Nhã Nam, nhà văn Hồ Anh Thái cũng có nhận xét rằng thơ của Nguyễn Thế Hoàng Linh làm cho người đọc tin rằng thơ ông trân thành và trong trẻo, không màu mè phù phiếm. Đó là thứ thơ làm thuốc thử cho những gì sặc sỡ, hình thức, câu chữ hoặc giả vờ khệnh khạng cụ non. Và còn rất nhiều những công trình nghiên cứu khác đã đi sâu tìm hiểu vấn đề phát triển vốn từ. Tuy nhiên chưa có tác giả nào đi sâu, tìm hiểu vấn đề phát triển vốn từ cho trẻ thông qua thơ viết cho thiếu nhi của Nguyễn Thế Hoàng Linh. Chính vì thế, chúng tôi đã mạnh dạn lựa chọn đề tài Phát triển vốn từ cho trẻ 4-5 tuổi thông qua thơ viết cho thiếu nhi của Nguyễn Thế Hoàng Linh để đi sâu tìm hiểu những khoảng trống còn bỏ ngỏ. Chúng tôi có thể khẳng định đây là một đề tài mới mẻ giúp khơi nguồn cho những nghiên cứu mới. 3. Mục đích nghiên cứu Chúng tôi nghiên cứu đề tài này nhằm mục đích phát triển vốn từ cho trẻ 4-5 tuổi. 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu Đối tượng của đề tài: biện pháp phát triển vốn từ cho trẻ 4-5 tuổi. Phạm vi nghiên cứu của đề tài: trong khuôn khổ của khóa luận chúng tôi nghiên cứu sự phát triển ngôn ngữ của trẻ 4-5 tuổi qua tập thơ Ra vườn nhặt nắng, thực nghiệm tại trường mầm non Trưng Nhị - Phúc Yên - Vĩnh Phúc và trường mầm non Ninh Vân- Hoa Lư- Ninh Bình. 5 5. Nhiệm vụ nghiên cứu Xuất phát từ mục đích, đối tượng, phạm vi nghiên cứu của đề tài, nghiên cứu của chúng tôi nhằm thực hiện những nhiệm vụ sau: - Tìm hiểu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc phát triển vốn từ cho trẻ 4-5 tuổi - Đề xuất một số biện pháp phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi thông qua tập thơ: "Ra vườn nhặt nắng" của Nguyễn Thế Hoàng Linh và thực nghiệm sư phạm tại lớp 4- 5 tuổi trường mầm non Trưng Nhị- Phúc Yên Vĩnh Phúc và trường mầm non Ninh Vân- Hoa Lư- Ninh Bình. 6. Phương pháp nghiên cứu Trong đề tài này chúng tôi sử dụng những phương pháp: - Phương pháp phân tích, tổng hợp. - Phương pháp điều tra. - Phương pháp thống kê. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm 7. Cấu trúc đề tài Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, nội dung khóa luận bao gồm 3 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc phát triển vốn từ cho trẻ 4-5 tuổi Chương 2. Biện pháp phát triển vốn từ cho trẻ 4-5 tuổi qua tập thơ Ra vườn nhặt nắng của Nguyễn Thế Hoàng Linh. 6 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC PHÁT TRIỂN VỐN TỪ CHO TRẺ 4-5 TUỔI 1.1. Cơ sở lí luận của việc phát triển vốn từ cho trẻ 4-5 tuổi 1.1.1. Cơ sở ngôn ngữ học 1.1.1.1. Từ Dưới góc độ ngôn ngữ học, các nhà ngôn ngữ học đã định nghĩa về từ tiếng Việt như sau: Đỗ Hữu Châu: từ của tiếng việt là một hoặc một số âm tiết cố định, bất biến, mang những đặc điểm ngữ pháp nhất định, tất cả ứng với một kiểu nghĩa nhất định lớn nhất trong tiếng việt và nhỏ nhất để tạo câu. Trong cuốn: “Dẫn luận ngôn ngữ học” của giáo sư Nguyễn Thiện Giáp: Từ là đơn vị nhỏ nhất của ngôn ngữ, độc lập về ý nghĩa và hình thức. Qua các định nghĩa trên cho thấy, dù chưa có sự thống nhất nhưng đã có quan điểm chung về Từ tiếng Việt ở chỗ: Từ là đơn vị nhỏ nhất có ý nghĩa, có kết cấu vỏ ngữ âm bền vững, hoàn chỉnh, có chức năng gọi tên, được vận dụng độc lập, tái hiện tự do trong lời nói để tạo nên câu. Từ là đơn vị nhỏ nhất, là một âm hay một tổ hợp âm có nghĩa của một ngôn ngữ, có khả năng hoạt động độc lập, tái hiện tự do trong lời nói để xây dựng nên câu. Từ là đơn vị cơ bản của ngôn ngữ, bao gồm hình thức âm thanh ổn định và hoàn chỉnh về ý nghĩa. Hai phần này liên quan mật thiết và hỗ trợ cho nhau để biểu hiện ý nghĩa của con người. Từ không chỉ biểu thị các sự vật hiện tượng đơn lẻ mà biểu thị cả một nhóm sự vật hiện tượng tập hợp lại theo một dấu hiệu nhất định, do đó từ có tính chất khái quát cao. Từ là công cụ cơ bản và hữu dụng trong giao tiếp. Có hai loại từ trong vốn từ vựng của trẻ là vốn từ chủ động và vốn từ bị động. Vốn từ chủ động bao gồm các từ sử dụng trong văn nói và văn viết. Vốn từ bị động bao 7 gồm các từ mà một người có thể nhận ra lúc đọc hoặc lúc nghe không sử dụng chúng trong văn nói và văn viết. 1.1.1.2. Vốn từ “Từ và Trong vốn từ vựng tiếng Việt” của Nguyễn Văn Từ, vốn từ vựng làm thành một hệ thống tập hợp những yếu tố khác nhau, phân biệt lẫn nhau làm thành một tổ chức. Vốn từ vựng tiếng Việt là một khối thống nhất toàn bộ từ ngữ cố định của một ngôn ngữ, được tổ chức theo một quy định nhất định nằm trong các mối quan hệ hữu cơ với nhau. Vốn từ vựng tiếng Việt là một chỉnh thể, một tổ chức, một hệ thống, có nghĩa bao hàm trong nó nhiều vốn từ vựng khác nhau. Vốn từ được hình thành và tích lũy dần dần trong quá trình trưởng thành của con người trên bốn phương diện: số lượng, cơ cấu từ loại, khả năng hiểu nghĩa của từ và việc sử dụng tích cực hay thụ động. Vốn từ của trẻ chỉ có thể hình thành và phát triển khi trẻ biết vận dụng vào cuộc sống cũng như trong học tập. Như vậy, vốn từ tỉ lệ thuận với mức độ và mật độ giao tiếp. Nói cách khác, khi trẻ biết sử dụng ngôn ngữ để học tập, giao tiếp càng nhiều thì vốn từ vựng ngay càng phong phú và đa dạng. Vì vậy, môi trường giao tiếp, học tập vô cùng quan trọng đối với việc hình thành vốn từ của trẻ. Dựa vào tần số sử dụng của các từ trong đời sống xã hội, người ta phân chia vốn từ thành hai loại: vốn từ tích cực và vốn từ thụ động. Vốn từ tích cực là những từ được con người nắm vững, có tần số sử dụng cao trong cuộc sống hằng ngày. Vốn từ thụ động: gồm những từ ít hoặc không được sử dụng. Đó là những từ không còn phù hợp với cuộc sống hiện tại (bao cấp, tem phiếu...) hoặc mang nghĩa riêng, chưa được sử dụng rộng rãi. Đối với trẻ mầm non, vốn từ tích cực là những từ trẻ hiểu được và biết vận dụng trong các tình huống giao tiếp. Còn vốn từ thụ động là những từ trẻ 8 chưa hiểu ý nghĩa hoặc có hiểu nhưng không biết vận dụng trong giao tiếp (không nói ra được). *Các tiểu hệ thống cấu tạo nên vốn từ Vốn từ của trẻ được cấu thành từ các tiểu hệ thống đó là âm thanh, ngữ nghĩa, câu trúc chung và cách sử dụng trong giao lưu hàng ngày, cách tổng hợp vào hệ thống sinh hoạt hàng ngày. Chúng đều phụ thuộc vào các yếu tố sau: Phát âm: dạy trẻ phát âm các âm tiếng Việt, phát âm các danh từ, động từ, tính từ…phát âm các từ trong câu, phát âm cả câu, biểu đạt sự phát âm bằng cách hạ giọng, nhấn mạnh sự kéo dài từ, thể hiện những biểu cảm cùng nhữn cử chỉ, lời nói. Ngữ nghĩa: là một khái niệm nào đó được diễn đạt trong một từ hay trong một tập hợp từ. Khi trẻ mới sử dụng từ thì từ đó không có ý nghĩa giống như người lớn. Để xây dựng vốn từ từ hàng ngàn từ và liên kết chúng bằng mạng lưới có liên quan đến nhau. Qua thời gian trẻ lớn lên về mặt tâm lý, sinh lý, tham gia vào nhiểu hoạt động xã hội trẻ không những sử dụng một cách chính xác mà còn có ý thức với ngữ nghĩa của từ và thực hiện chúng một cách sáng tạo. Khi trẻ lĩnh hội được vốn từ trẻ bắt đầu liên kết chúng với một quy luật nhất định để thực hiện một ý nghĩa nào đó. Kiến thức về ngữ pháp có hai phần: cú pháp (những quy luật mà từ được liên kết trong câu) và hình thái học (cách sử dụng các quy luật ngưc pháp để biểu đạt). Tình hình sử dụng vốn từ gắn với thực tiễn, gắn với tình huống giao tiếp: để tạo được tình huống giao tiếp tốt, đạt hiệu quả cao trẻ phải học cách tham gia vào các hoạt động giao tiếp, tiếp tục phát triển các chủ đề giao tiếp, thể hiện ý kiến của mình một cách rõ ràng. Ngoài ra các cử chỉ, điệu bộ và giọng nói cùng với sự vận dụng ngữ cảnh giao tiếp là điều kiện cần thiết. 9 Bằng vốn từ đã được đúc rút trong quá trình giao tiếp với mọi người xung quanh, trẻ có thể diễn đạt những hiểu biết của mình, trẻ có thể hiểu được ý nghĩa của người lớn nói. Từ đó giúp trẻ tích cực hơn trong giao tiếp với mọi người. 1.1.1.3. Phát triển vốn từ Phát triển vốn từ cho trẻ là giúp trẻ nắm được nhiều từ, hiểu ý nghĩa của từ và biết sử dụng từ trong các tình huống giao tiếp. Phát triển vốn từ cho trẻ là cơ sở của công tác phát triển ngôn ngữ. Bởi vì từ là đơn vị có nghĩa của lời nói, có thể dùng độc lập, bao gồm đầy đủ cả hai mặt: âm thanh và ý nghĩa. Trong từ phản ánh những sự vật, hiện tượng của thế giới xung quanh cũng như các đặc điểm của nó. Việc phát triển vốn từ cho trẻ phải được tiến hành cùng với việc mở rộng và nâng cao nhận thức của trẻ về thế giới xung quanh. Đây là hai mặt có quan hệ hữu cơ và không thể tách rời nhau. Trường mầm non có nhiệm vụ phát triển vốn từ cho trẻ cả về số lượng và chất lượng. Dạy trẻ không chỉ biết nhiều từ, mà còn phải hiểu từ, sử dụng từ đúng, loại ra những từ không đẹp trong lời nói của trẻ, dạy trẻ biết cách sử dụng một số biện pháp tu từ đơn giản trong giao tiếp hàng ngày. Phát triển vốn từ được hiểu như là một quá trình lâu dài trẻ tích lũy vốn từ, hiểu nghĩa của từ và hình thành cách sử dụng từ trong các tình huống giao tiếp cụ thể. Trẻ chỉ lĩnh hội nghĩa của từ khi nào từ được sử dụng trong câu, trong lời nói. Vì vậy, công tác phát triển vốn từ cần được tiến hành chặt chẽ với việc phát triển ngôn ngữ mạch lạc ở trẻ. Xem xét quá trình hình thành và phát triển vốn từ ở trẻ, ta có thể thấy được trẻ lĩnh hội nghĩa cụ thể của từ và nội dung khái niệm của từ, nó có liên quan đến quá trình nhận thức của trẻ; đồng thời, trẻ còn lĩnh hội vốn từ như là một yếu tố của lời nói như cách sử dụng từ, dùng từ thay thế, dùng từ có mức độ khác nhau, dùng từ trái nghĩa, đồng nghĩa…, cách sử dụng từ trong câu. 10 Phát triển vốn từ có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển toàn diện của trẻ. Lĩnh hội vốn từ là điều kiện quan trọng để phát triển trí tuệ và để giải quyết nhiệm vụ tích lũy và chính xác hóa biểu tượng, hình thành khái niệm, phát triển tư duy. Vốn từ nghèo nàn ảnh hưởng đến giao tiếp của trẻ. Cùng với việc phát triển vốn từ, chúng ta thực hiện nhiệm vụ giáo dục đạo đức và thẩm mỹ. 1.1.1.4. Vai trò của phát triển vốn từ Vốn từ có vai trò rất quan trọng trong quá trình lĩnh hội và phát triển ngôn ngữ cho trẻ. Phát triển vốn từ là hoạt động tâm lý mà ở đó có một hoặc nhiều chủ thể cùng tham gia hoạt động. Nhờ có hoạt động này mà ngôn ngữ mới hoàn thành được chức năng của mình:  Chức năng giao lưu  Chức năng truyền đạt, tiếp thu, ghi nhớ  Chức năng biểu danh những tên gọi của sự vật, hiện tượng  Chức năng biểu niệm của ngôn ngữ, khái niệm  Chức năng biểu cảm, thông hiểu tình cảm, hiểu đối tượng giao lưu Ngôn ngữ của trẻ chỉ có thể phát triển thuận lợi nếu trẻ tích lũy được vốn từ khá lớn và trên cơ sở hiểu biết đầy đủ ý nghĩa của những từ đó, trẻ biết cách sử dụng nó một cách thành thạo và phù hợp với hoàn cảnh giao giếp. Trẻ tích lũy được số vốn từ nhất định trong giao tiếp của trẻ với người lớn, với bạn bè, những người xung quanh trẻ diễn ra tốt hơn. Ngoài ra khả năng tiếp thu các tri thức ban đầu trong trường mầm non để tiếp thu các tri thức để chuẩn bị cho trường phổ thông, tiếp thu những tri thức khi cho trẻ xem các chương trình truyền hình, truyền thanh… của trẻ diễn ra một cách có hiệu quả hơn. Với những trẻ có vốn từ phong phú trẻ sẽ mạnh dạn, tự tin trong giao tiếp. Ngược lại, những trẻ có vốn từ nghèo nàn sẽ làm hạn chế khả năng giao 11 tiếp của trẻ, làm trẻ tự ti, thiếu mạnh dạn, không dám đưa ra ý kiến của bản thân. Phát triển vốn từ cho trẻ là giúp trẻ nắm được nhiều từ, hiểu ý nghĩa của từ và biết sử dụng từ trong các tình huống giao tiếp. Phát triển vốn từ được hiểu như là một quá trình lâu dài trẻ tích lũy vốn từ, hiểu nghĩa của từ và hình thành cách sử dụng từ trong các tình huống giao tiếp cụ thể. Trẻ chỉ lĩnh hội nghĩa của từ khi nào từ được sử dụng trong câu, trong lời nói. Xem xét quá trình hình thành và phát triển vốn từ ở trẻ, ta có thể thấy được trẻ lĩnh hội nghĩa cụ thể của từ và nội dung khái niệm của từ, nó có liên quan đến quá trình nhận thức của trẻ. Đồng thời, trẻ còn lĩnh hội vốn từ như là một yếu tố của lời nói như cách sử dụng từ, dùng từ thay thế, dùng từ có mức độ khác nhau, dùng từ trái nghĩa, đồng nghĩa,... Phát triển vốn từ có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển toàn diện của trẻ. Lĩnh hội vốn từ là điều kiện quan trọng để phát triển trí tuệ và để giải quyết nhiệm vụ tích lũy và chính xác hóa biểu tượng, hình thành khái niệm, phát triển tư duy. Vốn từ nghèo nàn ảnh hưởng đến giao tiếp của trẻ. Cùng với việc phát triển vốn từ, chúng ta thực hiện nhiệm vụ giáo dục đạo đức và thẩm mỹ. 1.1.1.5. Đặc điểm phát triển ngôn ngữ của trẻ 4-5 tuổi Sự phát triển ngôn ngữ gắn liền với sự mở rộng giao lưu của trẻ đối với thế giới xung quanh, với con người, với đồ vật và thiên nhiên. Việc mở rộng phạm vi tiếp xúc và các mối quan hệ xã hội giúp cho khả năng tri giác của trẻ nhanh nhạy hơn. Khả năng nhận thức và ngôn ngữ của trẻ ngày càng phát triển hơn. Trẻ ở giai đoạn 4-5 tuổi có những bước tiến mới đáng kể. Ở thời kì này, trẻ hoàn thiện dần về mặt ngữ âm, các phụ âm đầu, âm cuối, âm đệm, thanh điệu dần được định vị. Trẻ phát âm tốt hơn, ít ê, a, ậm ừ hơn so với thời kì trước. Trẻ sử dụng nhiều câu nói khác nhau. Tư duy của trẻ phát triển hơn, trẻ biết so sánh những điểm giống và khác nhau giữa các sự vật, hiện tượng. 12 Đặc biệt đã xuất hiện ở lời nói của trẻ những khái quát, kết luận đơn giản một cách mạch lạc. Ngôn ngữ của trẻ rõ ràng hơn, có nội dung hơn, người nghe dễ hiểu hơn. Song một số trẻ vẫn phát âm sai thanh ngã, âm đệm, âm cuối. *Về mặt số lượng từ Trẻ 4-5 tuổi, khả năng nhận thức vốn từ tăng lên một cách đáng kể: + Theo nghiên cứu của YU.U, Pratuxevich:  Trẻ 4 tuổi: 1900 từ  2500 từ. Trẻ 5 tuổi: + Với sự nghiên cứu của Nguyễn Xuân Khoa thì vốn từ của  Trẻ 4 tuổi: 1900 đến 2000 từ  Trẻ 5 tuổi: 2500 đến 2600 từ Mặc dù số lượng từ của trẻ mẫu giáo do các nhà tâm lý, ngôn ngữ đưa ra không khớp nhau nhưng sự chênh lệch đưa ra không lớn lắm và các tác giả khẳng định: Số lượng từ của trẻ phụ thuộc vào rất nhiều các yếu tố khác nhau trong đó quan trọng nhất là sự tác động của môi trường như: sự tiếp xúc ngôn ngữ thường xuyên của những người xung quanh, trình độ của bố, mẹ, ông, bà. Tuy nhiên tốc độ tăng vốn từ ở các độ tuổi là khác nhau, chậm dần theo độ tuổi. Trẻ cuối 4 tuổi có số lượng từ nhiều hơn trẻ đầu 4 tuổi là 200 từ. Trẻ cuối 5 tuổi có số lượng từ nhiều hơn trẻ đầu 5 tuổi là 85 từ. Trẻ học từ mới rất nhanh, phát âm các từ tốt hơn so với lứa tuổi trước. Vì thế mà vốn từ của trẻ ở giai đoạn này phong phú bao gồm nhiều từ ngữ của mình để tham gia các trò chơi cùng bạn bè, cô giáo một cách say mê, hứng thú, nhiệt tình, giao tiếp khéo léo hơn. Trẻ có thể diễn tả những hành động phức tạp và hăng hái kể về những điều xảy ra với bản thân mình. Khả năng tiếp thu và sử dụng tiếng mẹ đẻ trong giao tiếp hàng ngày của trẻ tốt hơn. Trẻ rất thích tưởng tượng, biết yêu cái thiện, ghét cái ác. Chính vì vậy 13 trẻ rất thích những bài thơ về giáo dục đạo đức, những bài thơ có hồn thơ bay bổng, nhẹ nhàng, tự do, phóng khoáng. *Về mặt cấu tạo từ loại: Theo Xtecno, danh từ xuất hiện đầu tiên, rồi đến động từ và sau đớmí đến các loại từ khác. Theo Lưu Thị Lan, ở trẻ mẫu giáo tỉ lệ các từ loại như tính từ, trạng từ, quan hệ từ được tăng lên, động từ giảm đi so với trẻ ở tuổi nhà trẻ. Bảng 1.1. Các từ loại trong lời nói của trẻ 5 tuổi Số lượng Từ loại Tỉ lệ (so với vốn từ đã thống kê) Danh từ 291 40% Động từ 230 30% Tính từ 58 7,3% Từ Đại từ 25 2,7% trung Số từ 17 1,8% Phó từ 62 7.5% Ngữ thái từ 38 4,6% Quan hệ từ 16 1,5% Thực từ gian Hư từ * Khả năng hiểu nghĩa từ và sử dụng của trẻ 5 tuổi - Danh từ chiếm số lượng nhiều nhất gồm những loại từ sau: + Danh từ chỉ người thân, những người xung quanh trẻ như: ông, bà, bố, mẹ, anh, chị, cô,… + Danh từ chỉ các con vật sống trong gia đình: gà, chó, mèo, lợn, vịt, ngan, ngỗng,… + Danh từ gọi tên các đồ vật trong gia đình: bát, đĩa, đồng hồ, máy giặt, bàn, ghế, nồi, chảo,… 14